T. Brodzicki "Konkurencyjność przemysłowa Unii Europejskiej w handlu z Polską, Republiką Czeską i Węgrami. Analiza oparta na udziałach rynkowych i korzyściach komparatywnych." (listopad 2004)

A

NALIZY

I

O

PRACOWANIA

K

U

E

W HANDLU Z

P

, R

C

W

. A

RYNKOWYCH I KORZYŚCIACH KOMPARATYWNYCH

Tomasz Brodzicki

Analizy i Opracowania KEIE UG Nr 1/2004

Katedra Ekonomiki Integracji Europejskiej UG Ul. Armii Krajowej 119/121

81-824 Sopot Listopad 2004

A

N

A

LIZ

Y

I

_O

P

R

A

C

O

W

A

N

IA

A

N

A

LIZ

Y

I

O

P

R

A

C

O

W

A

N

IA

n

iw

t e t

a ń

s

Konkurencyjność przemysłowa Unii Europejskiej w handlu z

Polską, Republiką Czeską i Węgrami. Analiza oparta na udziałach

rynkowych i korzyściach komparatywnych.*

Tomasz Brodzicki** (KEIE, Uniwersytet Gdański)

W oparciu o analizę strumieni wymiany handlowej dobrami przemysłowymi w okresie 1995-2001 niniejsze opracowanie dąży do identyfikacji sektorów przemysłu przetwórczego grupy tzw. starych państw członkowskich charakteryzujących się potencjalnie najwyższym stopniem wrażliwości konkurencyjnej na akcesję Czech, Polski i Węgier (grupy ACC-3). Identyfikacja sektorów przemysłu dokonana jest dla ugrupowania UE-15 jako całości oraz poszczególnych państw członkowskich na 3-cyfrowym poziomie dezagregacji klasyfikacji NACE. W opracowaniu zaproponowane zostały i wykorzystane dwa indeksy syntetyczne bazujące na zmianach w kształtowaniu się bilansu wymiany handlowej oraz skorygowanego indeksu ujawnionej przewagi komparatywnej (CRCA). Wnioski będące efektem niniejszego opracowania należy uznać jako uzupełniające dla badań opierających się na analizie takich determinant potencjału konkurencyjnego jak koszty czy produktywność czynników produkcji.

Słowa kluczowe: przemysł przetwórczy, handel międzynarodowy, konkurencyjność, potencjał konkurencyjny, wrażliwość konkurencyjna, integracja gospodarcza, Unia Europejska.

Kody JEL: F14, F15, L60

Opracowanie przygotowane na konferencję naukową pt. „Skutki integracji Polski z

Unią Europejską” zorganizowaną przez Katedrę Makroekonomii i Teorii Handlu

Zagranicznego Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 5-6 listopad 2004.

* Opracowanie jest wynikiem prac prowadzonych w ramach projektu Komisji Europejskiej HPSE-CT-20002-00148

** Stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej

Katedra Ekonomiki Integracji Europejskiej, Uniwersytet Gdański Ul. Armii Krajowej 119/121

81-824 Sopot

tel/fax.: (58) 551 16 13

Wprowadzenie

Poszerzenie o nowe państwa członkowskie może przyśpieszyć tempo zmian strukturalnych w obrębie przemysłu przetwórczego UE. Z tej perspektywy akcesja nowych państw – zwłaszcza trzech największych gospodarek – Czech, Polski i Węgier (grupa ACC-3) może być postrzegana zarówno jako potencjalne zagrożenie dla przemysłu przetwórczego UE-15 jak i szansa na przyspieszenie procesów, które w ostatecznym rozrachunku powinny umożliwić podniesienie poziomu konkurencyjności przemysłu UE w wymiarze globalnym.

Jednym z wyróżnionych w literaturze przedmiotów efektów procesu integracji gospodarczej są procesy zmiany lokalizacji sektorów przemysłu na obszarze rynku wewnętrznego – wskazujące na głębokość zmian strukturalnych. Procesy powyższe były przedmiotem rozległych badań obejmujących również problematykę specjalizacji produkcyjnej/eksportowej czy stopnia dyspersji/koncentracji poszczególnych

sektorów gospodarki (m.in. Midelfart-Knarvik et al. 2002, Brulhart 2001, Amiti 1999)1_.

Wydaje się uzasadnionym stwierdzenie, że akcesja nowych państw członkowskich doprowadzi do nasilenia się tych procesów m.in. ze względu na możliwość wykorzystania w szerszym zakresie wewnętrznych i zewnętrznych korzyści skali czy wykorzystania istniejących przewag konkurencyjnych nowych obszarów peryferyjnych. Zasadnicze znaczenie z punktu widzenia Komisji Europejskiej są z tego względu następujące pytania: czy zidentyfikowane dotychczas trendy w zakresie zmian lokalizacji oraz dyspersji/koncentracji sektorów przemysłu w obrębie UE-15 będą kontynuowane w ramach rynku wewnętrznego obejmującego kolejne 10 państw? Czy powyższe procesy ulegną intensyfikacji czy wręcz przeciwnie spowolnieniu? Jaki wpływ będą miały powyższe procesy dla konkurencyjności przemysłowej ugrupowania jako całości, bloków starych i nowych państw członkowskich czy poszczególnych państw członkowskich?

Akcesja nowych państw stanowi również nowy punkt odniesienia dla dyskusji nad zidentyfikowanym w licznych opracowaniach (m.in. EC 2002, 2003) problemem dezindustrializacji Europy. Czy akcesja nowych państw przyczyni się do pogłębienie problemu czy będzie stanowiła swoiste antidotum dla tego istotnego problemu. W nowym dokumencie programowym pt. „Industrial Policy in an Enlarged Europe” z kwietnia 2004 roku Komisja Europejska (EC 2004) zadeklarowała wprowadzenie szeregu działań mających na celu przezwyciężenie procesu dezindustrializacji Europy. Komisja proponuje trzy zasadnicze obszary działań: stworzenie ram regulacyjnych przyjaznych dla przemysłu, wykorzystanie potencjału synergii różnych polityk wpływających na konkurencyjność przemysłową oraz rozwój wymiaru sektorowego polityki przemysłowej. Tym samym pomimo dominacji filozofii horyzontalnego podejścia do problematyki wspierania konkurencyjności przemysłu, Komisja Europejska podkreśla konieczność zróżnicowania wykorzystywanych instrumentów polityki w wymiarze sektorowym. Czy z punktu widzenia poszerzonej Unii Europejskiej proponowane działania są jednak wystarczające? Czy zakres interwencji nie powinien być zwiększony? Czy akcesja nie uzasadnia poszerzenia listy tzw. sektorów wrażliwych (o specjalnych regułach m.in. z zakresu regulacji nadzoru i dopuszczalności pomocy publicznej ) o sektory przemysłu przetwórczego starych państw członkowskich szczególnie wrażliwych na potencjalne efekty akcesji?

Odpowiedź na postawione powyżej pytania ma zasadnicze znaczenia dla wypracowania optymalnych narzędzi polityki gospodarczej UE (polityki przemysłowej oraz polityk z nią bezpośrednio i pośrednio powiązanych) dla zapewnienia określonego traktatowo celu wspierania konkurencyjności przemysłowej ugrupowania (Zielińska-Głębocka 2000, 2003). Jednym z istotnych obszarów badań, które mają umożliwić znalezienie odpowiedzi na postawione powyżej pytania, jest określenie bieżącego potencjału konkurencyjnego poszczególnych sektorów przemysłu przetwórczego starych państw członkowskich UE-15 w stosunku do potencjału 10 nowych państw członkowskich w tym Czech, Polski i Węgier zarówno na poziomie zagregowanym (UE-15) jak i poszczególnych państw czy nawet regionów poziomu NUTS-2/NUTS-3. Niniejsze opracowanie, ograniczające się do analizy potencjału konkurencyjnego na podstawie danych dotyczących wymiany handlowej, jest integralną częścią rozległego projektu badawczego finansowanego przez Komisję Europejską mającego wypracować rekomendacje dla polityki gospodarczej Unii Europejskiej uwzględniające efekty akcesji. Analiza będąca przedmiotem niniejszego opracowania stanowi tym samym uzupełnienie prowadzonych badań bazujących na analizie m.in. kosztów produkcji, indeksów produkcyjności, etc. Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest wskazanie w oparciu o analizę strumieni wymiany handlowej w okresie 1995 – 2001 sektorów przemysłu przetwórczego państw członkowskich UE-15 o najwyższym stopniu wrażliwości konkurencyjnej na akcesję Czech, Polski i Węgier (grupy ACC-3).

