Notes biblioteczny 2013

ISSN 2353-8902

2013

notes

biblio

teczny

о

ТО

'а ?

с

си

аз

spis treści

A neta Januszko-Szakiel 3 Iga Bałos 4

O liw ie r Sadlik 6

Urszula Juszczyk 10

A neta Januszko-Szakiel, Urszula Juszczyk 14

A neta Dąbek, Justyna M ucha 20

25 26 34 36 40 41 42 48 e d y to ria l kto ma p ra w o z d e p o n o w a ć sw ój te kst w R epozytorium ?

DSpace ja k o narzędzie im p le m e n ta c ji o tw a rte g o d o s tę p u na p rzykła d zie Krakowskiej A kadem ii im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o

publikujesz? p o ch w a l się ty m , co robisz - czyli o w dra ża n iu m o d e lu o p e n access w R ep o zyto riu m In s ty tu c jo n a ln y m Krakowskiej A ka d e m ii

im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o eRIKA R ep o zyto riu m In s ty tu c jo n a ln e Krakowskiej A k a d e m ii im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o - korzyści i w yzw a n ia

w o lo n ta r ia t w B ib lio te ce Krakowskiej A ka d e m ii im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o

spraw ozdanie B ib lio te ki Krakowskiej A kadem ii im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o za ro k 2013 B iblioteka Krakowskiej A ka d e m ii im. Andrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o w 2013 roku

stru k tu ra orga n iza cyjn a i p ra c o w n ic y g ro m a d z e n ie z b io ró w

o p ra c o w a n ie z b io ró w

z in te g ro w a n y system b ib lio te c z n y Koha u d o s tę p n ia n ie z b io ró w

S zanowni Czytelnicy,

ro k 2013 w B ibliotece Krakowskiej A ka d e m ii im. A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o z d o m in o w a ły prace nad realizacją p ro je k tu Repozytorium D orobku N aukow ego Krakowskiej A ka d e m ii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Zadanie u tw o ­ rzenia system u re p o z y to ry jn e g o uzyskało d o fin a n s o w a n ie M in iste rstw a Nauki i S zkolnictw a W yższego w ramach D ziałalności U pow szechniającej Naukę. W yb ra n e zagadnienia (organizacyjne, te c h n ic z n e oraz praw ne) fu n k c jo n o w a ­ nia re p o z y to riu m są p rz e d s ta w io n e w tekstach a u to rs tw a Igi Bałos, O liw iera Sadlika i Urszuli Juszczyk.

Is to tn ym w y d a rz e n ie m u b ie g łe g o roku okazało się te s to w e w d ro ż e n ie o tw a rte g o o p ro g ra m o w a n ia d o o b słu g i b ib lio te k i Koha i p u b lic z n e u d o s tę p n ie n ie b ib lio te c z n e g o kata lo g u o n lin e w n o w y m system ie. P racow nicy b ib lio te k KAAFM oraz P olitechniki Krakowskiej p o d ję li w s p ó łp ra c ę w zakresie p ro je k tu Przystosowanie i im plem entacja o tw a r­

tego systemu bibliotecznego Koha w krakowskich instytucjach bibliotecznych.

W te g o ro c z n y m piśm ie zam ieszczam y ró w n ie ż a rty k u ł na te m a t prac w o lo n ta ria c k ic h . Jesteśm y m ile zaskoczeni bez­ in te re s o w n y m zaang a żo w a n ie m w ie lu m ło d y c h ludzi w bieżące prace naszej B iblioteki. W o lo n ta riu s z o m B iblioteki KAAFM d e d y k u je m y o p ra c o w a n ie A n e ty D ąbek i J u styn y Muchy.

W ażnym w y d a rz e n ie m m in io n e g o roku b y ło rozszerzenie w s p ó łp ra c y z C en tru m NUKAT i uzyskanie przez Iw onę D ra b ik oraz A n e tę Rybak u p ra w n ie ń d o w p ro w a d z a n ia re k o rd ó w d o N aro d o w e g o U niw ersa ln e g o K atalogu C entral­ ne g o oraz szkolenia p ra c o w n ik ó w m acierzystej B ib lio te ki w zakresie tw o rz e n ia rekordów .

Iga Bałos

kto ma prawo zdeponować swój tekst w Repozytorium?

O d marca 2014 roku fu n k c jo n u je R ep o z y to riu m Insty­ tu c jo n a ln e Krakowskiej A ka d e m ii im . A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o (eRIKA). P latform a u m o żliw ia szybki i ła tw y d o s tę p d o c y fro w e j kolekcji a rty k u łó w n a u ko ­ w y c h a u to rs tw a p ra c o w n ik ó w U czeln i. Z te k s ta m i m ożna zapoznać się, korzystając z d o w o ln e g o k o m ­ p u te ra p o d łą c z o n e g o d o In te rn e tu . U m ieszczając te k s t w d a rm o w y m dla u ż y tk o w n ik ó w R ep o zyto riu m , a u to r w p ły w a na zw ię ksze n ie c y to w a ln o ś c i publikacji, o tw ie ra dyskusję nad p o ru s z o n y m w niej p ro b le m e m , u ła tw ia naw iązanie k o n ta k tó w z in n y m i naukow cam i. Baza b u d u je ta kże prestiż Uczelni, zbliżając je j in fra ­ s tru k tu rę d o najlepszych w zorcó w . D e p o n o w a n ie te ks­ tó w w R ep o z y to riu m leży zatem z a ró w n o w interesie rze te ln e g o badacza i naukowca, ja k i sam ej Uczelni.

Obsługa p la tfo rm y nie po w in n a stanow ić p ro b le m u dla osoby, która korzysta z kom putera chociażby w p o d sta ­ w o w y m zakresie. Z anim je d n a k przejdzie się d o c z y n n o ­ ści te chnicznych, należy zw ery fik o w a ć , czy posiada się upraw nienia d o zamieszczenia tekstu w R epozytorium . Kwestia ta, po u w z g lę d n ie n iu kilku wskazówek, je s t ró w ­ nie nie sko m p liko w a n a , ja k sam o przesłanie pliku.

P racow nicy Uczelni, k tó rz y zechcą z d e p o n o w a ć tekst, znajdą się ja k o je g o a u to rz y w je d n e j z trzech sytuacji.

Pierwsza to taka, g d y a rty k u ł (lub in n y u tw ó r) nie był n ig d zie p u b lik o w a n y . W ówczas to d o autora należy p ra w o d e cy d o w a n ia o p ie rw s z y m u d o s tę p n ie n iu p u b ­ liczności te k s tu oraz o fo rm ie rozpow szechniania. Nie ma z a te m p rz e szkó d , b y d o s z ło d o z d e p o n o w a n ia te kstu . W arunki, z k tó ry m i u ż y tk o w n ik m oże zapoznać się na te j stro n ie przed przesłaniem pliku, nie zakła­ dają w yłączności R ep o z y to riu m d o rozpow szechniania treści. Oznacza to, że a u to r m oże o p u b lik o w a ć te kst g d z ie indziej, a także w yc o fa ć g o z bazy za p o ś re d n i­ c tw e m re d a k to ra R e p o z y to riu m . W y m a g a n ia ta k ie m oże postaw ić w y d a w n ic tw o , jeżeli a u to r zd e cyd u je się w przyszłości na p u b lik a c ję przez p o d m io t niezw ią- zany z KAAFM.

D ruga sytuacja d o ty c z y te kstó w , k tó re zo s ta ły o p u b li­ k o w a n e przez O fic y n ę W yd a w n iczą AFM. Ze w z g lę d u na w s p ó łp ra c ę w y d a w n ic tw a z R ep o zyto riu m , a u to r nie p o trz e b u je żadnych ze zw oleń na z d e p o n o w a n ie tekstu.

Trzecia g ru p a to p rzyp a d ki, w k tó ry c h te k s t b y ł ju ż o p u b lik o w a n y przez w y d a w n ic tw o in n e niż O ficyna W ydaw nicza AFM. W ówczas m ożliw ość z d e p o n o w a ­ nia te k s tu je s t uzależniona o d treści u m o w y zawar­ te j z w yda w cą . Powszechnie stosow aną p ra k ty k ą je s t

w y m ó g , b y a u to r p u b lika cji prze n ió sł w szystkie a u to r­ skie praw a m a ją tk o w e lu b u d z ie lił licencji w y łą c z n e j na w szystkich znanych w m o m e n c ie zawierania u m o w y polach eksploatacji. Oznacza to, iż m ożliw ość ro z p o ­ w szechnienia te kstu w ram ach R ep o z y to riu m zależy o d w o li w y d a w cy. W arto z a p ro p o n o w a ć m u kilka opcji w spó łp ra cy, o b e jm u ją c y c h m ię d z y in n y m i d a rm o w e u d o s tę p n ie n ie w y łą c z n ie fr a g m e n tó w p u b lik a c ji, co poszerzy g ro n o n a b y w c ó w tra d y c y jn y c h egzem plarzy. R ozm ow y te m oże p ro w a d zić w im ie n iu autora zespół R e p o z y to riu m . W y s ta rc z y w y s ła ć e -m a il na adres re p o zyto riu m @ a fm .e d u .p l lu b u m ó w ić się na sp o tka ­ nie z re d a k to ra m i R e p o z y to riu m w Bibliotece.

N ależy zw ró cić także u w a g ę na proces p o d e jm o w a ­ nia d e c y z ji o z d e p o n o w a n iu te k s tó w p r z y g o to w a ­ nych przez w ię ce j niż je d n e g o autora. Jeżeli d e p o n e n t p o tra fi w y o d rę b n ić a u to n o m ic z n y fr a g m e n t w ła sn e g o a u to rs tw a , na p rzykła d rozdział, m oże w ów czas sa m o ­ d z ie ln ie po d ją ć d e cyzję o zam ieszczeniu g o w Repozy­ to riu m . Należy zatem ustalić, która z trzech w cześniej

opisanych sytuacji ma miejsce i po d ją ć decyzję. Jeżeli n a to m ia s t w k ła d poszczególnych a u to ró w w p o w s ta ­ nie te kstu je s t ró w n y i n ie m o ż liw e je s t w y o d rę b n ie n ie fra g m e n tó w , w szelkie ustalenia muszą być p o d e jm o ­ w a n e za zg o d ą reszty w s p ó łtw ó rc ó w . Także i w ty m prz y p a d k u można liczyć na p o m o c re d a k to ró w Repo­ zy to riu m .

