4. PROCESY DECYZYJNE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ
4.1. Wprowadzenie
Gáównym celem dziaáalnoĞci czáowieka jest zaspokajanie potrzeb. WĞród róĪnorodnych potrzeb są i te, które dotyczą Īycia w pewnym wycinku przestrzeni. Podejmując decyzje przestrzenne konsument kieruje siĊ pewny-mi kryteriapewny-mi. Są to zarówno kryteria subiektywne, wynikające z osobowoĞci konsumenta, przyzwyczajeĔ, nawyków, oczekiwaĔ, jak i kryteria narzucone przez otoczenie, np. moda, trendy. Przed konsumentem stoi wiĊc koniecz-noĞü dokonywania wyboru, w celu zaspokojenia potrzeb.
W teorii zachowania siĊ konsumenta zakáada siĊ racjonalnoĞü jego dziaáa-nia. Zachowanie racjonalne to wewnĊtrznie spójne, logiczne postĊpowanie zmierzające do maksymalizacji satysfakcji jednostki (KamiĔska, Kubska-Maciejewicz, LaudaĔska-Trynka 2002). Teza o racjonalnym zachowaniu siĊ konsumenta sprowadza siĊ do trzech zaáoĪeĔ: konsument przejawia pewne potrzeby i potrafi je okreĞliü, konsument jest w stanie dokonaü wartoĞciowa-nia swych potrzeb, jednostka dokonuje wyboru w celu maksymalizacji wáasnej satysfakcji (zadowolenia, uĪytecznoĞci).
PrzestrzeĔ równieĪ moĪna traktowaü jako dobro, o które rywalizuje kilku konsumentów. Im bardziej wartoĞciowe jest to dobro, w analizowanym przypadku przestrzeĔ, tym wiĊcej i wiĊksze konflikty wywoáuje. Konflikty w gáównej mierze są spowodowane ograniczonoĞcią dobra, jakim jest prze-strzeĔ i nieograniczonoĞcią potrzeb konsumenckich. Zestawienie potrzeb z ograniczonoĞcią dobra prowadzi do zjawiska rzadkoĞci, czyli sytuacji w której dostĊpne zasoby nie są wystarczające do zaspokojenia potrzeb (KamiĔska, Kubska-Maciejewicz, LaudaĔska-Trynka 2002).
4.2. Sytuacje konfliktowe w uĪytkowaniu ziemi
Konflikt w ujĊciu prakseologicznym to sytuacja, gdy co najmniej dwóm podmiotom w pewnym miejscu i czasie ujawnione zostaáy i przeciwstawione
kolidujące ze sobą intencje, niezgodne cele, sprzeczne interesy itd. (Macek 1994). Konflikty są cechą rozwoju. Pobudzają one rozwój, są pewnym stanem równowagi nietrwaáej, która dąĪy do równowagi trwaáej. Pojawiają siĊ w sytuacji, gdy dąĪymy do zaspokajania potrzeb (Staszewska-Sikorska 1996). W odniesieniu do przestrzeni, sytuacje konfliktowe są wynikiem wiĊkszego popytu niĪ podaĪy na okreĞlone walory przestrzenne, a tym samym na przestrzeĔ cechującą siĊ tymi walorami. Powoduje to bezwzglĊd-ny lub wzglĊdbezwzglĊd-ny niedobór przestrzeni (Koáodziejski 1997). Wprowadzenie okreĞlonej formy zagospodarowania moĪe byü przyczyną powstania konfliktu, gdyĪ okreĞlone zmiany w systemie spowodowane jej wprowadze-niem, jedna strona postrzega jako korzystne dla siebie, inna zaĞ jako niekorzystne, a jednoczeĞnie obie strony mają moĪliwoĞü dokonania dalszych zmian w systemie poprzez wáasne zachowania. ZáoĪonoĞü konfliktu wzrasta, gdy wystĊpuje wiĊksza liczba stron (np. mieszkaĔcy, gmina, paĔstwo), por. Macek 1994. Konflikt taki to konflikt interesów indywidualnych (kaĪdego mieszkaĔca terenu) i interesów lokalnych (gminnych), regional-nych, oraz ogólnonarodowych (ogólnospoáecznych).
