adres:
Chemische Technologie
/
Stad i um IV
De schei ding van het reac tiemengs el
l
~,,,t,t b"Vl-u..
,~
f}- t tt..,,-,~
,
~
.
e
('.JI·"'··fVl'l ,',(i.".Si... )..,'h
'-M.-OMÁ( ,~,tt~~1l ':he bruari 1965 ~.w. Ouweha:ad
Goe man bo rges i u s s t r aat 2 Delf t
2
Inleiding.
Stadium IV van het proces voor
o
e
berei ding van D heeit als hoofdcoel het verkr~ ge n van 99,5% zu i v e r D. De~e zui -verheid is vol g en s Schubert en Re ed (I) nodig om b~ p oly-me r isa t i e goede resultaten te verkr~gen. Het aanw e z i g er
is overigen s ook een waard e vo l product, daar het ge br u i k t wordt al s " cr os s- l i nk er 11 b~ de polymerisatie van D t ot cyclisch e polymerisatieproducten. Ee n zui v e r he i d van onge -veer 90% is hiervoor voldo ende.}'ordham (.'2..) gee f t zeer schemati sch aan hoe de sch ei din g
ui tge voe r d wor d t door de Mi dl a n d Si l i cone s Ltd. in Eng e l a n d. Fo rdham noemt voor de kolom waari n D en l' ges cheide n wo r -den een t heor e t isch aantal schotels dat l igt tussen 150 en 20 0. Dez e kol om wordt dan ook ':: a a k)ge s p l i tst in twee of meer in serie wer k end e kol ommen.
De litter~tuur noemt al leen ge fractionn eerd e destillatie als methode om het chl~orsilanen m en g sel te scheiden, zodat beslot en werd de schei ding van he~ reactiemeng sel doo r
mid d e l van gef ract i onn ee rd e destillatie t o t st an d te brengen.
}y s i s c h e geg ev en s .
Da~r er slechts wei n ig fysi sc he geg even s over de chlo or-silanen in de litt e r a tuur vermeld worden, Lijkt het nutti g al l es wat a~n fysische gege v en s gevon d en is hi e r te ver -me l d en.
,I
/
Kookpunten.
Bij 1 atmosfeer zijm de volgen de kookpunten geme t en:
3
l
MeCl TH~( U. Mol ecu l a i r gewi c ht . MeCl D T M DH ~ 'r Hc.
24'C 70,2 6C 66,1~C 57,3°C 41,~·C 57,6 PC 31,8 PC 50,5 129}u 149,5 108,5 115.) -170,' 135,5 Di c ht h ei d. MeCl 97 0 kg/m3 20'C D 1062 Kg/ m) 27 PC T 1265 kgf 3 27~C m M 850 kg/ m3 27°C DH 1101 kg/3
27vC m 'ot 1500 k /g m.). 20°C I~H 1350 kg/rn )o
flC!
i
I I I i So o rt e1l,j ke war mt e. MeC1 (3 ) 'r oK cp 298,5 40,71 J/mol. gra&d 30 0 40,84 11 400 48,2 11 500 55 , 56 11 D ( ct) TOK cp 100 12,98 ca1. /mo1. IC 200 18,91 11 273, 15 22,83 11 300 24,17 1I 400 28,83 11 500 32,6 3 11 600 35,74 11 700 38.34 11 Geen geg e v e n s bekend. 4c = 0,837 J/gram.graad tuss en T = 12PC - 50°C. p
Da mpspan n i ng.
Geg e v e n s over de damp spann i ng al s functie van de t emp e ra -tuur wo r d e n ve r mel d in ~erry (6).
I
I,
, Chlo orsil an en
A
I
)
Van de algemene vergelDking: l og rmmHg = B - ~ geeft ~opl0 v
(1
de vol gen d e wa2rd en voor A en B o p: A B 'l'H 148 5.7 7.761 2 DH 148 4, 94 7,6068 '-i 16 05, 4 4 7.74 63 M 1576. 0 9 7,6 471 T 16 38, 27 7,7158 D 1648 .07 7,68 18
Verd ampings wa rmte.
MeCl
De ve r d a mpi ngswa rmte van methyl ch l o r ide werd gevon d en met
behu lp va n de ger e vens uit ~erry (9) •
D (9 ) H = 75 3 0 cal · /mol. t= 70,2°C p = 1 atm.
'
:r
(10) H = 7240 cal·/mo l. t = 66 , l cC p = 1 atm. !Vi (") H = 7220 cal·/mol. t=
57,3 °C p = 1 at m.DH (t:L)
H
=
6816 ca l ./ mol. t=
41,6 PC P=
1 atm.~ (13)
H
=
6860 cal./mo l . t=
56,8 PC P=
1 atm.l'H
Geen gegevens bekend.
Vi scos i te it.
MeCl
Vis c ositei ten we rd en gevonden in l'err y (I")
Chl oo rsilanen
In de l i t era tuur (,~) we rde n de volgende wa~rden gevond en:
6
\
SiHC1 3 '-I Et. SiHC12 ' " \' Et. Si HCl :t=
o,3l 6 ~p bij 25 PC=
0,332 cp bij 200C=
0,527 cp bij 20llC=
0,509 cp bij 25DC=
0,490 cp bij 200c
=
0,464 cp bij 25°C\
\ \ Wa a r nodig wer d o~ basi s va n de z e geg ev en s een schatting van de vis c osite i t van de chloorsi lanen gemaakt.Om een uitbreiding van de fysische gegevens te verk~igen
we rd contact o~genomen met de Mid l a nd sil i c on e s Lt d. in
Eng e l~nd . ro t dus v e r r e is al l e e n ee n toeze g ging ontvangen dat er contact zal wo rd en o~ge nomen met het cen trale labo -r~torium om de gev r aagd e geg e v ens te verkr~ gen.
ro eg e ~a s t e rekenmethoden voor de a~~ara t uu r.
He t mi n im um aantal the o ret i s che sch ot e l s
het mi n imum uant al t heore ti sc h e schot e l s wo rdt berek en d
Nm
=
_
met behulp van de z ogene.amde :te ns ke ve rg e l:ijk i ng , di e g'el d t voor zowel binair e systemen al s voor mult i-compo ne n t sy s
-temen. Hi e rb~ wo r dt aan~e n om e n dat de mole n st r oom in de
kol om c onstant i s en de kol om adi ab ati sch 'we r kt . (I ;')
bl,i ge bru i k van een licht e en ee n zware sLeut eLcomp onent
luidt de verg el:ij king van ]ensk e :
log
(~)
•x2 D
log 0(gem.
wa arin Xl
=
mol f rac t ie van de lichte sl eu t e l c omp on en t x2
=
molfractie van de zwar e sl eu t e l c ompon ent~ gem.
=
de gem idd e l de relatie ve ~uchti gheidvan de sl e u~ e l compo ne nt e n , waarb:ij de vluc hti gheid
van de zware sl e ute l c om ~ o n e n t al s ba si s word t gen omen.
De minimum refluxverh ou ding
De minimum refluxverhouding Rm , die nodig i s voor een ge~ en st e schei di n g, wo rd t bereken d me t de methode di e Un
-de rw ood heeft ont wi kk eld. ~f) ' De ve r g el:ij ki n g i s ge ld ig voor iseale syst emen met een const ant e rel ~ti eve -v l u c ht i g
--1 ! D.D~ OiO 0,2
~
6.l ~ c-~ t I ~ L ~ ~Odtf"
t
r i tI.lIz.I-!
0.0' QM D.ol. ., ;, .: : -., ...l R-A.... R.,. ,heide
Er is aangen omen dat de sy s t emen waaraan gereke nd wo rdt
i de a al z~n en wat de tW e e~e eis betreft, bl~kt uit b
ere-ke n i ng e n dat hi e r aan zeer re del~ k vol daan wo rdt.
De verg el ~ kin g van Underwoo d lu i d t: Q(, Z.", c( , - 6 + oIl X07. - -- t 0<2 -
e
wa arinZ 1n=
mo li r a c t i e va n component n in de voe ding.~
=
verhouding tus s e n de war mt e nodig om 1 mol teverdam.pen en de mo lai re la t e n t e war mt e van de
voedin g.
Daar er weinig t h e rm odynam is che gegev e ns over de te
be-hand e l e n stor1 en aanwe z ig z~n , wo rd t de voeding in elke
ko l om op ko okt e m'p e r a t uu r i ngev oe r d zod a t q
=
1.Ui t de ver-geLijki ng mo et die waarde van
e
opgeLost wo rde n ,di e ligt t u ss e n de r el a tieve vl ucht ighed e n van de sl e ut e l
-com.tlonen ten.
Me t de ve rgel ~ kin g:
I j _ ~I XO I
fl lrl + I -
e
~0(
1-word t da n de minimum refluxverhou ding bereken d.
Aan tal t h e o r et i s ch e scho tel s en refluxverhou ding
De corr el a tie tuss en het auntal theore tisch~ sch ot e l s en
de refluxver hou ding, di e Ga l l i l a nd heef t ontwiKkeld (19),
wo rdt geb rui kt om het werk e l~ k e a8..n t a l sch ote ls t e be pal en
b~ een bep ~ al d e reflu xv e r hou di n g.
. ~
,
v,!,•.\" Ih (,r;( '(' . I I .kunnen we me t behul~ van de }e nske ver
-Hi e r t o e wo rdt de volgende we rkw~z e
ge-9
Bepaling van de voedingsschotel
De voedingsschotel
ge l~ k i n g bepalen.
volgd:
1. Het mi n i mu m aantal theoretische schotels tussen voeding
en destillaat wo r d t be~aa ld met de ~e n sKe vergelij king.
