Streszczenie
W artykule przedstawiono bariery ograniczajce rozwój sektora małych i rednich firm w oparciu o przeprowadzone badania. Podstawowe bariery rozwoju przedsibiorczoci to: brak rodków finansowych firmy, popyt na lokalnym i regionalnym rynku, wysoko obcie podatkowych. Ponadto przedstawiono dwa modele rozwoju przedsibiorczoci małych i rednich firm, tj.: model rozwoju auto-nomicznego i model rozwoju wspieranego.
Słowa kluczowe: sektor małych i rednich przedsibiorstw, bariery rozwoju, modele rozwoju 1. Wprowadzenie
Sektor małych i rednich przedsibiorstw stanowi niezwykle istotny element kadej gospodar-ki, gdy stanowi on ponad 99% wszystkich przedsibiorstw w polskiej gospodarce. Ich znaczenie przejawia si m.in. w roli, jak pełni one na rynku pracy. Według rónych szacunków, w małych firmach zatrudnionych jest ponad 60% wszystkich zatrudnionych w gospodarce.
W ramach rozwoju przedsibiorczo ci terytorialnej podejmowane s przez samorzdy lokalne i regionalne działania w zakresie wspierania małych i rednich przedsibiorstw. Przyczynia si to do rozwoju całej jednostki samorzdowej, co ma wpływ na popraw jako ci ycia mieszkaców. Wspieranie rozwoju tych przedsibiorstw wynika z prowadzonej przez nie odpowiedniej polityki regionalnej. Projekt Narodowe Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007–2013 okre la uwa-runkowania rozwoju regionalnego Polski. Najwaniejsze z nich to:
– utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego przy dokonywaniu korzystnych zmian strukturalnych w gospodarce polegajcych na zwikszenie udziału gałzi i bran o wysokim po-ziomie zaawansowania technologicznego i konkurencyjno ci eksportowej;
– zwikszenie zatrudnienia przez tworzenie miejsc pracy i wykorzystywanie aktywnych form walki z bezrobociem;
– zwikszenie innowacyjno ci polskiej gospodarki w wyniku intensyfikacji i racjonalizacji bada naukowych oraz szerszego wykorzystywania przez przedsibiorstwa;
– przygotowanie kadr dla gospodarki opartej na wiedzy i wysiłek edukacyjny na rzecz wzmacniania społeczestwa informacyjne
– zapewnienie wikszej spójno ci kraju na poziomach: midzynarodowym, ogólnokrajowym, wewntrzregionalnym i lokalnym, przede wszystkim poprzez rozwijanie infrastruktury transpor-towej i telekomunikacyjnej.
Rola małych i rednich przedsibiorstw w rozwoju otoczenia, w jakim działaj jest niezwykle istotna, gdy s one podstaw gospodarki rynkowej i pełni take funkcje społeczn, ekonomiczn i ekologiczn. Znaczenie tych przedsibiorstw rozpatrywane jest z punktu widzenia efektów
za-trudnienia, produkcji, innowacyjno ci, regionalnej decentralizacji, moliwo ci kapitału ekologicz-nego, stabilizujcego i transformacyjnego.
Małe i rednie firmy maj niezwykle istotne znaczenie gospodarcze. Jako wany element go-spodarki, sektor MSP jest przedmiotem szczególnego zainteresowania pastwa. Jego wyrazem jest podejmowanie działa w ramach polityki wobec małych i rednich przedsibiorstw. Do opraco-wania zestawu rodków, których działanie gwarantowałoby wzrost i rozwój sektora MSP, nie-zbdne jest rozpoznanie przyczyn podstawowych utrudnie w działalno ci małych i rednich przedsibiorstw, barier utrudniajcych sprawne funkcjonowanie i powikszanie rozmiarów dzia-łalno ci.
2. Stan sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce
W 2009 r. liczba przedsibiorstw zarejestrowanych w rejestrze REGON wyniosła 3 880 237, co oznacza wzrost o 0,3% w porównaniu z 2008 r. Struktura przedsibiorstw według poszczegól-nych grup wielko ci przedstawiała si nastpujco: mikroprzedsibiorstwa – 3.672.853 (94,7% wszystkich zarejestrowanych przedsibiorstw), małe firmy – 170 182 (4,4%), rednie – 31 648 (0,8%) i due – 5 554 (0,1%). Liczba MSP wyniosła 3 874 683, co stanowiło 99,9% liczby wszystkich przedsibiorstw. Poniszy wykres przedstawia trend liczby przedsibiorstw zareje-strowanych w REGON w latach 2003–2009.
