Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego Centrum Studiów Polarnych (KNOW)
Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Katowicki
II Seminarium Interdyscyplinarne pt.
Konflikty w gospodarowaniu przestrzenią i zasobami Ziemi
STRESZCZENIA REFERATÓW
red. Jarosław Badera
28-29 września 2017
Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego
Sosnowiec
1 Komitet Naukowy:
Prof. dr hab. Marek Dutkowski (Uniwersytet Szczeciński)
dr hab. Adam Hibszer (Uniwersytet Śląski, Polskie Towarzystwo Geograficzne)
Prof. dr hab. inż. Andrzej Kraszewski (Politechnika Warszawska)
mgr inż. Wiesław Kucharski (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach)
Prof. UŚ dr hab. Leszek Marynowski (Uniwersytet Śląski)
Prof. UŚ dr hab. Urszula Myga-Piątek (Uniwersytet Śląski)
dr Jerzy Parusel (Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska)
Prof. dr hab. inż. Elżbieta Pietrzyk-Sokulska (Instytut Gosp. Surowcami Mineralnymi i Energią, PAN)
mgr Jolanta Prażuch (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach)
Prof. dr hab. Jerzy Runge (Uniwersytet Śląski)
Prof. dr hab. Jerzy Solon (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, PAN)
Prof. dr hab. Lesław Teper (Uniwersytet Śląski) Komitet Organizacyjny:
dr Jarosław Badera – przewodniczący
dr Marta Chmielewska – sekretarz
dr Andrzej Soczówka – skarbnik
dr hab. Renata Dulias
2
Cel i tematyka seminarium
Elementy środowiska przyrodniczego składają się na zasoby naturalne Ziemi, a efektywność ekonomiczna ich zagospodarowania powinna iść w parze z odpowiedzialnością społeczną i środowiskową w duchu zrównoważonego rozwoju. Dotyczy to wszelkich sposobów gospodarowania przestrzenią i zasobami Ziemi (eksploatacji kopalin, ustanawiania form ochrony przyrody itp.). Zagadnienia te są tradycyjnie przedmiotem badań prowadzonych na WNoZ UŚ. Realizacja idei zrównoważonego rozwoju nie jest prosta, o czym świadczą różnego rodzaju konflikty społeczne, związane z odmiennymi systemami wartości, grą różnych interesów oraz innymi przyczynami. Co za tym idzie, dążyć należy do optymalizacji zarządzania zaistniałymi i prognozowanymi konfliktami, zwłaszcza poprzez deliberację w ramach dialogu społecznego oraz eliminację zjawisk patologicznych towarzyszących konfliktom.
Zasadniczym celem Seminarium było stworzenie szerokiej platformy do dyskusji nad przyczynami i mechanizmami konfliktów przedmiotowego typu, a docelowo wypracowanie w tym zakresie rozwiązań systemowych.
Konferencja była drugą z cyklu spotkań naukowców i praktyków zajmujących się problematyką konfliktów społecznych na tle środowiskowym. W tym roku skupiono się w znacznej mierze na problemach zrównoważonej gospodarki surowcami mineralnymi. Obie edycje Seminarium (2016 i 2017) dowiodły, że dyskutowana tematyka posiada znaczny potencjał rozwojowy, zarówno w wymiarze badawczym, jak i praktycznym. Szczególnie wartościowe okazały się przy tym wszystkie 3 panele dyskusyjne, w których udział brały osoby reprezentujące niekiedy strony istniejących sporów. Wzięło w nich udział łącznie 13 reprezentantów przemysłu, organizacji pozarządowych, samorządów i świata nauki. Dyskutanci wymieniali poglądy w przyjaznej atmosferze, były też pytania ze strony publiczności.
Organizatorzy dziękują wszystkim uczestnikom wydarzenia oraz instytucjom dofinansowującym (Krajowy Naukowy Ośrodek Wiodący „Centrum Studiów Polarnych”) i sponsorom (Szczecińskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A., PPUH Dolomit Kopalnia Ząbkowice S.A.). Planując kolejną edycję, mamy już pewność, że Seminarium wpisało się na stałe w kalendarz spotkań ludzi wielu dyscyplin, zainteresowanych pogłębianiem dialogu społecznego.
W imieniu Komitetów Naukowego i Organizacyjnego
Dr Jarosław Badera
3
PROGRAM SEMINARIUM – CZWARTEK, 28 WRZEŚNIA
900-1000 Rejestracja uczestników, zapisy na wycieczkę
1000-1200 Konflikt niejedno ma imię (Aula, otwarcie Seminarium i sesja referatowa)
Leszek Marynowski (Dziekan WNoZ Uniwersytetu Śląskiego) – Przywitanie gości i słowo wstępne
Elżbieta Pietrzyk-Sokulska (Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN) – Rewitalizacja terenów pogórniczych sposobem na łagodzenie konfliktów społeczno- środowiskowych?
Wiesław Kucharski (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach) – Co słychać w lesie
Anna Gogola (Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach) – Problemy planowania przestrzennego przy opiniowaniu projektów planów zagospodarowania przestrzennego przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa śląskiego
1200-1230 Przerwa kawowa
1230-1430 Przypadki chodzą po ludziach (Aula, sesja referatowa)
Joanna Iza Belzyt (Uniwersytet Gdański) – Inny/Obcy a konflikt - fenomen wzajemnych zależności
Anicenta Bubak (Cenia-Ekspertyzy) – Bajka o bezsilności prawa, czyli jak zatruć sąsiada
Anna Grochowska (Uniwersytet Wrocławski) – Planowanie przestrzenne na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią w strefie podmiejskiej Wrocławia
Kinga Mazurek (Uniwersytet Śląski), Kamil Rysz (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) – Nowe inwestycje versus planowanie przestrzenne
Łukasz Gawor (Politechnika Śląska) - Potencjalne konflikty dotyczące lokalizacji zakładu odzysku węgla ze zwałowiska
1430-1530 Lunch
1530-1730 Kopać? Nie kopać? Oto jest pytanie... (Aula, sesja referatowa)
Katarzyna Hałasik (Akademia Górniczo-Hutnicza) – Podejście firm wydobywczych do problematyki konfliktów społecznych – analiza wybranych podmiotów z branży górniczej w Polsce
4
Anna Ostręga, Kazimierz Różkowski, Łukasz Herezy, Zuzanna Łacny, Marek Cała (Akademia Górniczo-Hutnicza) – Nowoczesne górnictwo i rewitalizacja motorem rozwoju regionów - aspekt środowiskowy, społeczny i gospodarczy
Mariusz Czop (Akademia Górniczo-Hutnicza) – Nowoczesne rozwiązania dla potrzeb zrównoważonej gospodarki wodnej i ochrony zasobów wód na obszarach o silnej antropopresji, ze szczególny uwzględnieniem terenów prowadzonej i planowanej działalności górniczej
Mariusz Golenia (Stowarzyszenie „Nie dla kopalni cynku i ołowiu”), Marzena Sadowska, Piotr Syryczyński (Multiconsult Polska) – Wyznaczenie priorytetów rozwoju regionu zawierciańskiego na przykładzie konfliktu pomiędzy eksploatacją rud Zn-Pb i ochroną wód 17:30 Przejazd uczestników do „Alicja Residence” (Ostrowy Górnicze) – autokar lub transport
własny
1930 Uroczysta kolacja
PROGRAM SEMINARIUM – PIĄTEK, 29 WRZEŚNIA
700-800 Śniadanie
800 Z Salwadoru do Strzemieszyc – panel dyskusyjny wokół utylizacji odpadów niebezpiecznych na przykładzie rzeczywistego przypadku. Udział biorą: Barbara Farmas (Wiceprezes Zarządu SARPI Dąbrowa Górnicza), Bartosz Matylewicz (Rzecznik Prasowy Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej) oraz Jerzy Cabała (Uniwersytet Śląski, mieszkaniec dzielnicy Strzemieszyce); dyskusję prowadził dr Jarosław Badera (Uniwersytet Śląski)
900 Kwitnące krajobrazy czy piekło na Ziemi? – panel dyskusyjny na temat nowych odkrywek węgla brunatnego na terenie Polski. Udział biorą: Marzena Szkudlarek (PGE, Z-ca Dyrektora Projektu Gubin), Leszek Pazderski (Greenpeace Polska) oraz Wojciech Naworyta (Akademia Górniczo-Hutnicza); dyskusję prowadziła Prof. Elżbieta Pietrzyk- Sokulska (Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN)
1000 Węgiel dobywa Zagłębie, Zagłębie dobywa piach – panel dyskusyjny na temat eksploatacji węgla kamiennego i surowców skalnych na terenie woj. śląskiego. Udział biorą: Mirosława Mierczyk-Sawicka (RDOŚ w Katowicach, Naczelnik Wydziału Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000), Agata Tucka-Marek (Wiceprezes Krajowego Stowarzyszenia Poszkodowanych Działalnością Geologiczno-Górniczą), Agata Ptak (Silesian Coal), Robert Wawręty (Wiceprezes Towarzystwa na Rzecz Ziemi), Piotr Oleś (Sołtys Zgonia, dz.