Metodologia badań

Analiza oparta została na danych z bazy handlu wewnętrznego i zewnętrznego Unii Europejskiej COMEXT. Baza COMEXT zawiera zestawienie strumieni handlowych na 8-cyfrowym poziomie dezagregacji wg nomenklatury scalonej (CN). Dla analizy wrażliwości sektorów przemysłu przetwórczego UE-15 na akcesję grupy ACC-3 opierającej się na analizie strumieni wymiany dobrami przemysłowymi dane dotyczące wymiany handlowej zostały przekształcone przy wykorzystaniu oficjalnej tabeli korelacyjnej Eurostatu z 8-cyfrowego CN na 4-cyfrowe grupy klasyfikacji produktów wg działalności CPA (ang. Classification of Products by Activities). W dalszej kolejności wykorzystując strukturalne zależności grupy CPA zostały przyporządkowane do 3-cyfrowych grup klasyfikacji NACE – przyjętego w ramach projektu poziomu dezagregacji przemysłu przetwórczego (warunek porównywalności z innymi opracowaniami).

Analiza wymiany handlowej pomiędzy grupami ACC-3 oraz UE-15 skupiła się na czynnikach, które w najlepszy sposób mogłyby przybliżyć potencjalny wpływ grupy ACC-3 na przemysł przetwórczy „starych państw członkowskich” rozpatrywanych łącznie oraz indywidualnie – dla poszczególnych 14 państw (ze względu na sposób zbierania danych w bazie COMEXT Belgia i Luksemburg są rozpatrywane łącznie). Analiza objęła takie parametry jak: udziały i zmiany udziałów ACC-3 w imporcie i eksporcie, bilans wymiany i zmiany w bilansie oraz indeksy oraz zmiany indeksów przewagi komparatywnej. Rozległe luki w dostępnych bazach danych uniemożliwiły dokonanie analizy znaczenia wymiany z grupą ACC-3 w zakresie tzw. ujawnionej konsumpcji (ang. apparent consumption), która mogłaby określić w sposób bardziej precyzyjny rzeczywistą wrażliwość poszczególnych państw członkowskich ugrupowania.

Udział w imporcie i eksporcie grupy ACC-3 dla poszczególnych państw oraz ugrupowania UE-15 rozpatrywanego łącznie jest liczony w odniesieniu do handlu wewnętrznego w ramach powiększonego po akcesji rynku wewnętrznego 25 państw członkowskich (obliczonego jako suma handlu wewnętrznego UE-15 oraz wymiany zewnętrznej z 10 gospodarkami akcesyjnymi – brak porównywalnych danych dla wymiany w obrębie grupy ACC-10 uniemożliwił jego uwzględnienie – naszym zdaniem pominięcie to nie może być podstawą wniosków do podważenia wyników prowadzonej analizy ze względu na relatywnie małe znaczenie tych przepływów handlowych dla analizy struktury całości wymiany w ramach bloku UE-25 oraz przyjęty zakres analizy – wpływ akcesji grupy ACC-3 na przemysł UE-15). Należy jednocześnie podkreślić, że w niniejszym opracowaniu zgodnie z przyjętymi założeniami analizie poddano skumulowaną wymianę grupy ACC-3 ze starymi państwami członkowskimi – analiza porównawcza wymiany poszczególnych państw grupy ACC-3 – Czech, Polski i Węgier z państwami UE-15 będzie przedmiotem oddzielnego opracowania.

Ze względu na występowanie strukturalnego deficytu w wymianie grupy ACC-3 z państwami „piętnastki” standardowe miary przewagi komparatywnej mogłyby być wysoce obciążone dlatego w analizie wykorzystano skorygowany indeks przewagi komparatywnej CRCA, którego budowa uwzględnia ten istotny czynnik (Neven 1995, Cieślik 2001). Indeks CRCA jest różnicą udziałów danej grupy produktowej/sektora przemysłu w eksporcie i imporcie danego państwa w okresie t:





Indeks przyjmuje wartości w zakresie –1 do +1. Dodatnie wartości indeksu CRCA wskazują na występowanie ujawnionej przewagi komparatywnej w wymianie, wartości ujemne natomiast ujawnionej straty komparatywnej (braku komparatywnej przewagi).

Jednym z celów niniejszego opracowania jest określenie poziomu wrażliwości poszczególnych sektorów przemysłu przetwórczego UE-15 oraz poszczególnych jej państw członkowskich na presję konkurencyjną wywieraną przez grupę ACC-3. Dla dokonania powyższej analizy zostały skonstruowane dwa odrębne indeksy bazujące na zmianach w zakresie bilansu handlowego – indeks TVI (trade vulnerability index) oraz na zmianach w zakresie indeksu CRCA – indeks CVI (competitive vulnerability index) dla wymiany handlowej dobrami przemysłowymi UE-15 z ACC-3 w okresie 1995-2001.

Indeks TVI dla państwa „x” (TVIx) przyjmuje następującą postać:



gdzie tvi (x,i) przyjmuje wartość:

-3 gdy dla lat granicznych okresu 1995-2001 doszło do pogłębienia deficytu handlowego państwa x z grupą ACC-3 w zakresie produktów sektora i oraz analogicznie:

-2 gdy państwo x utraciło pierwotną nadwyżkę, -1 gdy doszło do redukcji pierwotnej nadwyżki,

0 gdy nie doszło do zmian w bilansie wymiany +1 gdy doszło do redukcji początkowego deficytu, +2 gdy pierwotny deficyt zamienił się w nadwyżkę, +3 gdy doszło do wzrostu nadwyżki.

Indeks TVI dla sektorów przemysłu przetwórczego (TVIi) przyjmuje następującą postać:



Indeks TVIx może przyjąć wartości z zakresu –285 do 285, indeks TVIi – z zakresu od

–42 do +42. Ze względu na konstrukcję indeksu wartości dodatnie i wyższe wskazują na mniejszą ogólną wrażliwość odzwierciedloną w zmianach w zakresie bilansu wymiany handlowej, wartości ujemne i niższe na wyższą wrażliwość.

Konstrukcja indeksów CVIx oraz CVIi jest analogiczna do powyżej przedstawionej.

Indeks CVI jest miarą aproksymującą zmiany pozycji komparatywnej w wymianie handlowej opartej na zmianach indeksu CRCA. CVI dla państw przyjmuje następującą postać:



gdzie cvi (x,i) przyjmuje wartość:

-3 gdy dla lat granicznych okresu 1995-2001 doszło do pogłębienia straty komparatywnej państwa x z grupą ACC-3 w zakresie produktów sektora i mierzonego indeksem CRCA oraz analogicznie:

-2 gdy państwo x utraciło początkową przewagę komparatywną, -1 gdy doszło do redukcji przewagi komparatywnej,

0 gdy nie doszło do zmian w pozycji komparatywnej +1 gdy doszło do redukcji straty komparatywnej, +2 gdy uzyskana została przewaga komparatywna, +3 gdy doszło do wzrostu przewagi komparatywnej.

Indeks CVI dla sektorów przemysłu przetwórczego (CVIx) przyjmuje postać:





x x,i

i cvi

CVI

Analogiczna struktura budowy indeksów TVI powoduje że indeksy CVI dla państw i grup przemysłu przyjmują wartości z zakresów odpowiednich dla indeksu TVI. Wartości dodatnie i wyższe CVI wskazują na mniejszą ogólną wrażliwość konkurencyjną, wartości ujemne i niższe na wrażliwość wyższą.

Należy podkreślić, że zmiana klasyfikacji danych handlowych na klasyfikację dziedzinową uniemożliwia przyporządkowanie grup produktów do kilku sektorów przemysłu przetwórczego i z tego też względu zostały one pominięte w analizie.

Oznacza to rozpatrywanie mniejszej liczby grup w stosunku do pełnej listy 3-cyforych

grup NACE przemysłu przetwórczego 2_.

