tych białoszarych z odcieniem zielonawym lUJb brunatnym. z !Przewarstwieniami margli pQpie-latozielomi\vyoh. Spągowa część wapieni . za-wiera dość. d.li.ozną, lecz źle zachowaną farmę, głównie .utłam!ki belemnitów
r
amorntów, spo-śród !których dało się oonaczyć jeden oikaz jaJkoMacrocephalites sp. Część stropowa wykształ cona jest jako warstwa bulasta, (którą budują nieregularnie obtoczone kawałki Wlapien:ia i marglu szarego, niekriedy szarobrunatnego oraz l·iczne ułamll·d fauny, głóWillie belemn~tów i amonitów. W górnej części widać także macz-ną domieS'lJkę chlorytu i glaukonitu. ·
· Qpisane osady ta:k w Pod~amc:zm, jak •i w Ry-czowie reprezentują głównie keiowej gfu-.ny, którego miąższość walha się w tym rejonie od 2,5 do 3m.
Utwory doggeru na .SE od Ryczowa ulegają wylkil.inowaniJU. W ChrząstowiJcach na war-stwach diiPlQPOrowych leżą be:zJpOŚrednio osady malmu.
Utwory malmu w Podzamczru raprezentOWia-ne ISą głównie przez w'aJpienie .białoszare;
.suib-klastyCZIIle, z nielic:zmymi !Przerostami mal"glu gll"ll!Złowatego. W kierunku OhrząstoWic wiJdać wyraźne zwięksrz;enie się ilości wlkiładelk margli gruzłowatych. Profil ma·lmu w Oh'rząstaw•icach
rozpoczyna od dołu 2,50 m warstwa· iłu. lUipko-wego, szarego i ciemnoszarego, ni~iedy o od-cieniu ziel0111awym, z denikim ;przerostem iłu wiśn:owego. Partia ta · zawiera nieliczne oto-czalki wapieni białoS!Zaryoh pokrytych powłocz
kamn iłu chlorytowego oraz otoczalki triasowego dolomitu białoikremowego, ziarnistego. Wystę
pująca w najniiŻsżej części tych utworów faJU.na wskazuje, że na•leżą one do dywezu. Nad iłami leży seria margli i wapieni gruzlowatyoh z me-regularnymi cienkimi przerostami Hu szarego; margJistego, niekiedy z drobnymi skupieniami ohiorytu i pirytu, reprezentująca młocłSze ogni-wa malmu.
Proces. dolomityzacji na tym tereriie został stwier.dq;.ony jedynie w otworze ChTząstowice i na kontakcie warstw gogolińskich i górnego piętra. dCJilnego wapienia mus:z;lowego występu
j·e 1,50 m !Warstwa dolomitu.
W pozo1Sitały;ch otworach górne piętro <lol-n.ego wa·pienia muszlowego wyks.ztałcxme jest w facji wapiennea.
Przejawy mineralizacji s'iare:zJkami metcdi ciężkiclh zostal1:y stwierdzone w ·UJt:worach triasu; śą to jednak ilości nieznaczne, !które nie ma1ą wartości przemysłowej.
ZENON GAJEWSKI, FRANCISZEK EKIEIRT · liniS'tybuit · Goo~ogic7Jily
KRÓTKI ZARYS HISTORII
POSZUKIWAŃMAGNEZYTU I NIKLU
.
NA MASYWIE SERPENTYNITOWYM
GOGOŁÓW-JORDANÓW. ZAINTERESOWANIE poozlllkiwaniamimag-nezytu li nikliu nastąpiło iPO II wojnie światO wej w zwią~ku z powrotem Ziem Zachodnich do Polski. Oba te surowce wiążą się z rolikła dem se11pellltynitów występu1ącyoh na Dolnym Śląsku. ·
Jednym z największych jest masyw serpen-tynitowy Gogołów-J ordanów. Ciągnie się on
prarw:e równoleżnikowo pasem długości ponad. 30 km. Skały serpentynowe odS'łaniają się·
w na:jwyższyoh morfologicznie punktach, prze-ważnie w centra•lnych partiach masywu, nato-miast w !partiach peryferymnych oraz morfo-logicznych obnirżeniach ;pr.zylkryte są ' dość zna~nej miąŻiszościi •UJtworami trzeciorzędowy mi i CZlwartorzędowymi.