Wykres 1. Liczba MSP ogółem zarejestrowanych wg REGON w latach 2002–2007 w mln
ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.
W roku 2008 liczba przedsibiorstw wg REGON do wyranie wzrosła (o 1,9% w porównaniu z 2007 r.). Był to najwyszy wzrost w latach 2003–2007, który znaczco
przekro-3,5 3,55 3,6 3,65 3,7 3,75 3,8 3,85 3,9 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
czył rednioroczny wzrost w tym okresie (1,0%). W 2009 r. natomiast wzrost liczby przedsi-biorstw zarejestrowanych wyranie wyhamował (do 0,3% w porównaniu z 2008 r.). Przyczyn tak niekorzystnego wyniku w 2009 r. było osłabienie si koniunktury w polskiej gospodarce w efekcie gwałtownego pogorszenia si sytuacji gospodarczej w Stanach Zjednoczonych i w pastwach Unii Europejskiej.
Zarówno w 2008, jak i 2009 r. najwikszy roczny wzrost w grupie przedsibiorstw zanotowa-ły przedsibiorstwa małe (odpowiednio 3,4% i 3,3%). Wyniki te wiadcz o znaczcym przyspie-szeniu wzrostu liczby firm w porównaniu z całym okresem 2003–2007, kiedy wzrost redniorocz-ny wyniósł 2,5%. W 2008 r. szybko wzrastała jeszcze liczba firm rednich (o 3,2% w porównaniu z 2007 r.), jednak ich dynamika znaczco wyhamowała w kolejnym roku (wzrost jedynie o 1,4%). Wyrane wyhamowanie nastpiło równie w pozostałych grupach. W grupie mikroprzedsi-biorstw wzrost, który w 2008 r. wyniósł 1,9% w porównaniu z poprzednim rokiem obniył si i wyniósł w 2009 r. 0,2%. Podobnie w przedsibiorstwach duych, w 2008 r. liczba przedsi-biorstw zwikszyła si w skali roku o 1,6%, natomiast w 2009 r. spadła o 0,1%.
Struktura podmiotowa MSP w 2008 r. obrazuje tak jak w latach poprzednich dominacj mikro przedsibiorstw nad małymi i rednimi (wykres 2). W 2008 roku jak ju wspomniano liczba zare-jestrowanych MSP wyniosła łcznie 3 788 951 przedsibiorstw, z czego dominujce mikro przed-sibiorstwa stanowiły 95% (3 599 259), małe- 4% (159 426) oraz 1% (30 266) rednie przedsi-biorstwa.
W Polsce na 1000 mieszkaców rednio przypada 99 przedsibiorstw. Liderami pod wzgl-dem liczby przedsibiorstw na 1000 mieszkaców s województwa zachodniopomorskie (125 firm) i mazowieckie (124 firmy).
Sektor MSP wytwarza 33% PKB i zatrudnia prawie 30% ogółu pracujcych w Polsce. Po 1989 r. udało si w Polsce zbudowa gospodark bazujc na własno ci prywatnej (ponad 96% podmiotów gospodarczych to podmioty prywatne) i indywidualnej aktywno ci Polaków (mikro-przedsibiorstwa to ponad 96% ogólnej liczby firm). Niestety, w ostatnich latach maleje liczba aktywnych przedsibiorstw, zmniejsza si take skłonno do uruchamiania nowych firm. Od 2001 r. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan (PKPP Lewiatan) prowadzi badania w ród wła cicieli i zarzdzajcych małymi i rednimi przedsibiorstwami po wicone identyfikacji barier rozwoju MSP. Lista dziesiciu najwaniejszych czynników utrudniajcych działalno małych i rednich przedsibiorstw jest od kilku lat niezmienna (zmianie ulega jedynie ich kolejno w rankingu).