Niezależnie o d p rz e d m io tu badań i te m a ty k i p u b li­ ko w a n ych a rty k u łó w , n a d rz ę d n y m ce le m naukow ca p o w in n a być ch ę ć d z ie le n ia się s w o im i o d k ry c ia m i i p rzem yśleniam i z resztą społeczeństw a. O n o - w o d ­ p o w ie d z i - m oże je podzielać lub k ry ty k o w a ć i d o p ie ro taki o b ie g info rm a c ji przyczynia się d o ro z w o ju nauki. Nie ma dzisiaj d o te g o lepszego narzędzia niż c y fro w e b ib lio te k i d o s tę p n e p rzez In te rn e t. R e p o z y to riu m u m o żliw ia w s p ó łtw o rz e n ie je d n e j z p ierw szych te g o ty p u p la tfo rm u d o s tę p n ia n ych przez polskie uczelnie. W a rto p odkreślić, że p ra w o nie sta n o w i barier nie d o po ko n a n ia dla a u to ró w rozum iejących znaczenie te g o ty p u rozw iązań. A utorzy, eRIKA czeka na Wasze teksty!

idea p o w stania R ep o z y to riu m KAAFM

O liw ie r Sadlik

DSpace jako narzędzie implementacji otw artego dostępu na przykładzie

Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

W iedza je s t d o b re m n ie ty p o w y m . Raz tw o rz o n a nie w y m a g a p o n o w n e g o w y tw o rz e n ia . M o że być w y k o ­ rz y s ty w a n a je d n o c z e ś n ie przez w ie lu u ż y tk o w n ik ó w bez stra ty na w artości, a w w ie lu przyp a d ka ch d o p ie ro je j w y k o rz y s ta n ie nadaje je j p ra w d z iw ą w artość. Zna­ czenie dostępności w ie d z y dla rozw oju nauki o d zawsze było fa k te m niep o d w a ża ln ym . Nabiera o n o szczególnej rangi d zięki m o ż liw o ścio m , któ re stw arza te c h n o lo ­ giczna transform acja nauki. W zrost znaczenia w ie d z y pociąga za sobą d y le m a ty zw iązane z je j e fe k ty w n y m w y k o rz y s ta n ie m . Istniejące m e ch a n izm y ograniczania bądź zam ykania d o s tę p u d o w ie d z y p o w in n y zostać zb a la n s o w a n e m e c h a n iz m a m i d y s tr y b u c ji p ro d u k o ­ w a n e j w ie d z y . Je d n y m z ta k ic h m e c h a n iz m ó w je s t ruch O pen Access, p ro p a g u ją c y u d o s tę p n ia n ie m a te ­ ria łó w o c h a ra k te rz e n a u k o w y m sze ro kie j g ru p ie o d b io rc ó w . Ruch OA zakłada um ieszczanie u tw o ró w i p u b lika cji w Internecie bez ogra n icze ń technicznych, fin a n s o w y c h i praw nych, p rz y założeniu, że korzysta­ nie z nich bę d zie w y n ik a ło z p rze p isó w prawa a u to r­ skiego o d o z w o lo n y m u ży tk u lub za d o d a tk o w ą zg o d ą w postaci w o ln y c h licencji C reative C o m m o n s .

M ając na u w a d z e id e ę u p o w s z e c h n ia n ia w ie d z y i nauki, w lu ty m 2013 roku Biblioteka Krakowskiej A ka­ d e m ii im. A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o ja k o je d n a

z nielicznych w kraju przystą p iła d o realizacji p ro je k tu m ającego na celu stw o rz e n ie re p o z y to riu m uczelnia­ n e g o - c y fro w e j kolekcji d o k u m e n tó w stanow iących ś w ia d e c tw o naukow ej, badaw czej oraz d y d a k ty c z n e j d z ia ła ln o ś c i p ra c o w n ik ó w KAAFM . P rz e d s ię w z ię c ie zostało d o fin a n s o w a n e ze ś ro d k ó w M in iste rstw a Nauki i S zkolnictw a W yższego, w ram ach D ziałalności U p o ­ w szechniającej Naukę.

O tw a rte re p o z y to ria in s ty tu c jo n a ln e są w Polsce w ciąż bardzo słabo ro zw in ię te . W D ire c to ry o f O p e n Access R epositories zarejestrow anych je s t o b e c n ie 85 polskich re p o z y to rió w , a w Registry o f O pen Access R eposito­ ries - 113, ale w iększość z nich to w rzeczyw istości nie re p o zyto ria , a b ib lio te k i cyfro w e . B ib lio te ki c y fro w e - w p rz e c iw ie ń s tw ie d o re p o z y to rió w - nie u m o żliw ia ją a u to r o m s a m o a rc h iw iz a c ji m a te ria łó w n a u k o w y c h . O pierają się na d ig ita liz a c ji treści istniejących p ie rw o t­ nie w w ersji p a p ie ro w e j oraz zaw ierają w większości u tw o ry znajdujące się w d o m e n ie publicznej.

Na ryn ku d o s tę p n a je s t cała gam a p ro g ra m ó w przezna­ czonych d o b u d o w y różnego ty p u re p o z y to rió w . Więk­ szość z nich została udostępniona na zasadzie o tw a rte g o kodu ź ró d ło w e g o (open source). Ponad p o ło w a re p o ­ z y to rió w in d e kso w a n ych w bazie OpenDOAR w y k o

-w y b ó r i d o s to s o -w a n ie o p ro g ra m o w a n ia

rzystu je w o ln e o p ro g ra m o w a n ie : DSpace (42%) oraz EPrints (26%). O p ro g ra m o w a n ie to ro z w ija n e je s t dzięki in s ty tu c jo n a ln e m u oraz fin a n s o w e m u w sparciu o rg a ­ nizacji akad e m ickich i n o n -p ro fit. Organizacją w s p ie ­ rającą ro z w ó j p la tfo rm y DSpace je s t założona w 2007 roku przez H ew lett-P ackard oraz Massachussets Insti­ tu te o f T e ch n o lo g y DSpace F oundation.

D o b o ru o p ro g ra m o w a n ia d o k o n u je się, mając na u w a ­ dze szereg c z yn n ikó w , m ię d z y in n ym i: ty p in s ty tu c ji wdrażającej, p o trz e b y u ż y tk o w n ik ó w , rodzaj zasobów i koszty u tw o rz e n ia re p o z y to riu m . Isto tn e są rów nież ich ła tw e p rzysto so w a n ie d o in d y w id u a ln y c h o cze ki­ w ań oraz tw ó rc z e w y k o rz y s ta n ie z a ró w n o d o celów k o m e rc y jn y c h , ja k i n ie k o m e rc y jn y c h . W p rz y p a d k u R e p o z y to riu m In s ty tu c jo n a ln e g o K ra k o w s k ie j A k a ­ d e m ii im. A ndrzeja Frycza M o d rz e w s k ie g o k ry te ria m i d e c y d u ją c y m i o w y b o rz e b y ły przede w szystkim : bez­ płatna licencja, ła tw o ś ć ada p ta cji na p o trz e b y Uczelni oraz popularność o p ro g ra m o w a n ia (gwarantująca sze­ ro k ie w spa rcie spo łe czn o ści i p e r s p e k ty w y je g o d a l­ szego rozw oju). W y b ó r p a d ł na w io d ą c e o p ro g ra m o ­ w a n ie re p o z y to ry jn e - DSpace.

DSpace został u d o s tę p n io n y na licencji BSD zg o d n e j z zasadam i W o ln e g o O p ro g ra m o w a n ia , zezwalającej na d o w o ln e m o d y fik a c je k o d u ź ró d ło w e g o . D zięki te m u o p ro g ra m o w a n ie m o g ło zostać d o s to s o w a n e do p o trz e b KAAFM z g o d n ie z m o żliw o ścia m i te c h n ic z n y m i i w y m a g a n ia m i w iz e ru n k o w y m i, o rg a n iz a c y jn y m i oraz p ra w n y m i. P ro je k tu ją c in te rfe js s tro n y in te rn e to w e j R e p o z y to riu m KAAFM, starano się zachow ać spójność ze stroną g łó w n ą Uczelni i je j p o d s tro n a m i w zakresie fu n kcjo n a ln o ści i w y g lą d u . Interfejs został p o d z ie lo n y na trz y części:

• część in fo rm a c y jn ą - w p o s ta c i paska z a k ła d e k zaw ierającego m ię d z y in n ym i: in fo rm a c je o p ro je k ­ cie, re g u la m in , in s tru k c ję d e p o n o w a n ia , a s p e k ty p ra w n e i d a n e ko n ta kto w e ;

• część n a w ig a c y jn ą - u m o ż liw ia ją c ą p rz e g lą d a n ie i p rzeszukiw anie z b io ró w i kolekcji;

• część g łó w n ą - pozw alającą zapoznać się z u d o s tę p ­ n io n y m i m ateriałam i.

Planow ane je s t d o d a n ie n o w y c h zakła d e k in fo rm a c y j­ nych (m iędzy in n y m i zaw ierających p o ra d y d o tyczące w y s z u k iw a n ia z a a w a n s o w a n e g o ) i fu n k c jo n a ln o ś c i (p rzykła d o w o : m ożliw ość k o m e n to w a n ia zam ieszczo­ nych m ateriałów ).

Hierarchiczna stru k tu ra z b io ró w (com m unities) Repo­ z y to r iu m KAAFM je s t o d z w ie rc ie d le n ie m s tr u k tu ry o rg a n iz a c y jn e j U czelni. Na je d e n a ś c ie u d o s tę p n io ­ nych z b io ró w składa się d o ro b e k sześciu w y d zia łó w , B iblioteki, O fic y n y W yd a w n icze j AFM oraz je d n o s te k m ię d z y w y d z ia ło w y c h (S tudium In fo rm a ty k i, S tudium Języków O bcych i S tu d iu m W ych o w a n ia Fizycznego) KAAFM. D o d a tk o w o w każdym z w y m ie n io n y c h z b io ­ ró w zn a jd u ją się kolekcje (collections) w postaci a rty ­ k u łó w n a u k o w y c h , książek (bądź ich fra g m e n tó w ), m a te ria łó w ko n fe re n cyjn ych oraz n a g ro d zo n ych prac d y p lo m o w y c h . Z a ło ż o n o ró w n ie ż d e p o n o w a n ie roz­ pra w d o k to rs k ic h . W ram ach je d n e g o z b io ru można tw o rz y ć n ie o g ra n iczo n ą liczbę p o d z b io ró w oraz kolek­ cji. Z kolei każda kolekcja m oże zaw ierać n ie o g ra n i­ czoną liczbę pozycji.