2. He t mi n im u m aantal t h e o r e t i s ch e schotels tu s s e n des
-t i l laat en bodemproduct wo rdt bepa al d met de Fenske
vergelIjking.
3. Neem aan dat àe verhoudin g tussen het aan tal Ilr e c t i
-ficerendell schotels en het tot aal aantal schotels bIJ
t o ta l e reflux en eindige reflux gelijk is.
Ee t produc t van de boven vermelde verhou ding met he t totaal aantal benodig d e schotels levert direct de voedin g sschotel.
Bij de ge Va k t e kolommen wo rdt de ze l fde pr o c edu re gev o l gd,
wa a r u i t dan oe a1 s tand van de top van de kol om t o t de invoer
van de voeding volgt.
Ko l om efficiency
l
).-,1'.1 ,"" ,"i
. I
. 1
ü'Connell (~) heeft eEn empirische correlatie ont wikkel~
tussen de ko l om- e f f i c i e n c y en het ~roduct va n de relatieve
vluchtig heid en de vloeistof-viscositei t .
Gr a f i sch ziet de correla tie er als volg t ui t :
je..(t' t(. { _t.,!', (,...\;'J,! {,CC, •'{t i .t:"\., ~'!'r.. ~i I ah~ E-tI'1CÜ.{;:t• • , i. ItJ..",i;(.I( ,1"(\, , ~~v ç", L J ' \v,f\.•svo;\
10
He t quot ient van het aantal theoreti~c h~ schotels en de
ui t de graf i ek gev onde n kol om-effi c i e ncy l eve rt het aantal werkel~ k benodigde schotel s o~.
De H.E .i .r . voor een ge~akt e ko l om
~u rch (~~ hee f t een alge me n e co rre lat i e on t wik k e ld vo o r de be r e k e ni n g van I1theheigh t e qui,valent to a t h eo:t etical
.fJl atell
, di e als volgt l ui d t :
waarin H.E.T.E.
=
he ight equi val ent to on e theore t i cal~la t e, i n i nche s
G = massast ro orn va n de da mp, in 1b/hr. (sq.f t . ) d
=
ko l om di a me t e r , i n inchesh
=
hoogt e gepakte kol om, in ft .~
=
r el a tiev e vluc h ti ghei d van de sl eut el comp.,
=
vloeistof-viscositei t , cp.p
=
vlo ei stof d ic h t h ei d, i n g/ c m3Kl ' K2, en K
3 z~n con s t an te n voo r de pakking.
Vo o r I" Ras chi g- r i nge n hebben de ze de volge n de waard e n:
Kl = 0,57 .,.,\ K2 =
-
0,10 ,I :,1.. Á_l. ... ~.
K 3 1,24 ,,=
;.,.} , (, .J','".a nne er deze vergel~ king ~0rd t uitgewerkt kr~gen we:
H E" -[1 ïJ _ ' ha' 33
•• L. ""'-. - c . ~
(',','):z.i.
Di t is een vergel~king me t twee ombe k e nden, zodat we nog
De t weed e ver g elDking is: . "
Y
(aan tal the o ret is che scho tels)12
-
R
=\•• •<r
\
Met behul~ va n dez e t wee vergel~ki ngen kunn en de twe e on
-beken den H.E .T .~. en h o~gelost wo rde n .
Op de boven aange gev en w~ z e wordt voor zowel de t o p al s
voor de bodem va n de gepakte kol om de H.E.f .~. bereken d.
De gr o o tst e wa arde voor de H.E. T.~. wo rdt geb ru ikt om de
ui t e i nà e l ~ ke kolomh o ogtet e bepalen.
De keuz e tus sen sch ot e lk o l om of ge pak t e ko lo m
A.ls crite rium wo rdt de ko Lomdi.a met er- genomen. .va rinner- de ko l omdiamet e r kl e i n e r i s dan 50 à 60 cm ge brui k t men i n het alge meen gep~kt e ko l ommen, omd a t benede n bo v eng e n o emd e
di amet e r het aantal kl ok j es v~n 311
( de kleinste di e op
indu s t riäle schaal worde n I e~rodu cee rd) te klein wo rd t
zodat het damp - vl o e i stof c on t a c t onv o ldoende is.
«eÓ. '
Be r e ken i ng van de kolomdi ame ter : .... '"".~.... ~I~, '
In er rste instan tie werde n de ko l omd iameters ui tg erek end als ware n het scho tel kolommen. .;amn eer de op deze w~ze
verkreg e n diam et e r kleine r was dan de bo ven v erm e lde 50
à 60 cm, werd de berekening voor ee n ge pak t e ko l om he r haald .
De ko l omd iam eter voo r ee n schot e lk o l om
He~ o~ pervl ak va n de ko l omdoo rsn ede vind t men doo r de volu
-mestroom van het gas te de l en do o r de gassne l h e id . Ui t het op deze man ie r bereken d e o~p ervl ak ka n di r e ct de kolom
-di ame t e r bepa ald wordem.
De gassne l h e id in de kol om wo rdt met de volgen de formu l e be r ek e n d:
Vd ; C
V~i
-1!
Pv.
De const ante c is afh ankel~ k va n de scho t el a fs ~ an d. In
het colle g e dic taa t Che mi sc h e ,lerktui gen
r
van J:irof e ssorBo on wo rd t oe volgend e t abe l o~ g e geven:
Schotela fs tand c f~ ,,!.,_i.. 0,3 0 m 0,025 m/sec . n ft, •.'!.. -....''''''''''- ~ , 0,45 0,050 11
1
/J1I~ 18 - 7 m -1 I U /P·t, 0,60 m 0,060 11 t-i
0,75 m 0,0 65 11De di ch the id IJL wo rdt one.fhan k e Lijk ve ron d e r st el d van dru k
en volume. ~ann e e r we aann emen da t tot ongev e er 10 atm os fe e r de gassen zich als i d e al e gassen ged rage n. hetgeen vo o r di t
soort ber ek en i nge n een ze er rede l~ke aa nne ming i s. wo rd t
met de volg e nde f o rmu le de dam ~d ich t he id be re kend:
22,4
27 3
273 +
M
=
gemi dde lde moleculaire gewi chtP
=
he ers end e dr uk in mm Hgf = heersen de tem~eratuur i n grade n Celsi u s
Voor het berekfn e n van het bodem gedeelte van de sch ote l
-ko l om wo rd t o~ de zelfde mani e r t e werk gegaan . Wa n nee r
de diame t e r van toy- en bodem ged 0elte va n de ko l om ~e t t e
veel ve rsc hillen, ~o rdt ffieeft al een af çero nd e wa arde van
de bere k ende gr oo t s t e di a meter aangeh oud e n als diameter
~- \~
V
;;;Ji
13
Be r e k en i n g di am et e r van een ge yak t e kol om
De ge.pakt e kol omm en wo rden bereke nd 0J? hun 11 Loading po I n til
d~ar eventuele variaties i n de gus be last i ng da n zonde r
rno ei.Li jkhed en door de 1çeil 0 !1J.' verw·,erf..:ti kun n en wo rd em. In de
pr act.ijk bete ken t het berekenen Oy het "loading point" dat
de productie behoorlDk oJ?gevoerd kan worden zonder dat er
meteen een nieuwe kol om geb ouwd behoeft te worden.
De be r e k e n i ng is gebase erd op expe rimenten van fillsen (~,) .
De resultat en van fi l l s en's experimenten z~n verwerkt in
~grafieken
met op de hordzontuLe as~
.•~
en o p de verti-cale as
~
-De hoeveflheid
~
is als volgt ged e f i n i ë e r d: . I~ 'U· !\..t .1
t
""
~ ,·iI,
I J,{'v~'.
_ !, : Vt f r !J j I .. I ••.l{. \ 't. )waarin ;Ov = dicht heid ga s, in 1 b/ cu,ft
De procedure is al s volgt:
lVle-t; de boven vermelde formule wo rd t
~
berekend .~. ~ wordt met behulp van de volgen de relatie berekend:
7
1-,.
1 wa a r i n Lt = F~olom Gt = lik ol omL = total e vloeistof belasting in lb/hr.
g = tot ale ga s belasting in lb/hr.
We t behulp van de gr a f i e k vinde n we nu voor een be pa&l d e
pakking een waarà e voorL, waarui.t g (in lb/hr. f t 2)
wordt berek en d.
~
he t quotient van G
t en g l ev e rt het oPJ?ervl ak van de kol om
14
-
,
\ \
De z e rekenw~ze wo rd t voor zowe l t op als bodem van de ko l om
ge v o lgd.
Wa n n e e r de diamet e r van to~- en bodem gede elte va n de kolom niet te veel verschi llen, word t mee stal ee n aÏgeronde waarde van de bere ke n de gr o o tst e di ame t er al s di a meter voor de
gehe l e kplom ge n ome n.
He t berekenen van de warmt ewiss e l a ur s
De hoofdiormule vo o r wEl. rmt e ov erdra cht i s:
A. = U. A. lI 'r 'f'w waar i n eb = A = ti 'r = U = war mt e s t r o om kN wa r mt ewi sse l e n d
o
~yervlak
m2 gemidd e l d t emp e rat u u r v e rs ch i lo
e
11 overall 11 wa rmt e o v e rd r a c h t s c o eff i c i ent kW/
m2
r
c
De Wa r mt e s t r o om
Wa n n e e r voldoen de Ïysisch e geg e v e n s t e r beschikking z~n
Het temperatuurverschil T
15
Dit wordt met de volgende relatie berekend:
/J T= - - ---...---- - Tlog. gem.
duidel~k gemaakt aan de hand
De betekenis van el en e 2 is
van de volgende tekeningen:
l' "-...