Wykres 2. Struktura liczby MSP wg REGON w 2009 roku ródło: Opracowanie na podstawie danych PARP.
2 - % 5 5 2 - % 55 2 & 55 - % - % &
Wykres 3. Jakie czynniki i w jaki sposób wpływaj na rozwój firm i ich sytuacj ekonomiczn (% MSP, czynniki 1–10)
ródło: Opracowanie własne.
Bariery ograniczajce rozwój MSP w Polsce
Okre lenie barier ograniczajcych funkcjonowanie małych i rednich przedsibiorstw jest dzia-łaniem koniecznym w celu okre lenia dróg prowadzcych do rozwoju tego sektora.
Bariera zwizana z pozapłacowymi kosztami pracy
Najwaniejsz barier rozwoju MSP s zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy – skary si na nie 80% wła cicieli małych i rednich firm. Koszt pracy dla pracodawcy to obecnie 170% wyna-grodzenia netto pracownika (przy wynagrodzeniu brutto 3000 zł pracownik otrzymuje netto 2135 zł, ale koszt zatrudnienia dla pracodawcy wynosi 3620 zł). Dlatego obnienie składki rentowej o 7 punktów procentowych (o 2 pkt proc. dla pracodawców i o 5 pkt proc. dla pracowników) nie zo-stało uznane przez przedsibiorców za istotn zmian. Wysokie pozapłacowe koszty pracy wpły-waj na zmniejszenie konkurencyjno ci małych i rednich przedsibiorstw, a take na ogranicze-nie ich chci zwikszania zatrudogranicze-nienia. Potwierdzaj to wła ciciele MSP, spo ród których 62,3% twierdzi, e obnienie pozapłacowych kosztów pracy miałoby znaczcy pozytywny wpływ na poziom zatrudnienia. I to nie tylko ze wzgldu na moliwo zatrudnienia dodatkowych
pracowni-0 20 40 60 80 100
konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsibiorstw procedury administracyjne brak wykwalifikowanych pracowników brak moliwo ci stosowania elastycznych form zatrudnienia konkurencja za strony szarej strefy nieelastyczne prawo pracy stawki podatku dochodowego od działalno ci gospodarczej brak przejrzysto ci systemu podatku dochodowego od działalno ci gospodarczej brak przejrzysto ci jednoznaczno ci podatków po rednich pozapłacowe koszty pracy
ków, ale take na zmniejszenie szarej strefy w zatrudnieniu, któr wła ciciele firm ocenili w 2008 r. na 19%.
Wykres 4. Jaki wpływ na poziom zatrudnienia w firmie miałoby obnienie pozapłacowych kosztów pracy? (% MSP)
ródło: Opracowanie własne. Bariery podatkowe
Dla ponad 70% MSP bardzo istotn barier rozwoju jest brak przejrzysto ci i jednoznaczno ci podatków po rednich (VAT i akcyza) oraz podatków od działalno ci gospodarczej (CIT, PIT od działalno ci gospodarczej). Wła ciciele małych i rednich przedsibiorstw uwaaj, e brak czy-telno ci w regulacjach podatkowych zwiksza ryzyko działalno ci gospodarczej i generuje koszty, które w sposób nieuzasadniony obciaj ich działalno , zmniejszajc tym samym konkurencyj-no . Prawie 60% przedsibiorców zapytanych o najbardziej uciliwe dla nich przepisy prawa wskazuje przede wszystkim na ustaw o VAT oraz ustaw o PIT i CIT. Cigła zmienno oraz niejednoznaczno przepisów prawa podatkowego dotyczcego VAT mogłaby zosta – w opinii ok. 60% wła cicieli firm – zneutralizowana przez wprowadzenie jednolitej (ze wskazaniem na 15%) stawki podatku VAT. Barier dla prawie 70% przedsibiorców jest wysoko stawki podat-ku dochodowego. Co prawda od 2004 r. obowizuje w Polsce 19% stawka podatpodat-ku od działalno ci gospodarczej, ale nie jest to ju poziom konkurencyjny. W takich krajach, jak Irlandia, Cypr, Es-tonia, Łotwa, Litwa, Wgry, stawka podatku CIT jest ju nisza ni w Polsce. Wzrost gospodarczy osigany w tych krajach (poza Wgrami, których problemy tkwi nie w podatkach, a w finansach publicznych w ogóle) pozwala na postawienie tezy o zaleno ci midzy niskim poziomem danin publicznych a wysokim tempem wzrostu PKB. Obnienie stawki podatku dochodowego od dzia-łalno ci gospodarczej jest wane take z tego wzgldu, e polskie przedsibiorstwa, szczególnie małe i rednie, cigle s słabe kapitałowo, co ogranicza ich moliwo ci rozwoju [PARP, 2009].