O sobam i u p ra w n io n y m i d o d e p o n o w a n ia m a te ria łó w są p ra c o w n ic y naukow i, d o k to ra n c i, a u to rz y n a g ro d z o ­ nych prac d y p lo m o w y c h oraz p ra c o w n ic y a d m in is tra ­ cyjni KAAFM, posiadający k o n to p o c z to w e w d o m e n ie @afm.edu.pl. Przewidziano dw a sposoby d eponow ania. Zalecaną fo rm ą je s t autoarchiw izacja (self-archiving), p o le g a ją c a na s a m o d z ie ln y m d e p o n o w a n iu u tw o ru przez autora. Nadanie o d p o w ie d n ic h m e ta d a n ych i fo r­ m atu d o k u m e n to w i m oże ró w n ie ż przejąć re d a kto r re p o z y to riu m , w ów czas m a m y d o czynienia z p o śre d ­ n im u m ie s z c z e n ie m p ra c y w za sobach c y fro w y c h (m ediated deposit).

prze g lą d a n ie i w y s z u k iw a n ie

Proces d e p o n o w a n ia je s t in tu ic y jn y i składa się z sied­ m iu kroków . N aw e t p o c zą tku ją ce m u u ż y tk o w n ik o w i nie p o w in ie n zająć w ięcej niż 15 m in u t. W eryfikacja z d e p o n o w a n e j pracy trw a nie d łu ż e j niż 2 d n i robocze. W p rz y p a d k u b ra ku za strzeżeń r e d a k to ró w z d e p o ­ n ow ana pozycja je s t d o stę p n a w zbiorach R ep o zyto ­ riu m niem al n a ty c h m ia s t po je j za tw ie rd z e n iu . DSpace u m o ż liw ia z a rc h iw iz o w a n ie d o k u m e n tó w w p o n a d d w u d z ie s tu różnych fo rm a ta c h - n a jp o p u la rn iejszym z nich je s t PDF. W arto p rzy ty m zaznaczyć, iż d o zd e ­ p o n o w a n e j pozycji zostaje a u to m a ty c z n ie przypisany stały, u n ik a ln y adres URL (U n ifo rm Resource Locator). Oznacza to, że adres nie u le g n ie zm ianie, n a w e t g d y system zostanie prze n ie sio n y lub d o k o n a n e zostaną w n im ja k ie k o lw ie k zmiany. Poszczególne id e n ty fik a ­ to r y re je stro w a n e są w H andle System - w sze c h s tro n ­ nym system ie przyd zie la ją cym i zarządzającym stałym i id e n ty fik a to ra m i dla o b ie k tó w c y fro w y c h oraz innych ź ró d e ł in te rn e to w y c h . Takie rozw iązanie g w a ra n tu je integralność zasobów zgrom adzonych w R epozytorium .

O ile d e p o n o w a ć m o g ą je d y n ie u p ra w n io n e osoby, o ty le - z g o d n ie z założeniam i ruchu OA - d o s tę p do zasobów R epozytorium KAAFM je s t o tw a rty dla w szyst­ kich. DSpace um ożliw ia przeglądanie zdeponow anych prac w e d łu g p o rzą d ku a lfa b e ty c z n e g o , nie ty lk o na p o z io m ie ca łe g o R e p o zyto riu m , ale i poszczególnych z b io ró w oraz kolekcji. M o ż liw e je s t p rz e g lą d a n ie alfa­ b e ty c z n e j listy ty tu łó w , listy a u to ró w , słów kluczo w ych oraz te m a tó w (dziedzin) re p re ze n to w a n ych w Repo­ z y to riu m . D ostę p n e je s t ró w n ie ż prze g lą d a n ie c h ro ­ n o lo g iczn e , w e d łu g d a ty d o d a n ia bądź d a ty w yda n ia publikacji.

DSpace korzysta z w y s z u k iw a rk i o n a z w ie Lucene - n ie s k o m p lik o w a n e j, a zarazem n ie z w y k le w y d a jn e j, u m o żliw ia ją ce j z a ró w n o proste, ja k i zaaw ansow ane w yszukiw anie. M ożliw ości p ro g ra m u wykraczają poza sta n d a rd o w e w y s z u k iw a n ie w polach ty tu łu , autora,

s łó w k lu c z o w y c h c zy a b s tra k tu . S ło w o w p is a n e w w y szukiw arce bę d zie w y s z u k iw a n e ró w n ie ż w p e ł­ n ych te k s ta c h w s z y s tk ic h z a rc h iw iz o w a n y c h d o k u ­ m entów . Lucene posiada kilka przydatnych funkcji, ja k c h o c ia ż b y Stop Words, d z ię k i c z e m u w y s z u k iw a rk a a u to m a ty c z n ie ig n o ru je słowa, k tó re nie w no szą ż a d ­ nej w a rto ś c i d o treści (o b e c n ie ig n o r u je w y łą c z n ie a n g ie ls k ie słow a). W y s z u k iw a rk a u m o ż liw ia ró w n ie ż zastosow anie p o d s ta w o w y c h o p e ra to ró w logicznych Boole'a (AND, OR i NOT), pozwalających na p recyzow a­ nie (zawężanie lub rozszerzanie) w y n ik ó w wyszukiwania.

Pisząc o w y s z u k iw a n iu w szerszym kontekście, w a rto zaznaczyć, iż DSpace je s t o p ro g ra m o w a n ie m k o m p a ­ ty b iln y m z O pen Archives In ititia v e -P ro to c o l fo r M e ta ­ d a te H atvesting (OAI-PMH). Dzięki te m u zasoby z g ro ­ m a d z o n e w R e p o z y to riu m KAAFM in d e k s o w a n e są przez czo ło w e w yszukiw arki in te rn e to w e (G oogle, Bing, Yahoo). D otarcie d o prac zg ro m a d z o n y c h w R ep o z y to ­ riu m staje się prostsze i e fe k tyw n ie jsze . Pełny, o tw a rty d o s tę p d o treści u ła tw ia ich rozp o w sze ch n ia n ie oraz z a pew nia w iększą p o b ie ra ln o ść i oglądalność. M im o że s ta tystyki te stawia się na d ru g im planie, m ają one d uże znaczenie dla samych a u to ró w i u ż y tk o w n ik ó w .

Fakt, iż najważniejsze p la tfo rm y s o ftw a re 'o w e posiadają status w o ln e g o o p ro g ra m o w a n ia , w znaczący sposób ogranicza koszty u tw orzenia re p o zyto riu m , pozwalając jednocześnie na ich ła tw e przystosow anie d o in d y w id u ­ alnych oczekiw ań i tw ó rc z e w ykorzysta n ie za ró w n o do c e ló w kom ercyjnych, ja k i niekom ercyjnych.

Z g o d n ie z o p in ią tw ó r c ó w ora z p r o p a g a to r ó w id e i o tw a rte g o d o s tę p u w nauce re p o z y to ria są e le m e n te m stra te g ii m a rk e tin g o w e j uczelni i narzędziem p ro m u ją ­ c y m naukę. W p ra ktyce d o ty c z y to kra jó w z ro z w in ię tą siecią in s ty tu c jo n a ln y c h a rc h iw ó w c y fro w y c h - USA, Australia, A nglia, Niemcy. W Polsce w ciąż niew ielka ich liczba p o w o d u je m arginalizację te g o zjawiska.

N iw elując bariery w d o stę p ie d o w ie d z y (g łó w n ie zw ią ­ zane z praw am i autorskimi), repozytoria zw iększają sku­ teczność w yszukiw ania, rozpowszechniania i w rezulta­ cie o d d zia ływ a n ia publikacji naukowych. P ow odują, że insty tu c ja , badacz czy k o n k re tn e o d k ry c ie n a u ko w e są

bardziej zauważalne, d o c e n ia n e oraz w y k o rz y s ty w a n e nie ty lk o przez śro d o w isko naukow e, ale też przez s p o łe c z e ń s tw o i g o s p o d a rk ę . I w ła ś n ie in s ty tu c jo m i nau ko w co m , a w szerszym znaczeniu nauce, p rz y n o ­ szą najw ięcej korzyści.

b ib lio g ra fia

1. CROW, Raym. A Guide to In stitutiona l Repository Software. New York 2004.

2. DRABIK, Iwona, KOPACZKA, Rafał, SZCZUDŁO, Ilona. Przystosowanie i implementacja otwartego systemu bibliotecznego Koha. W: Biuletyn EBIB [online]. 2014, nr 2 [dostęp 14 kwietnia 2014]. Dostępny w Internecie: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/ebib/article/view/227/395. 3. KARWASIŃSKA, Emilia, RYCHLIK, Małgorzata. Model i etapy tworzenia repozytorium instytucjonalnego na podstawie badań własnych

i doświadczeń bibliotek zagranicznych. W: In form acja dla n a u ki a ś w ia t zasobów cyfrowych. Red. Halina Ganińska. Poznań 2008, s. 10-20. 4. NIEZGÓDKA, Marek i inni. Wdrożenie i prom ocja otw a rte g o dostępu do treści naukow ych i edukacyjnych. Warszawa 2011.