Od północy masyw ten :kontak·tuje z gabra-mi centralne~ pail'tii Soibótok'i, a tylko na
niednl-żym odcinku części zachodni~ masywu z gra-·
nitami pasma Strzebdów-Strzegom-Jawor. Te ostatnie utwory występUJją również prawdapo-dobnie odstrony zachodniej masywu. Wschod-nie obrzerieWschod-nie masywu .stanowią mylonity tzw. strefy Niemczy. Od południa se11pentynity ikon-taktują z .gnejsami Sowich Gór. Występuje tu ·· kootaki o charaikterze dyslokac)11jnym, wyra-·
żaiacy się szeregiem uskokóiW o k;erun:ku W-E z leikik·im cxłcih)'lleniem na NE.
Pierwszymi pracami geologicznymi, jakie na tym obszarze zostały wykonane, było spal"Zą-·
dzenie rojęć .geologicznych w skali l : 25 000 (ark. Zolbten-Sobótka, W eizenrodau-Pszenno,.
Jordansmtiłił-Jordanów). Zdjęcia te wyikona:li L. F'1ookh i O. T1ettze rw latach 1810-1912-1925. Z innych prac geo'logicznych !ProWadzonych w różnych okresa.Cih czasu w obrębie masywu
i nie zwiąozanycll z magnez)11tem d nilklem można wymienić pos'Ziuikiwania ·zmierzające· od od!kry-cia złóż węgla brunatnego, chromitu i nefrytu.
W ęg,iel brunatny p::l!Szuklwany był pl'IZed .pierwsŻą wojną światową na poludniowym przedpolu masywu serpentynitowego w miej-scach, gdzie jest on przykryty utworami: trze-· ciorzędciWymi. Wykonano wówczas kiłka wier-ceń ręcznych w okolicach Piotrów!ka i Karo-lina, które nie osiągnęły jednak 'stropu
serpen-tynitu. ·
Chromtity z okotlic Tąpadeł znane są od dość dawna. ·O ich W)11stępowaniu ws.pomina już
w 1887 r. H. Kosman. W nied1ti.gfrn. ozasie
po-tem roZlpOCzęto eksploatację clhromitu, począt kowo ·systemem odikrywikowyrh a następnde podziemrwm, której · dość sz)11bko zaniechano. W okresie pierwszej wojny światowej kilka-· krotnie podejmowano próby uruchomienia ko-· palni, które nie zostały · jednak zrealizowane. Dopiero w 1937 r. a następnie w latach 1940-1944 przystąpiono do systematycznych prac
po-szukiwawczych i eksploatacji. W tym czasie
w
rejonie Tąpadeł wykonano nowy szyb i kilkawie1X!eń. Wytnlikiem tych prac 'było
stwierdze-nie występowania kilku odosobnionych SIClCZew
chromit·u. W latacth 1950-1952 !Przemysł tpro-·
wadził tu prace poszUkiwawcze, !które nie
da-ły żadnych rerultatów. Ostatnio zagadnieniem
chromitu za~mowali się J. Kozłowgld i S. Ma-ciejewski. Wynihlem 'ich prac ·było skartowanie terenów przyległych do kopalni chromitów.
Występowanie nefrytu z rejonu Jordanowa
mane jest od barozo dawna. Budził on zam-teresowanie łiwnych geologów, a[ e głównie pod aspektem minera•logiczno""Petrogra:Hcznym.
Brace poszrulkiJwawaze nefrytu po wojnie pro-wadzone były w małym zakresie. Wylkonane przez J. Ko2'lłowskiego i S. Maciejewskliego tii'Zy
sz)ńbilki w najblimzym rejonie 'istniejącego ło
mu dały wyniki negatywne.
Z innyc~h prac na uwagę zasługują badania
F. Szumlasa rempoczęte w 1951 !l'. ,Dotyczą one
petrografii skał zasadowych 'budujących
wspomniany masyw. Ostateczne wynilci tycih
prac nie są jeszcze mane. Ogólnie można
jednak podać, że F. Srumlas zajmuje się pier-wotnymi skałami, z których powstały
serpen-tynity, oraz samym procesem serpentynizac!ji.
Wylka:zał on w swych wstępnych ~pracowa
niach, .że oma'Wliany masyw podlegał dość zło
żonym procesom serpentynizacji, oraz podał,
jaikim przeobrażeniom podlegały poszczególne
minerały. •
Na ·uwagę zasługuje tu jeszcze mineralogicz~
no-petrograficZille opracowanie K.
Spangeniber-ga dotyczące serpentynitów występu~ących
w otoczeniu rudy chromitowej. Bad'anda o
po-dobnej tematyce '(>TOIWadzili również A. Mo-rawiecki i A. Gaweł w stosunku do serpentyni-tów i nefryserpentyni-tów z rejonu Jordanowa.