Potencjalne sytuacje konfliktowe M. Kistowski (1995) dzieli na trzy grupy:
pomiĊdzy podmiotami dąĪącymi do wykorzystania odmiennych poten-cjaáów uĪytkowych wystĊpujących na tym samym obszarze lub w sąsiedz-twie, gdy eksploatacja jednego potencjaáu moĪe ograniczyü moĪliwoĞü korzystania z innego,
pomiĊdzy podmiotami dąĪącymi do wykorzystania potencjaáów uĪyt-kowych a podmiotami Ğwiadomymi ograniczeĔ ĞrodowisuĪyt-kowych wykorzy-stania tych potencjaáów,
pomiĊdzy podmiotami dąĪącymi do wykorzystania potencjaáów uĪyt-kowych a podmiotami Ğwiadomymi zagroĪeĔ dla równowagi krajobrazu wynikających z wykorzystania tych potencjaáów.
W przypadku przestrzeni potencjaáem uĪytkowym są jej cechy warunku-jące moĪliwoĞü rozwoju okreĞlonych funkcji, a podmiotami są uĪytkownicy przestrzeni, zarówno obecni, jak i potencjalni.
Za J. Regulskim (1985) moĪna wyróĪniü inne typy konfliktów:
konflikt w czasie – powstaje zawsze wtedy, gdy zaspokojenie bieĪą-cych potrzeb spoáeczeĔstwa rozwaĪamy w stosunku do zaspokojenia potrzeb przyszáych,
konflikt miĊdzy dwoma celami dwu dziaáów gospodarki – powstaje wówczas, gdy ten sam teren moĪe byü wykorzystany na róĪne waĪne funkcje gospodarcze,
konflikt miĊdzy celami róĪnych szczebli podmiotów polityki prze-strzennej.
J. Regulski (1986) uwaĪa, Īe Ĩródáem najczĊĞciej wystĊpujących sytuacji konfliktowych są czynniki wmontowane w proces wspóáczesnego rozwoju. Do czynników tych zalicza:
zróĪnicowane przestrzennie Ğrodowiska geograficznego, których walo-ry i zasoby stwarzają bardzo róĪnorodne warunki, czĊsto sprzeczne z wymogami wielu funkcji, oraz ograniczone moĪliwoĞci lokalizacji tych funkcji,
staáy wzrost záoĪonoĞci struktur przestrzennych powodujący coraz wiĊksze trudnoĞci w uzyskaniu lokalizacji zgodnych z walorami przestrzeni mimo staáego popytu spoáecznego na te lokalizacje,
naturalne sprzecznoĞci wystĊpujące w procesie gospodarowania miĊ-dzy podmiotami reprezentującymi racjonalnoĞü ogólnospoáeczną a podmio-tami reprezentującymi róĪne, niespójne racjonalnoĞci cząstkowe.
W przypadku dziaáaĔ dotyczących przestrzeni, za kaĪdym razem, gáów-nym czynnikiem powstawania sytuacji konfliktowych jest jej ograniczonoĞü. OgraniczonoĞü przestrzeni jest podáoĪem konkurencji pomiĊdzy róĪnymi podmiotami gospodarczymi – konsumentami przestrzeni dąĪącymi do zdobycia jak najwiĊkszej powierzchni terenu dla swoich potrzeb. MoĪliwoĞü peánienia przez wybrany obszar dwóch lub wiĊcej funkcji i związana z tym konkurencja pomiĊdzy konsumentami jest Ĩródáem konfliktu (BaĔski 1998). Ma on miejsce w przypadku zachwiania równowagi systemu tj. nadmiernej rozbudowy jednej z funkcji oddziaáującej zazwyczaj negatywnie na Ğrodowi-sko przyrodnicze i inne funkcje. Rozwój jednej funkcji ogranicza, bądĨ uniemoĪliwia naleĪyte wykonanie innych funkcji. I tak dla przykáadu, obszary konfliktowe na terenach wiejskich powstają na styku rolnictwo– przemysá, rolnictwo–transport, rolnictwo–mieszkalnictwo, rolnictwo– turystyka i rekreacja, na obszarach miejskich mieszkalnictwo–przemysá, mieszkalnictwo–komunikacja itp. PojĊcie tak rozumianego konfliktu kojarzy siĊ z przestrzenią geograficzną. MoĪemy w tym wypadku mówiü o obszarach konfliktowych, bądĨ obszarach depresyjnych. Jako konfliktowy traktowany jest obszar bezpoĞrednich, bądĨ poĞrednich oddziaáywaĔ danej funkcji na funkcje pozostaáe, przy czym przynajmniej jedna z nich posiada konflikto-genny charakter utrudniający prowadzenie innych dziaáalnoĞci (BaĔski 1998).