T
J
-
---.
).---
_
I
I
---
'r--
-~~~-~---~~--
~=~
et.
..
..
pLaats 4 ge lIj ks t r oom tT
91
,L
plaats tegenstroomDe warmteoverdrachtscoëfficiënt U
De co ëf f i c i ën t U is , afgezien van de vuilla gen, opgebouwd
uit drie termen , nl. de warmte- overdracht van medium I
naar het warmtewisselend opj.erv Lak, de «a .rmt eg eLef. d. Lng
door het constru ctiemateria al van het wa r mt e wi s s e l en d O}lper
-vlak, en de warmteoverdracht van het wa r mt e wi s s e l en d opper
-vlak naar medium II.
De "overall" warmteoverdrachtscoëfficiënt U kan men berekenen
met: 1 U 1 ~ 1 + 1 + - -c;( II
Berekening van de partiële wa r mt e ov er d r a c ht c o ëf f i c i ën t (l~
Voor de bepaling van ~~. bij condensatie kan ijlen van de vol
-gende formules gebruik maken (Nusselt) , als men laminaire
stroming in de film veronderstelt:
Filmcondens&tie op n horizontale pijpen:
(
r
p2
À
3s
j
i
0(=
0,72n Du
'7
A
'r
n is het aantal horizontale p~pen onder elkaar.
~i lmco n d e n s a t i e op
=
verticale pijpe n;
( r p 2
,,3
g)
0
,94
L7
Q T ..J.. 4waarin r = condensatiewarmte J/kg p = dichtheid condens~at kg/m3
À = warmtegeleidingscoëfficiënt van het condensaat
in W/m'C
2
g = versnelling van de zwaartekracht m/sec .
D
u = buitendiameter pijpen m
1
= dynamische viscositeit van het condensaat Ns e c . / m2~ r= Ilcond . - 'f wand. CIC
L = lengte pijpen m
In beide formules neemt men voor af = T ond - Twand •
c •
De grootheden ~ ,
ï
'
en Ît moeten gen omen worden bij eensoort gemidd el d e temperatuur van de condensaatfilm, die
geLijk is aan
I
r
d - ~ Á\T.-Voor de berekening va n de warmt e o v e rd r acht sco ëff i c i ë n t van
het wa r mt e wiss e l e nd op p ervl ak naar het koelmedium in con
-de n s o r s kan geb ru ik gemaakt wo rd e n van de empirisc he ver
-ge lijki ng :
di e ge ldt vo or een matig t emp e rat uu rs v e r s chi l , voor
0,7
<.
Pr (.120 , 104 ( Re .(1,2.l0 5 en LID ) 60De fysisc h e eigensch a p pen wornen bij de gemidd e ld e tempera
-tu u r ge n omen.
17
Nu=
o<'. D Re=pv
DDe symbolen he b b e n de ze lfd e bet ek e n i s al s in de voorg aande
f o rmu l e s .
Reboilers
) Ove r het mech a ni sme bij verd a mpi n g i s zee r we i n ig bek e n d
\.
en er zijn da n ook geen em~iris c he correlatie s be ke nd voor
het bereke nen va n warmt e o v e rd r~ cht s c o ëff i c i ë nte n aan de verd ampi n gs zij de. Me n maakt bij het bereken en van verd am
-per s allee n ge br u i k van "o v e ra l l " coëf'f iciën ten.
Vo lgens Kramer s (U) is bD verd amp e r s he t temperatuu r s ve r
-schil tuss en wa nd en kok ende vl oe is t of van zeer gr ot e
in-vloed op de war mt e o v e rd rachts c o ëff i c i ë nt . Gl o baal mo et
dit temperatuurv e r sc hil l igge n t uss en 25'C en 75'C. Vo o r
de warmt e o v e rd racht s c o ëff i ci ënt a&n de verd a mp ing s zij de
wo r d t hi e r een geb i ed voor koo l wat e r st off e n aangeg e v e n dat
l oo pt van 500 t ot 1000 W/
Het mechanische ont wer v van de wa rmt ewi s s e l aar s .
Ui t de hoo f dformule van de warmte ov e rd r a cht wo rd t het ~e
wi s s el en d oppervl ak bere kend. Het inwendi ge oppervlak van
de ge bru ikt e pij p pe r st re kken de met er bepa alt de totale benodi g de pijplengte. Wa nn e e r we nu de p~pl e ngt e in de
warmt ewi s s elaa r kiezen. levert het quot i ën t van t ot a l e
leng t e aan pijp en de len gte va n é~n pijp he t beno di gde aa n t a l
pJjpen op.
B~ ga sk o e l e r s en conden sors kunne n we met behul p van de volgende redenering het aan t al tube passe s berekenen~ Om een go e d e warmte ov e rd racht te krijgen van he t wa r mt e
wi sse l end oppervl a k naar het koe lmedi u ~mo et het keng e t a l van Reynolds in de pijpen grot er zijn dan 10 4 . Dit betekent
da t doo r de door ons gebru ikt e p~pem van 25 mm
I
ongev eer700 1:H
20/ hr. mo et stromen. Do or nu de totale hoeveelheid
benodi g d ko e lwat e r t e de l en door de z e 700 1 H20/ hr. vind en
p pe .. Ft,. . sneU
we het aant al pass. . . He t aant a l ~ pas s e s wordt bereken d met de geg e v ens van Bowman , Mu e l l e r . and Nagl e .(~) Voor die wa rmtewis s e la~rs waa r in aan één Zijde verd amping
of condensatie optreedt is het aan ta l she ll pass e s nul.
Toc h word en va a k een aant al dwa rs s chott en aangebrac ht als steun voor de pijp en .
Het volgende schema geeft aan op we l k e wijze de diameter van de war mt ewiss e l aar wordt berek end .
t
~ Het aa n t a l tube passes vind en we nu door het t ota al aan t al pij ~ e n t e de l en door het aant a l pijpen per pass .
"\
\
Voor een be paald aantal p~pe n vinden e in tabe l l en een bijbehor e nde waard e voor m en dus Dl .
De uitei n d el~ k e diameter wor dt met inachtnemi ng van di a -meter vergro t ende fac t o r en :
Dl = m
.
t = x mm2
t
du = y mm2 t = z mm
p tube pas ses à 10 mrn =pl Omm +
D = x + y + z +p.10 mm
Be r ek en i ngen.
])e Ga sk oe le r
3
Cp = - - -
-De gaskoe l e r dient om het gas vormige reac t iep r oduct af t e
koelen va n 300'C t ot 50'C . De soortelijke warmt e van gas
-
--vormi g MeCl in dit temperatuu rge bi ed i s ongeve er :
.--- Ju/ {. IJ,.'/~ n t ' k
40,84 + 48,12 + 55,56
=
48 ,2 kJ /Mo l .'
c
Het reac ti eproduc t bevat 48,32 Mol . MeCl zodat de warmt e
-stro om i s:
~
w
1=
48,)2 . 48, 2 (300
C
-
50~)=
161,6 kW 3600 4=
;ÛO~~' djt/ IL ç;ock f 0:.( (24,17 + 28,83 + 32,63 + 35',7 4 ) •4,19 Cp = - - --De gemi dde l d e so o rtel~ke wa rmt e v~n D in di t temperat uu r
-ge bi ed is :
=
127 kJ/Mol . CIC=
42 kW 4,85 . 127 . ( 300(- 50 )Pw
2
= - - - -3600Om de restere nd e chlo or si l an en af te koe le n wordt de beno
-digde w~rmtestroom berek en d met een a&ngenomen s .w. van
12 5 kJ /rviol IIC •
0,99 • 125 • (300(- 50)
=
8 ,6 kW 360021 ,
" v
Om de aangenomen hoeveelheid 5,5 010 1 H2 j hr. af te koelen
is met de berekende C =28,2 kJ/ruol.·C de af te voeren
, .p ~a rm t e str o om berekend: 3600 5,5 . 28 ,2 .(300-50) 1>w4=- - - = 1 0,7 kW li't-(
De voor afkoel ing van J ,7 Mo l . CH
4/hr. af te voeren warrn
-t es t r o om is met de gemi ddel de s .w.
v
~n
45 kJ/MolOC indi t t emp e rat u u r g e p i e d 0,7
.
45.
(jOO°C- 50)~
w5
= = 2,2 kW )600 De t o t a l e wa rmt es t r o om is nu..
~w
tot . =~
wl+
~w2
+~w3+~
w4
+ r/Jw5 = 2Z5;1w
wc (
d
_
3
_
:
0
_
0
_
'
_
C
_
_
~
:-.