Poszukiwania nJikllu •w · 01brębie masywiU
·ser-pentynitowego Gogołów-Jordanów l'OZtpOćzął
w 1920 r. H. Closs. W czasie wylkony!Wania
'Wikqpów naltrrufił na strefę serpentynlitu
skme-ntien~ałego, na północ od Olesznej przy szosie do Okręcimia. H. Stahl mjmujący się tą samą problematyką W$omilna p W'yiStępowanilu ser-pentynitu skrzemieniałego w dkalicach Karoli-na oraz Karoli-na północnym przedpolu !Wzgórza
Kied-czyn koło Wir. W latacth powojennych
1953-1955 na masywie Gogołów-Jordanów
roZ!pOC"Z:ęte zostały posrukiwania nikLu na
wi~szą skałę w ~ób WI'Igani'Zowany przez J. Dańca pracownika Zaikładu ?Aóż KrUSZICów
IG. Metodymnymi poszuikiwaniami zostały
objęte niższe partie masywu se~entynitowego
przykryte młodszymi utworami, gd'y2 ·W ta-kwh waxunkach mogła się zachować zwietrze-lina sel'lp€IIlltynitu, która często może stanoiWiić partię I"lldną nilktlu. Poszukiwania obejmujące południowe zbocze gór "Oleckich" w rejonie
Winna Góra-Piotrówek-Oleszna-Słupice oraz
pół·Iłocne przepdle wzgól"Za Kiełczyn na
odcin-ku· J ędrz~owice-Wdry-Gogołów, prowadzone
były · za ;pomocą Tę'C'Zn)llOh wie1X!eń okrętnych,
które pr.zewiereały nadkład oraz strefę rozkłla~
du serpentynitu osiągając ty.Lko strop nie 2JW!ie-74
trzałych skał IPodłaża. Jedynie t11zy otwory
meohanic~e osią•gnęły głębsze p<ll<fioże. Na IPO-. ludniowych zboczach gór "Oleclcich" prace
po-szuikiwawcze dały wyniki negatywne. Jedynie na tp6łnoco-zachód od Olesznej, na południe od KaroLina oraz międ~y Miłowicami a Sł·up!i.-cą
wie1X!enia stwierdziły silne skTzemiendenie
,po-tctl:oża z jednoczesnym jego czerwonym
zaJbar-wieniem. N a półnoooym . przedpalu WZlgórza 'Kie!lczyn między miejscowościami Jędrzejowi
ce-Wiry-Gogołów natrafiono pod lpl'Zykryciem
utworów crJWariorzędOW)ńCh a miej1scami i
trze-ciorzędowych na rozległą strefę
skrzemienia-łych serpentynitów. W obrębie tej strefy na
niedużych obszarach stwierdzono występowa
nie produktów wietrzenia skał ultrazasadowych
o tpodwyższonej zawartości koncentractji Nd.
if>onadto trzy OJtcwory mecthaniczne wylka.zały, ·Że
'W głębsz)ńeh partiach strefy miej1scami wystę
pują serpentYIIl.ity o średnim stopniu r:ozło~enia
objęte w nied'ur.lym stopndu mineraliza~ą
mag-nezy.toiW'ą. Z punktu widrenia przemysłowego
otr.zymane zasoby rud niklu nie ma~ą większe
go maczenia, jednaJkiże należy je brać pod
· uwagę jako dalSIZe zaplecze dla :dbecnde
czyn-nych zakładów hutniczych w S:ziklarach. ·
Temat dot~cy poszuktilwań magnezytu na
•szerszą skalę został lWiprowadzony ~ 19~ r.
Jego rea-ldzację powierzono,. Z. GaJ~l~U. praiCOwnilkowi .Zalkl:adu Złoz · Surowco:w ~aiJ. nych IG. Jaiko piel"WSZY podilegał b~an1~ m81syw ISerpellltynitowy S:zk·lar. ·PO wyc1ągn1ę
du wnioolków z prac prowadzo?yoh na ~?Jkl~
rach, gdzie WYJPracOIWano .sob1e ~edmą
metodylkę pomukiwawc7Ją, 1 po anal•lZU~
ma-teriałów · dotyczących masywu stmpellltynltowe-go Gogołów-Jordanów, opracowanych pl'ZeZ L.
Fitnckha O. Tietzego, K. Spangenberga, F.