5
Orzesza), Tadeusz Koperski (Polski Związek Producentów Kruszyw & Dyrektor ds. Rozwoju Haldex S.A.) oraz Adam Rostański (Uniwersytet Śląski); dyskusję prowadził dr Jarosław Badera (Uniwersytet Śląski)
1130 Podsumowanie i oficjalne zakończenie Seminarium (dr Jarosław Badera)
1200 Poczęstunek
1300 Od rekultywacji do rewitalizacji – wycieczka terenowa (autokar). Prowadziła mgr Agnieszka Chećko (Biuro ds. Geologii Urzędu Miejskiego w Jaworznie). W programie:
Baza nurkowa „Koparki” (dawny kamieniołom dolomitu Gródek, Jaworzno)
Ośrodek Edukacji Geologiczno-Ekologicznej „GEOsfera” (dawny kamieniołom wapienia Sadowa Góra, Jaworzno)
powrót do Sosnowca
*****
Postery (przez cały czas trwania Seminarium w wyznaczonych do tego celu miejscach (budynek Auli WNoZ UŚ oraz „Alicja Residence”):
Slávka Gałaś, Mariusz Krzak, Andrzej Gałaś (Akademia Górniczo-Hutnicza) – Zastosowanie narzędzi teorii gier w ocenie konfliktowości zagospodarowania złóż kopalin
Katarzyna Cegielska, Marta Szylar, Dawid Kudas (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) – Wpływ trendów osadniczych na strukturę pokrycia terenu
Anita Kukulska, Katarzyna Cegielska, Marta Szylar (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) - Identyfikacja zagęszczenia komponentów pokrycia terenu o antropogenicznym pochodzeniu
Piotr Piotrowski (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) – Określenie wpływu topografii terenu na ceny jednostkowe nieruchomości gruntowych niezabudowanych
Marta Szylar, Katarzyna Cegielska, Dawid Kudas (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) – Taksonomiczna analiza zmian ładu zintegrowanego
Jakub Szymik (Uniwersytet Warszawski) – Instytucja Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej jako sposób rozwiązywania konfliktów w polityce środowiskowej UE
6
STRESZCZENIA REFERATÓW ZAMIESZCZONE SĄ W KOLEJNOŚCI ALFABETYCZNEJ WEDŁUG NAZWISK AUTORÓW
***
CZĘŚĆ REFERATÓW UKAŻE SIĘ W JĘZ. ANGIELSKIM W KOLEJNYCH NUMERACH
RECENZOWANEGO CZASOPISMA Environmental & Socio-economic studies (DeGruyter, 2018)
7 Joanna Iza Belzyt
Uniwersytet Gdański, Wydziała Nauk Społecznych
INNY/OBCY A KONFLIKT – FENOMEN WZAJEMNYCH ZALEŻNOŚCI
Wystąpienie, w zamyśle, ma na celu wskazanie relacji tego, co nasze/moje, a Inne/Obce, w myśleniu o konfliktach wokół projektów inwestycyjnych ingerujących w otaczające środowisko społeczne i naturalne. Pojawienie się czegoś nieznanego, zmieniającego homeostazę nieodzownie wywołuje emocje – pozytywne lub negatywne. W przypadku pojawienia się inwestycji związanych z zagospodarowaniem przestrzeni i zasobów Ziemi, zwłaszcza jeśli spowoduje to jakiekolwiek zmiany (realne czy potencjalne), generowane są emocje negatywne, co prowadzi po powstania zarzewia konfliktu.
Na sytuację konfliktową może składać (nakładać) się kilka przyczyn, a dodatkowo każda ze stron może koncentrować się na innej, ważnej dla niej, płaszczyźnie konfliktu. W takiej sytuacji nie ma szansy na konstruktywne rozwiązanie, dlatego wskazane jest sprowadzenie konfliktu do wspólnej płaszczyzny, która może stać się negocjowalną. W sytuacji realnego konfliktu niezwykle trudno jest sprowadzić konflikt do wskazanej płaszczyzny, co wynika z tego, że w konflikt zaangażowane są silne emocje, które najczęściej są nieuświadomione1,2. Emocje te pojawiają się podczas spotkania z Innym/Obcym, co zawsze jest potencjalnym czynnikiem konfliktogennym, ponieważ to, co inne wzbudza niepokój, wytrąca ze stanu homeostazy i prowadzi do dysonansu poznawczego. To, co Inne/Obce może nieść z sobą obok potencjalnych zagrożeń i lęków, również potencjał rozwojowy.
Każda jednostka jest „skazana” na życie będące nieustannym doświadczaniem styku/granicy, gdzie poznaje myśli, przekonania, doświadczenia swoje i innych3,4. Jednocześnie żyjąc w społecznym teatrze życia5 odgrywa różne role, co nieuchronnie prowadzi do sytuacji napięcia i ambiwalencji, które ujawniają się w sytuacji konfliktu.
Celem nadrzędnym tego wystąpienia jawi się zatem próba uchwycenia rozproszonej struktury poznawczej, wynikającej niejednokrotnie z automatyzmów wyjaśniania rzeczywistości i jej przekładu na projektowanie dalszych praktyk interakcyjnych. Niejednokrotnie wzorzec postępowania konstruowany jest w oparciu o jednostkowe doświadczanie i postrzeganie rzeczywistości. Próbując dookreślić tę perspektywę problemu, wyróżnić można wieloaspektowość budowania relacji na styku tego, co nasze/moje, a Inne/Obce. Paradoksalnie udział w konflikcie może nieść z sobą korzyści dla stron zaangażowanych, choćby takie jak:
zaspokojenie potrzeb (uwagi i ważności), realizowanie się w (nowych) rolach społecznych, poznawanie innych punktów widzenia, odnajdowanie się w nowych grupach społecznych czy
„zakorzenienie” w lokalności.
Fenomen wzajemnych zależności Innego/Obcego i konfliktu może być ciekawym spojrzeniem na problematykę konfliktów w gospodarowaniu przestrzenią i zasobami Ziemi, bowiem tylko w sytuacji dopuszczenia do myśli innych rozwiązań i wyjaśnień, niż te ogólnie przyjęte, można podjąć próbę otwarcia się i zrozumienia Innego, a w efekcie osiągnięcie porozumienia.