:~_~
5
C
( 20'C
koe lwat er A=
_
,lO _.J á U=
~O W/ m2 DC aTl og. ge m. = 110°C ~w = 225,1 kW 225100 20 . 110Al s koel .J?Jjpen wo rde n pijp en r e b rui k t met een inwendi ge dia
-met er van 25 mm en een uit wen dige di~me te r va n 32 rnrn •
22
Aan pijpen i s nu nod ig een t otale lengte van
Wa nn eer i edere p~p 6 m lang is. z~n er dus 102
=
1300m 0,078 5 1300- - -
=
217 pripen 6 nodig .De benod igde hoe vee lh e id koelw ~ter per uur i s nu
10,,1 225100 . 3600
=
9150 1, 419 0 .1 • (40•C - 20·C) 9150 Het aanta l y~p en ~er pa ss i s nu=
13 700 ; ,...,'1, 217 -,' , He t aantal tub e passes i s dan=
16 • 13 Het aant a l p~pen i s 217 • w~~r b~ een waaroe van 15,3 vo or m word t gevonden.h
Jv.l
~,-t ,;..,t•• 6,..,(00 De t otal e di ameter wordt nu : Dl=
m. t=
15,3. 1.4 . 32=
(=,90 mm 2!
d=
32 mm u 2 t=
90 mm lE tube passe s à 10 mm=
160 mm + D=
97 2 mmNa berekening bl~kt dat er geen shel l pas ses nodig z~n.
--110ch wor d en er meestal enkele sch otten aan gebrs.ch't om de
p~pen te steunen.
De part iël e cond en sor
Deze con d en s or die nt om het ahnwezige waterS:of en methaan
te ve rw~ d eren. De con d en s&ti et empe ratuur va n het gasmengsel
b~ 8 atm. i s 43 °C .
23
De w&rmtestroom.
De cond ensatie warmt e van MeCl bJ,j 45 ·C is 17800 kJ/Mol.
De gemi àd e ld e s .w. van rileC1 is 48 , 2 kJ/ i;i01.() C
.
De wa r mt e st r oom is dan :
~W
l
= 48, 32. 48,2 . ( 50· C - 43'C) • 48,32 . 17800 - - - - -- - - -- -- - - = 3600=
244 kW De con d en s a t i ewarmt e van D b~ 70,1 DC en 1 atm. is 31500 kJ/Mol .Daa r er geen waar d e n bekend zijn bij andere temperaturen ,
wor d t met de bovenvermelde wa arde ge r e k e nd.
De s .w . wordt gest e l d o~ 127 kJ/Mol.oC •
De wa rmt e s t r o om i s dan :
~w2 =4,85 . 31500 + 4,85 .1 27.( 50f
e
-4 3 ~C) =
3600
43,5 kW
De con d e n s a t i ewa r mt e n va n de andere chloorsilanen uit het
mengsel zijn alleen be k e nd bij hun kook punt , zodat met deze
waa r d e n wordt ge r ek e nd . De s.w. van deze chl oo r s i l an e n wo r d t
ge s t e l d op 125 kJ/Mol.~C . De warm t e s t r o om is dan :
~w3
= + 0,47 .30400+ 0,21. 303 00 + 0,20 .28600+ 0,05 .28900 - - - -- - - -+ 3600 0,06 . 28000 + 0,9 9. 125.(50·C - 43 °C) =7
,5
kW . 3600 De wa r mt e s t r o om di e &fge v o e rd moet wo rd e n t e r koe l i ng vanhet aanwez ig e wat e r s t of en methaan van 50DC tot 43 'C is te
De t ota l e w~rmt e s t r o o m is nu
Pw tot .
=
~wl
+~w2 +
PW3
=
295 kW .Daar er niet gen o eg geg ev ens bekend z~n om met de op ~ag. 16 vermelde formules de wa rmt e ov e r d ra c ht s c oëff i c i ën t van het condenserende gasmeng sel naar de pijpwa n d te berekenen, we r d
de lIov e r a l l ",war mt e ov e rd rachts c oë ft i c i ënt
g
es ch~t
op 300 W/ m2,C20DC ( -
-u
=
300 Vi/ m2 "C T=
22~c IJ l og. gem. ~w=
295 kW 295000 A =- - _ 300 • 22Als koelp~pen worde n ~~ ~e n ge br u i kt me t een inwendi~dia
meter van
25
mm en een uitwen di ge diamete r van3
2
mmoHe t inwendi g oppervlak van dez e pijpen is 0,07 85 m2/ m .
45 m2
is :
Aan pijpen is nu nodig een total e lengte van
Wamn e e r iedere p~ip 2 m l ang is, Zljn er du s nodi g.
De benodi gde ho ev e e l h e i d koelwater per uur
295000 . 3600
- - -
=
575 m. 0,0785 575 288 pijperi 2- - -
- - - - -
- -
=
25400 1 4190 .1 . ( 30 · C - 20~C) He t aa n t a l pijpen pe r pas~ i s nu 25400 700=
3625
288
He t aantal tube passes i s dan _ _ _= 8 .
36
He t aantal p~p en ~ 288 , w~ar bij een waarde van 17,6 voor m
wor dt ge v on d en.
De t otal e diameter wordt nu
Dl
=
m.
t=
17,6.
1,4 . 32=
792 rnrn 2.
i
du=
32 mrn 2. t=
90 rnm 8 tube pa sse s à 10 mm=
80 mm+ D=
..99 4 mmt
Kolom I )...'( ..
\ I • 0,0 02 0,Oj4 0,0 09 0,036 0,081 0;835 0,998,
:
q
0,01 0,20 0,05 0, 21 0,47 4,8 5 5,80 Bod empr . .\1ol/ h r mol f r . .._--- - ---O,Jl 0,J J2 1,OJÜ 48 ,36 l'opp r • .,.ol/ hr rnol f r 4t~;1 -."
J
,
'
99
-
9
·
1
0,05 O, J Jl ..' 7 ~, ~~r0
lt.~/~.t-'~
~~
"'1,L ~
Wll\-"ttt...
samt n s t e l l i n g van voeding , 0,009 0,089 0,893 0,001 0,ü 04 (1~.
.9 54,1 6 fot aal 2.rH 3.Db 4.",Het volgende staatje geeft de
toppro duc t en bodemproduct.
Vo e di ng mol fr . 6.
'
r
7
.
D
De t optemperatuur is 38 °C . De bodemtemperatuur is 14 4DCB~ de berekening van de z e kol om i s Mee l de lichte sleutel
-5,/ J~... '",;-'.
c omponent , en TH de' zwa r e sleut e l c ompon en t .
De dr uk in de kolom is 8 atm. _ _ . . -.-_1\il_o_l.!.../_h_r.,...._ _ ._. 48 ,j 2 6,06 0,20 0,05 0,21 0,47 4,85
lie ]'e n s k e vergelijking levert nu:
c< 5=0,44
#( 6=0,35
vluchtigheden t .o .v . de zwa r e sleu
-De gemidd eld e relatieve
t e l comp o n ent 1H zi j n : 0<1=:5, 21 Ii 3=0, 73 f( 2=1 0< 4=
°
,
48 . / ./ ' . ~." log 3,21log(0,9 j 9/ 0,OOl) .(O ,002/0, 002)
N
=
_
m =5,7
Daar de re b o i l er als één theoretische schotel wordt gere
-ke n d ,i s het minimum aantal t h e o r e t i s c h e schotels 4, 7
1
t?~:_D ,~'r , R'-I< t~,I./( bere -He t produ ct is: 3,2 1 1 cp. = 3, 2 1 0\ CH 3Cl~
CH 3Cl =Voor de bepaling van de ko l omef fi c i e n c y mo et e n we 0{
1
ke n e n.
Uit de vergelijking van Underwood wo rd t opgelost 0= 1 ,001
Wan n ee r de gevonden waarde van 0 wo r dt ge s u b st i tu e e r d' ;n de
vergelij king voor de minimale refluxverhoudin g vinden we:
R
=
O ",,\:-W o> C>lf.,,-,It. (,', \.,'. \ 0 , ,/ )«()~..0/(1)Im , "
\;an n:eer we R::O, l nem~n ,word t (R- Rm) / (R+ l) =0,091 ,(ot.: 0
Uit de gr a f i ek van G,llila n d vind en we ~aH : (N-N )/(N+l)=0 ,53
m , i
He t aan tal theoretische sc h ot e l s N is liKR: 11 }< .; f,ç 1<.: 0,1;7
K"
De mo l e n s t r ome n in de ko l om
Ui t de gr a f i e k van O'Connel l vinden we voor de kol omef f i c i e n c y:0, 36
11 Het we rk e l i j k aantal scho tel s wo rd t du s: 0,36 = 31
.
~
v= 'j 3,2°
f--f'---l---~ D = 48 ,5 6 } = 54,1 · L=
4,84t
, VI = 5),20t
" -'-"))',Ol 1.)=
-
1-
b=
5,80>
..27 Ko l om af me tingen. Vo l ume st r oo m: =0, 047 m3/s e c De to~ va n de kolom .
~
=97 0 kg/m3 :IJ 5°
,
5 273 608°
_
j p v=
~. 31 1 · 7F°
=
1'),8 kgfmMo l e c u l a i r gewi ch t dest i llaat : 50,5
Sch ot e l a fsta nd: 30 cm c=0, 0 2 5 m/ s e c
Da mpst r o om: 50, 5 • 53 ,20 =2F82 kg/ h r
2682
De bodem van de ko l om.