Sz.uml:as~, J. Kozłow·skliego, St. Macieje!WSk·ie-:-go, Z. Ga1ewskiego i innych oraz najnc;wszych wynilków wierceń L. Dańca przyst~1ono d~
poszu'kiwą.nia magnezytu na rnaJSY!Wle. , D~ac
]eszcze nalerż:y, że do .wa~nych el~entow, Ja-kie u~yskano w czasae p;owadz~m~ prac na masyw·ie SzJkllar, było stw1erdzeme, ze
magne-zy.ty występować mogą w se~~ntynicie o śred
nim st:opniu rozkładu w pobl'l'ZJU stref kontalk-towY'Ch i dyslokacji oraz związanie :wystEWO-'wania' ma:gnezytów z wietrzen·iem brunatnym.
Materiały z opracowań W\Skazywały, żerwmyśl
'pl"Zyjętej koncepcji poszukiwawczej na
oma-wianym terenie ilstnieje strefa predysponowa-na do występowania magnezytu o elbarakterze
złożowym.
W pie:rmszym 01kresie, tj. 1956 r., pl"Zystą
.piono do ogólnego przeglądu całego masyiWIU
Gogolów-Jordanów. Prace te polegaiły na
prze-śledzeniu stQPillia mineralizacji magnezytowej
odsłoniętych partii masywu serpenrt;ynitowego.
Dokonane :dbserwacje wyka.zały, że sel'lpe.nty-nity w odsłonłętych partia-oh są tyllko w mind-ma.lnym stOp:niu objęte mi.nera,lizacją. Ponadto
. w tymrże samym roiku prowadzopo wboty
szur-fowe
w
reijonie Tąpadel: mające na celu stwier-dzenie, czy wystę;puje tam za:zm.aczona na po~wiemchni przez L. F1inakha, ż)"ła magnezytu.
Wykonane roboty wykazały, że mamy tu do
czynienia z żyłą aplirtu, a nie jak to podawał
F. Finc~h, żyłą magnezytu. '
Po zebraniu wstępnych materiałów z odsło
;ąiętych partii masywu seripentynr1towego w
IPO-ło:wie 1957 r. na półnoonym przeqpolu wzgórza
Kielczyn. przystąpiono do szczegółowszyclh prac .
posruk·iw~ych za pomocą wierceń.
Na
oo-cinku masyW:U serpentynitowego w Wirach
wykonano do końca tego roku pięć otworów
mechanicznych. Jeden z nich oznaczony .
nr M-IV natrafił na żyłę magnezytu grubości
ponad 3 m. 'Pozostałe otwory jakkolwiek nie
napotkały na większe nagromadzenie
magne-zytu, shvierdziły jednak występowanie
nie-znacznie . zmineralizowanej strefy przeobraże
nia, która w dalszej kolejneiści mogła stanowić
tereri do szczegółowych badań. Pod koniec
1957 r. w miejscu otworu mechanicznego M-IV,
który został zlokalizowany na SW od Wir,
wy-konano szybik oraz krótkie chodniki. Roboty
górnicze potwierdziły otrzymane wyniki
;z: wiercenia oraz wykazały w najbliższym
oto-czeniu szybiku dalszą mineralizację o
charak-terze złożowym. W 1958 r. szybik został
prze-kazany przemysłowi, który przystąpił do
rozci-nania złoża. Wskutek dalszych prac
rozpoznaw-czych na SW· od Wir zostało
udokumentowa-ne· odkryte złoże magnezytu o zasobach kilku
milionów ton. W dalszej kolejności przystą
piono do szczegółowszego opracowania terenów
W rejonie Gogołowa, gdzie dwa z pięciu
wyko-nanych w 1957 r. otworów mechanicznych wy-kazały nieznaczną mineralizację. Szczegółowe
prace pozw9liły na odkrycie w tym rejonie
dal-szego nowego złoża magnezytu o znaczeniu
prZemysłowym. Dokumentacja dla tego terenu
jest w toku opracowania. Ostatnio prowadzone
Sł prace poszukiwawcZe w przegłębieniu mię
dzy Wirami a Tąpadłami, gdzie jeden otwór
na-wiercił w surnie około 5 m· magnezytu. Dalsze
roboty na tym terenie są jeszcze obecnie
wyko-nywane. ·
Prace poszukiwawcze magnezytu ·przewiduje
się prowadzić ~eszcze na pozostałej części
masy-wu serpentynitowego Gogołów-Jordanów w
la-tach 1961-1964. Równolegle przewiduje się
prowadzende na tych samych terenach prac
~ukiwawozych zmierzają'Cych do odtkryeoia
nowych złóż rud niklu. N a uwagę zasługuje
fakt dość śelisłego skoordynow001ia prac
posz'U-kiwawczych magnezytu i ·niklu na najbliiŻSZe
lata.