1 Belzyt J. 2005. Kontakt i komunikacja z osobami niepełnosprawnymi. Aspekty niewerbalne, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
2 Belzyt J., Doroszuk J., Woynarowska A. 2015. Doświadczenia niepełnosprawności w przestrzeni spotkania, Wyd. Naukowe Katedra, Gdańsk.
3 Bachtin M. 1986. Estetyka twórczości słownej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
4Orłowski A. 2016. Fascynacje pograniczem w dwudziestowiecznej myśli filozoficznej i antropologicznej – Bachtin, Todorov, Buber, Levinas.
Pogranicze. Polish Borderlands Studies, t. 4, nr 1.
5 Goffman E. 2000. Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa.
8 Anicenta Bubak
Cenia-Ekspertyzy Anicenta Bubak
BAJKA O BEZSILNOŚCI PRAWA, CZYLI JAK ZATRUĆ SĄSIADA
W krainie błogiego spokoju stał sobie dom obok domu.
Ludzie żyli szczęśliwie, jak zwykle w małej gminie.
Jednemu przyszła chęć szczera, by odegrać rolę farmera.
Nikogo nie informuje na fermie gospodaruje.
Zwierząt dużo hoduje, i nieźle prosperuje.
Sąsiadom gorzej się mieszka...
Ależ się trafił koleżka!
Grilla zrobić nie mogą, bo smród niesie się drogą.
Mieszkają „pięknie” nad rzeczką, a wokół tej rzeczki sprzeczka.
9 Katarzyna Cegielska, Marta Szylar, Dawid Kudas
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
WPŁYW TRENDÓW OSADNICZYCH NA STRUKTURĘ POKRYCIA TERENU
Jedną z głównych przyczyn przekształceń krajobrazu jest silna antropopresja, szczególnie widoczna w miastach i na obszarach podmiejskich. Wysokie tempo przyrostu zabudowy, często charakteryzujące się chaotycznością i znacznym rozproszeniem, stanowi element dominujący na tle najbliższego otoczenia. Na skutek tego, granica między miastem a wsią ulega stopniowemu zacieraniu. Ekspansja aglomeracji miejskich na tereny okalające, nazywana urban sprawl, stanowi proces powszechny. Intensyfikacja działalności antropogenicznej, trendy demograficzne i panująca „moda” na osiedlanie się pod miastem, napędza proces suburbanizacji przebiegający w sposób spontaniczny i niekontrolowany, bez poszanowania przestrzeni. Prowadzi to m.in. do chaosu w strukturze zabudowy i zaburzenia ładu przestrzennego.
Krajobraz terenów zurbanizowanych (zarówno miejskich jak i podmiejskich) w wielu przypadkach charakteryzuje się fragmentaryzacją rodzajów zagospodarowania, co wpływa na słuszność opracowywania map pokrycia terenu tych obszarów. Analiza zmian użytkowania oraz pokrycia terenu daje możliwość oceny ewentualnej korelacji analizowanych komponentów oraz poznania aktualnych trendów i tempa zmian. Niewątpliwie informacje te są przydatne do prawidłowego zarządzania regionem oraz odpowiedniego planowania przyszłego sposobu zagospodarowania.
Badania polegały na analizie struktury pokrycia terenu na obszarze podmiejskim Krakowa przy wykorzystaniu narzędzi GIS. Materiał bazowy stanowiły wektorowe mapy pokrycia terenu pobrane z platformy Urban Atlas, poddane procesowi reklasyfikacji w oparciu o specjalistyczne algorytmy warunkowe. Proces analizy przeprowadzono dla czterech koncentrycznych pierścieni wokół miasta. Umożliwiło to zbadanie zależności w rozkładzie przestrzennym poszczególnych kategorii pokrycia terenu z uwzględnieniem odległości od miasta.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż w miarę oddalania się od granicy miasta maleje zarówno różnorodność jak i intensywność zjawisk społecznych i gospodarczych.
10 Mariusz Czop
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
NOWOCZESNE ROZWIĄZANIA DLA POTRZEB ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI WODNEJ I OCHRONY ZASOBÓW WÓD NA OBSZARACH O SILNEJ ANTOPOPRESJI, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM TERENÓW PROWADZONEJ I PLANOWANEJ DZIAŁALNOŚCI GÓRNICZEJ
Polska jest krajem o istotnie ograniczonych zasobach wodnych, które w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynoszą tylko około 1600 m3/rok. Jest to wartość nawet 3 krotnie mniejsza od średniej europejskiej i około 4-5 krotnie niższa od średniej światowej. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że wskaźnik eksploatacji zasobów wodnych, który dla Polski wynosi około 19%
znajduje się bardzo blisko ostrożnościowego progu 20%, wyznaczonego dla obszarów (krajów) o nadmiernym wykorzystywaniu wód. Zrównoważone zagospodarowanie zasobów wodnych jest zatem ważnym wyzwaniem i powinnością, nie tylko w obliczu dalszego rozwoju kraju ale również w nawiązaniu do obserwowanych zmian klimatycznych. W warunkach Polski zaznaczają się one bardzo destrukcyjnie dla zasobów wodnych, w związku z występowaniem bezśnieżnych zim z brakiem okresu roztopowego, gdzie następuje najefektywniejsze zasilanie wód podziemnych. Dodatkowo zwiększeniu ulega częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym intensywnych opadów atmosferycznych, które odpływają ze zlewni i w żaden sposób nie powiększają zasobów wodnych możliwych do wykorzystywania.
Obszarami gdzie niekorzystne zmiany środowiska wodnego są warunkowane czynnikami antropogenicznymi są tereny prowadzonej działalności górniczej, której towarzyszy odwadnianie górotworu.
Pomimo licznych przykładów niekorzystnych przeobrażeń środowiska wodnego na obszarach górniczych, kluczowym zadaniem jest ich wiarygodna i rzetelna ocena. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do obszarów dopiero planowanej działalności górniczej, gdzie bardzo często w sposób nieuprawniony i pozbawiony merytorycznych podstaw podnoszone są kwestie rzekomo nieuniknionych i katastrofalnych przeobrażeń środowiska wodnego.
Formułowanie wiarygodnych prognoz w zakresie odziaływań górnictwa na środowisko wodne opierać się musi na kompleksowych badaniach wszystkich elementów środowiska wodnego oraz zaawansowanych modelowaniach numerycznych. Właściwe zdiagnozowanie rodzaju i nasilenia potencjalnych prognozowanych zmian daje możliwości wdrożenia innowacyjnych rozwiązań w zakresie gospodarki wodnej i aktywnej ochrony zasobów wodnych, dla pełnej kompensacji oddziaływań środowiskowych. Wychodzą one na przeciw nowoczesnym trendom w zakresie zrównoważonej gospodarki surowcami naturalnymi, gdzie można w skuteczny sposób pogodzić ochronę środowiska z wydobywaniem kopalin, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów lokalnej społeczności.
W pracy przedstawiono przykłady optymalnych i innowacyjnych rozwiązań w zakresie zrównoważonego zagospodarowania surowców mineralnych oraz zasobów wodnych a także ochrony środowiska. Obejmują one modułowe rozwiązania, dedykowane do unikalnych warunków lokalnych odwadnianych kopalń, umożliwiające wykorzystanie wód kopalnianych dla: a) zaopatrzenia lokalnej społeczności w wodę pitną, b) dostarczania wód dla odbiorców przemysłowych w tym dla nawodnień rolnych i leśnych, c) efektywnego zwiększania retencji zasobów wodnych, przeciwdziałającej niekorzystnym zmianom klimatycznym, oraz d) aktywnej ochronie i pełnej kompensacji niekorzystnych oddziaływań na ekosystemy wrażliwe.