5. SZPROT, Jakub. Otwieranie nauki w Polsce. W: M a te ria ły konferencyjne EBIB n r 22 [online]. Toruń: Stowarzyszenie EBIB, 2012 [dostęp 14 kwietnia 2014]. Dostępny w Internecie: http://www.nowyebib.info/images/stories/Mat_konferencyjne/22/konf_oa_szprot_pl_.pdf. 6. WOŹNIAK, Barbara. Repozytorium instytucjonalne uczelni wyższych jako forma promocji nauki. W: Biblioteka, książka, info rm acja i Internet

założenia o rg a n iza cyjn e

Urszula Juszczyk

publikujesz? pochwal się tym, co robisz - czyli o wdrażaniu modelu open access

w Repozytorium Instytucjonalnym Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza

Modrzewskiego

Na p o d sta w ie g łó w n y c h założeń organizacyjnych i m o ż­ liwości, ja k ie daje system DSpace, 12 lipca 2013 roku zostało w y d a n e Zarządzenie Rektora Krakowskiej A ka­

d e m ii im. A ndrzeja Frycza Modrzewskiego nr 27/2013,

wyznaczające zasady gromadzenia, udostępniania oraz po litykę bezpieczeństwa zasobów naukowych w Repo­ z y to riu m KAAFM. Przyjęto, iż kolekcja będzie s ta n o ­ w ić nie ty lk o a rc h iw u m trw a le zabezpieczające o b ie k ty cyfrow e, ale przede w szystkim bazę d o k u m e n tó w będą­ cych własnością in te le k tu a ln ą p ra c o w n ik ó w KAAFM. Z n a jd o w a ć się w niej m ają z a ró w n o prace n ie p o d d a - w a n e wcześniejszej recenzji w y d a w n ic z e j, ja k i te o p u b ­ likow ane, a także inn e m a te ria ły zw iązane z dzia ła ln o ś­ cią Uczelni. W przyszłości R ep o zyto riu m KAAFM ma stać się ś w ia d e c tw e m naukow ej, badaw czej i d y d a k ­ ty c z n e j działalności k a d ry naukow ej. W ram ach idei ruchu OA, p ro p a g u ją cej m ię d z y in n y m i um ieszczanie w Inte rn e cie p u b lika cji bez ogra n icze ń technicznych, w R ep o z y to riu m KAAFM zostaną u d o s tę p n io n e p e łn e treści zd e p o n o w a n y c h m a te ria łó w . Ich w y k o rz y s ta n ie m o ż liw e je s t je d y n ie w n ie k o m e rc y jn y m charakterze. Wśród kolekcji cyfrow ych d o k u m e n tó w znajdą się zapo­ w iedzi w y d a w n ic z e u z u p e łn io n e o d ane b ibliograficzne i spisy treści przyszłych p u b lika cji. R edaktorzy Repozy­ to riu m KAAFM zakładają ta kże m ożliw ość szybkiego publikowania, pozwalającego pracow nikom naukow ym

d e p o n o w a ć a u to rs k ie te k s ty p rz e d recenzją (pre- -p rin ty ), przyspieszając ty m sam ym g ro m a d z e n ie n ie ­ fo rm a ln y c h recenzji na ich te m a t oraz inicjując procesy ko m u n ika cji naukow ej. Założenie to p o tw ie rd z a zdanie b io ch e m ika Billa Hookera: „N ig d y nie m ia łe m pom ysłu, któ re g o nie można b y ło b y ulepszyć d zięki o p o w ie ­ dze n iu o n im m o ż liw ie najw iększej liczbie ludzi - i nie sądzę, żeby ktoś k ie d y k o lw ie k ta k o w y m ia ł" [Hooker, 2006].

Isto tn ą k w estię dla o tw ie ra n ia z a s o b ó w n a u ko w ych s ta n o w ią rozbieżności legislacyjne. M ię d z y n a ro d o w a in fra s tru k tu ra praw na dla o tw a rte j nauki w ciąż jeszcze p o zo sta je n ie u je d n o lic o n a . W zw iązku z ty m p rz y j­ m o w a n e w repozytoriach instytu cjo n a ln ych rozwiąza­ nia p ra w n e są specyficzn e dla każdego ty p u zasobu i zależą o d środowiska, dziedziny oraz dostępności narzę­ dzi praw nych. W ładze uczelni i a d m in is tra to rz y c y fr o ­ w y c h kolekcji najczęściej w y k o rz y s tu ją w o ln e lice n ­ cje C reative C om m o n s, u w z g lę d n ia ją c e w ła ś c iw e dla d a n e g o kraju przepisy prawa a u to rskie g o . Licencje CC z a s tę p u ją z w y k le s p o ty k a n y m o d e l Wszystkie p ra w a

zastrzeżone zapisem Pewne p ra w a zastrzeżone, oferując

jed n o c z e ś n ie w a ru n k i lice n cyjn e - m n ie j lub bardziej restrykcyjne. Dzięki n im a u to r m oże s a m o d zie ln ie o k re ­ ślać zasady, na k tó rych chce dzielić się sw oją tw ó rc z o ś ­

pro m o cja

cią z in n y m i [Siewicz, 2012]. W R ep o z y to riu m KAAFM, na m o c y w s p o m n ia n e g o ju ż zarządzenia, zastosow a­ nie znalazły d w ie opcje: dla p ra c o w n ik ó w e ta to w y c h (p u b liku ją cych u tw o ry p o w s ta łe w ram ach w y k o n y w a ­ nia o b o w ią z k ó w w ynik a ją c y c h ze stosunku pracy) prze ­ znaczone są w szystkie, o b ję te m ię d z y n a ro d o w y m p ro ­ je k te m , w o ln e licencje CC; n a to m ia s t dla p ra c o w n ik ó w

spoza Uczelni, ale p u b lik u ją c y c h w O fic y n ie W y d a w ­ niczej AFM lu b poza nią, opra co w a n a została licencja KA (jej w z ó r sta n o w i załącznik nr 1 d o w y m ie n io n e g o zarządzenia).

Po d o p e łn ie n iu fo rm a ln o ś c i w e w rz e ś n iu 2013 roku u d o s tę p n io n o w e rs ję te s to w ą R e p o z y to riu m KAAFM. W k ró tc e p o te m ro z p o c z ę ły się sp o tka n ia , na k tó ry c h w ła d z o m Uczelni oraz p ra c o w n ik o m n a u k o w y m z a p re ­ z e n to w a n o fu n kcjo n a ln o ści system u. Były to pre ze n ta ­ cje podczas posiedzeń: Rady B ibliotecznej, Komisji ds. Jakości Kształcenia oraz Rad W yd z ia ło w y c h . U ru c h o ­ m ie n iu R e p o z y to riu m to w a rz y s z y ła k a m p a n ia in fo r­ m acyjna, o b e jm u ją ca m ię d z y in n ym i: n o tk ę prasową w u czelnianym czasopiśm ie U Frycza, d y s try b u c ję u lo ­ te k n e w s le tte ry z aktu a ln o ścia m i d o ty c z ą c y m i d zia ła l­ ności R ep o zyto riu m . Z a p la n o w a n o ró w n ie ż cykl szko­ leń a d resow any d o p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych KAAFM, p rzyb liża ją cy zagadnienia zw iązane z ru ch e m OA, ideą tw o rze n ia re p o z y to rió w instytucjonalnych, korzyściami p ły n ą c y m i z d e p o n o w a n ia (zarów no dla a u to ró w p u b ­ likacji, ja k i dla uczelni oraz stu d e n tó w ). Część w arszta ­ to w a szkoleń, o p ró c z p re z e n ta c ji s y ste m u , zakłada też sym ulację d e p o n o w a n ia oraz dyskusję d o tyczącą aspektów prawnych. Na potrzeby szkoleń opracow ano

P o ra d n ik d la a u to ró w ora z Instrukcję d e p o n o w a n ia

- m a te ria ły za w ie ra ją c e n a jw a ż n ie js z e in fo rm a c je , o d p o w ie d z i na najczęściej zadaw ane pyta n ia i p o ra d y pozw alające na szybkie zap o zn a n ie się z system em . Na lu ty 2014 roku p rz e w id z ia n o zakończenie w drożenia system u i u d o s tę p n ie n ie fin a ln e j w ersji stro n y w w w R e p o z y to riu m KAAFM.

„Po trzyd zie stu latach o d p o ja w ie n ia się p o c z ty e le k tro ­ nicznej, In te rn e t w końcu w y d a je się realizow ać p o k ła ­ da n e w n im nadzieje bycia m ię d z y n a ro d o w ą p la tfo rm ą konwersacji, w y m ia n y myśli, tw ó rczo ści i inform acji. Użyteczność te j p la tfo rm y skusiła także w ie lu u czo ­ nych. Tradycyjne fo rm y k o m u n ika cji n a u ko w e j s p ro ­ w a d z a ły się d o ko nferencji oraz recenzow anych a rty ­ k u łó w - In te rn e t z a o fe ro w a ł kanały, k tó re są bardziej o tw a rte , tra n sp a re n tn e , znacznie szybsze i zachęcały d o w spółpracy" [Szczęsny, 2013]. Samo stw orzenie cy fro ­ w ej kolekcji m a te ria łó w n a u ko w ych w system ie repo- z y to r y jn y m nie je s t za te m o s ta te c z n y m zadaniem . K olejnym k ro kie m je s t zw ię ksze n ie je g o w id o czn o ści w Internecie, za sprawą o p ty m a liz a c ji system u pod kątem w s p ó łp ra c y z w ys z u k iw a rk a m i specjalistycznym i ty p u G o o g le Scholar czy BASE, a także u d o stę p n ie n ia danych dla m u ltiw y s z u k iw a re k ty p u OpenSearch czy też spełnienia w y m o g ó w fo rm a ln y c h i technicznych, pozw alających na w y m ia n ę in fo rm a c ji w agregatorach danych. N ie o d z o w n e staje się w y k o rz y s ta n ie w ty m celu p ro to k o łu OAI-PMH (Open Archives In itia tiv e Pro­ to c o l fo r M e ta d a ta H arvesting) lu b postaci p liku XML [Kurs..., b.r.]. Dzięki p rzyję ciu ta k ie g o m o d e lu R epozy­ to riu m KAAFM je s t w stanie zaistnieć w d u żych se rw i­ sach ty p u OpenDOAR (D ire cto ry o f O pen Access Repo­ sitories), ROAR (Registry o f O pen Access Repositories) czy D river (D igital R epository In fra s tru c tu re Vision fo r European Research). N ie zw ykle is to tn ą fu n k c ją re p o ­ z y to riu m je s t w ła śn ie je g o inte ro p e ra cyjn o ść, dająca m ożliw ość e k s p o rto w a n ia w ażnych danych do ze w n ę trzn ych system ów, a ty m sam ym u ła tw ia w y s z u ­ kiw a n ie ich na różnych p o zio m a ch w m ię d z y n a ro d o ­ w y c h p ro je kta ch . R ep o zyto riu m KAAFM staje się w ięc je d n y m z isto tn ie jszych narzędzi u ła tw ia ją cych pra­ c o w n ik o m n a u k o w y m zaistn ie n ie nie ty lk o w lokalnym śro d o w isku n a u k o w y m , ale ta kże na arenie o g ó ln o k ra ­ jo w e j czy n a w e t m ię d z y n a ro d o w e j. U pow szechnianie w Inte rn e cie w y n ik ó w pracy przez ludzi nauki staje się ju ż o b lig a to ry jn ą fo rm ą a k tyw n o ści zaw odow ej, ma