PL= 1 052 kg/m3
_ 128 273 f080 _ 30 k / 3
P _ - - . - - . _ g m
v 22 , 4 417 7f. O
mol e c u l a i r gewi cht bod em pr od u ct : 128
Scho t e l a fstand : 30 cm c=0 , 025 m/sec
Damp s t r o om: 128 .5 3,2 0 = E8 0 0 kg/hr ({l8 0 0 _ _ __ _ _ -==-0, 063 m3/sec Vo l u mest r o om: 30 . 3600 ,-
~052
Damp s n e l he id : 0,0 2) - 1 =0,146 30 Ko l omdoo rsnede isg
: ~~g
= 0,4 j 2 m2 Ko l omd i amet e r is 4.0,4 j 2 =0,74 4 m TT m/s ec28
Kol om I wordt een schotelkolom met een diameter van 800 mm en een schotelafstand van 30 em.Hierdoor is de hoogte van de ko
-lom: 31(aantal schot els) • 0.30 = 9,30 m
In de tekening is de graf i s c he constructie weer gegev en t e r be-
1
paling van het aantal kl ok j e s op een schotel ,d i e zich tussen
de reboiler en de voedingsscho tel bevindt. Het benodig de opper
-vlak van het valsegment wordt berekend op het te verwerken
vloeistofdebiet en op de maximale vloeistofsnelhei d van 10cm/sec J in de valpijp.He t vloeistofdebie t is 2 L/sec het geen een door-
I
stroomoppervlak van 2 dm2 bete k ent.Hierui t vogl t dat voor een di amet e r van 80v mm de segmenthoo gte 66 mm lil is.
De topcondensor.
He t topproduct dat in deze condensor gecondenseerd moet worden is practisch zuiver ~e C l , w aa rvan alle stofconstanten ,di e in de formules voor de berekening van warmte-overdrachtscoe f fi
-cienten op pag.15 en 16 voorkomen,bekend zijn.Met een aange
-nomen waarde voor U wordt in eerste instantie de condensor uitgerekendwaarna met voornoemde formules wordt berekend of
,
de aangenomen waarde voor U enigszinsix in overeenstemming is met de berekende U. 1,6 kW 36 0 0 360 0 0, 20.28000~w
2= ---- =
53 ,15.18 4000
wl=
=270 kW nu:He t te condenseren mengsel best a at uit: 53 ,15 meCl Mo l / h r 0,20 ivlol / h r 'rH De condensatiewarmte van ~e C l bij 380C is:18400 kJ /m ol
De condensatie warmte Va n IE bij het kook pu n t wo r dt ge s c ha t op 28000 kJ/Mol
De warmtestromen worden
- ~-~~- ---29 ko elwater 271600 300. 15 ,5 11- 58 3 2 n:=
=
,
m U=300 'il/ m2'e Of l og.g em. =1 5, 5 ~C Ow =271,6 k'ifAls ko e l pi j p e n worden plJpen ge b ru i k t me t een inwendige diame
-ter van 25 mm en een uitwendi ge di ame t e r van 32 mm.Het in
wen-dig
op~erv1ak
van deze pijpen is 0,0785m
2/m.
58;.'3
Aan pijpen i s nu nodig een totale lengte van =7 4 2 m.
0,0785
742
'Nan n e r iedere pijp 2 m lang i s ,zijn er dus 2=371 pijpen nodig .
De benodig de hoeve elheid koelwa ter per uur i s:
271600.}600 = 46700 L/hr 4190. 1 .(25 tC-200C)
He t aantal pijpen per paas is nu:
46700
_ _
_
=
67Het aantal tu b e passes is dan:
700
371
- - - 6
67
he t aantal pijpen is 37 1, waarbij een waa rde van 20,1 vo o r m
wo rd t gevonden. De t o t a l e diameter wordt nu : Dl = m
.
t =20,1 .1,4.
32 = 90 5 mrn 2t
d = 32 mrn • u 2.t 90 mrn 6 tube passes h 10 rnm = 60 rnrn + D = 1087 mmDe ber e ke ni ng van U.
Met de op pag. 16 ve r mel d e l ormul e vo or i i l mc ondens ati e op n ho r i zontal e p~pen wordt de par t i ë l e warmt eo v e rdr a c h t s c o ë ff i
-ciënt v~n het condense ren d e gas na ar de ~DPwand ber ek e nd .
( 36500 0 .(970 )2 . (0,158_)33. • 9,81 )
t
o(
r
= 0,72 = 80 0 w/ m2oe
10 . 0,052 • 1,8. 10 . 15 ,5 - ) 3, 5 .1 0 50=
De partiële warmte ov erd racht s c o ëff i c i ë n t van de pi jpwand na ar
het koelwa t e r :. 6.34.10-1 .
(
100~
.
~
~
.
~
.
3
_9_
.
_2_5_. _1o_- 3) 0,8 0(111 =0,023. - - - . 25. 10-~ 0;96. 10-3 . ( 419 0. 0,96_. 1 1 0- 3) 0,4 2 = 495 0 'N/moe
6,34. 10u
= 70 0 W/ m2D
e
We hebben nu de U ber ek end vo or een schone cond ensor.De vuilla
-ge n ,al e na enige t i jd in en. op de paj pe ri ont s t a an,hebben een zéér nadelige invloed op de wa rmt e-o v e rdrach t ,wa ardoo r de
1I0verallllwarmt e-overdrach t scoëf ficië n t aanm erkelij k lager zal
wo rd en da n de bereken de.Mi jns inziens is de aangenomen waard e ~~ voor
Q
da n ook een reëele waarde..:
De reboiler.Ui t hetg e e n op pag. 17 over verd ampers i s gezeg d volg t dat we
hier een schat t i ng mo e t e n make n van de lIoverall ll warmte -over-dra c ht s c o ë ff i c i ë nt .
31
Daar er alle en verd ampings war mten van de chlo orsilanen bij het
kookpu nt en 1 at m. bekend zi j n wo rdt hi e r mee ge r ek end.
De molaire verdampings warmt e va n he t bodempro duct i s berekend
op: 31476 kJ/Mol
.l:'er uur mo et 53 J20 11101 verdamp t wo rd en,
De warmtes troom is: 3600 53, 20 .31 476 0w=--- -=4E5 kW <: 8 atm. U=600 w/ m2
,
c
af =26DC log.g em. Ow =465 kVi 465 0 0 0 2 A: =29,8 m 600. 26 De verdam ping diam eter vam Het inwen di g vindt pla ats 25 mm en een oppervlak vanin verticale pijpen met een inwendige
uitwen dige diameter van 32 mmo
deze pi jp en is 0,078 5 m2/ m
29,8
Aan pijpen is nu nodig een t otal e lengte van =380 m 0,0785
380
Wann eer iedere pijp 2m lang is,zijn er du s =190 pijpen nodig. 2
Het aantal pi jp en is 190, waar bi j een waa r d e van 14,2 voor m
De t otale diameter wordt nu:
Dl =rn. t =14- ,2 .1, 4
•
32 = 640 mrn2 • idu = 32 mm
2 t = 90 mm +
D = 762 rnrn
Als warmtebron voor de verdamper wordt ve r z a d i gde stoom van
170
'
c
en 8 atm. gebruikt.Uit de International Steam Ta bl e svinden we voo r de condensatiewarmte : 489 Kc a l / kg
De benodigde hoeveelheid stoom per uur is:
4650 00 .3600 4190.489 = 820 kg, · 1~ ;' y ' tussen 1J en D Kol om 11
In deze kolom wordt een schei ding bewerks telli g d
enerzi#ds en Me C l,M, ~,D E, en TH ande rz i jd s.
fu is de lichte sleu t e l c om pone nt.
T is de zware sleutelcom ~onent.
""",,,,L'\ \' oi..'}".•'~ .)~
~'.' ,\"
lilJen '" vormen een azeotroop (lb) di e bij 54,7°((1 atrn) kook t .
De azeo tro op is opgebou wd uit 35,2 gew.% M en f4,8 gew.
%
~Bi j de berekening van de kol om wordt de azeotroop als één c
ompo-nent be s c houwd.Met de hoe ve e l h e id fu in de voeding mi nus de aze
o-tropische hoeveelhei d Mwo rdt de berekening uit gevo erd.
De hoeveel heid Min de voeding is 0,21 fuo l
De azeotropische hoeve elheid M i s 0,04 ko l
Ov e r aa n ~ is 0,17 Mol
De in de voeding aanwezi ge 0,05 blol ~ bevindt zich geh ee l in de
33
De to~ t em y e rat uu r is: 77tC
De toydru k is : 2, 7 atm.
De bodemt e mp era tu ur is: 110
'c
De bodem druk is 3,2 at m.
Hetvo lgend e st&atj e geeft de samenste l l i ng van voeding,top- en
bod empro duc t • 5,31 1,0 01 B,o demp r . Mol/hr rno l f r . 1 0,02
I
i 1 0,02 i, iI
°
0,4 08 i ! ! 9 0,18 4 1I 6 0,326 0,011
O,OO~1 2 0,04 1 0,45 0,084 4,8 5 0,91 4 . -V.oeding ~o p y r. ~o l/h r mol ± r . ~o l/ hr mo lf r . -···.····-1 ---·-·-·.·-··.-· - . .-0 ,Ol I 0,002 Û, 0 0,OlI
0,002 0,°
0,20I
0,035 0,2 0,09I
0,016 0,0 0,17I
J
'
o
;
9 0,1 0,47 , 0,081 0,0~
!
_8~
_
...1 _ .. . .o.
!
~l~
_.
__
.
._.
.
_.
...
.
_
_
5,80 1, ~ 01 0,49 0,999 'lo t aal , )3.DH I1
4
.