Analiza wrażliwości konkurencyjnej przemysłu przetwórczego państw UE-15 na akcesję państw grupy ACC-3

Z ogólnej liczby 95 3-cyfrowych grup przemysłu przetwórczego ugrupowanie UE-15 rozpatrywane łącznie miało w 1995 roku deficyt w wymianie handlowej z grupą ACC-3 (składającą się z Czech, Polski oraz Węgier) w zakresie ACC-36 grup (patrz Tabela 1). Na koniec rozpatrywanego okresu liczba ta wzrosła o 4 przypadki. Warto podkreślić, że państwa członkowskie bardzo różniły się w tym zakresie między sobą. W roku 1995 Grecja odnotowała deficyt w wymianie w zakresie 55 z 95 grup wyprzedzając m.in. Finlandię (47), Danię (46), Niemcy oraz Portugalię (po 45), Holandię (42) oraz Szwecję (40). Z drugiej strony Włochy były państwem członkowskim o największej liczbie grup przemysłu przetwórczego z nadwyżką bądź równowagą w wyminie handlowej z grupą ACC-3 (68 z 95 grup) wyprzedzając Austrię (62), Francję (61) oraz Irlandię (60). Rysunek 1 wskazuje jednoznacznie, że państwa członkowskie różniły się znacząco. Liczba grup przemysłu przetwórczego z deficytem w wymianie wzrosła najbardziej w przypadku Wielkiej Brytanii (o 10), Szwecji oraz Belgii i Luksemburgu rozpatrywanych łącznie (o 7), Danii i Austrii (o 5), Grecji oraz Irlandii (o 4). Pozostała na miej więcej niezmienionym poziomie w przypadku 5 państw oraz uległa znaczącemu spadkowi w przypadku Francji (o 6) oraz Finlandii (o 7). Państwa zajmujące prawą-górną część Rysunku 1 można uznać za najbardziej wrażliwe gdyż przekraczają średnią dla UE-15 zarówno w zakresie liczby grup przemysłu przetwórczego z deficytem w wymianie z ACC-3 w 2001 roku oraz pod względem zmiany tej liczby pomiędzy latami 1995 a 2001. Do grupy tej zaliczają się Grecja, Dania, Szwecja, Belgia-Luksemburg oraz Wielka Brytania.

3 państwa grupy przekraczają poziom średniej dla UE-15 pod względem liczby sektorów z deficytem w wymianie handlowej z grupą ACC-3 w roku 2001 jednakże w rozpatrywanym okresie nie doszło w tym zakresie do znaczącej zmiany ich położenia. Te państwa to Niemcy, Portugalia oraz Holandia. Dwa najmniej wrażliwe państwa to Włochy (najniższa liczba grup sektorów przemysłu z deficytem w wymianie) oraz Francja.

W rozpatrywanym okresie (Tabela 2) udało się UE-15 zredukować liczbę 3-cyfrowych grup NACE przemysłu przetwórczego o ujemnych wartościach skorygowanego indeksu ujawnionej przewagi komparatywnej CRCA z 47 w 1995 do 45 w 2001. Sytuacja poszczególnych państw członkowskich UE-15 różniła się w znaczący sposób (patrz Rysunek 2). Austria i Portugalia jak również, lecz w mniejszym stopniu Irlandia poprawiły swoją pozycję komparatywną w odróżnieniu od Finlandii, w której przypadku w porównaniu do średniej dla całej wspólnoty nastąpił znaczący wzrost liczby sektorów z ujemnymi wartościami indeksu CRCA. W mniejszym stopniu dotyczyło to również Włoch, Wielkiej Brytanii, Grecji oraz dwóch pozostałych państw skandynawskich – Danii i Szwecji.

2 _{Są to następujące grupy NACE: 173 – wykańczanie materiałów włókienniczych, 223 – reprodukcja}

zapisanych nośników informacji, 275 – odlewnictwo metali, 284 – kucie, prasowanie, wytłaczanie metali oraz metalurgia proszków, 285 – obróbka metali i nakładanie powłok na metale, działalność związana z ogólną inżynierią mechaniczną realizowana na zasadzie bezpośredniej płatności lub kontrakt, 333 – produkcja sprzętu do sterowania procesami przemysłowymi, 371 – zagospodarowanie metalowych odpadów i złomu oraz 372 – zagospodarowanie niemetalowych odpadów i wyrobów wybrakowanych; szerzej na temat powyższych problemów Brodzicki (2003).

Biorąc pod uwagę liczbę 3-cyfrowych grup NACE z deficytem w wymianie handlowej oraz liczby grup z ujemnymi wartościami indeksu CRCA w wymianie z rozpatrywaną grupą państw Europy Środkowej i Wschodniej, a następnie odnosząc to zestawienie do średniej dla całego ugrupowania (patrz Rysunek 3), możemy zaliczyć państwa członkowskie UE-15 do dwóch wiązek państw charakteryzujących się niższą i wyższą wrażliwością. Wiązka gospodarek mniej wrażliwych obejmuje: Włochy, Francję, Hiszpanię, Austrię oraz Irlandię (dla tych państw oba rozpatrywane wskaźniki przyjmują wartości poniżej średniej dla UE-15). Pozostałe państwa, za wyjątkiem Portugalii (państwo to charakteryzuje się relatywnie dobrą pozycją komparatywną lecz w zakresie deficytu w wymianie przekracza średnią dla UE-15) możemy zaliczyć do grupy potencjalnie bardziej wrażliwych gospodarek. W grupie tej na szczególną uwagę zasługuje szczególnie słaba pozycja Grecji oraz trzech państw skandynawskich.

Zgodnie z oczekiwaniami analiza oparta na opisanych w części metodologicznej opracowania syntetycznych indeksach TVI oraz CVI prowadzi do podobnych wniosków (patrz Tabela 3). Zagregowane indeksy dla całego ugrupowania przyjmują odpowiednio wartości +33 oraz –3 co może wskazywać na poprawę w zakresie bilansu wymiany w rozpatrywanym okresie oraz niewielkie osłabienie pozycji komparatywnej w wymianie dobrami przemysłu przetwórczego. Porównanie wyniku bilansu wymiany handlowej dobrami przemysłowymi UE-15 z ACC-3 z 2001 do roku 1995 wskazuje na utrzymanie się nadwyżki państw Wspólnoty na prawie tym samym poziomie 6,9 mld EUR w 1995 w stosunku do 7,0 mld EUR w 2001. Warto w tym miejscu jednakże zauważyć, że przyjęcie w analizie kształtowania się bilansu handlowego konwencji porównywania osiągniętych wyników wyłącznie z lat granicznych prowadzi do znaczącego zniekształcenia wniosków. W rozpatrywanym okresie bowiem nadwyżka UE-15 w wymianie z ACC-3 gwałtownie wzrastała osiągając apogeum w 1997 roku a następnie weszła w wyraźny trend spadkowy (całkowita nadwyżka w wymianie UE-15 wyniosła w pozostałych latach rozpatrywanego okresu: w 1996 - 12,2 mld EUR, 1997 - 15,1 mld EUR, 1998 - 14,3 mld EUR, 1999 - 11,2 mld EUR oraz w 2000 - 10,1 mld EUR). Należy jednak podkreślić, że zdolność do redukcji deficytu w wymianie handlowej przez państwa grupy ACC-3 wskazuje na znaczący wzrost ich potencjału konkurencyjnego – co jest szczególnie istotne gdy uwzględnimy, że całkowita wartość wymiany (eksportu i importu) pomiędzy rozpatrywanymi grupami wzrosła z poziomu 59,5 mld EUR w 1995 roku do 151,9 mld EUR w 2001.

Indeks TVI przyjmuje najwyższą wartość dla Włoch (+112) jest również wysoki dla Francji (+91), Hiszpanii (+62) oraz Holandii (+49). Przyjmuje natomiast wartość ujemną dla Grecji (-50), Danii (-22) oraz Niemiec (-10). Kształtowanie się indeksu CVI wskazuje na poprawę pozycji komparatywnej w stosunku do ACC-3 w okresie 1995-2001 zwłaszcza w przypadku Austrii (+50), Portugalii (+35) oraz Irlandii (+22). Pogorszenie ogólnej pozycji komparatywnej w wymianie ogranicza się do Grecji (-16), Hiszpanii oraz Finlandii (po –9) oraz w mniejszym stopniu do Francji (-4). Naniesienie na jeden wykres indeksów syntetycznych CVI oraz TVI dla poszczególnych państw członkowskich (patrz Rysunek 4) wyraźnie wskazuje na szczególną wrażliwość konkurencyjną Grecji oraz ograniczony potencjał konkurencyjny Danii oraz Niemiec. Z drugiej strony Włochy, Austria, Portugalia oraz Francja wydają się być w najmniejszym stopniu wrażliwe na presję konkurencyjną ze strony przemysłu przetwórczego państw grupy ACC-3.

Analiza wrażliwości poszczególnych 3-cyfrowych grup NACE przemysłu przetwórczego UE-15 na presję konkurencyjną ze strony grupy ACC-3 wskazuje na znaczące zróżnicowanie sytuacji zarówno pomiędzy sektorami na poziomie ugrupowania jak i w ramach poszczególnych państwach członkowskich. W roku 2001 UE-15 miała znaczący deficyt z grupą ACC-3, tzn. przekraczający 1 mld EUR (patrz Tabela 4), w zakresie wymiany produktami czterech grup przemysłu przetwórczego: samochodowym (NACE 341 - produkcja pojazdów mechanicznych – około 4,9 mld EUR), meblowym (NACE361 – około 2,5 mld EUR), odzieżowym (NACE182 – produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży – około 2,2 mld EUR) jak również w elektronicznym (NACE323 – produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego – około 1,9 mld EUR). Należy zauważyć, że lista 20 grup NACE przemysłu przetwórczego UE-15 o największym deficycie w wymianie z państwami grupy ACC-3 obejmuje sektory uważane przez Komisję Europejską za szczególnie wrażliwe ze względu na: niski potencjał konkurencyjny, schyłkowy charakter a tym samym wysokie potencjalne koszty restrukturyzacji czy strategiczne znaczenie dla wspólnoty ze względu na wielkość zatrudnienia bądź wartości dodanej generowanej w sektorze oraz w sektorach z nim powiązanych. Dotyczy to w szczególności przemysłu samochodowego, stoczniowego i stalowego. Powyższe fakty w szczególny sposób powinny zostać uwzględnione w rozważaniach nad modyfikację wspólnotowej polityki przemysłowej w szczególności w zakresie tzw. sektorów wrażliwych (zwłaszcza w zakresie dopuszczalności, zakresu czy skali pomocy publicznej).