o tw ie ra n ie polskich za so b ó w

ona p rz e ło ż e n ie na m o ż liw o ś ć d o ta rc ia d o szerszej g ru p y o d b io rc ó w , w z ro s t liczby c y to w a ń , zw iększenie w id o c z n o ś c i i p o c z y tn o ś c i p u b lik a c ji czy też na p o d ­ niesienie prestiżu je d n o s tk i naukow ej. D e p o n o w a n ie d o k u m e n tó w w re p o z y to ria c h in s ty tu c jo n a ln y c h ma także sw oje p ra k ty c z n e zastosow anie dla p ra c o w n i­ k ó w n a u ko w ych - u ła tw ia zarządzanie s w o im i d o k u ­ m e n ta m i i tw o rz e n ie p ry w a tn e j bazy au to rskich zaso­ b ó w edukacyjnych.

W ciągu d e k a d y na różnych szczeblach związanych z nauką to c z y się dyskusja dotycząca p o trz e b y o tw ie ­ rania polskich za s o b ó w w y d a w n ic z y c h oraz p o lity k i o tw a rte g o d o s tę p u d o p u b lika cji w y d a w a n y c h przez kom ercyjne p o d m io ty . Być może w p e rs p e k ty w ie czasu w yp ra c o w a n e zostanie rozw iązanie na p o z io m ie liczą­ cych się in s ty tu c ji, m oże n a w e t na p o z io m ie krajow ym . Z a p o w ie d z ią tych zm ian w y d a je się w s p ó ln e s ta n o w i­ sko PAN i KRASP z lipca 2013 roku „W spraw ie zasad o tw a r t e g o d o s tę p u d o treści p u b lik a c ji n a u k o w y c h i e d u k a c y jn y c h " [S tanow isko..., b.r.]. Jego 3 p u n k t sta­ no w i: „Jako p re fe ro w a n y kieru n e k w drażania m o d e li OA należy przyjąć tr y b re p o z y to ry jn y , p rz y ró w n o cze s­ nym re k o m e n d o w a n iu a u to ro m p u b lika cji stosow ania zasady u d z ie la n ia n ie w y łą c z n y c h lic e n c ji w y d a w n i­ czych. N ie zb ę d n e je s t w zw iązku z ty m p o d ję c ie sko­ o rd y n o w a n y c h działań pro w a d zą cych d o w drożenia w Polsce s p ó jn e g o s y s te m u ro z w ią z a ń re p o z y to ry j- nych, służącego p o d n o sze n iu w id o c z n o ś c i p o w sta łych w Polsce pu b lika cji, a w przyszłości dalszego rozw oju zakresu stosow ania m o d e li o tw a rty c h w nauce i e d u ­ kacji" [S ta n o w is k o ., b.r.]. W o c z e k iw a n iu na w p ro w a ­ dze n ie zm ian w tra d y c y jn y m o b ie g u p u b lika cji n a u ko ­ w y c h coraz p o p u la rn ie js z y m zjaw iskiem je s t tw o rz e n ie przez badaczy b lo g ó w będących p la tfo rm ą w y m ia n y myśli i w y n ik ó w pracy. Jak stw ierd ziła Inna Kouper: „N a u k o w ie c a k ty w n y o n lin e p o w in ie n też zajm ow ać p u b lic z n e stanow isko w o b e c w ażnych sp o łe czn ie k w e ­ stii, któ re d o ty k a ją je g o zainteresow ań b a d aw czych"

[W oln e licencje w nauce, 2013]. Blogi n a u ko w e e w o lu ­ o w a ły z uczelnianych stron, na k tó ry c h zam ieszczano in fo rm a c je na te m a t ro zw o ju p racy badawczej, p u b li­ ko w a n o zestaw ienia b ib lio g ra fic z n e czy relacje z k o n ­ ferencji. M a m y zatem d o czynienia z w a rto ś c io w y m u z u p e łn ie n ie m tra d y c y jn e g o m o d e lu o b ie g u w iedzy, o p a rte g o g łó w n ie na publika cja ch d ru k o w a n y c h . In te ­ resującej o d p o w ie d z i na p y ta n ie , z ja k im s k u tk ie m o d b y w a się u p u b lic z n ia n ie w y n ik ó w pracy n a ukow ej w Internecie, udziela na sw o im b lo g u Emanuel Kulczy­ cki, k tó ry z d e c y d o w a ł się o p ró c z w ersji d ru k o w a n e j u d o s tę p n ić sw oją p u b lik a c ję „T e o re tyzo w a n ie k o m u n i­ kacji" w fo rm ie d a rm o w e g o e -b o o ka w kilku serwisach. Po u p ły w ie sto su n ko w o k ró tk ie g o czasu e fe k ty b yły co n a jm n ie j zadow alające - „książka została pobrana lu b przeglądana p o n a d 1500 razy w ciągu miesiąca. O p ró c z te g o , d z ię k i in fo rm a c ji o książce na b lo g u pierw sze za m ó w ie n ia u W yd a w cy p o ja w iły się ju ż te g o sam ego dnia, co info rm a cja o książce" [Kulczycki, 2012].

b ib lio g ra fia

1. HOFMOKL, Justyna i inni. Przewodnik po o tw a rte j nauce [online]. Warszawa: ICM UW, 2009 [dostęp 12 grudnia 2012]. Dostępny w Internecie: http://0twartanauka.pl/wp-c0ntent/upl0ads/2010/01/przew0dnik-p0-0twartej-nauce.pdf.

2. HOOKER, Bill. The Future of Science is Open. Part 1: Open Access. W: 3 Quarks D a ily [online]. 30 October 2006 [dostęp 4 kwietnia 2014]. Dostępny w Internecie: http://3quarksdaily.bl0gs.c0m/3quarksdaily/2006/10/the_future_0f_s_1.html.

3. KOZIERSKI, Piotr i inni. Open Access. Analiza zjawiska z punktu widzenia polskiego naukowca [online]. Poznań - Kraków: Impuls, 2013 [dostęp 4 marca 2014]. Dostępny w Internecie: http://www.dep0t.ce0n.pl/bitstream/handle/123456789/2513/Open%20Access.pdf. 4. KULCZYCKI, Emanuel. Czy warto było udostępnić książkę na licencji CC? W: Warsztat badacza [online]. 11 kwietnia 2012 [dostęp 30 marca

2014]. Dostępny w Internecie: http://ekulczycki.pl/teoria_komunikacji/czy-warto-bylo-udostepnic-ksiazke-na-licencji-cc.

5. Kurs „Repozytoria cyfrowe dla małych instytucji kultury”. W: Federacja Bibliotek Cyfrowych [online]. [dostęp 15 marca 2014]. Dostępny w Internecie: http://fbc.pionier.net.pl/owoc/dl-info?id=elearning.

6. NIEZGÓDKA, Marek i inni. Wdrożenie i prom ocja otw a rte g o dostępu do treści naukow ych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfika polska. Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady [online]. Warszawa: ICM, 2011 [dostęp 5 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie: http://www.pte.pl/pliki/pdf/OA_ICM_W drozenie_i_promocja_otwartego_dostepu_do_tresci_naukowych.pdf.

7. SIEWICZ, Krzyszof. O tw a rty dostęp do p u blikacji naukowych. Kwestie prawne [online]. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu

Warszawskiego, 2012 [dostęp 4 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie: http://repozytorium .ceon.pl/bitstream /handle/123456789/335/ K_Siewicz_Otwarty_dostep_do_publikacji_naukowych.pdf?sequence=4.

8. Stanowisko Prezydium KRASP i Prezydium PAN z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie zasad otwartego dostępu do treści publikacji naukowych i edukacyjnych. W: Polska Akadem ia N auk [online]. [dostęp 15 listopada 2013]. Dostępny w Internecie: http://www.aktualnosci.pan.pl/ images/stories/pliki/2013/Wiadomo%25C5%259Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdf.

9. SZCZĘSNY, Paweł. Otw arta nauka czyli dobre p ra k ty k i uczonych [online]. Toruń: Stowarzyszenie EBIB, 2013 [dostęp 20 stycznia 2014]. Dostępny w Internecie: http://0pen.ebib.pl/0js/index.php/wydawnictwa_zwarte/article/view/113/204.

10. Wolne licencje w nauce. Instrukcja [online]. Red. Klaudia Grabowska, Kamil Śliwowski. Biblioteka Otwartej Nauki, 2013 [dostęp 15 grudnia 2013]. Dostępny w Internecie: http://ng0teka.pl/bitstream/id/509/W0lne%20licencje%20w%20nauce_Instrukcja.pdf.

Aneta Januszko-Szakiel, Urszula Juszczyk

eRIKA Repozytorium Instytucjonalne Kr akowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza

Modrzewskiego - korzyści i wyzwania

Im p le m e n ta cja system u re p o z y to ry jn e g o w uczelniach w yższych, z je d n e j stro n y rodzi szanse dla p ro m o cji p u b lik a c y jn e g o d o ro b k u a k a d e m ic k ie j s p o łe c z n o ś c i i b u d o w a n ia prestiżu uczelni, z d ru g ie j stawia tw ó rc ó w re p o z y to riu m p rz e d w y z w a n ie m ro z w ija n ia kole kcji i syste m a tyczn e g o pozyskiw ania zasobu.