].'1+ '" , \5.1\1i
6
'
:'T
I 17•D i1.i\~eC1 :2.IH oc. 3=2,29 ""4=1,41t .o .v . de zware sleutel
-De gemi d de lde rel a t i ev e vlucht ig he den
comp on e n t zijn:
0(1=1 2 ,8
log 1,30
De Ee n ske vergelijking l evert nu:
log (0,326/0,041 ). (O,0§6 jO,002)
N = . =22,2
m
Daar de reboiler als één the o r et i s c h e schotel wo rdt ge r e k e nd
is het mi nimum aantal the o ret i s c h e schotels 21 ,2
Uit de vergelij kin g van Un d e rw o od wordt oygelost : e=1,281
Wa n ne er de ge v o nd e n waa r de va n
e
wo r d t ge s u bs t itu e e r d in de ver-ge l i jk i ng voor de min imale r e i luxverhou din g,vinden we:Rm=24_...---:,2
-Wa n ne er we R~~4,4 nemen, wordt ( R-l~)/(R+ l )=O ,Ol
P.
..
1.'--/,'-' 0 1<' s: I,Ç (-t- )1<.'h
'/.. L{•1../
2
ik.,34
Ui t de gr a f i e k va n ~&lliland vinden we (K-N )/(N+l)= 0,6 8
m
He t aan tal theoretische schotel s
N
=
F8
,
5
De voedingsschotel is de O,56.fS,5=3Sst e sch ot e l va n boven.
De mo l e n st rom e n in de kolom. = 5,3 1 J! = 5,8 0 1 v = 12,4 5
r
-
~
r
] _ V= l L,4 51
-L
~__
~). DI
rr
=
11,9fUL1
~
17
.7
6
l
'----_~
)
B = 0,49 Ko l oma f me t i ng e n. Be r eK eni ng van deze Kol om als schot e l ko l om r es ulteerde in een diameter Kl e i n e r dan 50 cm.De kol om wo rdt dus als ge p ak t e kol om berekend. 3105 • 3,1 - - - - --- -=3 32 22 .Lb/ h r 3105 Lb/ h r - - - - = g - - -= - - - =3 ,1 0,07 5 0,7 00 f op va n de kolom. Pv=11 ,23 kg/ m3=O, 70 0 Lb/ c u .ft Damp s t roo m G t=1 46 6 kg/ h r =5222Vloeistoistroo m L
t =1 4 2 0 kg/h r =
L .
~
Lt
.
~
Bi j ge b ru i k van Ras chi gr i nge n van 1 inch als pak king voor de
ko l om ,wo rd t de diam e t e r : g=7 40. 5,1 = 22 20 LB/ h r .ft 2 G 32c:2 Oppe rv l ak kol omdo o r sne d e :F= ~ = = 1,45 ft 2 g 222 0 g Uit gr a f i ek: -=740
~
.1. •. _
35
\
p 5
Kol om di am et e r D= ~~- = 1,) 6 f t =0,41 5 m Be r eken i ng H.~.T.~.
D=O, 415 m = lE,5 inches
3 p; = 1,03 4 g/ cm .L g = 2220 ~b/hr. It2 Kl=0,57 K2=-O ,lO K 3=1,24 0( =1,30 ~ =0,30 cp.
Aa ntal the ore t i sch e sc hot e l s va n voeding t ot to~ i s 38. ft . 3580 5100.3,» - - - - = 4,75 =
=
1,5 ( '-:.. 82038) h=\ 12 =2F,5 g 38 _ _ - 0, 70 ft . 0,833 0.075 ,- - - =3,33 26,5 H.E.'l'.i' = 0.33 H.E. ~.~ =2, 82 .h H.E .r .l" h= • 38 12 De bod em van de kol om. pv=13, 37 kg/m3=0,833 Lb/cu.ft Damps t r oom Gt =1630 kg/hr = 3580 Lb/hr Vl oe i st oi st r oom L t =2320 kg/ hr =510ü Lb/h r1
.
~
1J
t
.~
Bi j gebr u ik van Raschigringen van 1 inch al s pakking voor de kol om,wo r dt de diam et e rbe rekeni ng:
g=65ü.3.53 =21f 5 Lb/h r oft 2 =1.45 ft =0.430 m \ / 4.1 .65 Kol om diam et e r D = ~. 1T g Uit gr af i ek: _ =f·50 ~
Oppe r vlak kol omd o or s n ed e 10= Gt=_3_5_8_0_ =1,65 ft 2 g 2165
\
Be rek ening H.E .T.r
D=O ,430 m= 17 inches
3
PL=l, 079 g/ cm
g=2165 Lb/h r .ft 2
K waard en hetz elfd e
= 18 ,1 ft ,
H.E .'f •..I:'
h=- _ _ ---<I. 30,5
0<=1,30
1]
=0, 25 cp,Aa ntal th eoret i sch e schotel s van bode m tot voedi ng is 30,5
0,33 H.E.l1 .l:' =2,71 h 12 18,1 H.E .f .? - -0,60 ft 30,5 De gr oots t e H.~ .~ .~ is 0, 70 ft . ,z odat de t otale kol omhoog t e word t : h= 68,5 . 0,70 =48 ft . =14, 1 m
De voeding wor dt 38 • 0,7 =26,6 ft . = 8,1 m van de t op ingevo erd.
Al s ko l~d iam e t e r nemen we 450 mme
De t opcond ens or.
Weg ens het ontbre ken van de nodige gege v ens kunn en we de U niet berek en.We moete n U dus weer schatt en.
Er moet pe r uur 12,45 Mol gec onde n see rd worden.
De berekend e condensa ti ewa rmt e van het t e condenseren ga s meng s el is : 29055 kJ/ Mol De af te voeren warmt est r oom is: 29055 . 12, 45 3600 100 kW koe lwate r
- - - -37 U =30 0 W/ m2 IC
lJ
r
log•gem. = 40, 5 I C ~ = 100 kW w 10 0 000 A= _ 30 0.4 0,5 2 =8 ,24 m pi jp enAls koelpijpen wo r de n geb ru ikt me t een inwendi ge diame t e r van
25 mm en een uit wendi ge diam ete r van 32 ~~ .Het inwendig
opper-vlak van de z e pijpen is 0,0785 m2/m
is:
0,0785
105
- - =7fJ
1,5
Aan pi jp en is nu nodi g een totale lengte van
Wa n n ee r iedere pijp 1,5 m lang is,zijn er du s
nodi g.
De benodi gde hoeveelheid ko elwat er pe r uur
8 , 24 = 105 m pijpen 70 0 18 - - = 4 100000.3 6 0 0 = 2880 L/hr 4190•1•(50PC- 20°C) 2880
pijpen ~er pas s i s nu:
70
tube passe s is da n :_ =
4
Het aantal pi jpe n is 70 ,wa arbij een waárd e van 8,6 voor m
gevon-He t aantal
He t aantal
den wo rdt.
De t o t a l e diameter wo rdt nu:
Dl = m
.
t = 8 ,6 .1 , 4 .3 2 = 388mm 2 "2,
du = 32mm 2 t = 90 mrn 18 tu be passes h 10 mm = 18 0 mm + D = 690mm De reboiler.De molaire verdampingswarmte va n he t bod em pr o du c t is berekend
op :31471 kJ/ i,iol
Er mo e t per uur verdamp t wo rde n : 12,45 ~o l
De toe t e voeren war mt e st r o om is: 31471.12, 4 5
Ow= - -- - - - =lA9v kW
I
~W
I
I
·C
i
'
,Ii
I
I;
! ---<:- - -stoom 140°C 3,7 atm. De aan- genomen ti = 600 W/ m2 'C 10 9 0 00 2 Alf = 30'
c
A=. = 6,1 m l og .gem . 600.30~
w
= 10 9 kWDe ve r d a mp i n g vindt plaats in verticale pijpen met een inwendi
-ge diamete r van 25 mm en een uitwendi ge di a me t e r va n 32 mm.
Het inwe ndig oppervlak van dez e pi j p e n is 0,·07 8 5 m2/m
Aan ~ijpen is nu nodig een t ot al e lengte van 61 =7 7,8 m
0,0785
77,8
Wan n e e r iedre pijp 1 m lang is,zij n er du s -78 pijpen nodi g.
1 = 396 mmm
=
32 mm = 90 mm + = 518 mm DHet acin tal pijpe n is 78 ,waarbij een wa a rd e van 8 ,8 voor m ge v on
-wo r dt. De t ot a l e di a me t e r word t nu: Dl =m.t = 8 ,8.1 ,4.j2 2 •
t
d u 2. tAls warmtebron voor de verdamper wo rd t ve r z a d i gde sto om va n 140~C
en 3,7 atm. ge b ru ik t .De condensa tie warmte hiervan is 512 Kca l / k g
De benodi gde hoeveelheid stoo m is:
10900 0.360 0
4190.512
_----L..- __.
39
Kolom 111
In deze kolom wordt de eerste ho e vee l h e id 99,5% zuiver D ge
-~roduceerd . Eet to~~roduct is de voe d i ng voor kolom
rv
.
De lichte sleutelcom~onent i s f .
De ~ware sleutelc ompon ent i s D.
fo ~tem~ erat u u r is 9f 'C.
i O.J:'dr uA i s 2, j at m.
Bodemtem.J:'e rat u u r i s lllP~ .
bod emdr u k is ) ,2 atm.