Z rozpatrywanych 95 grup NACE przemysłu przetwórczego, 38 grup ma ujemne wartości syntetycznego indeksu TVI co wskazuje na stosunkowo rozległe zmiany w kształtowaniu się bilansu wymiany handlowej z UE. Indeks TVI przyjmuje najniższe wartości dla produkcji pozostałych wyrobów z drewna, produkcja wyrobów z korka, słomy i materiałów używanych do wyplatania (NACE 205) oraz produkcji metalowych elementów konstrukcyjnych (NACE 281, oba po –30) i produkcji sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych (NACE 315) oraz produkcji mebli (NACE 361, oba po – 28). Warto zwrócić uwagę, że lista 25 grup NACE przemysłu przetwórczego o najniższych wartościach indeksu TVI (patrz Tabela 5) zawiera większość 3-cyfrowych grup NACE następujących gałęzi przemysłu – przetwórstwa drewna i produktów z drewna, produkcji wyrobów z surowców niemetalicznych, produkcji metalowych wyrobów gotowych oraz środków transportu (zwłaszcza samochodowego i stoczniowego). Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że indeks TVI przyjmuje wartości dodatnie dla niektórych z gałęzi przemysłu często uznawanych za potencjalnie najbardziej wrażliwe na konsekwencje akcesji – zwłaszcza: tworzyw sztucznych (NACE 252), chemikaliów i produktów chemicznych (NACE 243, 244, 245, 246) oraz przemysłu tekstylnego (NACE 171, 172, 175, 176). Na poziomie poszczególnych grup przemysłu kształtowanie się indeksów TVI wykazuje znaczącą heterogeniczność między państwami członkowskimi UE-15. Na przykład w zakresie produkcji metalowych elementów konstrukcyjnych indeks tvi przyjmuje wartości ujemne dla wszystkich państw podczas gdy w przypadku produkcji mebli indeks jest ujemny dla wszystkich państw członkowskich UE-15 za wyjątkiem Francji oraz Hiszpanii.

W zakresie zmian pozycji komparatywnej w wymianie z grupą ACC-3, indeks syntetyczny CVI dla grup przemysłu przyjmuje wartości ujemne dla 40 z 95 rozpatrywanych grup przemysłu przetwórczego. Indeks CVI przyjmuje wartość najniższą (minus 22) w przypadku trzech sektorów: produkcji odbiorników

telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego (NACE 323), produkcji pojazdów mechanicznych (NACE 341) oraz produkcji lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego (NACE 352). Lista 25 grup NACE charakteryzujących się najbardziej widocznym pogorszeniem pozycji komparatywnej między 2001 a 1995 rokiem (patrz Tabela 6) wskazuje na szczególną wrażliwość następujących gałęzi przemysłu przetwórczego UE-15: produkcji wyposażenia elektrycznego i optycznego (NACE 311, 313, 314, 316), środków transportu (NACE 341, 342 – samochodowy; NACE 352, 355), metalowych wyrobów gotowych (NACE 281, 282, 283), elektroniki (NACE 300, 323) jak również sektora rolno-spożywczego (NACE 155, 157, 158). Indeks CVI przyjmuje wartość maksymalną (plus 29) dla produkcji diod, lamp i innych elementów elektronicznych (NACE 321) i jest porównywalny dla produkcji zegarów i zegarków (NACE 335) oraz farmaceutyków (NACE 244).

Należy w tym miejscu podkreślić poprawę pozycji komparatywnej UE-15 w wymianie w zakresie następujących sektorów przemysłu przetwórczego: przemysłu skórzanego – wyrobów ze skóry, przemysłu chemicznego, niemetalicznych produktów mineralnych jak również metali podstawowych. Należy jednocześnie podkreślić, że heterogeniczność UE-15 jest większa w zakresie kształtowania się syntetycznego indeksu CVI niż indeksu TVI.

Analiza strumieni wymiany handlowej pozwala wskazać 3-cyfrowe grupy NACE przemysłu przetwórczego Wspólnoty (UE-15) potencjalnie najbardziej wrażliwe konkurencyjnie na konsekwencje akcesji państw grupy ACC-3 (patrz Tabela 7). Identyfikacja powyżej wymienionych sektorów przemysłu została oparta na arbitralnie dobranych zmiennych. Wybrane zostały następujące zmienne oraz określone zostały ich następujące wartości progowe: udział grupy ACC-3 w całkowitym imporcie wewnętrznym z UE-25 przekraczający bądź równy 5 procent w roku 2001, wzrost udziału grupy ACC-3 w całkowitym imporcie wewnętrznym z UE-25 w 2001 roku w stosunku do roku 1995, ujemne wartości indeksów TVI oraz CVI – oznaczające odpowiednio pogorszenie się sytuacji w zakresie kształtowania się w rozpatrywanym okresie bilansu handlowego oraz pozycji komparatywnej w wymianie. Za potencjalnie wrażliwe – najbardziej narażone na konsekwencje akcesji uznaliśmy te sektory przemysłu przetwórczego, które jednocześnie spełniały postawione powyżej kryteria.

Bazując na obranych powyżej kryteriach za sektor potencjalnie najbardziej wrażliwy konkurencyjnie na akcesję ACC-3 uznać należy sektor produkcji odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego (NACE 323). W roku 2001 udział grupy ACC-3 w imporcie UE-15 z terytorium UE-25 był w jego przypadku bardzo wysoki i jednocześnie w rozpatrywanym okresie 1995-2001 doszło do jego radykalnego wzrostu. W zakresie produktów sektora produkcji odbiorników telewizyjnych i radiowych UE-15 odnotowała pogłębienie pierwotnego deficytu w wymianie oraz doszło do pogorszenia już początkowo złej pozycji komparatywnej. Próbując podejść całościowo do analizy wrażliwości sektorów przemysłu – kilka z nich należy uznać za bardziej wrażliwe od przeciętnej. Do grupy tej zaliczyć należy w szczególności: produkcję urządzeń elektrycznych (NACE 311, 313, 314, 316), produkcję elektroniki telekomunikacyjnej (NACE 322, 323), przemysł samochodowy (NACE 341, 343), produkcję gumy i wyrobów z gumy (NACE 251), produkcję pozostałego sprzętu transportowego (NACE 355) jak również produkcję lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego (NACE 352).

Biorąc pod uwagę strukturalne zróżnicowanie państw UE-15 analizę na poziomie ugrupowania można uznać wyłącznie za ogólną aproksymację. Analiza powyższa powinna zostać przeprowadzona na bardziej zdezagregowanym poziomie – poszczególnych państw członkowskich czy nawet poziomie regionów. Jako próbę wykorzystania powyższego podejścia należy uznać zestawienie prezentowane w Tabeli 8 zawierające potencjalnie najbardziej wrażliwe na presję konkurencyjną ze strony Czech, Polski i Węgier 3-cyfrowe grupy NACE charakteryzujące się analogicznie do analizy dla całego ugrupowania: udziałem ACC-3 w imporcie państwa członkowskiego z UE-25 powyżej 5 proc., wzrostem powyższego udziału w okresie 1995-2001 oraz ujemnymi wartościami indeksów TVI oraz CVI (w prezentowanym zestawieniu uwzględniono wyłącznie sektory dla których indeksy powyższe przyjęły wartości –2 i –3, a tym samym charakteryzowały się szczególnie niekorzystnymi tendencjami). Dotychczasowo prowadzone analizy uznawały za szczególnie wrażliwe na akcesję państw Europy Środkowej i Wschodniej państwa takie jak Portugalia - ze względu na strukturę produkcji i importu, czy w szerszym ujęciu państwa południowej Europy – ze względu na konkurowanie w podobnych segmentach rynku (patrz m.in. Baldwin et al. 1997, Emerson, Gros 1998, Egger, Kratena 2003) oraz Niemcy i Austrię – ze względu na bliskość geograficzną i różnice kosztów czynników produkcji mogące przełożyć się na wysoką atrakcyjność lokalizacyjną (przede wszystkim możliwość realokacji produkcji). Wnioski z analizy przeprowadzonej w ramach przyjętej w niniejszym opracowaniu metodologii oraz obranych kryteriach (wartościach progowych indeksów) w dużej części pokrywają się z tymi wskazaniami aczkolwiek podkreślić należy również wyraźne różnice.