T w ó rc y re p o z y to r ió w in s ty tu c jo n a ln y c h p o d k re ś la ją , że sama im p le m e n ta c ja system u re p o z y to ry jn e g o nie wystarczy. K olejnym kro k ie m w kieru n ku z a p e w n ie ­ nia z ró w n o w a ż o n e g o ro zw o ju kolekcji d o k u m e n tó w p o w in n o być op ra co w a n ie strategii p ro m o cji re p o z y to ­ riu m w śró d p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych uczelni [Rychlik, Karwasińska, 2 0 iia ]. W arto wskazać korzyści, które w y n i­ kają ze składow ania i o tw a rte g o udostępniania d o ro b k u p u b lik a c y jn e g o w re p o z y to riu m . R ozp o w sze ch n ia n ie własnych prac w m o d e lu o p e n access um ożliw ia innym n a u k o w c o m i b adaczom cz y ta n ie oraz c y to w a n ie tre ­ ści [Foster, G ibbons, 2005]. C zynn ikie m d e cyd u ją cym 0 w s p ó łtw o rz e n iu re p o z y to riu m przez p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych je s t ko rzystanie z re p o z y to riu m - u żyte cz­ n e g o narzędzia w pracy naukow ej. „P rzede w szystkim ma się d o d ysp o zycji um ieszczone ta m sw oje a rty k u ły 1 te k s ty n a u ko w e w ra z z ich d o k ła d n y m o p ise m b ib lio ­ g ra ficzn ym ; unika się ty m sam ym k ło p o tliw e g o nieraz p o szukiw ania - w celu p rz y w o ła n ia czy za cytow ania

- sw oich prac n a u ko w ych o p u b lik o w a n y c h przed laty w pracach z b io ro w y c h i czasopism ach, k tó re akurat w trakcie kolejnych d o m o w y c h re m o n tó w gdzieś się za p o d z ia ły lub zn a jd u ją się nie w ty m , co należy m ie j­ scu i trzeba w ie le czasu aby je odnaleźć; do stę p d o sw o ­ ich te k s tó w naukow ych umieszczonych w w irtu a ln e j przestrzeni je s t m o ż liw y z każdego miejsca g e o g ra fic z ­ n e g o w Polsce i w św iecie (musi być ty lk o z a p e w n io n y d o s tę p d o k o m p u te ra ); u ła tw io n a zostaje w y m ia n a myśli naukow ej, g d y ż p y ta n y czasem o sw oje p u b li­ kacje lu b c y to w a n e w nich in n e prace nie muszę ich kserować, w ręczać osobiście lu b w ysyłać tra d ycyjn a po cztą , lecz w ystarczy, że p o d a m linki d o sw oich teks­ tó w ; o s ta tn ią w reszcie zaletą idei o tw a rte g o R ep o zy­ to r iu m je s t m o ż liw o ś ć p o p u la r y z a c ji s w o ic h tekstów , któ re są w ten sposób d o s tę p n e dla każdego znającego ję z y k polski i/lu b angielski w Polsce i na świecie; narzę­ dzia statystyczne, w k tó re za o p a trz o n e je s t re p o z y to ­ riu m u n iw e rs y te c k ie pozw ala śledzić za interesow anie d a n y m a rty k u łe m n a u k o w y m (wyrażające się w liczbie „ścią g n ię ć" lu b „w ejść") w d o w o ln y m okresie czasu" [Rychlik, Karwasińska, 2 0 iia ].

Nie sposób p o m in ą ć roli re p o z y to rió w w zw iększaniu w id o c z n o ś c i d o ro b k u o ra z w p ły w u na w y n ik i c y to - w ań. Powszechnie s to so w a n ym narzędziem d o analizy

c y to w a ń d o ro b k u p u b lik a c y jn e g o je s t b e z p ła tn y p ro ­ g ra m Publish o r Perish (P u b liku j a lb o Przepadniesz). Publish o r Perish czerpie d a n e b e z p o ś re d n io z G oogle S cholar i na te j p o d s ta w ie a u to m a ty c z n ie w y lic z a w ie le w s kaźn ikó w dla A u th o r Im p a c t i Journal Im p a ct [In fo rm a cje dla p ra co w n ikó w , 2011]. Je dnak p o d sta w ą wszelkich w ylicze ń są treści ind e k s o w a n e w G oogle Scholar. M ożna na p rzykła d u d o s tę p n ić d o k u m e n t na stro n ie d o m o w e j, je d n a k dośw ia d cze n ia pokazują, że przynosi to różne skutki: „k ie d y sami ch ce m y zgłosić d o G o o g le Scholar jakiś a rty k u ł zam ieszczony na s w o ­ je j stro n ie d o m o w e j, to nie zawsze się to udaje. Prze­ rabiałem to w ie lo k ro tn ie - G o o g le Scholar czasami od razu „załapie", czasami z a jm u je to kilka miesięcy, cza­ sami m a te ria ł nie je s t w o g ó le u w zg lę d n ia n y. D latego re p o z y to ria są ta k d o b ry m rozw iązaniem . Z am ieści­ łe m ju ż w re p o z y to riu m w ie le m a te ria łó w i za każdym razem w G o o g le Scholar m a te ria ły b y ły w id o c z n e ju ż po 7-10 dniach! To je s t n a p ra w d ę bardzo szybko. I co ważne, d zięki o d p o w ie d n im m e ta ta g o m w szystko je s t „na sw oim m iejscu" - to znaczy p o p ra w n ie je s t z d e fi­ n io w a n y autor, słowa kluczow e. Jeśli n a u ko w cy i osoby za rzą d za ją ce u c z e ln ia m i w y ż s z y m i chcą z w ię k s z y ć w id o c z n o ś ć d o ro b k u kadry, ich ind e ksy Hirscha i liczbę c y to w a ń , to p o w in n i zakładać i rozw ijać re p o zyto ria in s ty tu c jo n a ln e " [Kulczycki, 2012a].

M e c h a n iz m y p o w s z e c h n ie s to s o w a n e w re p o z y to ­ riach (O pen Access In itia tiv e P ro to c o l fo r M e ta d a ta H arvesting) sprawiają, że z d e p o n o w a n e d o k u m e n ty są spra w n ie in d e k s o w a n e przez z e w n ę trz n e serw isy sie­ c io w e (Google, Yahoo, G o o g le Scholar, OAIster, Driver, ROAR, DART-Europe, Federacja B ib lio te k C yfrowych). Tym sam ym e fe k ty prac n a u k o w o -b a d a w c z y c h zyskują szansę na szerszy o d b ió r [Karwasińska, Rychlik, 2011b, s. 116]. Ma to szczególne znaczenie dla n a u ko w có w zajm ujących się h u m a n is ty k ą i naukam i społecznym i. Różnice b ib lio m e try c z n e w id a ć na w ykre sie [Rychlik, 2013].

D e p o n o w a n ie treści w re p o z y to ria c h i ich w id o czn o ść w G o o g le Scholar zw iększają ró w n ie ż szanse na p o z y ­ skanie g ra n tó w z N a ro d o w e g o C en tru m Nauki. Do 2012 roku o fic ja ln y m ź ró d łe m indeksu Hirscha i liczb y c y to ­ w ań dla NCN była baza W eb o f Science, d y s k ry m in u ­ jąca h u m a n istó w . D opuszczenie przez NCN podaw ania w e w nio ska ch g ra n to w y c h łącznej liczby c y to w a ń oraz indeksu H na p o d s ta w ie W eb o f Science lu b Publish or Perish ma o g ro m n e znaczenie szczególnie dla h u m a n i­ stów. W d o k u m e n ta c ji k o n ku rso w e j z 15 czerw ca 2012 roku NCN zaw arł info rm a cję , że: „dla paneli HS (nauki hu m a n is ty c z n e i społeczne) należy po d a ć łączną liczbę c y to w a ń w szystkich d o ty c h c z a s o w y c h p u b lika cji bez a u to c y to w a ń oraz indeks H (źródło: W eb o f Science lub Publish o r Perish)" [Kulczycki 2012b].

W ykres 1. P o rów nanie liczby prac, liczby c y to w a ń oraz indeksu Hirscha dla baz W eb o f Science i Publish or Perish (dane z 16 września 2013). [Rychlik, 2013]

U pow szechnienie w y n ik ó w prac naukow o-badaw czych w re p o z y to riu m przekłada się ró w n ie ż na k o rz y s tn ie j­ szą oce n ę p a ra m e tryczn ą uczelni. M a łg o rza ta Rychlik

podkreśla, że im w iększa w id o c z n o ś ć d o ro b k u i p o te n ­ cjalnie w ięcej c y to w a ń mają p ra c o w n ic y naukow i, ty m ocena je s t wyższa. Z naczenie ma je d n a k nie ty lk o u p o ­ w szech n ie n ie p o je d y n c z y c h prac n aukow ców . A utorka zauważa, że coraz istotniejsze je s t u czyn ie n ie z re p o ­ z y to riu m ucze ln ia n e g o p la tfo rm y lub q u a s i-p la tfo rm y w y d a w n ic z e j d o p re z e n to w a n ia za w a rto ści u c z e ln ia ­ nych czasopism n a u k o w y c h . Jest to o ty le is to tn e , iż M in is te rs tw o Nauki i S zkolnictw a W yższego w k o m u ­ nikacie w spraw ie k ry te rió w i try b u oce n y czasopism naukowych podało, iż czasopisma nieposiadające w spó ł­ czynnika w p ły w u Im p a c t Factor (czasopisma z listy B) w p ie rw szym e ta p ie są oce n ia n e w e d łu g n a stępują­ cych k ry te rió w : „p o s ia d a n ie przez czasopism o c z y n ­ nej i a k tu a ln e j s tro n y in te rn e to w e j zaw ierającej co n a jm n ie j następujące in fo rm a c je o czasopiśm ie n a u ko ­ w y m : ty tu ł, n u m e r ISSN, w yk a z c z ło n k ó w rady n a u ko ­ w e j, in fo rm a c je dla a u to r ó w , in fo rm a c je d o ty c z ą c e p ro c e d u r o b o w ią z u ją c y c h w c z a s o p iś m ie o ra z in fo r­ m acje d o tyczą ce redakcji czasopism". Z a te m w in te re ­ sie uczelni leży p u b lik o w a n ie czasopism n aukow ych w Internecie, a re p o z y to ria m o g ą być w ty m p o m ocne. R ychlik p o d k re ś la ró w n ie ż w p ły w re p o z y to r ió w na w id o c z n o ś ć uczelni w rankingach Ranking W eb o f U ni­ ve rs itie s o ra z R anking W eb o d R ep o sito rie s. W io d ą c e u n iw e rs y te ty m ają re p o z y to ria z a jm u ją c e w y s o k ie miejsca w ra n kin g u re p o z y to rió w . D ecyd u ją cy w p ły w na miejsce w ty c h ż e rankingach ma p o lity k a o b lig a to ­ ryjn e j archiw izacji prac [Rychlik, 2013].