Het volgende staa tje geeft de sa men s te l l i ng van voeding, top
-en bodemj.r-odu ct , vo edi ng 2o pp r . Bodemp r . Mo l / h r . mo l f r . Mo l / h r . mo l :t r . i\lo l / hr . mo l f r . 1. M 0,01 0,002 0,010 0,01 2. T 0,45 0,084 0.429 0,40 0.021 0,005 3. D 4,85 0,914 0,E43 0,59 4,207 0,9 95 5,3 1 1,·J Ou 1.08 2 1,00 4. 228 1,0 00
De ge mid delde rel~tieve vluc htig hed e n t . o.v. de zw~r e sleutel
-compon ent Z1jn : 0( = 1 12 2 ' 0( 3
=
1 = 43 tI log 1,12=
Nm De ]'eJlske ve rgeLnkt.ng l evert nu log {0,40) ( 0,9 95) \0,59 ' 0,005Daar de reboiler als één the o ret i s c h e schotel word t ge r e kBn d,
Ui t de verge1dKing van Underwood wordt o~ge 1 o st :
e
=
1,0 98 .Wa nnee r de r ev onCi en waarà e van
-a
wor d t gesubst i t ueerd in de vergelDking vo o r de mi n imal e r e flu x verhou ding, vind e n weR
=
l j , jm
\/fa n neE'r we R
=
13, 4 nemen , wo r dt (R - Rm) /(R+ 1)=
0,01 .Ui t de graf i ek va n G~ 1 1 i 1and vinde n we (N - N
)j(
N
+1)=
0,68 •m
Eet aanta l t h eoretisc he schote l s N
=
134 .De vo edi ngss ch ot e l is de 0,40 .1 34
=
53,3 rlp schot e l va n bov en. De molens t room in de ko~om : v=
1
5
~
__ 1 v=
15. 581t
---{- --1 -} D=
1,082 L=
14,49 9 1 L = 19,809L
-
->
.-
B
=
4,228 Ko l om af met i nge n. Be r e ken i ng van dez e ko l om als scho t e l k o l om resulteerde in èendi a me t e r kleiner dan 50 cm . .Je ko l om wo rdt dus al s gepakte
kolom ber e k end. ~o ~ van de ko l om ~
p
v=
10,fl kgj ). m=
0,6 62 Lb/ c u .ft . Damp s t room G t=
215 0 kg/ hr=
4730 Lb/ hr. Vl oe i st ofst room Lt=
2020 kg/ hr .=
4410 Lb/hr .41 2,76 4730 441 0
?
=
_
_
.
2,97=
g L 2,97 0,07 5 0,6 6 2 - - - =BD
ge brui k van Ras chigr i ngen va n 1 inc h als ~a k kin g voo r de kol om, wo rd"t de kol omd iamete r : g Lb/ h r .:t t 2 Uit grafi ek :-
-
740 g = 740 2,97 = 2200 ~ Gt 4730 °P1-lervl è..kt e kol omdoors n ed e } --
-
-
- = 2,12 ft 2 g 2200V
4o : . 1 2~
hol omdi arn Et er D = 1,f 4 f t = 0,500 m.
h = _ be rek ening H.E .r.~ . D=
0,5 00 m=
19, 6 i nc hesPI
=
1, 142 g/ cm5 g=
2200 Lb/hr .I~t 2 K w~~rde n he tz elide. 0(=
1,12'?
=
0,25 cp. Aantal t heore ti sche scbot e l s H.B.T.~.=
2
,5
Y
hO,)3 H.E. r.~. 12 . 53,3 .59 i s 53,3 . 1,5 = 39 f t . H.E .'f.l- .=
_
_
=
0, 73 i t . 53,3 De bodem va n de kol om .P
v=
13,16 kg/ m3 = 0,882 Lb/cu .f t . Damp s t r oom Gt=
201 0 kg/h r=
442 0 Lb/hr . Vloeis t ofst room Lt=
2560 kg/hr=
5630 1b/ h r 0,822 L Lt 5630~
=
= 3,33-
.~ =- - •9
=.
3,33 = 4, 2 0,075 g G t 4420Bij ge bru i k va n Ras o h.igr-Lngen van 1 i nch al s pakking voor ne
kol om, wo r d t de di &meterbereKening
g Ui t grafiek :
1""
=
74 0 g=
740.
3, 33
=
2440 Lb/ h r .ft2 . de bod em t ot de voeding i s SO, 7 h =( 2,76 • SO,7/ 1,5=
SO ft . 12 12 G 44 20O'pverv lak doorsned e }'
=
-t-
=
2440=
Ko l omdiam eter D
=
V
4
.
~
'
S l
=
1,5 2 ft . Bere ke n i ng H.E.T .~ . D = 0,4E2 m = 18 ,2 i nc he s .p
1 = 1,06 3g
l
cm3 . g = 2440 Lb/ hr . ft2 .K
waurde n hetze l1de . ~=
1,121
= 0, 25 c.p. Aa n ta l theor et ische schot e l s van • hO,j
j]
H.E.T .~. =, 2,76a
.
a
.r .
»
.
h=
.
80,7 1,81 1't 2 .=
0,4f2 m . 80=
0,9 9 ft . SO,7 De gr oo t st e H.E .T .~. i s 0,99 ft . , zodat de t otal e kol omhoogt e wordt : h = 13 4 • 0,99 = 135 ft.=
40,5 m • De voe ding wo rdt SO,7 0,
99=
80 1't. =
24 4,
m va n de t op l. n-gev o er d. Als kol omdi a me t e r nemen we 50 0 mm . :Lop cond en s o r. ,Iege ns he t ont br eke n van de nodi g e gegev e n s i s het niet m o-ge1~k de U t e bere k e n e n. De U moet dus gescha t word e n.._- - - _._ - _ ._ - - -
-43
De be rek en d e condens a tiewarmt e van het t e conden s e r en ga s meng -sel i s : 31063 kJ/Mol.
De &;.1 t e voeren w&rmt e stro om i s :
o
w=
96'C 15 ,581 . 3106 3 3600=
134 kW 50' C-"+-- I koe lwate ru
=
300W
/
m2'
c
Tl og .gem.=
60'C Ow=
134 kW A=
134000 300. 60=
7,45 m 2Als koel~ij pen worden PDpem ge bru ikt met een inwen di ge diamet er van ~5 mm en ren uit wen dige diame ter va n 3~ mm . He t inwen
-dig
o
~~e rvlak
van deP
D~e~
i s 0,0785 m2/ m •7,45
Aan ~Dpen i s nu nod ig een t otale l engte van __
=
94,8 m0,0785
94,8
Wa n n e e r i edere pIjp 1,5 m lang i s , ZIjn er dus 1,5 = 63 p~jpen
nodi g. De benodi gde hoeve el h ei d koe lw a t er i s 1,40 00 • 5600
=
3840 kg/hr . 4190. 1 . (50'C - 20'C) 384 0 He t aant a l ~ijpen pe r pa ss i s nu Het aantal tube passe s is dan _ _ = 5 . 700 63 13 . 5Het ~ant al p~pen is 65 , wa~rbij een wa~r~e van 8,1 voor m wordt ge vond en . De totale di am et e r wor dt nu Dl
=
m. t=
8,1 .1, 4.
32=
365 mm 2i
du=
32 mm 2 t=
90 mm 13 tube paE;ses à 10 rnrn=
130 rnm D=
617 mrn De reboile r .De mol a i re verd &rn ~i ngsw urm t e van het bodern~r odu c t ia berekend
op )155 2 kJ/Mol. 1r moet pe r uur verd&m ~t worden : 15,581 Wol . De t oe t e voe r en w~rm test roo m i s : 15,581 . 31552 ow
= - - -
- - - - -
=
136 k.", 560 0 111°e 1400e i-
-
--+-111 tie ( 3,7 at m. stoomu
=
600 W/ m2oe
Tlog.gem. -- 29 PC Ow=
136 kW 136 000 A= - - - -
-600 • 29
- - - -- - - - -._- --
~-45
De verdam~ing vindt plaats in verticale pijpen met een inwen
-dige diameter van 25 mm en een uitwendige diameter van 32 mm .
He t inwendig
o
~~ervlak
van de z ePD~en
is 0,0785 m2/m .Aan p~pen is nu nodig een t otal e lengte va n -7- -,8 -
-0,0785
99
,5
m. Wa nn eer iedere p~p 1,5 m lang i s, zDn er du s nodig.9
9
,5
- - - = 67 pijperi 1,5Het a~ntal p~pen is 67 , wa arbD een wa a rd e van 8,4 voor m
gevond en word t . De totale di amet e r wordt nu Dl
=
m .t .=
8,4 . 1,4 . 32=
388 mm 2.i
du=
32 mm 2. t=
90 mm D=
510 mmAls wa r mt e br on voo r de ver damper wordt verzadigde stoom van
140'C en 3,7 atm. ge br u ikt. De con densatiewarmte hiervan is
512 kcal/kg .
De benodigde hoeveElheid st oom is
1;60 00 • 3600
=
227 kg/hr4190 • 512
Opmerking
Een kolom met een hoogte van 40,5 m ,z oa l s voor kol om 111 op
~ag. 42 is berekend, wor dt in de pract~k niet als één kolom
uitg evoerd, máa r ge s p l i t s t in een aantal in serie we r ken d e ko
-lommen. De economie bepa alt wa&r s c hDn lijk i n hoeveel kolommen
i n ko l om 111, als bodemproduct
He t to~pro duct van deze kolom
In deze kolom wordt, evenàls
99,5% zuiver D gepr odu ceer d.
is ongeveer 90% zuiver T .
De l i c h t e sleutelcompone nt i s
r
.
De zware sleutelcomponent is D.
De toptemperatuur is 67'C.
De to~druk is 1 atm.
De bode mtempe ratuur is 98 PC.
De bodemdruk is 2,3 atm.
Het vol gen de staatje geeft de samenst elling van voeding, top
-en bode mpro duct. Voeding I'opp r-, Bodem pr. hlo l / h r mo Lrr• Mo l / hr moli r. lho l / h r mol f r . 1. ti 0,010 0,01 0,010 0,02 2.