Pod względem liczby „wrażliwych sektorów” państwa UE-15 wykazują znaczące zróżnicowanie – od Portugalii z jednym wrażliwym sektorem, Irlandii (3) czy Austrii (5) po Wielką Brytanię i Finlandię (po 10), Niemcy (13), Szwecję (14) oraz Holandię (16). Należy w tym miejscu podkreślić, że przyjęcie łagodniejszych kryteriów dla zaklasyfikowania do sektorów wrażliwych (np. obniżenie udziału w imporcie do poziomu 2,5 proc.) prowadzi do znaczącego wzrostu liczby potencjalnie wrażliwych gałęzi w przypadku prawie wszystkich państw.

Ogólnie rzecz biorąc widać, wyraźny związek między bliskością geograficzną a potencjalną wrażliwością (głównie ze względu na rosnący udział w wymianie) z jednej strony oraz podobieństwem poziomu rozwoju gospodarczego z drugiej. Należy jednakże podkreślić, że pod względem liczby potencjalnie wrażliwych sektorów pozytywnie (mniejszą skalą wrażliwości od zakładanej) charakteryzują się Austria oraz Portugalia. Gdy w zestawieniu uwzględnimy tylko te sektory, które odnotowały w rozpatrywanym okresie pogłębienie deficytu handlowego oraz skali straty komparatywnej, to pod względem liczby wrażliwych sektorów od grupy najbardziej wrażliwych państw zaliczyć należy kraje południa UE – Grecję (9 na 9 wszystkich przypadków) i Hiszpanię (7 na 8) oraz Holandię (8 na 16 przypadków).

Pod względem wrażliwych grup NACE występują między państwami członkowskimi UE-15 znaczące różnice aczkolwiek za najczęściej występujące należy uznać: produkcję odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego (w 10 przypadkach na 14 rozpatrywanych), produkcję wyrobów z gumy (6 na 14) oraz produkcję lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego (5 na 14). Za szczególnie wrażliwą na akcesję grupy ACC-3 gałąź przemysłu przetwórczego z perspektywy państw członkowskich należy uznać przemysł elektryczny i urządzeń elektrycznych. Znacząca wrażliwością

charakteryzuje się również przemysł samochodowy i kompleks – przetwórstwo drewna wraz z sektorem meblowym.

Na rozpatrywanej liście znalazło się łącznie 46 różnych 3-cyfrowych grup przemysłu przetwórczego (podczas gdy w Tabeli 7 zawierającej zestawienie potencjalnie najbardziej wrażliwych sektorów na poziomie ugrupowania UE-15 określonych w oparciu o identyczne kryteria odnoszące się jednakże do poziomu zagregowanego znalazło się 19 sektorów). W oparciu o wykorzystywane w literaturze przedmiotu klasyfikacje sektorów przemysłu przetwórczego (patrz Brodzicki 2003) dokonano analizy ich charakterystyki. Spośród zidentyfikowanych grup NACE w zakresie wymiany produktami których przynajmniej jedno państwo członkowskie UE-15 zostało zakwalifikowane jako potencjalnie wrażliwe na akcesję państw grupy ACC-3 dominują sektory charakteryzujące się niskimi i przeciętnymi korzyściami skali oraz wysoką wrażliwością na powiązania wstępujące i zstępujące. Z punktu widzenia

intensywności wykorzystania czynników produkcji wg Nevena (Neven 1994)3 _zgodnie

z przewidywaniami dominują sektory o wysokiej intensywności pracy i jednocześnie niskiej bądź wysokiej intensywności kapitału fizycznego. Warto jednak podkreślić, że na liście znalazły się 4 sektory o bardzo wysokiej intensywności kapitału ludzkiego (zaliczanych jednocześnie do sektorów wysokich technologii wg definicji branżowej OECD) obejmujący m.in. wspomnianą powyżej produkcję odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego. Z punktu widzenia procesu realizacji rynku wewnętrznego istotną rolę odgrywa wrażliwość na bariery pozataryfowe - NTB (szczególnie szkodliwe bariery wykorzystywane jako instrumenty ochrony rynków narodowych). Większość zidentyfikowanych sektorów wrażliwych zalicza się do wiązki sektorów o niskiej intensywności na NTB aczkolwiek nie ma w tym zakresie wyraźniej reguły gdyż lista zawiera również branże o wysokiej i przeciętnej wrażliwości na bariery pozataryfowe. Pod względem poziomu zawansowania technologicznego sektorów wg definicji branżowej OECD nie ma wyraźnej reguły – zidentyfikowane na podstawie analizy strumieni wymiany handlowej sektory należą do wszystkich czterech grup – aczkolwiek dominują sektory średnio-niskich i średnio-wysokich technologii – pomimo często podnoszonych głosów o szczególnej wrażliwości branż niskich technologii. Pod względem struktury nakładów na inwestycje materialne i niematerialne większość zidentyfikowanych sektorów wrażliwych zalicza się bądź do wiązki podstawowych bądź pracochłonnych gałęzi przemysłu a pod względem kwalifikacji pracowników – dominują wiązki niskich i średnich kwalifikacji (wg klasyfikacji WIFO).

Podsumowanie

3 _{Klasyfikacja grup przemysłu wg intensywności czynników produkcji Nevena (1994) bazuje na}

zróżnicowaniu struktury kosztów produkcji w przemyśle niemieckim. Jak słusznie zauważają Michałek i Śledziewska (2003) struktura tych kosztów znacząco różni się w polskim przemyśle przetwórczym od przemysłu niemieckiego tym samym grupowanie oparte na strukturze kosztów w polskim przemyśle przetwórczym prowadzi do znaczących przesunięć w klasyfikacji wg intensywności czynników produkcji. Bieżąca analiza powinna uwzględnić ten fakt – powinna zostać uzupełniona w przyszłości o klasyfikację opartą o strukturę kosztów charakterystyczną dla gospodarki w procesie transformacji.

Analiza wymiany handlowej państw członkowskich Unii Europejskiej (grupy UE-15) produktami przemysłu przetwórczego z grupą ACC-3 obejmującą Czechy, Polskę oraz Węgry umożliwia naszym zdaniem wskazanie państw oraz sektorów przemysłu przetwórczego w ramach poszczególnych państw członkowskich charakteryzujących się szczególnym stopniem wrażliwości (potencjalnej wrażliwości) na akcesję Czech, Polski oraz Węgier.

Analiza uwzględniająca zaproponowane w opracowaniu indeksy syntetyczne TVI i CVI wskazuje na szczególną wrażliwość konkurencyjną Grecji oraz znaczącą wrażliwość Danii i Niemiec. Analiza oparta na liczbie grup NACE z deficytem w wymianie oraz ujawnioną stratą komparatywną w wymianie wskazuje ponownie na Grecję oraz trzy państwa skandynawskie. Pod względem liczby zidentyfikowanych sektorów wrażliwych za najbardziej wrażliwe należy uznać Holandię, Szwecję oraz Niemcy. Przyjęcie ostrzejszych kryteriów wskazuje natomiast na Grecję, Hiszpanię oraz ponownie Holandię. W odróżnieniu od dotychczasowych opracowań relatywnie niską wrażliwością charakteryzują się Portugalia oraz Austria. Należy jednocześnie podkreślić, że profil wrażliwości sektorów przemysłu UE-15 na akcesję grupy ACC-3 wykazuje znaczącą heterogeniczność na poziomie państw członkowskich ugrupowania.

Przyjęta metoda analizy oraz obrane kryteria wrażliwości prowadzi do ogólnego wniosku, że za potencjalnie najbardziej wrażliwy konkurencyjnie na akcesję ACC-3 sektor przemysłu przetwórczego zarówno na poziomie zagregowanym jak i poszczególnych państw członkowskich uznać należy sektor produkcji odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego (NACE 323). Dużym stopniem wrażliwości charakteryzują się również sektory takie jak produkcja urządzeń elektrycznych, produkcja elektroniki telekomunikacyjnej, przemysł samochodowy, produkcja gumy i wyrobów z gumy, produkcja tzw. pozostałego sprzętu transportowego jak również produkcja lokomotyw oraz taboru kolejowego.