Konflikty przestrzenne rozumiane są jako kolizja, sprzecznoĞü, niezgod-noĞü w zaspokajaniu potrzeb, jednoczeĞnie pobudzanych i hamowanych (Ekologiczne uwarunkowania… 1990). Konflikty w przestrzeni mogą byü rozpatrywane przynajmniej w trzech páaszczyznach, czy teĪ w trzech punktach odniesienia: konflikty wystĊpujące przy powstawaniu (takĪe tworzeniu) nowych funkcji, konflikty wystĊpujące (czy wywoáane) przy korzystaniu z poszczególnych funkcji, konflikty wywoáane zmieniającymi siĊ potrzebami czáowieka i wzajemną ekspansją poszczególnych funkcji.
Powstanie tych funkcji zaleĪy od wielu uwarunkowaĔ, które moĪna podzieliü na dwie podstawowe grupy: uwarunkowania typu naturalnego i uwarunko-wania typu antropogenicznego. Te dwie grupy uwarunkowaĔ są same w sobie Ĩródáem konfliktu miĊdzy przyrodą a czáowiekiem. Konflikty wywoáane zmieniającymi siĊ potrzebami czáowieka i ekspansją wzajemną funkcji dotyczą sytuacji, gdy caáa powierzchnia ziemi jest wykorzystywana i jakakolwiek potrzeba zwiĊkszenia jednej z funkcji moĪe siĊ odbyü tylko kosztem innej. Wynika to z faktu ograniczonoĞci przestrzeni.
Podstawowym czynnikiem ograniczającym powstawanie sytuacji konflik-towych, bowiem ich caákowite wyeliminowanie jest niemoĪliwe, moĪe byü wyáącznie wáaĞciwa polityka przestrzenna. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne powinno byü systemem, który pomaga w zarządzaniu sytuacja-mi konfliktowysytuacja-mi (Markowski 1999). Musi jednak speániaü okreĞlone warunki, powinno byü dynamiczne i traktowane jako staáy proces negocja-cyjny i decyzyjny. Tym samym powinno stanowiü podstawowy instrument wáadzy, koordynujący i kontrolujący caáoĞü procesów przestrzennych na danym obszarze.
4.3. Sytuacje decyzyjne w gospodarce przestrzennej
Zjawisko ograniczonej podaĪy przestrzeni sprawia, Īe konsumenci są ciągle zmuszani do dokonywania wyborów i do ich optymalizacji (KamiĔ-ska, Kubska-Maciejewicz, LaudaĔska-Trynka 2002). WielowymiarowoĞü problemów dotyczących podejmowania decyzji w gospodarce przestrzennej przybiera zwykle postaü wielorakich celów. W praktyce na ogóá nie osiąga siĊ celów w stopniu poĪądanym. CzĊsto do osiągniĊcia wyĪszego stopnia realizacji jednego celu trzeba godziü siĊ z obniĪeniem stopnia wykonania innego celu. Cele bywają konfliktowe, a podejmowanie decyzji polega na znajdowaniu kompromisu pomiĊdzy nimi (DomaĔski 1993).