'
r
0,429 0,40 0,427 0,88 0,002 0,005 3. D 0,643 0,59 0,047 0,10 0,596 0,995 1,08 2 1,0 0 0,484 1,00 0,598 1,0 0 0De gemidàel d e relatieve vluchtigheden t . o . v . de zware sleutel
-component zijn
0\ 1 = 1,45
De Feus k e vergel~king levert nu :
log (0,88/0 ,10) • (0,995/0 ,005)
Nm =- -- - - -- - - -
-log 1,12
=66, 1
Daar de rebo iler als één t h e o r et is che scho tel wo rdt ge rekend ,
41
Uit de vergel~ king van Under wood wo rd~ oyge l o s t :
e
=
1,0 6 9 . Wan nee r rle ge vo nden wa ard e vane
wo rd t ge s u bs t itue e r d in de vergel~king voor de minimale refluxverhou ding, vi nde n weRm
=
16,9 •Wan n eer we ~
=
17,1 nemen, wo rd t (R - Rm)/( R+ 1)=
0,01 .Uit de graf i ek van Galliland vind e n we (N ~Nm ) / (N +1)
=
0,68 •He t aantal the o r e t is ch e scho t els N
=
206De voeda n' gs sch0t el a s' de 0 35, • 206
=
72st e schotel van boven.De molenstroom in de kolom v
=
8 ,760+ 1"=
1,082" D=
0,484,
" , 1 L=
8,276 1 8 .760t
t
i
L l=
9,358 v =-
-
--- -
- -
--- ---
r
B=
0,598 Ko l oma f me t i nge nBe r e k e nin g van deze kolom als schotel kolom resulteerde in
een di ame t r kleimer da n 50cm. De kolom word t dus als gepakt e kolom berekend. 1,99 0,015
cp
= ro p va n de ko l om Pv=
5,28 kg/ m3=
0,32 9 Lb/ cu .ft . Damp s t r o om G t =1310 kg/ h r . = 2860 Lb/hr. Vloeistofstroom L t = 1240 kg/ h r = 2690 Lb/ h r . 0,329 L Lt 26 90 = 2,1 0 = _ 0 = • 2,1=
g G t 28 6 0BD gebruik van Ra s ch i g r i nge n van 1 inch als pakking voor de
kol om, wordt de kol omd i ame t e r b e r e k en i n g
g Uit gr a f î e k -,= 780 . , g = 780. 2,1 = 1640 Lb/hr.ft2 1,48 ft
=
0,453 m • 2860 1640 - - = 1,73 ft2 GO~p ervl ak ko l omd o o rs ned e F =~=
g
\
p-:n
Ko l omd iame t e r D =V--:rr-
= Be r e k e n i n gH
.
E
.T .
f
.
D = 0,45 3 m = 17,8 inches PL=
1,244 gr/cm3 g=
1640 Lb/hr.ft2 K waard en he t z e l f d e o{= 1,12"7
= 0,30 cp. Aa n t a l th e o ret i s c h e scho t els H• .1J~ ~• 'l: ...~ -_ 2,92 hO,3 5 h=
H.E .f .r . . 72 van voeding tot t op i s 72 . h __ (2,9 12 2 • 72) 1,5=
75 ft .=
1,04 ft . 75 72 12 H.E . I'•.!:.=
Bod em van de ko l om.p
v=
9,93 kg/m3=
0, 619 Lb/ cu.ft . Da mp s t r o om G t=
1130 kg/h r=
2500 Lb/hr. Vloeistofstroom L t=
1210 kg/h r=
2660 Lb/h r . ~=
0,61 9___ =
2,89 . 0,075 L g 2660 ~- -
.
iJ
=
2,89=
3,08 Gt 2500- - - .~
----'---49
B~ gebruik vam Raschigringen v&n 1 inch als pakking voor de
kolom, wo r d t de diameterberekening
,
\ g Uit gr-a.f'Lek _ = ,740 ~ Op p e r v l a k doorsnede ~=
g=
740 250021
40
2,8 9 = 2140 Lb/ hr . Ît2 . Kolomdiameter D=
4, 1,14 lT = 1,2 ft . = 0,368 m . Ber~kening H.E.T.~. D = 0,368 m = 14,5 inchesf
L= 1
,063
gr/cm3
g=
2140 Lb/hr .f t 2 K wa&rden hetzelÎde~
=
1,12 ~=
0,30 c~.Aantal theoretische schotel s
H.E .T .E. = 2,52 hO, 3 3 h
=
H.E.I' .l'.
12
va n bodem tot voeding i s
134
.
=
(
2,52 . 134 1,5 h=
150 Ît. 12 150 H•E.rE.1'.= _
_
=
1,1 ft •134
De grootste wo r d t : H.E.T.~. i s 1,1 ft . , zodat de totale kol omh o o g t e h=
1 ,1~ 206 = 227 ft. =,69, 4 m •De voeding wordt 7~ . 1,1 = 79 ft .
=
24 ,2 m van de top inge-voerd.
Al s ko l omdi ame t e r nemen we 475 mm •
De topcondensor
We g e n s he t on t b r e k e n van de nodige gegevens ié het niet m
o-ge l ij k de U te berekenen. De U mo e t geschat wo rd e n .
Er moet per uur 8 , 760 Mo l ge c o nde nsee rd wo rd e n. De bereken
50
de con d en s a t i e wa r mt e van he t te condenseren gasmeng s e l is
305 56 kJ/Mol. De ai t e voeren w~rmt e s t r o o m is :
°
w = 8,760 . 30556 3600 = 74 kii 45°C-+-- ,__~(_20pC koelwater~67"C
A = - - - _u =
300'
N
/
m2-
c
a'
r
log.gem. = 33'C Ow = 74 kW 74000 300 . 33 2 = 7,5 m •Als koeLpi jpen wor d e n pijperi gebruikt met een inwendi ge diameter
van 25 rum en een uitwendi ge diam et e r van 32 mm . He t inwendig
o
~pervlak
Vbn dep
~ ~en
is 0,0785 m2/m •Aan yijpen is nu nodig een totale lengte van
..a n n eer- iede r e pijp 2 m lang is, zijn er dus
nodi g.
De ben od igd e hoeve e l h e id koelwate r i s
74000 . 3600 7,5 0,0785 95,6 - 2 -= 48
=
95,6 J;Jl,jpen m •_ _ _
_ _ _ _ _ _ _
=
2540 kg/hr. 2540He t aantal pIjpen per pa s s is nu
.
.
= 3700
48
Het aant al tub~ passes is dan ---- 16
51
Eet aant a l ~ijp e n is 48, w~arb0 ee n w&arde van 7,2 voor m wo rdt gevonden. De t ot a l e ài amet er wordt nu Dl
=
ffi. t=
7,2.
1,4.
32=
324 rnm 2.
i d=
32 mrn u 2. t=
90 mm16 tube passes à 10 mrn
=
160 mmD
=
606 mmDe reboiler.
De molaire verd&m ~in gsw arm te va n he t ~o d e m p r o du ct is berekend
op 31552 kJ/wol. Er mo et per uur ve r-dampt worden 8,7 60 idoL, De t oe t e voeren w~rmtes tr oom i s : 8 ,760 • 31552 Ow
=- - -
- - - -
=
77 kW 3600 m 130DC 2,8 atm. .I!' # stoo OOC# ...+
13u
=
600Vi
/
rn2 °C A'
r
log.gem. Ow=
77 kW=
32DC 77000 A=
_
-60J • 3252
.0e ve rd ampi n
s-dig e diamet er
het i nwe ndi g
vindt pla a ts in vert icale p~pen met een inwen
-van 25 mm en een ui twe nd i ge diameter van 32 mm •
2 o~~ervlak van dez e pijpen i s 0,078 5 m /m . 4,0
=
51 . 1 m.
0,0785 51,1=
51 pijpen 1Aan p~pen i s nu nodig een t otal e l e n g t e va n
0a n n e e r iedere p~p i m l ang is, z~n er du s
nodig.
Het a~ntal p~'pen i s 51, waa rb~ een waa rd e van 7.2 vo or m
word t gev onden.
De tdltale diam eter wor dt nu
D1
=
m. t=
7,2.
1,4 52=
324 mm 2. ol. d=
32 mm 2 u 2. t=
90 mm D=
446 mm.hl s warm tebron voor de verd amper wordt verza di gde st o om van
130'C en 2,8 at m. ge br u ikt . De c ondense.t i.ewarmt e hi e r van is 519 kc&l jkg . De benodi gde ho e v e e l he id stoom i s 770J :J • 3600
=
12f kg/ h r . 4190 . 1 . 519 Opmerk i ngEen ko l om met een hoogte van 69 ,4 m, zoa ls voor ko l om IV i s
berekend, wo rdt in de pract~k niet al s één ko l om uitgevoer d,
ma~r ges~ l itst in een aantal in sai e werkende ko l ommen.
\- lie economie bepa alt waar-schijnLijk i n hoe v eel koLounnen de als
..:;;-één kolom bereken de kolom IV ges p l i t st mo e t wo rd e n. In de
inleiding i s hi erover rpe d s pen opmerking gemaakt .
De ma s sab a l;;;...ns.
Aan het ver sl a g is een massabalans over het gehe l e pr oce s t oegevoegd .
De war mt e ba l ans.
53
Wege ns het ontbre ken van Z ) vele che rmod yna mi sche geg e v e n s
we rd gee n warmt e balan s berekend.