Czynnikiem, który nie został uwzględniony w bieżącej analizie (m.in. ze względu na jej zakres), a wydaje się mieć istotne znaczenie dla określenia rzeczywistego stopnia wrażliwości poszczególnych sektorów przemysłu przetwórczego na akcesję UE-15 jest rozróżnienie struktury własności podmiotów w Czechach, Polsce i na Węgrzech na krajową i zagraniczną. Czynnik ten powinien stać się przedmiotem odrębnej – uzupełniającej analizy inwestycji zagranicznych państw UE-15 na terenie ACC-3 w rozpatrywanym okresie.

Antycypując skalę możliwych procesów dostosowawczych w wyniku akcesji nowych państw członkowskich należy zauważyć, na co zwraca uwagę między innym Brenton (2003), że ze względu na zapisy Układów Europejskich zakres integracji rynków był już przed momentem akcesji znaczący – tym samym duża część procesów dostosowawczych związanych z akcesją najprawdopodobniej już wystąpiła – nie wyklucza to oczywiście ewolucyjnych zmian w strukturze i lokalizacji przemysłu w Europie w średnim bądź długim okresie z istotnymi konsekwencjami dla oceny pozycji konkurencyjnej państw UE-15 w stosunku do grupy ACC-3.

Literatura

Amiti M. (1999) Specialization Patterns in Europe, Weltwirtchaftliches Archiv, vol. 134 Heft

2.

Brenton P. (2002) The Economic Impact of Enlargement on the European Economy:

Problems and Perspectives, CEPS Working Document no. 188.

Brodzicki T. (2003) Wymiana produktów przemysłu przetwórczego między Polską a

państwami członkowskimi Unii Europejskiej, w: Zielińska-Głębocka et al. (2003) Potencjał konkurencyjny polskiego przemysłu w warunkach integracji europejskiej, Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Baldwin R.E., Francois J., Portes R. (1997) The Costs and Benefits of Eastern

Enlargement: the Impact on the EU and Central Europe, Economic Policy, April.

Brulhart M. (2001) Evolving Geographical Concentration of European Manufacturing

Industries, Weltwirtchaftliches Archiv, vol. 137 Heft 2.

Cieślik A. (2001) Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Egger P., Kratena K. (2003) A Tale of Competition Betweem Eastern and Southern Europe,

Weltwirtchaftliches Archiv, vol. 139 Heft 1.

Emerson M., Gros D. (1998) Impact of Enlargement, Agenda 2000 and EMU on Poorer

Regions – the Case of Portugal, CEOS Working Document no. 125.

European Commission (2002) Industrial Policy in an Enlarged Europe, COM(2002)714. European Commission (2003) Some Key Issues in Europe’s Competitiveness – Towards

an Integrated Approach, COM(2003)704.

European Commission (2004) Fostering structural change: an industrial policy for an

enlarged Europe, COM(2004)274.

Michałek J., Śledziewska K. (2003) Analiza handlu międzygałęziowego pomiędzy Polską a

Unią Europejską; w: Michałek et al. red. (2003) Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską, Mechanizmy i skutki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Midelfart-Knarvik K. H., Overman H.G., Redding S.J., Venables A.J. (2002) The Location

of European Industry, European Economy, Special Report no. 2/2002.

Neven D. (1994) Trade liberalization with Eastern nations: How Sensitive?, CEPR

Discussion Paper no. 1000.

Neven D. (1995) Trade liberalization with Eastern Nations: Some Distribution Issues,

European Economic Review, Vol. 39.

Zielińska-Głębocka et al. (2000) Konkurencyjność przemysłowa Polski w procesie integracji

z Unią Europejską, Teoria, praktyka, polityka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Zielińska-Głębocka et al. (2003) Potencjał konkurencyjny polskiego przemysłu w

warunkach integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Zielińska-Głębocka A., Gros D. (2004) Challenges Facing the EU as a Result of Changes

in the Competitiveness of the Candidate Countries: economic policy recommendations,

Tabele i wykresy

Tabela 1 Liczba grup przemysłu przetwórczego (NACE) z deficytem lub równowagą/nadwyżką w wymianie handlowej państw UE-15 z grupą ACC-3

1995 2001 _{2001 w stosunku do 1995}Zmiana deficyt równowagabądź nadwyżka deficyt równowagabądź nadwyżka deficyt równowagabądź nadwyżka FRA 34 61 28 67 -6 6 BEL-LUX 38 57 45 50 7 -7 NDL 42 53 42 53 0 0 GER 45 50 46 49 1 -1 ITL 27 68 26 69 -1 1 UK 36 59 46 49 10 -10 IRL 35 60 39 56 4 -4 DNK 46 49 51 44 5 -5 GRE 55 40 59 36 4 -4 POR 45 50 43 52 -2 2 SPA 38 57 37 58 -1 1 SWE 40 55 47 48 7 -7 FIN 47 48 40 55 -7 7 AUS 33 62 38 57 5 -5 UE-15 36 59 40 55 4 -4

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 1 Wrażliwość konkurencyjna państw UE-15 w wymianie dobrami przemysłu przetwórczego z grupą ACC-3 mierzona liczbą grup NACE z deficytem w wymianie oraz zmianą tej liczby pomiędzy 1995 a 2001 rokiem

Źródło: Opracowanie własne.

0 10 20 30 40 50 60 70 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

zmiana liczby grup NACE z deficytem w wymianie handlowej 2001 w stosunku do 1995

lic zb a gr u p N A C E z d ef ic yt em w w ym ia n ie h an d lo w ej w r ok u 2 00 1 UK BEL-LUX SWE UE-15 GRE DNK AUS FRA SPN ITL POR NDL GER IRL FIN

Tabela 2 Liczba grup NACE z przewagą/stratą komparatywną mierzoną indeksem CRCA dla wymiany handlowej UE-15 z ACC-3

1995 2001 _{2001 w stosunku do 1995}Zmiana

przewaga strata przewaga strata przewaga strata

FRA 42 53 43 52 1 -1 BEL-LUX 45 50 46 49 1 -1 NDL 46 49 45 50 -1 1 GER 48 47 46 49 -2 2 ITL 36 59 41 54 5 -5 UK 42 53 46 49 4 -4 IRL 47 48 42 53 -5 5 DNK 47 48 51 44 4 -4 GRE 48 47 52 43 4 -4 POR 45 50 35 60 -10 10 SPA 36 59 38 57 2 -2 SWE 52 43 55 40 3 -3 FIN 57 38 64 31 7 -7 AUS 49 46 38 57 -11 11 UE-15 47 48 45 50 -2 2

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 2 Wrażliwość konkurencyjna państw członkowskich UE-15 mierzona liczbą grup przemysłu przetwórczego z ujemną wartością indeksu CRCA w 2001 roku i zmianą tej liczby w porównaniu do sytuacji z roku 1995

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 3 Zagregowane indeksy TVI oraz CVI dla państw członkowskich UE-15

FRA BEL-LUX NDL GER ITL UK IRL DNK GRE POR SPA SWE FIN AUS EU-15

TVI 91 26 49 -10 112 23 29 -22 -50 27 62 14 33 22 33

CVI -4 14 2 7 12 13 22 13 -16 35 -9 18 -9 50 -3

Źródło: Opracowanie własne.

0 10 20 30 40 50 60 70 -12 -11 -10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

zmiana liczby grup NACE z ujemną wartością indeksu CRCA w okresie 1995-2001

lic zb a gr u p N A C E z u je m ną w ar to śc ią in d ek su C R C A w r ok u 2 00 1 UK BEL-LUX SWE UE-15 GRE DNK AUS FRA SPA ITL POR NDL GER IRL FIN

Rysunek 3 Wrażliwość konkurencyjna państw UE-15 mierzona liczbą grup przemysłu przetwórczego z ujemną wartością indeksu CRCA w wymianie z grupą ACC-3 w 2001 roku oraz liczbą grup przemysłu przetwórczego z deficytem w wymianie handlowej w 2001 roku

Źródło: Opracowanie własne.