W łaściw ie w szystkie re p o z y to ria sygnalizują p ro b le m z syste m a tyczn ym n a p ły w e m prac [W estrienen, Lynch, 2005]. O b lig a to ry jn o ś ć d e p o n o w a n ia je s t uznawana za n a je fe k ty w n ie js z ą m e to d ę syste m a tyczn e g o z a p e łn ia ­ nia re p o z y to riu m . W yn iki badań pokazują, że w in s ty ­ tucjach, w k tó ry c h a u toarchiw izacja je s t w y m o g ie m , aż 80% p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych sam o d zie ln ie d e p o n u je sw oje prace [Swan, Brown, 2004; Rychlik, Karwasińska, 2011a]. N ato m ia st w p rz y p a d k u fa k u lta ty w n o ś c i d e p o ­

n o w a n ia - d o r e p o z y to riu m tra fia je d y n ie o k o ło 15% d o ro b k u n a u kow ego [Sale, 2006; Rychlik, Karwasińska, 2 0 iia ]. Po w p ro w a d z e n iu o b o w ią z k o w e j archiw izacji na U n iw e rs y te c ie w Liege, w ciągu ro ku liczba prac zwiększyła się z niecałego tysiąca d o i 4 tysięcy [Rentier, 2 0 i0 ; Rychlik, Karwasińska, 2 0 iia ]. T e rm in e m o tw a r ty m a n d a t określa się nałożenie przez w ła d z e je d n o s tk i n a u k o w e j z o b o w ią z a n ia , a b y w s z y s tk ie p o w s ta ją c e w ram ach je d n o s tk i p u b lik a c je b y ły ro zp o w sze ch n ia ­ nie w taki sposób, aby każdy m ó g ł m ieć d o nich do stę p w miejscu i w czasie przez siebie w y b ra n y m oraz m iał m o ż liw o ś ć n ie o d p ła tn e g o i n ie o g ra n ic z o n e g o te c h ­ nicznie korzystania z nich z g o d n ie z w ła ś c iw y m i p rze ­ pisam i o d o z w o lo n y m u ży tk u lu b o innych w yją tka ch prze w id zia n ych w przepisach praw a [Siewicz, b.r.].

W p ro w a d z e n ie o tw a rte g o m a n d a tu w o b e c p ublikacji na u ko w ych p o w stających w ram ach je d n o s tk i n a u k o ­ w ej m oże zostać u w z g lę d n io n e w „R e g u la m in ie n aby­ w ania, korzystania i o c h ro n y w łasności in te le k tu a ln e j" (w y d a w a n y na p o d s ta w ie a rt. 86c u s ta w y z d n ia 27 lipca 2005 roku Prawo o s z k o ln ic tw ie w yżs z y m Dz.U. nr i6 4 , poz. i3 6 5 z późn. zm.). P otrzebne je s t przyjęcie następujących założeń:

• „w obec osób zatrudnionych przez jed n o stkę naukową na u m o w ę inną niż um ow a o pracę: w prow adzenie w y m o g u przenoszenia autorskich praw m ajątkow ych d o publikacji naukowych powstałych w w yniku w y k o ­ nywania u m ó w a lb o obo w ią zku udzielania jed n o stce n a u k o w e j s z e ro kie j lic e n c ji na k o rz y s ta n ie z ty c h p ublikacji;

• w ob e c pracow ników naukowych: wykorzystanie przy­ s łu g u ją c e g o je d n o s tc e n a u k o w e j p ie rw s z e ń s tw a p u b lik a c ji u tw o ru n a u k o w e g o pra co w n ika i realizo­ w an ie te g o pierw szeństw a za w y n a g ro d z e n ie m albo zezw olenie p ra co w n iko w i na sam odzielną publikację w w y b ra n y m w y d a w n ic tw ie z jed n o cze sn ym z o b o ­ w ią z a n ie m d o u m ie szcze n ia p u b lik a c ji w o tw a r ­ ty m d o s tę p ie w re p o z y to riu m je d n o s tk i naukowej.

Z u w a g i na d o p u s z c z o n ą w p ra w ie a u to rs k im s w o ­ b o d ę um ów , także pra co w n icy m o g lib y zobow iązać się w u m o w ie d o przeniesienia sw ych p ra w na je d n o s tk ę nau ko w ą lub udzielania je j szerokiej licencji na korzy­ s ta n ie z ich p u b lik a c ji n a u k o w y c h ” [S iew icz, b.r.]. W e d łu g Registry o f O pen Access R epository Material A rc h iv in g Policies o k o ło 350 in s ty tu c ji w p ro w a d z iło o b lig a to ry jn ą a u to a rc h iw iz a c ję prac.

K om unikacja sta n o w i k lu c z o w y e le m e n t badań n a u ko ­ w ych. O dkrycia n a u k o w c ó w i coraz rozleglejsza w ie ­ dza o g ra n ic z y ły b y się bez ko m u n ika cji je d y n ie d o ich u m y s łó w i nie zn alazłyby o n e o d p o w ie d n ie j fo rm y do zastosow ania w rzeczyw istości. W ro zpow szechnianiu w y n ik ó w p racy nau ko w e j w ciąż najbardziej p o p u la rn e je s t um ieszczenie ty c h ż e w y n ik ó w w a rty k u ła c h p o d ­ danych p rocesow i recenzji. Bezsprzecznym w y d a je się ró w n o c z e ś n ie fa k t, iż fin a n s o w a n e ze ś ro d k ó w p u b ­ licznych badania n a u ko w e p o w in n y przynosić korzyści w szystkim , a nie trafiać je d y n ie d o d ro g ic h czasopism . Stąd coraz częściej s p o ty k a n e działania in s ty tu c ji p a ń ­ s tw o w y c h na rzecz u p u b lic z n ia n ia w y n ik ó w badań. M a m y z n im i d o czynienia z a ró w n o na szczeblu loka l­ n y m (w o b r ę b ie d a n e g o p a ń s tw a ), ja k i g lo b a ln ie w ram ach p ro je k tó w Kom isji E uropejskiej (S iódm ego P ro g ra m u R a m o w e g o 7PR oraz p ro g ra m u H o ry z o n t 2020). Założenia w s p o m n ia n y c h p ro je k tó w g w a ra n tu ją ca łko w icie o tw a r ty d o s tę p d o pu b lika cji, a n a w e t s tw o ­ rz e n ie p o rta lu o b e jm u ją c e g o w s z y s tk ie p u b lik a c je i zbiory, p o w s ta łe w trakcie realizacji p ro je k tu .

W Polsce d o listy bieżących p rio ry te tó w resortu nauki p rzyp isa n o m ie d z y in n y m i d o s tę p d o w y n ik ó w badań fin a n s o w a n y c h ze ś ro d k ó w p u b lic z n y c h . „Z a le ż y nam na ty m , b y na p rz e ło m ie 2015/2016 roku 6 0 % tych b a d a ń b y ło ju ż d o s tę p n y c h ” [M in is te r K u d ry c k a ..., 2012]. Je d n y m z e le m e n tó w in fra s tru k tu ry , na któ rą M in is te rs tw o N auki i S z ko ln ictw a W yższego p rze zn a ­ c zyło 12 m ld złotych , je s t system POL-on, b ę dący k o m ­

p le tn ą bazą in fo rm a c ji o nauce i s z k o ln ic tw ie w yższym w Polsce, oraz W irtu a ln a Biblioteka Nauki, która o tw o ­ rzyła n a u k o w c o m i s tu d e n to m pow sze ch n y i b e z p ła tn y d o s tę p d o ś w ia to w e j lite r a tu r y n a u k o w e j [POL-on, b.r.]. In fo rm a c je g ro m a d z o n e p rzez syste m są sw eg o ro d z a ju d ro g o w s k a z e m w d e c y z ja c h m in is te rs tw a 0 za ło ż e n ia c h b u d ż e to w y c h d o ty c z ą c y c h kszta łce n ia 1 p o m o c y m aterialnej dla uczelni w yższych. W sparciem dla system u POL-on ma być fin a n s o w a n y przez N aro­ d o w e C e n tru m Badań i R o zw o ju In te rd y s c y p lin a rn y system in te ra k ty w n e j info rm a c ji n a ukow ej i n a u ko w o - te c h n ic z n e j. Z adanie o n azw ie SYNAT p o w ie rz o n o 16 je d n o s tk o m n a u k o w y m p o d k ie ro w n ic tw e m In te rd y ­ s c y p lin a rn e g o C e n tru m M o d e lo w a n ia M a te m a ty c z ­ n e g o i K o m p u te ro w e g o U n iw e rs y te tu W arszawskiego. Je g o c e le m je s t „u tw o r z e n ie u n iw e rs a ln e j, o tw a rte j, re p o z y to ry jn e j p la tfo r m y h o s tin g o w e j i k o m u n ik a ­ c y jn e j dla s ie c io w y c h z a s o b ó w w ie d z y dla nauki, e d u k a c ji i o tw a r te g o sp o łe c z e ń s tw a w ie d z y ” [SYNAT, b.r.]. W szystkie w y ż e j w s p o m n ia n e d zia ła n ia łą c z y ze sobą z a d a n ie tw o rz e n ia sieci r e p o z y to rió w in s t y tu ­ cjonalnych, z k tó ry c h treści (m etadane) m o g ły b y być m asow o e k s p o rto w a n e d o serwisu Polskiej B ibliografii N aukow ej (będącej częścią system POL-on). W zw iązku z w izją, iż w przyszłości PBN m oże posłużyć ja k o p o d ­ stawa pa ra m e tryza cji je d n o s te k n a u ko w ych w zakresie p u b lika cji na u ko w ych , c a łkie m zasadne zdaje się p ro ­ m o w a n ie re p o z y to rió w in s ty tu c jo n a ln y c h i dążenie do o b lig a to ry jn o ś c i d e p o n o w a n ia .