Powszechne zastosowanie w/w rozwiązań może w skali kraju doprowadzić do użytecznego wykorzystania zasobów wodnych w ilościach nawet do około 1-1,5 mln m3/d, pochodzących ze strumienia wód kopalnianych zrzucanych bezproduktywnie do cieków powierzchniowych.
11 Marek Dutkowski
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk o Ziemi
EKOLOGICZNE KONFLIKTY EMOCJI (niewygłoszony)
Celem referatu jest wstępne zarysowanie problematyki badawczej i wniosków praktycznych wynikających z powszechnie obserwowanych zjawisk silnego wpływu emocji indywidualnych i zbiorowych na powstawanie, przebieg i rozwiązywanie konfliktów społecznych w gospodarowaniu przestrzenią oraz zasobami i walorami przyrody, zwanych też konfliktami ekologicznymi. Wzrost znaczenia emocji w życiu społecznym jest zresztą ważna cechą społeczeństwa ponowoczesnego.
W dotychczasowych ujęciach, m.in. autora niniejszego referatu, głównych przyczyn powstawania konfliktów upatrywano w trzech rodzajach niezgodności: przekonań i poglądów, interesów materialnych oraz wartości niematerialnych. Emocje traktowano raczej jako czynnik dodatkowy, wpływający na przebieg samego konfliktu i utrudniający jego racjonalne rozwiązanie. W referacie przyjęto tezę, że większość konfliktów ekologicznych ma charakter bardziej złożony, w którym w miarę ich rozwoju i ewentualnego samoistnego wygaszenia czy rozwiązania poprzez celowe działania, pojawiają się obok wymienionych wyżej składników podłoża konfliktów także indywidualne i zbiorowe emocje. Przyjęto, że emocje to pozaracjonalne stany umysłu, świadomości indywidualnej i zbiorowej.
Konflikty ekologiczne różnią się od innych konfliktów społecznych przede wszystkim przedmiotem, którym jest obecny i przyszły sposób gospodarowania przestrzenią oraz zasobami i walorami przyrody. Przyroda z jednej strony nie jest w pełni kontrolowalna przez ludzi, co zawsze budzi obawy, a z drugiej strony obiektom przyrodniczym nadaje się wartości religijne, moralne, estetyczne, z którymi związane są różne, pozytywne i negatywne emocje. Druga specyficzna cecha konfliktów ekologicznych polega na tym, że często ich przedmiotem jest podstawowy interes każdego człowieka i każdej populacji, a mianowicie zachowanie zdrowia lub życia, co prowadzi do nadania zdrowiu i życiu nadrzędnej wartości i obarczenia jego zagrożeniom wyjątkowym strachem. Szczególne obawy budzą takie relacje z przyrodą, które realnie lub potencjalnie mogą zagrażać zdrowiu lub życiu dzieci i wnuków.
W referacie przyjęto cztery uznane w psychologii typy emocji podstawowych, występujących najczęściej w konfliktach ekologicznych, a mianowicie: zaskoczenie vs oczekiwanie, wstręt vs. lubienie, strach vs złość, smutek vs radość. Ich pojawianie się zależy od przyjętego przez uczestników konfliktu, świadomie bądź nieświadomie, jednego z dwóch dominujących w kulturze chrześcijańskiej modeli przyrody: natura lapsa (przyrody zepsutej) i oeconomia naturae (przyrody harmonijnej) oraz jednego z wielu modeli człowieka, społeczeństwa i kultury. Ten drugi wybór oddziałuje oczywiście również na inne konflikty społeczne. Wpływ na emocje związane z przyrodą ma także typ osobowości uczestników konfliktu, a zwłaszcza dwa z nich: autorytarny i liberalny. Osobowości autorytarne zwykle przyjmują model natura lapsa, zaś liberalne model oeconomia naturae. Omówiono także istotne aspekty znaczenia emocji dla przebiegu konfliktu w sferze poglądów i przekonań, materialnych interesów i niematerialnych wartości.
Problematyka ekologicznych konfliktów emocji jest złożona i skomplikowana. Postęp wiedzy w tej dziedzinie wymaga ze strony przyrodników, socjologów, geografów, psychologów i antropologów społecznych wysiłku poznawczego, wypracowania sposobów porozumiewania się oraz wzajemnego uznania kompetencji. W praktyce społecznej przyznanie emocjom istotnej i równorzędnej roli w przebiegu konfliktów ekologicznych wymaga istotne zmiany myślenia głównych uczestników.
12 Slávka Gałaś, Mariusz Krzak, Andrzej Gałaś
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
ZASTOSOWANIE NARZĘDZI TEORII GIER W OCENIE KONFLIKTOWOŚCI ZAGOSPODAROWANIA ZŁÓŻ KOPALIN
Celem artykułu jest przedstawienie narzędzi teorii gier jako pomocnych narzędzi w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych w zarządzaniu zasobami kopalin. W gospodarce zasobami złóż i w ich ochronie często dochodzi do sprzecznych interesów, które powodują powstawanie konfliktów środowiskowo-przestrzennych oraz społecznych. Warunki, skala oraz zakres konfliktu należą obok ryzyka i niepewności do warunków otoczenia, w których zachodzi konieczność podejmowania decyzji w różnych sferach działalności człowieka, m.in. planowaniu przestrzennym. Teoria gier analizuje problemy związane z decyzjami w układach z wieloma uczestnikami, z których każdy określa swoje preferencji co do wypłat (wielkość wygranej). W pracy zastosowano gry dwuosobowe o sumie zerowej oraz o sumie niezerowej, przedstawiając sposób opisu tego typu gier oraz metody ich rozwiązania na przykładzie oceny konfliktowości zagospodarowania złóż kopalin w województwie małopolskim. Uzyskane wyniki mogą pomóc w zapobieganiu powstawania oraz w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych w gospodarce zasobami złóż.
13 Łukasz Gawor
Politechnika Śląska w Gliwicach, Instytut Geologii Stosowanej
POTENCJALNE KONFLIKTY DOTYCZĄCE LOKALIZACJI ZAKŁADU ODZYSKU WĘGLA ZE ZWAŁOWISKA
Odzysk węgla z odpadów pogórniczych deponowanych na zwałowiskach jest przedsięwzięciem technicznie możliwym i ekonomicznie opłacalnym, gdyż zawartości części palnych w odpadach osiągają wartości dochodzące do 10 % całkowitej masy odpadów. Zakłady odzysku węgla z materiału odpadowego są zazwyczaj lokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie zwałowisk, jednak tylko w przypadku zwałów centralnych, są one oddalone od terenów osadniczych. Pozostałe, mniejsze zwałowiska często sąsiadują z zabudowaniami i ewentualne projekty lokalizacji zakładu przeróbczego budzą wątpliwości oraz częsty sprzeciw okolicznych mieszkańców.
W pracy przedstawiono główne zagrożenia dla środowiska, zdrowia i życia ludności zamieszkującej w sąsiedztwie zwałowisk, związanych z funkcjonowaniem instalacji do odzysku węgla, a także opisano sposoby przeciwdziałania tym zagrożeniom lub ich ograniczania.
Szczególną uwagę zwrócono na uregulowania prawne dotyczące bezpiecznego prowadzenia procesów odzysku oraz późniejszej rekultywacji zdegradowanych terenów. Określono rolę oraz udział zainteresowanej społeczności na etapie przygotowania inwestycji, jak i okresu trwania procesów przeróbczych, a także fazy rekultywacji i zagospodarowania terenu po zakończeniu eksploatacji zwałowiska.