Rysunek 4 Pozycja konkurencyjna państw członkowskich UE-15 w stosunku do ACC-3 mierzona zagregowanymi indeksami TVI i CVI

Źródło: Opracowanie własne. -20 -10 0 10 20 30 40 50 60 -60 -40 -20 0 20 40 60 80 100 120 140 TVI C V I GER ITL NDL UK BEL-LUX SWE IRL POR AUS UE-15 FRN SPA FIN DNK GRE 30 35 40 45 50 55 60 65 25 30 35 40 45 50 55 60 65

liczba grup NACE z deficytem w wymianie handlowej

li cz ba g ru p N A C E z u je m ną w ar to śc ią in de ks u C R C A UK BEL-LUX SWE UE-15 GRE DNK AUS FRA SPA ITL POR NDL GER IRL FIN

Tabela 4 20 grup NACE przemysłu przetwórczego UE-15 o największym deficycie w wymianie handlowej z grupą ACC-3 w 2001 (mln EUR)

NACE Nazwa _{wymianie z ACC-3}Deficyt w

341 Produkcja pojazdów mechanicznych -4 821,6

361 Produkcja mebli -2 548,6

182 Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży -2 170,6

323 Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi_{artykułów wyposażenia dodatkowego} -1 898,7 316 Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie indziej nie_{sklasyfikowana} -897,1

153 Przetwórstwo owoców i warzyw -554,9

151 Produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i produktów mięsnych -550,0

281 Produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych -534,3

174 Produkcja gotowych artykułów włókienniczych, z wyjątkiem odzieży -524,7

231 Wytwarzanie produktów koksowania węgla -397,1

315 Produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych -361,0

251 Produkcja wyrobów z gumy -357,1

201 Cięcie i heblowanie drewna, impregnacja drewna -356,4

205 Produkcja pozostałych wyrobów z drewna, produkcja wyrobów z korka,_{słomy i materiałów używanych do wyplatania} -351,5

274 Produkcja metali szlachetnych i nieżelaznych -320,6

203 Produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych i wyrobów stolarki_budowlanej -295,9

351 Budowa i naprawy statków i łodzi -270,3

193 Produkcja obuwia -224,2

352 Produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru_kolejowego -218,3

261 Produkcja szkła i wyrobów szklanych -206,6

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 5 25 najbardziej wrażliwych grup NACE przemysłu przetwórczego UE-15 wg indeksu TVI

NACE Nazwa F R A B E L -L U X N D L G E R IT L U K IR L D N K G R E P O R S P A S W E F IN A U S E U -1 5 TVI

205 Produkcja pozostałych wyrobów z drewna,produkcja wyrobów z korka, słomy i

materiałów używanych do wyplatania

- - - - - - - --- --+ + + --- ₊ - --- ---30

281 Produkcja metalowych elementów_{konstrukcyjnych} -- - _--- _--- - _--- - _--- _--- -- --- - -- -- --- -30

315 Produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp_{elektrycznych} --- --- --- --- ₊++ --- --- --- --- ++ --- --- - -- --- -28

361 Produkcja mebli --- --- --- --- ₊++ --- --- --- -- --- ₊++ --- -- --- --- -28

177 Produkcja artykułów włókienniczych zmateriałów o splocie dzianinowym i

szydełkowym - - - --- - --- -+ + + -- --- --- + + --- -24 203

Produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych i wyrobów stolarki

budowlanej --- ₊ - - - --- _-- - - -+ + + + + + - --- ---24

251 Produkcja wyrobów z gumy --- -- + -- --- --- --- --- --- ++ --- ₊++ --- -- --- -24

323

Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów

wyposażenia dodatkowego -+ + _--- _{-- --}- _-- -_{-- -- --}- _--- _--- --+ + + + + _--- -22

352 _{tramwajowych oraz taboru kolejowego}Produkcja lokomotyw kolejowych i - --- ++ -- --- -- 0 _--- _--- ₊+ - -- --- -- -- -21

262

Produkcja niebudowlanych i nieogniotrwałych wyrobów ceramicznych, produkcja

ogniotrwałych wyrobów ceramicznych

- --- ₊ -+ + + _{- +} -+ + _--- _--- _--- _--- _--- -20

153 Przetwórstwo owoców i warzyw + _--- _--- _--- -- --- + --- ₊++

-+ + + - - - --- ---19

261 Produkcja szkła i wyrobów szklanych ₊++ ₊++ _--- + _--- _--- _--- _--- _--- _--- _--- -- ₊+ -- --- -19

342 _{mechanicznych, produkcja przyczep i naczep}Produkcja nadwozi pojazdów -- -- -- ₊+ -- -- 0 _--- _--- _--- --

-+ + + --+ + + -19 201 Cięcie i heblowanie drewna, impregnacja_drewna --- + + + --- --- --- + + --- --- + --- --- + -18

151 Produkcja, przetwórstwo i konserwowanie_{mięsa i produktów mięsnych} + ₊+ - _--- _--- -- - - + + --- --- -- --- --- -17

174 _{włókienniczych, z wyjątkiem odzieży}produkcja gotowych artykułów --- + --- --- ++ --- + --- -- ₊++ ₊+ _--- _--- _--- _--- -17

204 Produkcja opakowań drewnianych --- + + --- --- ₊++ 0 + --- -- --- + --- --- --- -16

296 Produkcja broni i amunicji + + + ₊+ - _{-- --}- -_{-- --}- _--- - _--- _--- + + -16

351 Budowa i naprawy statków i łodzi --- -- --- --- ₊++ -- -- --- ++ 0 --- --- ++ + --- -16

355

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego, gdzie indziej nie

sklasyfikowana + + ₊+ _--- _-- -+ + + --- _{+ -- 0 0} - - - - --- ---15

341 Produkcja pojazdów mechanicznych ₊++ -- ₊++ -- -- --- --- --- --- --- + - -- ₊++ -- -14

266 Produkcja wyrobów z cementu, betonu i_gipsu -- + _--- + ₊++ -- - -- --- 0 -- --- --- ₊++ + -13

363 Produkcja instrumentów muzycznych ++ ++ --- --- ₊++ --- --- ++ --- --- + --- --- + --- -13

282 metalowych, produkcja grzejników i bojlerów Produkcja cystern, pojemników i zbiorników centralnego ogrzewania -+ + + _-- -+ + + _-- - -+ + + _{- -} --- _{- -12}

182 Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do_odzieży --- --- --- + --- --- --- --- ₊++ ₊++ ++₊ + ₊+ _--- _--- -11 Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 6 25 najbardziej wrażliwych sektorów przemysłu UE-15 według indeksu CVIx

NACE Nazwa F R A B E L -L U X N D L G E R IT L U K IR L D N K G R E P O R S P A S W E F IN A U S E U CVIx 323

Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi

artykułów wyposażenia dodatkowego

-+ + _-- - - --- --- -+ + _--- _-- -+ + _--- _-22

341 Produkcja pojazdów mechanicznych ₊++ --- - -- --- --- --- --- --- --- + -- --- ₊++ --- -22

342

Produkcja nadwozi pojazdów mechanicznych, produkcja przyczep i

naczep

-- -- -- ₊+ -- -- 0 _--- _--- + -- - -- -- ₊+ -20

281 Produkcja metalowych elementów_{konstrukcyjnych} -- - _--- + - + - _--- _--- -- + _--- -- + + -17

314 _{galwanicznych i baterii podstawowych}Produkcja akumulatorów, ogniw - -- -- -- -- -- -- -- ++₊ -- --- ₊++ -- - -- -17

233 Wytwarzanie paliw jądrowych -- - - -- ₊+ -- - 0 _--- 0 _--- - - - _{-- -16}

292 Produkcja pozostałych maszyn ogólnego_{przeznaczenia} - -- - - +₊ - -- --- - - -- - - _-16

361 Produkcja mebli + _--- _--- + - _--- + _--- -- + - _--- _-- + + -16

158 Produkcja pozostałych artykułów_spożywczych - - - -- -- ₊+ - _--- - _--- -- ₊++ - _-14

266 Produkcja wyrobów z cementu, betonu i_gipsu -- + _--- + ₊++ -- - -- --- 0 -- --- --- ++ + -14

313 Produkcja izolowanych drutów i_przewodów --- --- --- + -- -- -- +₊+ -- ₊+ -- + - - _--- _-14

355

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego, gdzie indziej nie

sklasyfikowana +

+ ₊+ _--- _--- _{-- --}- ₊ -_{-- 0 0 --}- _--- _{+ + --}- _-13

157 Produkcja gotowych pasz dla zwierząt - - - - -- -- ₊++ ++_{+ --}- _--- - -- --- ++ - -12

282

Produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych, produkcja

grzejników i bojlerów centralnego ogrzewania

-- - -- ₊+ - --- -- + _--- ₊++ - _{-- --} + -- -12

332 radiowych oraz aparatów dla telefonii iProdukcja nadajników telewizyjnych telegrafii przewodowej - -- -- - - -+ + + ₊ -- -- - - - -12

300 Produkcja maszyn biurowych i komputerów -- -- -- - ₊+ - -- -- -- ₊+ ₊++ - -- - - -11

316 elektrycznego, gdzie indziej nieProdukcja pozostałego sprzętu sklasyfikowana - _-- - _--- _{-- +}+ - ₊+ _--- - --- --+ + + ₊ --- _-11

205 Produkcja pozostałych wyrobów z drewna,produkcja wyrobów z korka, słomy i

materiałów używanych do wyplatania

- --- _{+ + +} --- ₊ --- _{-- - -- + + + + -10}

311 Produkcja silników elektrycznych,_{generatorów i transformatorów} -- -- -- + + ₊++ -- +₊ --- - - --- -- ₊+ --- -9

268 Produkcja wyrobów z pozostałych

surowców niemetalicznych - - - ++ -- -+ + + --+ + + _{-- -} --8 283

Produkcja generatorów pary, z wyjątkiem bojlerów do centralnego ogrzewania

gorącą wodą -- -- ₊+ -+ + + _{- -- -- + 0} --- _{+ - - - -8} 297

Produkcja sprzętu gospodarstwa domowego, gdzie indziej nie

sklasyfikowana.

