Adres do korespondencji Agnieszka Sieńko
e-mail: kancelaria.sienko@gmail.com Zewnętrzne źródła finansowania Brak
Konflikt interesów Nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 4.12.2018 r. Po recenzji: 6.12.2018 r.
Zaakceptowano do druku: 7.12.2018 r.
Streszczenie
Zawód pielęgniarki i położnej jest zawodem samodzielnym. Samodzielność polega na osobistej odpowie-dzialności za podejmowane czynności zawodowe. Dotyczy to także odpowieodpowie-dzialności za decyzje podej-mowane w ramach wykonywania zawodu. Przykładem takiej decyzji może być odwołanie się do „klauzuli sumienia”. Brak prawnej definicji sumienia staje się powodem kłopotów z oceną prawną działań pielęgniarek i położnych. Normy prawne opisujące zasady wykonywania zawodu wyznaczają granice bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo wykonywania zawodu oznacza, że w razie niewystąpienia oczekiwanego efektu czynno-ści zawodowych wykonanych przez pielęgniarkę czy położną nie zostanie na nią nałożona żadna sankcja czy wręcz kara. Dlatego w razie wątpliwości co do treści czy uzasadnienia ordynacji lekarskiej pielęgniarka lub położna ma prawo zażądać pisemnego uzasadnienia zlecenia przez lekarza. W razie potrzeby procedu-rę taką można ocenić i ustalić, czy pielęgniarka wykonała wszystkie obowiązki. Odmiennie sytuacja prawna kształtuje się w przypadku odmowy wykonania zlecenia lub czynności medycznej z powodu określonego w ustawie jako „klauzula sumienia”. Okazuje się, że definicja sumienia jest nierozerwalnie związana z indy-widualnym i subiektywnym systemem wartości. Ten zaś nie może być poddany weryfikacji w kategoriach spełniania przesłanki prawnej.
Słowa kluczowe: położna, pielęgniarka, odpowiedzialność, klauzula sumienia, zawód samodzielny
DOI
10.17219/pzp/100563 Copyright
© 2018 by Wroclaw Medical University This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)
Klauzula sumienia a samodzielność wykonywania
zawodu pielęgniarki – refleksja prawna
The conscience clause and the independence
of the nurse profession: Legal reflection
Agnieszka Sieńko
A–FZakład Medycznych Nauk Społecznych, Katedra Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Wrocław A – koncepcja i projekt badania, B – gromadzenie i/lub zestawianie danych, C – analiza i interpretacja danych,
D – napisanie artykułu, E – krytyczne zrecenzowanie artykułu, F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, ISSN 2082-9876 (print), ISSN 2451-1870 (online) Piel Zdr Publ. 2018;8(4):319–323
Cytowanie
Sieńko A. Klauzula sumienia a samodzielność wykonywania zawodu pielęgniarki – refleksja prawna. Piel Zdr Publ. 2018;8(4):319–323. doi:10.17219/pzp/100563
Abstract
The profession of nurse and midwife is independent; this independence consists of personal responsibility for professional activities. This also applies to the responsibility for professional decisions. Invoking the conscience clause may be an example of such decision. The lack of a definition of the term “conscience” becomes a reason for problems with the legal assessment of the nurse’s or midwife’s actions. Legal standards describing the code of conduct set the legal safety limits. Legal safety at work means that if the desired effect of medical activity is not achieved, no sanction or punishment will be imposed on the nurse or midwife. Therefore, in case of doubts about the content or justification of the medical regulations, the nurse or midwife has the right to request a written justification of the order from the doctor. If necessary, procedure in question can be assessed and it can be determined whether the nurse has performed all duties. The legal situation is different in case of refusal to execute an order or medical action because of the conscience clause defined in the act. It turns out that the definition of conscience is inextricably linked to the individual and subjective value system. The latter cannot be verified in terms of meeting the legal condition.