14 Anna Gogola
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
PROBLEMY PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO PRZY OPINIOWANIU PROJEKTÓW PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZEZ ORGANY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO6
Planowanie przestrzenne jest jednym z czynników wpływających na zdrowie ludzi, gdyż w dużym stopniu decyduje o jakości środowiska w którym żyjemy. Planowanie przestrzenne decyduje, gdzie i w jakim sąsiedztwie oraz otoczeniu zostanie zlokalizowana zabudowa mieszkaniowa, miejsca rekreacji i wypoczynku, czy w otoczeniu miejsc zamieszkania znajdą się usługi typu żłobki, przedszkola, szkoły, ośrodki zdrowia i inne usługi związane z zaspokajaniem bieżących potrzeb bytowych ludności.
W związku z powyższym działania Inspekcji Sanitarnej przy opiniowaniu projektów miejscowych planów zmierzają do sprawdzenia, czy zabudowa mieszkaniowa lokowana jest w odpowiednim oddaleniu od dróg komunikacyjnych oraz zabudowy związanej z działalnością gospodarczą obejmującej: usługi mogące być źródłem uciążliwości (nie zawsze zabudowa usługowa jest odpowiednio zdefiniowana i później interpretowana) oraz działalność produkcyjną, składową i magazynową. Często sama działalność gospodarcza lokalizowana jest w oddaleniu od zabudowy mieszkaniowej, ale jeśli nie zostaną do tej działalności zapewnione odpowiednio zlokalizowane i o odpowiednich parametrach wykonane drogi to działalność może być uciążliwa dla mieszkańców i rodzić konflikty społeczne.
W sporządzanych planach brakuje niejednokrotnie określania zasad zagospodarowania stref stykowych obszarów produkcyjno-usługowych i usługowo-produkcyjnych z funkcjami wrażliwymi (zabudowa mieszkaniowa, usługi społeczne, tereny o funkcji rekreacyjnej) w sposób ograniczający uciążliwości. W załączanych do projektów miejscowych planów prognozach oddziaływania na środowisko analizuje się wpływ projektowanego zagospodarowania na środowisko, brak jest natomiast analizy wpływu istniejącego środowiska na przyszłych użytkowników (tereny po funkcji przemysłowej przeznacza się na zabudowę mieszkaniową, usługi). Plany miejscowe często sporządzane są nie po to żeby odpowiednio zorganizować przestrzeń na obszarach tego wymagających lecz pod zamówienie konkretnych inwestorów, zatem często nie są brane pod uwagę uwarunkowania sanitarne, ekofizjograficzne i racjonalna polityka przestrzenna.
6 referat wygłoszony w zastępstwie referatu Prof. Marka Dutkowskiego
15 Mariusz Golenia
Stowarzyszenie "Nie dla kopalni cynku i ołowiu"
Marzena Sadowska, Piotr Syryczyński Multiconsult Polska Sp. z o.o.
WYZNACZENIE PRIORYTETÓW ROZWOJU REGIONU ZAWIERCIAŃSKIEGO NA PRZYKŁADZIE KONFLIKTU POMIĘDZY EKSPLOATACJĄ RUD CYNKOWO-OŁOWIOWYCH I OCHRONĄ ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH
Region zawierciański jest częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Ma historię sięgającą XII wieku, a prawie 200-letni rozwój gospodarczy regionu jest ściśle związany z uruchomieniem w 1847 roku Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej oraz wykorzystaniem na skalę przemysłową zasobów naturalnych. W rejonie Zawiercia od dawna były eksploatowane rudy żelaza i metali nieżelaznych, stanowiąc surowiec dla powstających hut i odlewni.
Na przełomie XIX i XX wieku, wraz z pojawieniem się turystyki, Zawiercie zyskało nowe znaczenie, jako miasto położone w dostępnym i atrakcyjnym regionie, stanowiące bazę wypadową dla wielu szlaków turystycznych. Ciekawe i urozmaicone krajobrazy wyżyny znajdującej się w niewielkiej odległości od Katowic, Krakowa i Częstochowy, spowodowały że Zawiercie stało się "bramą na Jurę". W rejonie zawierciańskim od wielu lat można także zauważyć tendencję do osiedlania się osób, które zamierzają spędzić tutaj swoją emeryturę (a pochodzą np. ze Śląska).
Kolejnym istotnym dla Zawiercia elementem środowiska, zyskującym coraz większe znaczenie dla regionu, są wody podziemne. Kompleks skał węglanowych triasu, jury i kredy, budujący Wyżynę Krakowsko-Częstochowską jest rezerwuarem wód podziemnych o wysokiej jakości i ogromnych zasobach dyspozycyjnych, zalegających już na głębokości ok. 30 m pod poziomem terenu. Region posiada także bogatą sieć hydrograficzną, prowadzącą wodę o wysokiej klasie czystości. W regionie występują strefy źródliskowe, w tym na terenie Zawiercia, w dzielnicy Kromołów, znajdują się źródła Warty. Ze względu na postępujący w Polsce deficyt wód pitnych w 1995 roku w rejonie Zawiercia zostało wyznaczone kilka Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – obszarów podlegających ochronie wód podziemnych. Zbiorniki te stanowią źródło zaopatrzenia w wodę dla mieszkańców regionu i lokalnego przemysłu oraz były wskazywane, jako rezerwa dla zaopatrzenia w wodę aglomeracji Katowickiej. GZWP nr 454 Olkusz-Zawiercie, wyznaczony w obrębie osadów triasu należy do najzasobniejszych w Polsce, jest jednak w części południowej (Bolesław) drenowany przez istniejące kopalnie cynku i ołowiu i nie posiada dużej odporności na zanieczyszczenie.
Od kilku lat w rejonie Zawiercia jest prowadzony przez firmę z Kanady projekt mający na celu uruchomienia nowej kopalni cynku i ołowiu, w obrębie złóż rozpoznanych w latach 70-tych XX wieku przez ówczesne władze. Realizacja takiego projektu wydobywczego wiązałaby się z koniecznością prowadzenia szerokich odwodnień, naruszających zasoby dyspozycyjne GZWP nr 454 oraz wytworzenia i magazynowania milionów ton odpadów wydobywczych w poflotacyjnych stawach osadowych. Tak wysoki stopnień ingerencji w środowisko naturalne wymagałby całkowitej zmiany obecnej strategii rozwoju regionu, w tym rezygnację ze znaczącej funkcji turystyczno-wypoczynkowej na rzecz rozwoju typowo przemysłowego o znacznej uciążliwości dla mieszkańców. Podjęcie decyzji w tak istotnej sprawie wymaga przeprowadzenia głębokiej analizy wielokryterialnej i szczegółowego rachunku zysków dla regionu z tytułu działalności nowej kopalni z oszacowaniem nieodwracalnych strat i kosztów dla mieszkańców i środowiska naturalnego.
16 Anna Grochowska
Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego
PLANOWANIE PRZESTRZENNE NA OBSZARACH SZCZEGÓLNEGO ZAGROŻENIA POWODZIĄ W STREFIE PODMIEJSKIEJ WROCŁAWIA
Przedmiotem wystąpienia będą konflikty, rozumiane jako zespół zjawisk rozpatrywanych w kontekście przestrzenno-funkcjonalnym, które są wynikiem prowadzonej polityki przestrzennej na poziomie lokalnym. Celem przeprowadzonych badań była identyfikacja sytuacji konfliktowych w planowaniu przestrzennym na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, znajdujących się w gminach strefy podmiejskiej Wrocławia. Cel zrealizowano poprzez analizę dokumentów planistycznych oraz inwentaryzację terenową.