Termin podejmowanie decyzji oznacza wybór pewnego elementu uU, przy czym U jest zbiorem decyzji dopuszczalnych. Wybór ten, dokonywany z punktu widzenia okreĞlonych celów, ma zawsze pewną motywacjĊ. Mówiąc o podjĊciu decyzji zakáadamy zawsze istnienie pewnego celu (celów). Wybór dowolnego uU, tj. podjĊcie decyzji, nie pozwala jednocze-Ğnie okreĞliü wyniku. Tak jest wtedy, gdy wynik zaleĪy nie tylko od naszych dziaáaĔ. MoĪna to zapisaü w postaci funkcji dwóch zmiennych F(u, v), przy czym vV. Parametr v charakteryzuje wystĊpującą nieokreĞlonoĞü, np. brak niezbĊdnej informacji, zakáócenia losowe (Moisiejew 1983).
Gospodarka przestrzenna wymaga podejmowania róĪnych decyzji, niektó-re z nich są podejmowane na etapie tworzenia opracowaĔ planistycznych. Przypisanie funkcji danemu fragmentowi przestrzeni nastĊpuje w wyniku realizacji procesu decyzyjnego. Podejmowanie decyzji jest nie tyle
jednora-zowym aktem wyboru, ile procesem, który polega na zbieraniu i przetwarza-niu informacji o przyszáym dziaáaprzetwarza-niu (Decyzje… 1979).
Wszelkie kierowanie, w tym kierowanie rozwojem przestrzeni, jest za-równo decydowaniem jak i informowaniem, czyli procesem informacyjno-decyzyjnym. Za szczególną istotĊ kierowania naleĪy uznaü wedáug P. Sienkiewicza (1988) rozwiązywanie problemów:
informacyjnych (orientacyjnych, poznawczych) powstających w trak-cie czynnoĞci, których celem jest zdobytrak-cie informacji o obiektach kierowa-nia, otoczeniu systemu dziaáania i samym systemie kierowakierowa-nia,
decyzyjnych, powstających w trakcie podejmowania decyzji, czyli dokonywania Ğwiadomych wyborów i rozwiązywania szczegóáowych zadaĔ z racjonalizacją organizacji dziaáaĔ,
wykonawczych (realizacyjnych) powstających w trakcie realizacji powziĊtych decyzji i związanych z zapewnieniem ich wykonania zgodnie z wolą podmiotu i wymaganiami zawartymi w decyzjach nadrzĊdnych (szczebla nadrzĊdnego, centrum).
Adaptując proces decyzyjny przedstawiony przez P. Sienkiewicza (1988), w odniesieniu do gospodarki przestrzennej, sytuacja decyzyjna powstaje wówczas, gdy speánione są nastĊpujące warunki:
istnieje podmiot decyzji planista, zarządca przestrzeni, decydent, moĪna okreĞliü wynik poĪądany przez podmiot optymalne zago-spodarowanie przestrzeni, przekáadające siĊ na áad przestrzenny,
istnieją co najmniej dwa róĪne sposoby dziaáania prowadzące do uzy-skania wyniku róĪne funkcje na tym samym obszarze, róĪne formy zagospodarowania przestrzeni,
zachodzi wątpliwoĞü co do wyboru sposobu dziaáania którą funkcjĊ, jaką formĊ zagospodarowania przestrzeni wybraü,
istnieje kontekst, czyli okreĞlone okolicznoĞci i ograniczenia, na które decydent nie ma peánego wpáywu np. cechy obszaru, kontekst polityczny, administracyjny, itp.
Optymalizacja jest metodą wyboru najlepszej decyzji w okreĞlonych warunkach. Jest to dziaáalnoĞü, której celem jest uzyskanie najlepszego rezultatu w danych warunkach i przy okreĞlonym kryterium oceny. Formu-áowanie i realizacja polityki przestrzennej, bĊdącej wyrazem gospodarki przestrzennej, powinny byü oparte na ograniczaniu konfliktów przestrzen-nych. Stąd kluczowe znaczenie w polityce przestrzennej ma osiągniĊcie áadu przestrzennego, jako poĪądanego efektu gospodarki przestrzennej.