Key words: midwife, responsibility, nurse, conscience clause, independent profession
Zawody medyczne są, zgodnie z postanowieniami wła-snych ustaw korporacyjnych (np. Ustawy o zawodach
lekarza i lekarza dentysty, Ustawy o zawodzie fizjotera-peuty), zawodami samodzielnymi. Nie inaczej jest
w od-niesieniu do zawodów pielęgniarki i położnej – zgodnie z art. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej.1
Po-jęcie samodzielności zawodowej jest powszechnie stoso-wane i intuicyjnie uznastoso-wane za synonim zdolności sa-modzielnego decydowania. Słuszne jest spostrzeżenie, że poprzednie zdanie jest niedokończone. Istota problemu sprowadza się bowiem – w ocenie autorki – do określenia zakresu czy granic owej samodzielności decyzyjnej. Co więcej, warto rozważyć, czy pojęcie samodzielności zawo-dowej faktycznie oznacza brak ingerencji jakiejkolwiek in-nej osoby w proces podejmowania decyzji. W pracy szcze-gólnie zaakcentowano też jeden z elementów szerokiego wa chlarza kompetencji zawodowych pielęgniarek i położ-nych, a mianowicie realizację zleceń lekarskich. Dopiero na tym tle możliwe jest odniesienie się i skomentowa-nie od strony formalnej instytucji omówionej w art. 12 ust. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, nazywa-nej potocznie „klauzulą sumienia”.1
Sporo uwagi pojęciu i zakresowi samodzielności zawo-dowej w zawodach pielęgniarki i położnej poświęcają au-torzy opracowania Prawo medyczne dla pielęgniarek. We-dług Karkowskiej i Włodarczyka problem samodzielności zawodowej należy rozważać w co najmniej 4 aspektach. Pierwszy traktuje samodzielność zawodową pielęgniarek i położnych jako formalne uprawnienie do podejmowania samodzielnych działań medycznych. Cechą tego ujęcia jest także wskazanie swego rodzaju wyjątków w obrębie owej samodzielności czy wręcz ograniczeń w niej. Ogranicze-nia, o których tutaj mowa, nie są czysto formalnej natury. Mają charakter wyłącznie kompetencyjny. Według cyto-wanych autorów granice kompetencji przebiegają w ob-szarze leżącym w kompetencjach przedstawiciela innego zawodu medycznego.2 Z powołaniem się na orzecznictwo
twórcy opracowania wskazują na szczególną pozycję le-karza w zespole terapeutycznym, która nadaje mu upraw-nienia nadzorcze nad postępowaniem pielęgniarki lub po-łożnej.3 Autorka bieżącego opracowania poglądu tego nie
podziela – o czym w dalszej części pracy.
Zgodnie z drugim ujęciem samodzielność zawodo-wa pielęgniarki lub położnej wiąże się z niezależnością. W ocenie autorki niniejszego opracowania takie stwier-dzenie jest niefortunne z uwagi na to, że zdaje się wyklu-czać właściwości wykonywania zawodu jako takiego. Jak bowiem pogodzić niezależność, którą niektórzy utożsa-miają z pojęciem samodzielności, wynikającą z wyko-nywania zawodu na podstawie stosunku pracy? Wszak stosunek pracy, jak wynika z art. 22 Kodeksu pracy, niero-zerwalnie wiąże się z podległością i wykonywaniem pracy pod kierownictwem pracodawcy.4 W ocenie autorki
z ta-kiego rozumienia podporządkowania nie można wywieść tezy o ograniczaniu samodzielności zawodowej.