Źródłem planowanych do zaprezentowania podczas wystąpienia sytuacji konfliktowych, była najczęściej nieprecyzyjność przepisów prawnych prowadząca do różnej ich interpretacji przez strony reprezentujące sprzeczne interesy. Strategia prowadzonej przez samorządy lokalne polityki przestrzennej opiera się na rozszerzaniu terenów zagospodarowanych i przeznaczaniu ich przede wszystkim pod zabudowę mieszkaniową. Wyznaczanie obszarów o wysokiej dynamice aktywności budowlanej z jednej strony generuje pożądany rozwój społeczno- gospodarczy, z drugiej – realizowane bez właściwego zabezpieczenia infrastrukturalnego – prowadzi do pogłębiającej się degradacji środowiska przyrodniczo-kulturowego.
17 Katarzyna Hałasik
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania
PODEJŚCIE FIRM WYDOBYWCZYCH DO PROBLEMATYKI KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH – ANALIZA WYBRANYCH PODMIOTÓW Z BRANŻY GÓRNICZEJ W POLSCE
Szeroko pojęty temat konfliktów społecznych jest nieodłącznym elementem wszelkich inwestycji górniczych. Dzieje się tak z uwagi na fakt, iż sektor wydobywczy jest sektorem szeroko ingerującym w środowisko naturalne, często zmieniającym nieodwracalnie krajobraz oraz ma znaczący wpływ na życie lokalnych społeczności. Dlatego każdy inwestor przy planowaniu tego typu przedsięwzięcia powinien spodziewać się wystąpienia konfliktu na tle społecznym czy środowiskowym, a co za tym idzie, powinien opracować długoterminową strategię mającą na celu minimalizację jego negatywnych skutków oraz uzyskania społecznego przyzwolenia na realizację danego przedsięwzięcia. Strategia ta powinna być opracowana i wdrażana na etapach poprzedzających rozpoczęcie formalnych procedur czy prac inwestycyjnych.
Należy mieć na uwadze, iż akceptacja społeczna inwestycji ingerujących w środowisko oraz mających wpływ na społeczności lokalne jest istotnym, a wręcz determinującym czynnikiem powodzenia realizacji danego przedsięwzięcia. W wielu przypadkach protesty czy brak aprobaty społecznej są główną przeszkodą w realizacji projektów związanych z wydobyciem surowców. Strategia opracowana na tak wczesnym etapie pozwoli zidentyfikować najważniejsze grupy interesariuszy, a co za tym idzie, zidentyfikować grupy, do których należy przekazywać informacje oraz zakres tych informacji, aby w jak największym stopniu załagodzić potencjalny konflikt. Naturalnie, każda inwestycja stanowi osobny przypadek, charakteryzujący się inną specyfiką – rozmiarem inwestycji, użytą metodą, społecznością lokalną czy otoczeniem.
Jednak samo górnictwo, jak i skutki jego działalności, w powszechnej opinii kojarzone są z negatywnym wpływem na środowisko oraz zagrożeniem dla społeczności lokalnej. Informacje na temat danego przedsięwzięcia przekazywane do publicznej wiadomości na wczesnym etapie realizacji pozwolą na zbudowania drogi porozumienia oraz zdobycie zaufania kluczowych interesariuszy.
Obecnie coraz więcej przedsiębiorstw dostrzega istotność problemu pozyskania akceptacji społecznej dla nowych inwestycji, szczególnie z sektora wydobywczego, jednak polskie przedsiębiorstwa mają niewielkie doświadczenie w tym zakresie i, co więcej, brakuje wytycznych lub opracowanej strategii skoordynowanej na poziomie całej branży. Prowadzi to do tego, iż często strategia zarządzania tworzona na etapie inwestycyjnym może prowadzić do chaotycznych decyzji czy działań na drodze uzyskania akceptacji społecznej, a istniejące już narzędzia są błędnie interpretowane i wykorzystywane.
W pracy zostaną przedstawione uwarunkowania inwestycji górniczych, co potwierdzi istotność omawianego problemu, przykłady występujących konfliktów społecznych oraz narzędzia jakie są obecnie wykorzystywane w pozyskiwaniu akceptacji społecznej. Ze względu na złożoność problematyki nie jest możliwe całościowe omówienie tematu w ramach jednego referatu. Jego podstawowym celem będzie przesłanka dla inwestorów z branży wydobywczej odnośnie istoty oraz ważności aspektów społeczno-środowiskowych na drodze realizacji nowych przedsięwzięć, które w dalszym ciągu są pomijane lub poruszane w minimalnym zakresie.
18 Wiesław Kucharski
Regionalny Dyrektor Lasów Państwowych w Katowicach
CO SŁYCHAĆ W LESIE
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) zarządza majątkiem Skarbu Państwa – lasami, zajmującymi powierzchnię prawie 7,6 mln ha. Zasady działania i funkcjonowania tej organizacji określone są w Ustawie o Lasach z dnia 28 września 1991r.
PGL LP prowadzi trwale zrównoważoną gospodarkę leśną w oparciu o plany urządzania lasu według 4 podstawowych zasad:
1. powszechnej ochrony lasów;
2. trwałości utrzymania lasów;
3. ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów;
4. powiększania zasobów leśnych.
Obserwujemy we współczesnym świecie zintensyfikowany proces manipulowania faktami, manipulowania człowiekiem. Próbuje się kształtować tzw. mentalność odwróconych proporcji, że to nie przyroda, drzewa, rośliny, zwierzęta mają służyć człowiekowi, ale człowiek zwierzętom i w ogóle całej przyrodzie.
W otoczeniu tych niezrozumiałych tendencji leśnicy prowadzą już od prawie 100 lat racjonalną i efektywną gospodarkę leśną zmagając się z różnymi wyzwaniami dzisiejszego świata. Nasilające się zagrożenia związane ze światem biotycznym i abiotycznym oraz antropopresja to codzienność, z którą musi się zmierzyć prawie 2000 śląskich leśników.
Współczesne prowadzenie gospodarki leśnej to jednak nie tylko kłopoty, ale również satysfakcja z wytwarzanego dobra oraz liczne innowacyjne projekty rozwojowe, które mają służyć człowiekowi i przyrodzie.
19 Anita Kukulska, Katarzyna Cegielska, Marta Szylar
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
IDENTYFIKACJA ZAGĘSZCZENIA KOMPONENTÓW POKRYCIA TERENU O ANTROPOGENICZNYM POCHODZENIU
Jednym ze źródeł niekorzystnych zaburzeń w ekosystemach jest suburbanizacja, wywołująca zmiany w użytkowaniu i pokryciu terenu. Przyczynia się ona miedzy innymi do utraty gruntów rolnych czy defragmentacji krajobrazu przyrodniczego. Zjawisko to jest szczególnie powszechne na obszarach podmiejskich. Presja antropogeniczna wskazywana jest jako jedna z głównych przyczyn negatywnych zmian krajobrazu. Pomocne w jej identyfikacji okazują się być materiały informujące o sposobie użytkowania terenu i jego pokryciu.
Umożliwiają one oszacowanie rodzaju czynników wpływających na zmiany krajobrazowe i przekształcenia form zagospodarowania przestrzeni. Jednym z takich wskaźników jest stopnień koncentracji antropogenicznych elementów pokrycia terenu.
Celem niniejszej pracy była identyfikacja zagęszczenia komponentów pokrycia terenu o antropogenicznym pochodzeniu. Obszarem badań objęte zostały wybrane powiaty grodzkie i sąsiadujące z nimi powiaty ziemskie województwa małopolskiego. W badaniu wykorzystano metodę entropii Shannona. Dane dotyczące pokrycia terenu pobrano z bazy obiektów topograficznych BDOT10k. Wyliczeń dokonano w oparciu o pola podstawowej oceny w formie siatki regularnych heksagonów o powierzchni 1 km2 każdy.