4.4. Idea przestrzennej samoorganizacji
Decyzje przestrzenne zmieniają strukturĊ przestrzenną. StrukturĊ tą moĪ-na traktowaü jako system, systemy zaĞ mają tĊ wáaĞciwoĞü, Īe zmiamoĪ-na
jednego ich elementu pociąga za sobą zmiany we wszystkich pozostaáych (Regulski 1985). Utrwalona postaü pojedynczego ukáadu lokalizacji, czy teĪ oddziaáywaĔ przestrzennych obserwowana w danej chwili jest wynikiem procesu, którego podstawowe cechy są izomorficzne w stosunku do innego procesu, wytwarzającego jakikolwiek ukáad lokalizacyjny lub ukáad oddzia-áywaĔ przestrzennych (Pred, Kibel 1977).
Proces zmian uĪytkowania ziemi to proces nieciągáy. Fluktuacje zmian uĪytkowania ziemi wystĊpują w powiązaniu ze zmianami gospodarczymi i spoáeczno-politycznymi w kraju. Idea przestrzennej samoorganizacji przedstawia sposób, w jaki záoĪone systemy przechodzą od jednej struktury do innej, od jednego porządku do innego. RozwaĪa systemy, które: 1) są otwarte na przepáywy dóbr, osób, i informacji, 2) znajdują siĊ w stanie odlegáym od równowagi, 3) odznaczają siĊ wystĊpowaniem nieliniowoĞci. Udowodniono, Īe gdy warunki te są speánione, systemy mogą, a nawet muszą dokonywaü takiej ewolucji (DomaĔski 1995). W przestrzeni mamy do czynienia ze strukturą hierarchiczną róĪnych áadów: ekologicznego, spoáecz-nego, gospodarczego, politycznego. Ogólnie biorąc, áad moĪna uznaü za synonim równowagi i (lub) uporządkowania pewnego systemu, w którym jedna jego wáasnoĞü (cecha) zostaje uznana za wiodącą, a cechy inne są tak zorganizowane i uporządkowane, Īe przyczyniają siĊ do moĪliwie najpeániej-szego zrealizowania wáasnoĞci wiodącej (KolipiĔski 1980). Wedáug I. Prigogina (za DomaĔskim 1977, 1884, 1990) sposób przejĞcia od jednej struktury do innej jest nastĊpujący: w okresie stabilnoĞci system podlega nagáej perturbacji. Odpowiedzią na perturbacje są wzmoĪone fluktuacje, po przekroczeniu pewnego gradientu fluktuacje ulegają wzmocnieniu i powodu-ją powstanie ruchów makroskopowych, a te ostatnie prowadzą do pojawienia siĊ nowego porządku – struktury, który jest podtrzymywany przez wymianĊ energii i materii z otoczeniem. JeĞli fluktuacje nie osiągają granicznej wartoĞci gradientu, podlegają táumieniu i zanikają.
Początek przeksztaáceniom przestrzeni mogą daü zmiany ekonomiczne, spoáeczne, polityczne, organizacyjne. Początkiem takich przeksztaáceĔ moĪe wiĊc teĪ byü decyzja o okreĞlonym kierunku zagospodarowania przestrzeni. Przeksztaácenie przestrzennej organizacji, lub inaczej reorganizacja, dokonu-je siĊ wskutek zmian relacji gospodarczych i przestrzennych pod wpáywem impulsów o bardzo duĪej sile. Na dynamiczną organizacjĊ przestrzeni moĪna wiĊc spojrzeü, jak na reakcjĊ systemu spoáeczno-gospodarczego na impulsy uruchamiane przez decyzje podejmowane na róĪnych szczeblach zarządzania (DomaĔski 1987). MoĪna przyjąü, Īe siáa tego impulsu zaleĪy od „potencja-áu” charakteryzującego wprowadzoną formĊ zagospodarowania przestrzen-nego. Na przykáad wprowadzenie terenów przemysáowych, jako formy zagospodarowania przestrzeni, ma nieporównywalnie wiĊkszy potencjaá (znacznie silniejsze perturbacje) w porównaniu z przeznaczeniem terenów pod zalesienia (charakteryzujące siĊ niskim potencjaáem).