R epozytoria in s ty tu c jo n a ln e to n ie w ą tp liw ie szansa dla s p o łe c z n o ś c i a k a d e m ic k ie j o ra z ucze ln i. P ra c o w n ic y o trz y m u ją m ożliw ość p ro m o w a n ia w ła s n e g o d o ro b k u w ś ró d szerokich k rę g ó w u ż y tk o w n ik ó w na c a ły m świe- cie. W ła dzo m uczelni n a to m ia s t re p o z y to ria o tw ie ra ją d ro g ę d o sukcesu. W ystarczy ty lk o , że tw o rz ą c p o lity k ę ro z w o ju re p o z y to riu m , o d n io s ą się d o zaleceń D eklara­ cji Berlińskiej (spotkanie Berlin 3 z 2005 roku w U niw er­ sytecie w S o u th a m p to n ), będącej ź ró d łe m reko m e n d a

-cji m ów iącej o w p ro w a d z e n iu w y m o g u w stosunku do p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych danej in s ty tu c ji, d e p o n o w a ­ nia w szystkich o p u b lik o w a n y c h a rty k u łó w w re p o zy­ to ria ch o tw a rty c h . Jest to n ie w ą tp liw ie k ro k o d w a ż n y i w y m a g a ją c y po ko n a n ia b a rie ry m e n ta ln e j i p rz y z w y ­ czajeń k a d ry n a u k o w o -d y d a k ty c z n e j, ale rów nocześnie je s t ś w ia d e c tw e m zro zu m ie n ia w y m o g ó w spra w n e g o i e fe k ty w n e g o fu n k c jo n o w a n ia w s p ó łc z e s n e j nauki. Z p o w o d z e n ie m , na p o d s ta w ie o b lig a to ry jn o ś c i d e p o ­ n o w a n ia , fu n k c jo n u ją w y b ra n e re p o z y to ria a u s tra lij­ skie, fińskie, p o rtu g a ls k ie [Rychlik, Karwasińska, 2011a].

b ib lio g ra fia

1. FOSTER, Nancy Fried, GIBBONS, Susan. Understanding Faculty to Improve Content Recruitment for Institutional Repositories. W: D -Lib M aga zine [online]. 2005, t. 11, nr 1 [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

http://www.dlib.org/dlib/january05/foster/01foster.html.

2. Informacje dla pracowników. W: Biblioteka Politechniki Łódzkiej [online]. 26 maja 2011 [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://bg.p.lodz.pl/dla_prac.htm.

3. KULCZYCKI, Emanuel. NCN i autocytowania humanistów - jak to z nimi jest? W: Warsztat badacza [online]. 29 czerwca 2012b [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://ekulczycki.pl/warsztat_badacza/ncn-i-autocytowania-humanistow-jak-to-z-nimi-jest. 4. KULCZYCKI, Emanuel. Repozytorium jest ważne dla naukowców i uczelni. AMUR jako wzór. W: Warsztat badacza [online].

21 czerwca 2012a [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

http://ekulczycki.pl/warsztat_badacza/repozytorium-jest-wazne-dla-naukowcow-i-uczelni-amur-jako-wzor.

5. Minister Kudrycka o efektach reform i priorytetach resortu. W: M inisterstwo N auki i Szkolnictwa Wyższego [online]. 21 października 2012 [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

http://www.nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/minister-kudrycka-o-efektach-reform-i-priorytetach-resortu.html. 6. POL-on. System in fo rm a cji o szkolnictwie wyższym [online]. [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

http://www.polon.nauka.gov.pl.

7. RENTIER, Bernard. Wprowadzanie w życie uniwersytetu polityki otwartego dostępu do wiedzy. W: IIM ię dzyna rodo w a Konferencja Open Access w Polsce. V Konferencja EBIB Internet w bibliotekach, Toruń, 14-15 stycznia 2010 roku [online]. Warszawa 2010 [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat21/rentier.php.

8. RYCHLIK, Małgorzata, KARWASIŃSKA, Emilia. Polowanie na zasób - czyli strategia pozyskiwania dokumentów do repozytorium AMUR (Adam Mickiewicz University Repository). W: O tw arte zasoby wiedzy. Nowe zadania uczelni i bibliotek w rozwoju komunikacji naukowej [online]. 2011a [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

http://eprints.rclis.org/17305/1/RychlikM_KarwasinskaE_PolowanieZasob.pdf.

9. RYCHLIK, Małgorzata, KARWASIŃSKA, Emilia. W kierunku uczelnianego repozytorium cyfrowego. W: Cyfrowy ś w ia t dokum entu. Red. Henryk Hollender. Warszawa 2011b.

10. RYCHLIK, Małgorzata. Wpływ repozytorium instytucjonalnego na upowszechnianie dorobku naukowego uczelni. W: Repozytorium Uniwersytetu im. A d a m a Mickiewicza [online]. 31 października 2013 [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie:

https://repozytorium.am u.edu.pl/jspui/handle/10593/8054.

11. SALE, Arthur. Comparison of IR content policies in Australia. W: First M o n a d y [online]. 2006, nr 11(4) [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://eprints.utas.edu.au/264/1/Comparison_of_content_policies_in_Australia.pdf.

12. SIEWICZ, Krzysztof. Prawne możliwości wprowadzenia otwartego mandatu wobec publikacji naukowych. W: Centrum O tw artej Nauki

[online]. [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://ceon.pl/images/dspace/ceon-memorandum-otwarty-mandat.pdf. 13. SWAN, Alma, BROWN, Sheridan. Authors and open access publishing. W: Learned Publishing [online]. 2004, nr 17, s. 219-224 [dostęp

16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://eprints.soton.ac.uk/261003/1/Authors_and_open_access_publishing.pdf. 14. SYNAT. System n a u ki i techniki [online]. [dostęp 16 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://synat.mimuw.edu.pl. 15. WESTRIENEN, Gerard van, LYNCH, Clifford A. Academic Institutional Repositories. W: D-Lib Magazine [online]. 2005, t. 11, nr 9

Aneta Dąbek, Justyna Mucha

wolontariat w Bibliotece Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

d efin icja w o lo n ta ria tu

D ziałania w o lo n ta ria c k ie tow arzyszą c z ło w ie k o w i od zawsze, ch o ć sam o poję cie w o lo n ta r ia t w je g o o b e c­ nym ro z u m ie n iu je s t te rm in e m dość m ło d y m . Wśród ludzi s to p n io w o rozw ija się prześw iadczenie, że d o b ro ­ w o ln a praca na rzecz in n y c h ma sens i w arto ś ć . Ich za angażow anie w sp ra w y sp o łe czn e sprawia, że udaje się rozw iązać w ie le p ro b le m ó w i p o m ó c ty m , k tó rz y te g o potrze b u ją .

W Polsce pojęcie w o lo n ta ria t pojaw iło się w raz z roz­ w oje m organizacji pozarządowych po roku ię 8 ę . „Bez­ płatne, św iadom e i bezinteresowne działanie na rzecz innych, wykraczające poza związki rodzinno-koleżeńsko- -przyjacielskie" to definicja C entrum W olontariatu w War­ szaw ie [P o d s ta w o w e poję cia , 2 0 i3 ]. Trafną d e fin ic ję w o lo n ta ria tu p o d a li ró w n ie ż Danuta Lalak i Tadeusz Pilch, stw ierdzając, że w „tra d y c y jn y m znaczeniu je s t to praktyka bez w yna g ro d ze n ia dla nauczenia się zawodu. W spółcześnie te rm in ten je s t stosow any na o kreśle­ nie b e zp ła tn e j, d o b ro w o ln e j, o c h o tn ic z e j i ś w ia d o m e j pracy stałej lub o k a z jo n a ln e j na rzecz inn ych " [Lalak, Pilch, 1999, s. 335]. Nie trz e b a być a ltru is tą i fila n ­ tro p e m n a s ta w io n y m ty lk o na daw anie, a b y zostać w o lo n ta riu s z e m . M im o że św iadczenie w o lo n ta ria tu nie dostarcza fin a n s o w y c h korzyści z pracy, to p rzyczy­ nia się d o ro z w o ju p o te n c ja łu sp o łe c z n e g o je d n o s tk i

i p rz y n o s i w ie le n ie m a te ria ln y c h korzyści. Poszerza zakres społecznych relacji, zapew nia poczu cie sensu i rozw ija k o m p e te n c je sp o łe czn e [G ierm anowska, 2 0 ii , s. 2 4 -3 2 ]. B iorąc u d z ia ł w te g o ro d z a ju in ic ja ty w ie , można w yra zić sam ego siebie, realizow ać sw oje pasje i czuć się częścią zespołu. W o lon ta ria t uczy także p o d e j­ m ow ania regularnej a k tyw n o ści i spraw nego o rg a n izo ­ wania w łasnego czasu. Jest to szczególnie w ażne dla osób m ło d ych , d o p ie ro kształtujących swoją tożsamość za w o d o w ą . W kraczając na ry n e k pracy, są na n im bar­ dziej z o rie n to w a n i, a to z kolei zwiększa ich szanse na zatru d n ie n ie .

Pierw szym d o k u m e n te m re g u lu ją c y m s p ra w y w o lo n ­ ta ria tu w p o lskim p ra w o d a w s tw ie je s t Ustawa o dzia­

łalności p o ż y tk u p u blicznego i o w olontariacie o b o w ią ­

zująca o d kw ie tn ia 2003 roku (znow elizow ana w marcu 2 0 i0 roku). III rozdział w całości d o ty c z y w o lo n ta ria tu . O k re ś lo n o w n im m ię d z y in n y m i: k tó re p o d m io ty m o g ą korzystać z pracy w o lo n ta riu s z y ; ja k ie w y m a ­ gania p o w in ie n spełniać w o lo n ta riu s z , a b y w y kon a ć o kre ślo n e zadania; jaką fo rm ę i treść p o w in n o zawierać p o ro z u m ie n ie będące p o d s ta w ą w s p ó łp ra c y m ię d zy w o lo n ta riu s z e m a placów ką. W usta w ie sprecyzow ano rów nież obow iązki korzystającego w o b e c w olontariuszy oraz o m ó w io n o św iadczenia przysłu g u ją ce w o lo n ta ­