Przestrzenne konfiguracje elementów pokrycia terenu mają istotny wpływ na przemiany zachodzące w ekosystemach. Badania wskazały, iż wynikiem wzmożonej antropopresji jest wzrost koncentracji terenów zabudowanych i inwestycyjnych oraz ich rozpraszanie. Miejscami zaś o największej ich kumulacji są tereny podmiejskie, okolice miejscowości turystycznych oraz tereny położone wzdłuż głównych sieci komunikacyjnych. Oszacowanie zmian pokrycia terenu i poznanie panujących trendów stanowi element przydatny w prawidłowym zarządzaniu regionem, przede wszystkim we właściwym planowaniu zagospodarowania przestrzeni.
Monitorowanie rozwoju miast oraz terenów podmiejskich jest bezwzględnie konieczne, gdyż gwarantuje właściwe realizowanie zasad zrównoważonego rozwoju.
20 Kinga Mazurek
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi Kamil Rysz
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wydział Ekonomii
NOWE INWESTYCJE VERSUS PLANOWANIE PRZESTRZENNE
Racjonalne zarządzanie przestrzenią niejednokrotnie niesie za sobą konieczność podejmowania decyzji o lokalizacji inwestycji mogących zawsze znacząco oddziałujących na środowisko lub mogących potencjalnie oddziaływać na środowisko. Powyższe zagadnienie rozpatrywane będzie w kontekście planowania przestrzennego, gdzie celem nadrzędnym jest dążenie do zrównoważonego rozwoju, godzącego interes społeczny i gospodarczy z zachowaniem cennych wartości kulturowych i przyrodniczych. Odpowiednie lokowanie przedsięwzięć w przestrzeni geograficznej powinno sprzyjać optymalizacji wykorzystywania naturalnych i nabytych cech obszarów, a także racjonalnie rozmieszczać jednostki wytwórcze, osadnicze, usługowe i urządzenia infrastruktury z uwzględnieniem potencjału rozwojowego poszczególnych obszarów.
Często na wybór danej lokalizacji wpływ mają głównie przesłanki ekonomiczne, które nie uwzględniają zamierzeń planistycznych, dokumentów strategicznych danej jednostki administracyjnej, uwarunkowań środowiskowych, aspektu społecznego czy też samej partycypacji lokalnej ludności. Ignorowanie powyższych kwestii wpływać może na nierzetelne rozpoznanie zagadnienia, pochopne wydanie decyzji oraz eskalację negatywnych nastrojów społecznych. W pracy przedstawiono wielokryterialną analizę procedury związanej z lokalizacją inwestycji kwalifikowanej jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 41, 46 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U.
2016 nr 0 poz. 71) oraz raportu oddziaływania przedmiotowego przedsięwzięcia na środowisko.
21 Wojciech Naworyta
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
POSTĘPOWANIE Z UDZIAŁEM SPOŁECZEŃSTWA W PROCESIE OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO – NA PODSTAWIE DOŚWIADCZEŃ WŁASNYCH
Na podstawie własnych doświadczeń zebranych w ciągu ostatniej dekady przedstawione zostaną pewne obserwacje dotyczące postępowania z udziałem społeczeństwa. Będą one dotyczyły projektowanej eksploatacji dwóch złóż węgla brunatnego – złoża Ościsłowo w rejonie konińskim oraz złoża Gubin w gminach Gubin i Brody. Obydwa przypadki w kontekście społecznym, mimo że dotyczą tej samej kopaliny, bardzo się od siebie różnią. Złoże Ościsłowo zalega w rejonie prowadzonej od półwiecza eksploatacji, w związku z tym ludność zamieszkująca rejon przyszłej odkrywki jest świadoma zarówno korzyści, jak i niekorzyści związanych z eksploatację węgla brunatnego. W przypadku planowanej eksploatacji złoża Gubin rzecz dotyczy zupełnie nowej inwestycji w terenie niezmienionym w ostatnich latach przez eksploatację górniczą.
Sposoby reagowania społeczności lokalnych w postępowaniu w sprawie decyzji środowiskowej przedstawione zostaną na tle charakterystyki społeczno-gospodarczej oraz charakterystyki przyrodniczej przedmiotowych regionów. Uzupełnieniem albo tłem dla przedstawionych studiów będą obserwacje poczynione w ramach projektu współfinansowanego ze środków europejskich w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki o nazwie „Rozwój dialogu wśród społeczności gminnej”, w ramach którego autor przeprowadził cykl spotkań w gminach rejonu konińskiego w różny sposób dotkniętych eksploatacją węgla brunatnego. W ramach projektu odbyły się spotkania w gminie w której prowadzona jest eksploatacja węgla, gminie w której taka eksploatacja miała miejsce w przeszłości oraz w gminie w której eksploatacja była projektowana. W reakcjach społecznych widoczna była duża zależność postawy od statusu kopalni.
22
Anna Ostręga, Kazimierz Różkowski, Łukasz Herezy, Zuzanna Łacny, Marek Cała Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
NOWOCZESNE GÓRNICTWO I REWITALIZACJA MOTOREM ROZWOJU REGIONÓW – ASPEKT ŚRODOWISKOWY, SPOŁECZNY I GOSPODARCZY
Niezmiennie od wieków surowce mineralne są niezbędne dla rozwoju cywilizacyjnego, jednak sposób ich pozyskiwania ulega ciągłemu doskonaleniu, zaś zakres i skala zmianom.
Dotyczy to m.in. bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska, a także wykorzystania dziedzictwa przemysłowego jako motoru dla dalszego rozwoju gospodarczego.
Efektem współpracy nauki i przemysłu jest doskonalenie technik i technologii eksploatacji kopalin, które pozwalają na racjonalną gospodarkę złożami kopalin, wykorzystanie odpadów wydobywczych przy jednoczesnej minimalizacji negatywnych skutków dla środowiska. W referacie przedstawione zostaną nowoczesne rozwiązania technologiczne i rekultywacyjne stosowane w przemyśle wydobywczym. Pokazane zostanie także znaczenie branży górniczej dla rozwoju gospodarki w regionie, poprzez generowanie bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy, a także zasilanie budżetów gmin i innych instytucji różnego rodzaju podatkami i opłatami. W kontekście restrykcyjnych przepisów prawa, ale przede wszystkim dobrych praktyk przedstawione zostaną przykłady rewitalizacji terenów pogórniczych dla funkcji rekreacyjno- turystycznych, w tym zarówno turystyki industrialnej jak i przyrodniczej. Autorzy wykażą, że umiejętne wykorzystanie dziedzictwa górniczego, jak również sukcesji przyrodniczej ma wpływ na pozytywny wizerunek górniczych rejonów i może być motorem ich rozwoju. Pogórnicze obiekty wpisywane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO nie są odosobnionymi przypadkami.
Na podstawie prezentacji nowoczesnych rozwiązań w zakresie eksploatacji kopalin, jak również dobrych praktyk w zakresie rekultywacji i rewitalizacji obszarów pogórniczych, autorzy podejmą próbę udowodnienia tezy, że brak akceptacji społecznej dla górnictwa wynika z zaniedbań w przeszłości, jak również niewłaściwej polityki przestrzennej, jaka ma miejsce współcześnie. Ograniczona partycypacja mieszkańców w realizacji zadań i definiowaniu kierunków rozwoju jednostek administracyjnych czy osadniczych, wynikająca często z braku świadomości społecznej, przyczynia się do ograniczonego wykorzystania korzyści płynących z partnerskiej współpracy z podmiotami górniczymi.