Zmiany są szczególnie intensywne w okresie wprowadzania nowych rozwiązaĔ. Po tym okresie region wchodzi w nową fazĊ ustabilizowanego rozwoju. Impulsy zapoczątkowane w jednym miejscu mają wpáyw na sąsiedztwo. Zmiana funkcji obszaru wpáywa zarówno na bliĪsze, jak i dalsze sąsiedztwo (np. zmiana na tereny rekreacyjne – okoliczne tereny osiedlowe mogą staü siĊ bazą noclegową turystyki; wprowadzenie okreĞlonej formy ochrony przyrody – mieszkalnictwo dla obsáugi wprowadzonej formy ochrony przyrody, zaplecze w postaci stacji naukowo-badawczych niezbĊd-nych do prowadzenia badaĔ naukowych, itp.) – por. Cymerman, SzczepaĔska 1997. Relacje wzajemnego oddziaáywania w przestrzeni bĊdą siĊ zmieniaü pod wpáywem kierunku, odlegáoĞci, nasilenia i czasu. Wprowadzona forma zagospodarowania powoduje, Īe pojawia siĊ nowy porządek, nowa struktura przestrzeni. Perturbacje przekraczają wielkoĞü progową uruchamiają adaptacjĊ samoorganizującą, obszar przystosowuje siĊ do nowych warunków. Skutkiem przestrzennym są zmiany ukáadu dziaáalnoĞci, bez zmiany ukáadu obiektów (zmiana funkcji bez zmiany miejsca). Fluktuacje mogą byü tu rozumiane jako zmiana relacji wzajemnego oddziaáywania w przestrzeni miĊdzy systemami, z których jednym jest nowa forma zagospodarowania, a drugi stanowi otoczenie obszaru, na którym zostaáa ona wprowadzona. Nowy áad musi byü odpowiednio dopasowany do áadu niezbĊdnego dla funkcjonowania przestrzeni. WystĊpujący tu rodzaj áadu to áad w warunkach dynamiki (nastĊpujących zmian). Na wystĊpujący áad diachroniczny moĪna spojrzeü w aspekcie áadu przestrzennego, czyli spojrzeü od strony ksztaátu systemów przestrzennych i ich struktur. Zasada áadu przez fluktuacjĊ pomaga w tworzeniu nowych dynamicznych stanów. Dzieje siĊ to przez samoorgani-zacjĊ nowych struktur, nowych postaci organizacji przestrzeni.
EfektywnoĞü zjawisk jest podnoszona poprzez zmianĊ i unowoczeĞnianie struktury (DomaĔski 1995). W tym przypadku strukturą podlegającą zmianie jest struktura uĪytkowania ziemi. Przeksztaácona struktura nabywa zdolnoĞci do wykonywania nowych funkcji, dziĊki którym staje siĊ bardziej dynamicz-na, lepiej wykorzystuje zasoby lokalne i silniej przyciąga zasoby zewnĊtrzne, a przez to polepsza warunki Īycia mieszkaĔców wraz z warunkami Ğrodowi-skowymi.
4.5. Optymalizacja zagospodarowania przestrzennego
Optymalizacja jest to postĊpowanie, polegające na wyborze elementu z danego zbioru w oparciu o relacje, ustalające pewien porządek w tym zbiorze (Findeisen, Szymanowski, Wierzbicki 1977). Elementami zbioru są rozwiązania konkretnych problemów, w tym przypadku róĪne warianty zagospodarowania przestrzennego. Zbiór rozwiązaĔ jest ograniczony przez róĪnorodne warunki uboczne, jak np. ochrona dóbr przyrody, ochrona dóbr kultury.
PrzewaĪnie kaĪdy rodzaj procesu lub projektu moĪe powodowaü zmiany w otaczającej przestrzeni. Niektóre procesy i projekty mają zaáoĪony efekt, podczas gdy inne mogą powodowaü zmiany lub mieü wtórne dziaáanie (Bowers Mariott 1997). Dochodzenie do consensusu w zagospodarowaniu przestrzennym nastĊpuje w trzech etapach (Fresco, Stroosnijder, Bouma, Von Keulen 1994):
identyfikacja stopnia, w którym obiektywne funkcje zaproponowane w procesie planowania uĪytkowania ziemi przez róĪnych ekspertów pokry-wają siĊ i przeciwstawiają siĊ sobie lub mogą byü przyczyną konfliktu,
optymalizacja wykorzystania ziemi na podstawie róĪnych, obiektyw-nych funkcji zaproponowaobiektyw-nych przez róĪobiektyw-nych ekspertów i analiza zasiĊgu, która z zaproponowanych optymalizacji peáni funkcjĊ przewodnią na podobnym modelu uĪytkowania terenu,
rozwój i aplikowanie interaktywnych metod do maksymalizowania zasiĊgu consensusu w modelu uĪytkowania ziemi.