Trzecie ujęcie zasadza się na realizacji praw pacjen-ta i samodzielnym kszpacjen-tałtowaniu, z uwzględnieniem zakresu kompetencyjnego, relacji z pacjentem.5
Zgod-nie z czwartą perspektywą opisywaną przez Karkowską i Włodarczyka ograniczenie samodzielności zawodu może wynikać z przypisania określonym podmiotom na zewnątrz uprawnień o charakterze nadzoru, porządkowa-nia organizacyjnego, czy wreszcie określeporządkowa-nia formalnego wymaganych kwalifikacji.2
Autorzy wyżej wspomnianego opracowania w toku rozważań nad charakterem samodzielności zawodu pie-lęgniarki i położnej zwykle odwołują się do wymienio-nych w – odpowiednio – art. 4 i art. 5 Ustawy o zawodach
pielęgniarki i położnej kompetencji. Należy wskazać, że
powołane regulacje określają dość szczegółowo, w otwar-tym katalogu, na czym polega wykonywanie zawodu pie-lęgniarki i położnej. Ujęte w przytaczanych przepisach kompetencje każdego z omawianych zawodów są pogru-powane w 2 kategorie. Pierwsza z nich – w obu przypad-kach, tj. w art. 4 w odniesieniu do zawodu pielęgniarki i w art. 5 w odniesieniu do zawodu położnej – obejmuje kompetencje o charakterze ścisłym, profesjonalnym. Obie wskazane grupy obejmują kompetencje charakterystyczne dla pracy w obrębie zespołu terapeutycznego. Gwoli rze-telności godzi się wskazać, że druga kategoria aktywności, które są uznawane za wykonywanie zawodu pielęgniarki, to działania o charakterze naukowym, dydaktycznym, nadzorczym, zarządczym i samorządowym. Znaczenie takiego ukształtowania kompetencji zawodowych
pielę-gniarki i położnej staje się szczególnie istotne w kontek-ście art. 26 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. Na marginesie tylko autorzy odwołują się do orzecznictwa, w oparciu o które można postawić tezę o potrzebie ścisłe-go traktowania niemedycznych kompetencji pielęgniarki i położnej, które z kolei mają służyć zachowaniu prawa wykonywania zawodu mimo nieudzielania świadczeń zdrowotnych.6
W pierwszej kategorii uprawnień, tych o charakterze medycznym, specyficznych dla udziału pielęgniarki i po-łożnej w zespole terapeutycznym, uwagę zwraca realizacja zleceń lekarskich. To właśnie ta kompetencja jawi się jako szczególnie wdzięczne tło do rozważań na temat samo-dzielności zawodu pielęgniarki i położnej. Warto zadać sobie pytanie o prawny i faktyczny charakter zlecenia lekarskiego. Czym jest zlecenie lekarskie? Obserwacje au-torki na podstawie pytań zadawanych podczas wykładów w ramach kursów specjalizacyjnych, kwalifikacyjnych i specjalistycznych oraz szkoleń zawodowych dla pie-lęgniarek i położnych pozwalają wyciągnąć wniosek, że zlecenie lekarskie bywa uznawane za polecenie służbowe. Podobny charakter zdaje się przypisywać zleceniu lekar-skiemu orzecznictwo. Cytowany już wyrok Sądu Najwyż-szego przypisuje lekarzowi rolę nadzorczą nad zawodem pielęgniarki lub położnej.3 Podobne stanowisko
prezen-tuje Karkowska, opisując zlecenie lekarskie jako element procesu terapeutycznego. Wskazuje ona także, że lekarz pełni szczególną funkcję w zespole terapeutycznym.7
Au-torka tego artykułu w pełni podziela te oceny. Funkcja lekarza w zespole terapeutycznym jest funkcją nadrzęd-ną. W ocenie autorki fortunniejszym określeniem byłoby wskazanie, że lekarz zarządza procesem terapeutycznym. Taka konstatacja znajduje uzasadnienie choćby w art. 2
Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie
z którym kompetencje lekarza obejmują uprawnienie do rozpoznawania i leczenia chorób.8 Pielęgniarki nie mają
kompetencji w zakresie samodzielnego rozpoznawania chorób. Drugim argumentem przemawiającym za tą spe-cyficzną rolą lekarza w zespole terapeutycznym jest fakt, że to na lekarzach spoczywa obowiązek uzyskania zgody pacjenta na leczenie w określony sposób.9
Na podstawie dotychczasowych rozważań uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że zlecenie lekarskie jest nie tyle poleceniem, ile prośbą o wykonanie konkretnej czynności wobec jej niezbędności dla procesu terapeutycznego „za-projektowanego” przez lekarza – zresztą zgodnie z jego kompetencjami. W tym miejscu warto ponowić pytanie o charakter zlecenia lekarskiego. Zawód lekarza można porównać z zawodem architekta. Architekt opracowu-je proopracowu-jekt budynku, który następnie oddaopracowu-je branżystom (specjaliście konstruktorowi, montażystom instalacji elektrycznych, specjalistom instalacji wodno-kanaliza-cyjnych, gazowych itp.). Już samo przywołanie tego po-równania pozwala na stwierdzenie, że mimo iż specja-liści pracują zgodnie z wytycznymi architekta, każdy wykonuje swoje zadanie „na własny rachunek” i zgodnie
z właściwymi swojej specjalności zasadami sztuki bu-dowlanej. Nie inaczej jest w przypadku realizacji zlecenia lekarskiego z uwzględnieniem samodzielności zawodów pielęgniarki i położnej. Lekarz wskazuje, co należy wy-konać, ale wybór metody postępowania, przygotowanie i sama realizacja zlecenia lekarskiego jest objęta samo-dzielnością zawodową i wiąże się bezpośrednio z osobistą odpowiedzialnością za wykonywane czynności zawodo-we.10 Odpowiedzialność zawodowa stoi także u podstaw
możliwości odmowy wykonania zlecenia lekarskiego oraz ewentualnej dyskusji z treścią zlecenia.