+ + + _--- - -- + -- -- ₊+ ₊++ -- --- -- - -8

155 Produkcja artykułów mleczarskich -- + --- - + + - ₊+ _{-- + --}

-+ + + - - --- _-7 203

Produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych i wyrobów stolarki

budowlanej

+ + + + --- --- --- -- --- + --- ++ ++ + + -7

334 Produkcja instrumentów optycznych i

sprzętu fotograficznego -- ++ ++ + _{- - - - -} --+ + _{-- --} - -+ + + ---7

353 Produkcja statków powietrznych i kosmicznych - ++ -- ++ -- ++ + --+ + + _-- --- -+ + - -7

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 7 Grupy NACE przemysłu przetwórczego UE-15 najbardziej wrażliwe na presję konkurencyjną ze strony ACC-3* NACE Nazwa Udział w imporcie z UE-25 w 2001 (w proc.) Absolutny wzrost udziału w imporcie z UE-25 pomiędzy 2001 a 1995 (o proc.) CVI TVI

323 Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych orazzwiązanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego

15,4 12,3 ---

---313 Produkcja izolowanych drutów i przewodów 14,7 7,1 ---

--183 Wyprawianie i barwienie skór futerkowych, produkcja_{wyrobów ze skór futerkowych} 14,4 8,0 ---

--316 Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie_{indziej nie sklasyfikowana} 14,3 8,9 ---

---355 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego, gdzie_{indziej nie sklasyfikowana} 13,8 6,4 ---

---352 Produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz_{taboru kolejowego} 13,8 8,4 --

--283 Produkcja generatorów pary, z wyjątkiem bojlerów do_{centralnego ogrzewania gorącą wodą} 12,8 6,5 -

-262 wyrobów ceramicznych, produkcja ogniotrwałychProdukcja niebudowlanych i nieogniotrwałych wyrobów ceramicznych

12,8 6,6 ---

---311 Produkcja silników elektrycznych, generatorów i_{transformatorów} 11,0 4,8 ---

--314 Produkcja akumulatorów, ogniw galwanicznych i_{baterii podstawowych} 10,9 8,7 --

--282

Produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych, produkcja grzejników i bojlerów

centralnego ogrzewania 9,4 5,0 --

-251 Produkcja wyrobów z gumy 8,4 5,3 ---

---222 Poligrafia i działalność usługowa związana z poligrafią 8,2 6,0 -

-171 Przygotowywanie i przędzenie włókien 8,0 5,3 -

-366 Pozostała działalność produkcyjna, gdzie indziej nie_{sklasyfikowana} 6,9 2,7 --

--343 Produkcja części i akcesoriów do pojazdów_{mechanicznych i ich silników} 6,8 5,3 --

-341 Produkcja pojazdów mechanicznych 6,2 4,2 ---

--297 Produkcja sprzętu gospodarstwa domowego, gdzie_{indziej nie sklasyfikowana} 5,9 3,3 -

-322 Produkcja nadajników telewizyjnych radiowych oraz_{aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej} 5,8 5,4 - -Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych COMEXT Eurostatu * grupy NACE charakteryzujące się: udziałem w imporcie z UE-25 powyżej 5 proc., wzrostem powyższego udziału w okresie 1995-2001 oraz ujemnymi wartościami indeksów TVI oraz CVI.

Tabela 8 Grupy NACE przemysłu przetwórczego państw członkowskich UE-15 najbardziej wrażliwe na presję konkurencyjną ze strony ACC-3*

Państwo NACE Nazwa

U d zi ał A C C -3 w im p o rc ie z U E -2 5 A b so lu tn a zm ia n a u d zi ał u w im p o rc ie z U E -2 5 CVI TVI A u s tr ia

151 Produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i produktów mięsnych 19,3 9,1 ---

---297 Produkcja sprzętu gospodarstwa domowego, gdzie indziej nie sklasyfikowana 12 10,4 --

--322 Produkcja nadajników telewizyjnych radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej 55,9 54 --

--342 Produkcja nadwozi pojazdów mechanicznych, produkcja przyczep i naczep 14,3 9,9 --

--352 Produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego 37,5 33 --

--B el g ia L u k s em b u rg 205

Produkcja pozostałych wyrobów z drewna, produkcja wyrobów z korka, słomy i materiałów używanych do

wyplatania 14,6 8,2 ---

---300 Produkcja maszyn biurowych i komputerów 6,3 6,2 --

--312 Produkcja aparatury rozdzielczej i kontrolnej energii elektrycznej 5,2 4,9 --

--313 Produkcja izolowanych drutów i przewodów 8,5 6,1 ---

---314 Produkcja akumulatorów, ogniw galwanicznych i baterii podstawowych 18,8 18,3 --

--315 Produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych 15 7,2 ---

---316 Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego, gdzie indziej nie sklasyfikowana 5,3 3,8 --

--361 Produkcja mebli 13,9 9,5 ---

---D

a

n

ia _{174 Produkcja gotowych artykułów włókienniczych, z wyjątkiem odzieży 29,3 17,7 ---}

---203 Produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych i wyrobów stolarki budowlanej 7 3,4 --

--205 Produkcja pozostałych wyrobów z drewna, produkcja wyrobów z korka, słomy i materiałów używanych do_wyplatania 17,3 9,4 ---

---281 Produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych 7,7 0,8 ---

---283 Produkcja generatorów pary, z wyjątkiem bojlerów do centralnego ogrzewania gorącą wodą 15,6 11,6 --

--315 Produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych 6,9 4,9 ---

---323 Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego 5 4,7 --

---366 Pozostała działalność produkcyjna, gdzie indziej nie sklasyfikowana 5,8 3,7 -- --F in la n d ia

157 Produkcja gotowych pasz dla zwierząt 7,7 6,8 ---

---171 Przygotowywanie i przędzenie włókien 6,6 5,3 ---

---201 Cięcie i heblowanie drewna, impregnacja drewna 14,7 4,8 ---

---251 Produkcja wyrobów z gumy 6 3,1 ---

---266 Produkcja wyrobów z cementu, betonu i gipsu 11,2 9,6 ---

---281 Produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych 9,6 5,8 --

--282 Produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych, produkcja grzejników i bojlerów centralnego_ogrzewania 20,6 19,3 --

--311 Produkcja silników elektrycznych, generatorów i transformatorów 6 5,1 --

-314 Produkcja akumulatorów, ogniw galwanicznych i baterii podstawowych 61,9 61,3 --

--352 Produkcja lokomotyw kolejowych i tramwajowych oraz taboru kolejowego 5,1 2,8 ---

---F

ra

n

c

ja

174 Produkcja gotowych artykułów włókienniczych, z wyjątkiem odzieży 5,1 2,8 ---

---205 Produkcja pozostałych wyrobów z drewna, produkcja wyrobów z korka, słomy i materiałów używanych do_wyplatania 8,2 4,5 ---

---231 Wytwarzanie produktów koksowania węgla 13 10,4 ---

---251 Produkcja wyrobów z gumy 7,2 5,3 ---

---283 Produkcja generatorów pary, z wyjątkiem bojlerów do centralnego ogrzewania gorącą wodą 5,3 5,3 --

--323 Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego 24,5 23 ---

---334 Produkcja instrumentów optycznych i sprzętu fotograficznego 8,5 8,3 --

--351 Budowa i naprawy statków i łodzi 13,4 11,1 ---

---W ie lk a B ry ta n ia

157 Produkcja gotowych pasz dla zwierząt 6,1 5,7 --

--203 Produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych i wyrobów stolarki budowlanej 10,3 4,6 ---

---262 Produkcja niebudowlanych i nieogniotrwałych wyrobów ceramicznych, produkcja ogniotrwałych wyrobów_ceramicznych 8,9 8,7 --

--266 Produkcja wyrobów z cementu, betonu i gipsu 11,8 11,4 --

--283 Produkcja generatorów pary, z wyjątkiem bojlerów do centralnego ogrzewania gorącą wodą 16,4 15,0 -

-311 Produkcja silników elektrycznych, generatorów i transformatorów 10,4 7,6 ---

---313 Produkcja izolowanych drutów i przewodów 10,4 9,3 --

--315 Produkcja sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych 19,5 17,1 --

--323 Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związanych z nimi artykułów wyposażenia dodatkowego 23,6 19,1 ---