NastĊpstwo decyzji w okreĞlaniu najlepszego zagospodarowania prze-strzeni przedstawia siĊ nastĊpująco:
identyfikacja celów do realizacji identyfikacja moĪliwych rozwiązaĔ wybór tych rozwiązaĔ, które umoĪliwią wykonanie celów.
Poprawianie struktury przestrzennej odbywa siĊ poprzez przestrzenne przesuniĊcia dziaáalnoĞci, przybliĪające systemy do stanu optymalnego (DomaĔski 1987). PrzesuniĊcia optymalizujące dokonuje siĊ przez:
lokalizacjĊ dziaáalnoĞci w miejscach, których rozwój poprawia stan systemów,
zmiany podziaáu przestrzeni miĊdzy róĪne rodzaje dziaáalnoĞci (zmia-ny struktury uĪytkowania, zmia(zmia-ny regionalizacji),
wzrost skali i intensywnoĞci dziaáalnoĞci w miejscach, których rozwój poprawia stan systemów,
zmiany przestrzennego ukáadu powiązaĔ i oddziaáywaĔ wewnĊtrznych regionalnych i miĊdzyregionalnych (a takĪe lokalnych),
miĊdzyregionalną redystrybucjĊ zasobów (czynników rozwoju). Na przesuniĊcia te moĪna spojrzeü od strony procesu decyzyjnego. Nie dokonują siĊ one bowiem inaczej niĪ przez wykonywanie decyzji. Decyzje są
optymalne, jeĞli przy zaáoĪonym zbliĪeniu jakoĞci Īycia w przestrzeni, do poziomu spoáecznie poĪądanego, zapewniają maksymalną efektywnoĞü ekonomiczną dziaáalnoĞci, redukują konflikty przestrzenne, prowadzą do rozwoju.
4.6. Podsumowanie
NiemoĪliwoĞcią jest precyzyjne okreĞlenie optymalnego sposobu zago-spodarowania przestrzeni, co wynika z niemoĪnoĞci wyboru rozwiązaĔ absolutnie optymalnych w jakiejkolwiek sytuacji – nie wyáączając procesu planowania i zagospodarowania przestrzennego. Wpáywa na to zmiennoĞü otoczenia, zmiennoĞü potrzeb spoáecznych, nieznajomoĞü peánych, przyszáo-Ğciowych skutków form zagospodarowania przestrzeni. KaĪdorazowo jest to próba zbliĪenia siĊ do osiągniĊcia áadu przestrzennego, czyli minimalizacji konfliktów przestrzennych.
Abstract
Decision-Making Processes in Spatial Management
Human activity is primarily oriented towards needs satisfaction. The catalogue of various needs accounts for those that relate to life in a given segment of space. Therefore, space may be viewed as a commodity that is an object of competition among several consumers. The higher the value of that commodity, i.e. space in the analyzed case, the greater the resulting conflict. Most conflicts are stirred by the limitedness of space and the unlimitedness of consumer needs. The limitedness of space is the prime motive for the competition between business entities – consumers of space who strive to gain control over the largest stretch territory for their individual needs.
The main factor limiting the emergence of conflict situations is an appropriate space policy which involves the development of planning studies. Functions are attributed to a given fragment of space through the enforcement of the decision-making process. The main goal of spatial policies, which embody the principles of spatial management, should be to limit spatial conflict. For this reason, the achieve-ment of spatial order is of key significance in spatial policy.
The optimal method of spatial management cannot be accurately determined as absolutely optimal solutions cannot be chosen in any situation, including the planning process and spatial management. The above is affected by environmental variability, changing social needs and the inability to fully predict the future consequences of spatial management solutions. Every such measure is merely an attempt to reach spatial order and minimize spatial conflict.