Zgodnie z art. 15 Ustawy o zawodach pielęgniarki
i po-łożnej pielęgniarka i położna wykonują zlecenia
lekar-skie zapisane w dokumentacji medycznej. Sama redakcja przepisu i użycie formy zdania oznajmującego formułuje zobowiązanie pielęgniarki i położnej do wykonania zlece-nia lekarskiego. Skoro tak, to wszelkie zwolniezlece-nia z tego obowiązku stanowią wyjątki i jako takie muszą być inter-pretowane wąsko. Rodzi się w tym miejscu pytanie o sens samego zapisu art. 15 ust. 1 Ustawy o zawodach
pielę-gniarki i położnej. W ocenie autorki dokonanej na
podsta-wie analizy przepisów ustawy omawiane regulacje mają bezpośrednie przełożenie na odpowiedzialność zawodo-wą. Zgodnie z art. 36 Ustawy o samorządzie pielęgniarek
i położnych „członkowie samorządu podlegają
odpowie-dzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki zawo-dowej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu, zwane dalej »przewinieniem zawodowym«”.11 Według
art. 415 Kodeksu cywilnego „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.12
Powołane cytaty mają uzmysłowić, że podczas wykony-wania obowiązków służbowych, zwłaszcza w zawodach pielęgniarki lub położnej, które są zawodami samodziel-nymi, trzeba postępować zgodnie z ustalonymi reguła-mi. Ich przestrzeganie nigdy nie doprowadzi bowiem do przypisania profesjonaliście naruszenia reguł ostrożności lub staranności, a w konsekwencji odpowiedzialności za ewentualną szkodę, ponieważ zasadą w ocenie tzw. szkód medycznych jest ustalenie bezprawności lub co najmniej naruszenia reguł prawidłowego postępowania.
Zlecenie lekarskie nie jest bezwzględnym poleceniem, któremu nie można się przeciwstawić. Ze zleceniem wol-no podjąć dyskusję. W przypadku, gdy pielęgniarka lub położna ma wątpliwości co do treści (by nie rzec wręcz: co do poprawności) zlecenia, ma prawo zwrócić się o jego pisemne uzasadnienie. Takie uprawnienie wynika wprost z treści art. 15 ust. 3 Ustawy o zawodach pielęgniarki
i położnej, który stanowi, że w przypadku uzasadnionych
wątpliwości pielęgniarka i położna mają prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrze-bę jego wykonania. Można wręcz stwierdzić, że ponowne pisemne wydanie zlecenia wraz z uzasadnieniem wiąże pielęgniarkę. Naturalnie nie można wykluczyć szcze-gólnych przypadków, jak nawet zaburzenia psychiczne, działanie pod wpływem środków odurzających lub silne wzburzenie, możliwość rozpoznania którego może zostać
pielęgniarce przypisana. Ale są to sytuacje wyjątkowe. Warto w tym miejscu podpowiedzieć, że zgodnie z sekcją III ust. 3 Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej
Rzeczypospolitej Polskiej pielęgniarki i położne mają
obo-wiązek służenia sobie wzajemnie pomocą.13 Jeżeli więc
pielęgniarka lub położna napotka na problem wykracza-jący poza przewidziane przepisami granice, ma prawo zwrócić się o pomoc do koleżanki, przełożonej, naczelnej pielęgniarki czy wreszcie do lekarza. Nie budzi wątpliwo-ści tryb postępowania w przypadku art. 12 ust. 2 Ustawy
o zawodach pielęgniarki i położnej w zakresie