23 Elżbieta Pietrzyk-Sokulska
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
REWITALIZACJA TERENÓW POGÓRNICZYCH SPOSOBEM NA ŁAGODZENIE KONFLIKTÓW SPOŁECZNO-ŚRODOWISKOWYCH?
W ostatnich latach, w związku z restrukturyzacją przemysłu wydobywczego i zwiększaniem się powierzchni terenów pogórniczych, które utraciły swe wartości użytkowe, prowadzone są prace rekultywacyjne lub rewitalizycyjne. Ich efektem jest nadanie opuszczonym terenom nowych wartości użytkowych i poprawa walorów. Kierunek tych prac jest bardzo różny w zależności od powierzchni tych terenów i stopnia ich dewastacji, a także możliwości technicznych i ekonomicznych potencjalnych inwestorów (lub samorządów).
Inwestorzy nie zawsze konsultują swoje pomysły rewitalizacyjne z lokalną społecznością i niekiedy dochodzi do problemów o charakterze społecznym.
Część społeczności lokalnej takie postępowanie kojarzy z łamaniem ich praw do decydowania o miejscu zamieszkania. Wówczas ich postawa może być (często jest) przeszkodą utrudniającą, a w ostateczności uniemożliwiającą (lub wydłużającą) realizację przyjętych projektów rewitalizacyjnych. Gorzej gdy reakcje społeczne oraz związane z nimi żądania przybierają np. formę protestów czy innych ruchów społecznych. Mogą one być spontaniczne lub mieć formę zorganizowanych akcji protestacyjnych w miejscach powstania inwestycji, przed siedzibą władz lokalnych (jako miejsca rozmów i podejmowania decyzji), a dodatkowo są nagłaśniane przez lokalne media (prasę i RTV). Gdy prowadzone między stronami konfliktu rozmowy nie przynoszą oczekiwanych przez protestujących wyników dochodzi do ich zaostrzenia tj. różnych ekstremalnych czynów np. blokady dróg itp. Dlatego też należy dążyć do budowania zaufania, a to można osiągnąć na drodze rzetelnie prowadzonego dialogu, wyjaśniania, konsultowania.
Budowanie zaufania wymaga czasu, ale także profesjonalnego przygotowania stron konfliktu. Dla poparcia pomysłów inwestora pomocne jest powoływanie się na konkretne zrealizowane projekty rewitalizacji, ale także prowadzenie szerokich konsultacji dotyczących projektowanego kierunku rekultywacji i adaptacji terenu pogórniczego wraz z przedstawieniem kosztów po każdej stronie – inwestora, ale i społeczności lokalnej oraz władz samorządowych po zakończeniu prac (utrzymania obiektu). Często bowiem uzyskuje się w końcu akceptację społeczną na realizację danego kierunku ale w krótkim czasie zrewitalizowane tereny zaczynają tracić swoje walory ze względu na brak zainteresowania okolicznych mieszkańców. Trzeba więc przystępując do realizacji projektu rewitalizacji terenu pogórniczego uwzględniać w kosztach również ich utrzymanie i zachowanie posiadanych walorów, o czym bardzo często społeczność lokalna zapomina.
24 Piotr Piotrowski
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
OKREŚLENIE WPŁYWU TOPOGRAFII TERENU NA CENY JEDNOSTKOWE NIERUCHOMOŚCI GRUNTOWYCH NIEZABUDOWANYCH
Podczas przeprowadzenia wyceny nieruchomości rzeczoznawca jest zobowiązany do uwzględnienia informacji pochodzących z różnych źródeł. Aktualnie najważniejszymi źródłami tych informacji są urzędy geodezyjne oraz księgi wieczyste. Jednym z atrybutów uwzględnianym w wycenie nieruchomości gruntowych jest topografia terenu.
Topografia terenu określana jest podczas wizji lokalnej. W celu zobiektywizowania tej oceny zaproponowano wykorzystanie numerycznego modelu terenu, wykonanego na podstawie danych LiDAR, pochodzących z lotniczego skaningu laserowego. Dzięki takim dany możliwe jest wierne odwzorowanie rzeczywistej powierzchni terenu.
Lotniczy skaning laserowy to nowoczesna technologia, dzięki której pozyskiwane są dane przestrzenne, które dają szerokie możliwości analiz. Pomiar laserowy dostarcza informacji zarówno o powierzchni topograficznej, jak również o elementach pokrycia terenu (budynki, roślinność). Finalnym produktem lotniczego skaningu laserowego jest chmura punktów. W niniejszym opracowaniu wykorzystano jedynie dane opisujące powierzchnię gruntu. Dane LiDAR pozyskano dla terenów położonych w dwóch gminach województwa małopolskiego.
Analizy przestrzenne wykonano przy pomocy programu ArcGIS. Finalnie określono zależność kosztową ceny jednostkowej nieruchomości względem obliczonych wcześniej atryybutów topograficznych.
25 Marta Szylar, Katarzyna Cegielska, Dawid Kudas
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
TAKSONOMICZNA ANALIZA ZMIAN ŁADU ZITEGROWANEGO
Idea zrównoważonego rozwoju staje się, od momentu jej powstania, coraz bardziej popularna. Powszechnie uważa się, że myśl ta pojawiła się w latach 60. XX wieku. Miała być odpowiedzią na liczne problemy globalne, takie jak: nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, zanieczyszczenie środowiska na skutek dynamicznego rozwoju państw zachodnich, szybkie tempo wzrostu demograficznego, pogłębiające się różnice między krajami wysoko rozwiniętymi a biednymi oraz rozpad ekosystemów. Ogromną rolę w rozwijaniu i rozpowszechnianiu tej idei odegrała Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ).
Przedmiotem prezentowanego badania było porównanie poziomu rozwoju zrównoważonego w powiatach województwa śląskiego. W analizie uwzględniono wskaźniki opisujące każdy z aspektów ładu zintegrowanego – społeczny, gospodarczy, środowiskowy i instytucjonalno-polityczny. Wybór obiektu badania zdeterminowany był wysokim stopniem urbanizacji tego terenu. Istotny jest również fakt, że choć jednostka ta powszechnie kojarzona jest z aspektami gospodarczymi, zdegradowanym środowiskiem i znaczną koncentracją ludności, władze województwa dążą do zrównoważenia jego rozwoju.
W badaniu wykorzystano dane udostępniane za pomocą aplikacji Głównego Urzędu Statystycznego Wskaźniki Zrównoważonego Rozwoju (WZR), dotyczących lat 2011 oraz 2014.
Wejściowy zbiór objął łącznie 72 zmienne. W badaniu przeprowadzono procedurę porządkowania liniowego wykonaną za pomocą metody Hellwiga, nazywanej ścieżką rozwoju.
Pozwoliło to na sporządzenie rankingów powiatów pod względem poziomu ich zrównoważenia, a także pokazanie zmian jakie zaszły na przestrzeni badanych lat. Analizy pokazały znaczne zróżnicowanie województwa biorąc pod uwagę badane aspekty i konieczność prowadzenia wielokierunkowych działań, wymagających współpracy władz lokalnych zarówno z instytucjami publicznymi, jak i sektorem prywatnym oraz mieszkańcami.
26 Jakub Szymik
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji
INSTYTUCJA EUROPEJSKIEJ INICJATYWY OBYWATELSKIEJ JAKO SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW W POLITYCE ŚRODOWISKOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ
27 Agnieszka Chećko
Urząd Miejski w Jaworznie, Naczelnik Biura ds Geologii Jarosław Badera
Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi
OD REKULTYWACJI DO REWITALIZACJI – WYCIECZKA TERENOWA
28