SUMMARY
The course of . previous geological works · carried
out within the serpentinite massif at Gogołów-Jorda
nów near Swidnica . are presented.
A s:pecial stress was laid. on the history of
geolo-gical prospecting works, whieh have led to the
disi<>vering of the new nickei and magnesite
de-posits within these areas.
PrQspections. for above mentioned raw materials
have been carried out during the post-war time.
The · discovery of a big magnesite deposit was
a success i>f these prospections. The ·deposit occurs
in a shape of small veins, from several milimetres
to some centimetres thick, ·s o called "magnesite net",
as well as ~n form of several metre thick veins.
Magnesite · having an average transformation degree,
occurs within the serpentinite near the contact zones and dislocations.
Of the nearest contact ·rocks the amphibolhes,
gab\)ros and granites are mentioned.
PE310ME
B crarbe mmcaHbi reonorH'IeCKHe pa6oTbi, npoBe-AeHHbie B paJ:!:oHe cepneHTHHHTOBOrO MaCCHBa roro-JIYB- HopAaHyB oKoJio CBHAHHIJ;bl. Oco6oe BHHMaHHe YAeJieHo HCTOpHH reonoro-noHcKOBbiX pa6or, HanpaB-JieHHbiX Ha OTKpb!THe HOBbiX MeCTOpO>KAeHHJ:!:· HHKeJIH H MarHe3HTa Ha 3'TOJ:!: reppHTOpHH. IlOHCKH Ha3BaH
-HbiX ITOJie3łibiX HCKOITaeMbiX npOBOAHJIHCb, B OCHOB-HOM, B ITOCJieBOeHHhie rOAhl H yBeH'!aJIHCb 60JibiiiHM yc:neXOM - OTKpb!THeM KpynHoro MarHe3HTOBOrO
Me-CTO'PO>KAeHH.Ił. MarHe3HT BCTpeqaeTC.Ił B HeM B BHAe npO>KHJIKOB, MOliJ;HOCTbiO OT HeCHOJibHHX MHJIJIHMeTpOB AO HeCKOJibKHX CaHTHMeTpOB (T. Ha3. «MarHe3HTOBa.lł
cerKa») H >KHJI, MOliJ;HOCTbiO B HeCHOJibHO MeT pO B,
3a-JierąiOliJ;HX B cepneHTHHHTaX cpeAHeJ:!: creneHH npe-. o'6paateiiH.Ił, B6JIH3H npHHOHTaHTHbiX 30H H AHCJIOKa-IJ;HJ:!:. 113 HOHTaHTHpyiOliJ;HX C HHMH ITOPOA CJieAyeT Ha3BaT.b aMq>H60JIHTbl, ra66po H rpaHHThl.
ILENIIJM • MILENIUM • MILENIUM • MILEI'WIU
ROMUALD ŻYŁKA
Instytut Geologiczny
ZRODLA SOLNE I GEOLOGIA REJONU KOLOBRZEGU
W śWIETLE PRAC ALEKSANDRA HUMBOLDTA
Niedawno podjęta uchwała rządu dotyaąca
rozbu-dowy Kołobrzegu jako ważnego portu na Bałtyku
dotyczy również jego rozbudowy jako ważnego ośrod
ka balneologicznego, przywracając mu jako
uzdro-wisku jego. da.wniejsze znaczenie ogólnoeuropejskie.
W szeregu zagadnień związanych z ;rozwojem Koło
brzegu problemy geologiczne przewijać się będą
za-pewne nie raz, gdyż charakter uzd'l"owiskowy temu
mias·tu nadawały i nadają głównie . występujące
w jego rejonie ·liczne źródła mineralne znane od
stu-leci, a do ostatnich lat, niestety niedoceniane.
W związku z zainteresowaniem Kołobrzegiem,
szczególnie dla geologów, ciekawa być może
tamtej-sza działalność Aleksandra ·Humboldta (1769 _; 185!1),
wybitnie wszechstronnego uczonego, a w szczególnoś
ci geologa, którego wielkość uczcił świat ostatnio
w obchodzonym· w ramach rocznic UNESCO Roku
Humboldtowskim.
Kołobrzeskie źródła solne, występujące głównie
w zachodniej części miasta, znane były od czasów
najdawniejszych, a powstanie warzelni opartej
o istniejącą solankę przyjmuje się na począ·tki XI w.,
ok. 1016 r. .
Tym właśnie źródłom solnym Humboldt poświęcił
jeden z pierw~ych okresów swej pracy. Jako asesor
i rzeczoznawca Departamentu Górnictwa w Berlinie