wyznaczo-nym brakiem kwalifikacji. Otóż pielęgniarka i położna mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wy-konania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z posiadanymi kwalifikacjami. Na przykład pielęgniarka nie może nikogo zaszczepić, jeśli nie nie ukończyła od-powiedniego kursu. I taką okoliczność można „systemem zero-jedynkowym” zweryfikować: pielęgniarka ukończyła kurs albo nie. Tym samym jej ewentualna odmowa jest lub nie jest działaniem bezprawnym. W tym kontekście autorka czuje ogromny niedosyt w związku z treścią tzw. „klauzuli sumienia”. Rozważania dotyczyć będą wyłącznie warstwy formalnej regulacji art. 15 ust. 2 Ustawy
o zawo-dach pielęgniarki i położnej w zakresie, w którym odnosi
się on do prawa do powołania się na własne sumienie. Zgodnie z art. 15 ust. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki
i położnej pielęgniarka i położna mogą odmówić
wyko-nania zlecenia lekarskiego oraz innego świadczenia zdro-wotnego niezgodnego z ich sumieniem. Pielęgniarka ma jednocześnie obowiązek podać niezwłocznie przyczynę odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie zlecają-cej, chyba że zachodzą okoliczności, w których zwłoka w udzieleniu pomocy mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego. W tym ukształtowaniu insty-tucji „klauzuli sumienia” autorka tego opracowania do-strzega szereg luk legislacyjnych. Te zaś mogą skutkować procesami o naprawienie szkody będącej następstwem skorzystania z „klauzuli sumienia”. Polegając na ogrom-nym podobieństwie lekarskiej „klauzuli sumienia” do pie-lęgniarskiej i położniczej, autorka podeprze się spostrze-żeniem zawartym w komentarzu do Ustawy o zawodach
lekarza i lekarza dentysty.14 Zielińska, komentując art.
39 tej ustawy (lekarską „klauzulę sumienia”), wskazuje na postulat zapewnienia integralności moralnej lekarza. Z czystym – nomen omen – sumieniem można taki po-stulat odnieść także do zawodów pielęgniarki i położnej. Przy takim założeniu należy mieć na uwadze fakt, że gdy-by „klauzula sumienia” nie gdy-była ograniczona przypadka-mi zagrożenia zdrowotnego, a więc tym bardziej możli-wością zgonu pacjenta, to mogłaby prowadzić do stanu, w którym pacjent nie uzyska świadczenia, do którego ma prawo, albo wcale, albo we właściwym czasie. Bardzo wrażliwym obszarem jest jednak także samo sumienie. Warto przytoczyć obszerniejszy fragment opracowania Zielińskiej: „Przepis […] wyznacza ramy uprawnienia lekarza do działania zgodnego ze swoim sumieniem, co
sprawia, że sumienie lekarza w polskim systemie prawa jest nie tylko kategorią etyczną, lecz także – jak to okre-śla L. Kubicki – kategorią prawną. Wolność sumienia (i religii) gwarantuje każdemu art. 53 Konstytucji RP, nie precyzując, w czym może się ona wyrażać. Działanie jest niezgodne z sumieniem wtedy, gdy pozostaje w konflikcie z przekonaniami wypływającymi z określonego światopoglądu, wierzeń religijnych czy wyznawanych zasad moralnych. Motywacja etyczna lekarza jest suwe-renna w tym sensie, że nie podlega sprawdzaniu i ocenie”. Na czoło wysuwa się więc ta cecha sumienia, która czyni je całkowicie subiektywnym i w związku z tym niewery-fikowalnym.
Zasadne wydaje się podjęcie przynajmniej próby usta-lenia, czym sumienie jest, bo to, że nie stanowi kategorii formalnej, jest oczywiste. W porządku prawnym nie ist-nieje bowiem żadna prawna definicja pojęcia „sumienie”. W takim wypadku, zgodnie z wykładnią prawa, należy sięgać do definicji słownikowych lub encyklopedycznych. I tak słownikowa definicja terminu „sumienie” wiąże je ze zdolnością pozwalającą ocenić „odpowiednio własne postępowanie i jednocześnie ze świadomością odpowie-dzialności moralnej za swoje czyny”.15 Encyklopedyczna
definicja z kolei określa sumienie jako „pojęcie z zakresu moralistyki, etyki i teologii moralnej (o bardzo szerokim znaczeniu), rozumiane zazwyczaj jako: wewnętrzna in-stancja orzekania moralnego, indywidualne rozeznanie dobra i zła, zinterioryzowane wartości uznane przez jed-nostkę, a wyznawane przez grupę społeczną”.16 Już na tym
etapie próby definicji pojawia się teza, o tym, że sumienie jest szczególnym narzędziem do oceny postępowania, ale narzędziem zindywidualizowanym. Zielińska stwierdza, że jest to element ze sfery głębokiej prywatności czy wręcz intymności każdego człowieka, ze swej natury niepodda-jący się weryfikacji. Można bowiem sformułować pytanie o to, czy seryjny zabójca ma sumienie – oczywiście, że ma. Ponad wszelką wątpliwość jest to sumienie powszechnie nieakceptowane, ale jest. Wracając więc na grunt przepisu art. 15 ust. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, warto rozważyć, czy zawarta tam norma uprawniająca do niewykonania czynności medycznej lub odmowy wyko-nania zlecenia lekarskiego powinna uwzględniać i takie „nieakceptowalne sumienia”. Można postawić tezę, że od-powiedź na tak sformułowane pytanie będzie negatywna. I, naturalnie, na gruncie filozofii, psychologii czy nawet teologii wszelkie dyskusje na ten temat byłyby uzasad-nione i nawet ciekawe. W tym opracowaniu jednak jest mowa o przepisie prawa; o zdarzeniach, które powinno się dać bez większego trudu ocenić w kategorii: zgodne albo niezgodne z prawem. W ujęciu wynikającym z języka zastosowanego przez ustawodawcę w zasadzie każde za-chowanie, nawet takie, które może zostać uznane za mo-ralnie naganne, o ile tylko będzie sklasyfikowane przez sam podmiot jako wynikające z jego sumienia, musiałoby być uznane za działanie zgodne z prawem. Z pewnością nie taka była intencja ustawodawcy.
Kolejnym kłopotem formalnym jest brak wzorca „do-brego sumienia”. Na podstawie definicji terminu ‘sumie-nie’ można stwierdzić, że istnieją wzorce sumienia, ale w odniesieniu do każdego kręgu kulturowego, religijnego czy światopoglądowego są one odmienne. Po drugie, su-mienie nie jest wartością stałą i niezmienną. Może pod-legać modyfikacji, np. wskutek zdobywania doświadcze-nia życiowego, zmiany religii czy nawrócedoświadcze-nia. Jak można bez trudu zauważyć, są to pojęcia z obszaru etyki, religii, wreszcie moralności rozumianej jako indywidualny ze-spół norm postępowania. W tym kontekście nie można wykluczyć, że zainteresowany może modyfikować wzor-ce w zależności od okoliczności. Jak w takim wypadku ocenić konkretne postępowanie polegające na powstrzy-maniu się od wykonania świadczenia zdrowotnego, jeżeli pielęgniarka powoła się na „klauzulę sumienia”? Czy jej obowiązkiem jest dokładne wskazanie, jaki wyznaje sys-tem moralny? Dla poprawności formalnej taki obowiązek powinien na pielęgniarce spoczywać. Na przeciwnym bie-gunie leży jednak inna wartość chroniona prawem: reli-gia i przekonania konkretnej pielęgniarki. Wyznanie czy preferowany system wartości podlegają ochronie prawa i to w kategorii danych tzw. wrażliwych.17 Rozporządzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) w sprawie ochro-ny osób fizyczochro-nych w związku z przetwarzaniem daochro-nych osobowych zabrania przetwarzania danych dotyczących
przekonań religijnych lub światopoglądowych, a zatem stworzenie rejestru przekonań, które ewentualnie mo-głyby być podstawą ewentualnych późniejszych odwołań do „klauzuli sumienia”, jest wykluczone.16 Oczywiście,
re-alizując postulat rzetelności, należy wspomnieć o listach lekarzy, którzy podpisali tzw. „deklarację wiary”. Są to jednak rejestry utworzone za zgodą tych lekarzy. Ponad-to „deklaracja wiary” nie jest Ponad-tożsama ze skorzystaniem z „klauzuli sumienia", lecz stanowi zapowiedź tego, czego pacjent może się spodziewać w gabinecie konkretnego le-karza. Taka deklaracja nie ma jednak żadnego znaczenia formalnego.
Trudno w tym miejscu ustalić, czy możliwość powo-łania się na „klauzulę sumienia” jest właściwością samo-dzielności zawodu. Trudno też uznać, że uregulowanie „klauzuli sumienia” stwarza dla pielęgniarki czy położ-nej, która zamierza z takiej klauzuli korzystać, komfort prawny. Unormowanie art. 15 ust. 2 Ustawy o zawodach
pielęgniarki i położnej jest w ocenie autorki dalekie od
poprawności legislacyjnej. Ramy prawne wykonywania zawodu, a szczególnie zawodu samodzielnego, powinny wyznaczać granice, w których osoba wykonująca taki za-wód jest bezpieczny; granice, za którymi jest on chronio-ny przed przypisaniem mu odpowiedzialności prawnej za naruszenie reguł wykonywania zawodu. Przy takim jak obecnie istniejące zakreśleniu granic „klauzuli sumienia” trudno ocenić tę regulację jako zapewniającą bezpieczeń-stwo. Zaleceniem na gruncie obecnie obowiązującego prawa wydaje się wskazanie potrzeby ujawnienia swojej prywatności w dokumentacji medycznej i uzasadnienie
odmowy wykonania czynności odwołaniem się do kon-kretnych przekonań religijnych czy światopoglądowych – ze świadomością, że mogą one być poddane ocenie w toku postępowania sądowego.
ORCID ID
Agnieszka Sieńko https://orcid.org/0000-0002-7585-097X Piśmiennictwo
1. Ustawa z 15.07.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, DzU z 2018 r., poz 123.
2. Karkowska D, Włodarczyk WC. Prawo medyczne dla pielęgniarek. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer; 2013.
3. Wyrok Sądu Najwyższego z 27.03.2000 r. I PKN 150/99, OSNPC 2001, nr 16, poz 505.
4. Ustawa z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy. DzU z 2018 r., poz 917. 5. Ustawa z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
DzU z 2017 r., poz 1318.
6. Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 9.04.2015 r. VII Pa 63/15, LEX nr 2126219.
7. Karkowska D. Zawody medyczne. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer; 2012.
8. Ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. DzU z 2018 r., poz 617.
9. Wyrok Sądu Najwyższego z 10.12.2004 r. II CK 303/2004, OSP 2005, nr 11, poz 131.
10. Fiutak A, Podleśny T, Kozik M, Szczerba P, Zblewska-Wrońska K. Odpowiedzialność prawna pracowników medycznych. Warszawa, Polska: CH Beck; 2013:55–83.
11. Ustawa z 1.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych. DzU z 2018 r., poz 916.
12. Ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny. DzU z 2018 r., poz 1025. 13. Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej
Rzeczypospo-litej Polskiej. http://nipip.pl/prawo/samorzadowe/krajowy-zjazd- pielegniarek-i-poloznych/kodeks-etyki-zawodowej-pielegniarki-i-poloznej-rzeczypospolitej-polskiej/. Dostęp 3.12.2018.
14. Zielińska E. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty – komen-tarz. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer; 2008:553–562.
15. Sumienie. Słownik języka polskiego. Warszawa, Polska: Wydawnic- two Naukowe PWN; 2017:975.
16. Sumienie. Encyklopedia PWN. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo /sumienie;3981316.html. Dostęp 2.12.2018.
17. Art 9, ust 1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.04.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swo-bodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych). DzUrz UE L 119 z 4.05.2016.