62% 21%
15% 2%
bardzo znaczcy pozytywny wpływ na poziom zatrudnienia
umiarkowany wpływ na poziom zatrudnienia
nie miałoby wpływu na poziom zatrudnienia
Dla firm małych i rednich wiksze znaczenie ni dla mikroprzedsibiorstw ma bezpiecze-stwo podatkowe. Wynika to z faktu, i wraz ze wzrostem skali działalno ci ro nie ryzyko podat-kowe, które moe zagrozi funkcjonowaniu przedsibiorstwa. Irlandia – 12,5% (nie od kadego rodzaju działalno ci), Cypr – 10%, Estonia – dochód spółki nie podlega opodatkowaniu, je li nie zostaje wypłacony udziałowcom i akcjonariuszom; wypłacane dywidendy i inne transfery zysków s opodatkowane stawk 21%, Łotwa – 15%, Litwa – 15%, Wgry – 16%. W 2008 r. take Bułga-ria obniyła CIT do 15%.
Bezpieczestwo podatkowe wie si z przejrzysto ci regulacji podatkowych oraz z ich sta-bilno ci. Narzdziem po rednim zwikszajcym bezpieczestwo podatkowe jest instytucja wi-cej interpretacji prawa podatkowego.
Wykres 5. Które z poniszych rozwiza s najwaniejsze z punktu widzenia firmy? (% MSP) ródło: Opracowanie własne.
Bariery administracyjne
Dla niemal 57% MSP barier ich rozwoju s procedury administracyjne – uciliwe, kosztow-ne, wynikajce z niedobrego prawa, ze złego jego stosowania przez administracj publiczn oraz z nieprzygotowania urzdników i urzdów do pracy. Np. brak „jednego okienka” dla rejestracji działalno ci gospodarczej; róne interpretacje tych samych zapisów prawa podatkowego w ró-nych urzdach skarbowych w Polsce; długo trwajce, nakładajce
si na siebie kontrole w przedsibiorstwach; stosowanie rónych kursów do przeliczania kwot w walucie obcej na potrzeby PIT, CIT, VAT i ustawy o rachunkowo ci; konieczno ustalania co kwartał podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób prowadzcych działalno gospodarcz i osób z nimi współpracujcych; konieczno przechowywania przez 50 lat w formie papierowej dokumentów, na podstawie których nastpuje ustalenie podstawy
wymia-0 20 40 60
obnienie stawki podaktowej od dochodów poprawa bezpieczestwa rozszerzenie katalogu wydatków uznawanych za
koszty uzyskania przychodów trudno powiedzie
mikro przedsibiorstwa małe przedsibiorstwa rednie przedsibiorstwa
ru emerytury lub renty; obowizek prowadzenia przez przedsibiorc ewidencji osób obdarowa-nych, jeeli jednostkowa cena nabycia lub koszt wytworzenia prezentu przekracza 5 zł.
Nadmiar procedur administracyjnych to nie jedyne ródło kosztów ponoszonych przez przed-sibiorców w wyniku zmian i wprowadzania cigle nowych regulacji. Naleałoby do nich doda koszty zwizane z ryzykiem regulacyjnym (kontrolowanie zgodno ci z przepisami okre lajcymi zasady działania przedsibiorstw), a take koszty alternatywne (koszty utraconych moliwo ci) [PARP, 2009].
Te ostatnie powstaj w wyniku zaniechania przez przedsibiorstwa działa inwestycyjnych i operacyjnych ze wzgldu m.in. na brak przewidywalno ci terminu i kierunku zmian regulacji, w tym zmian wysoko ci danin publicznych. Koszty wynikajce z barier administracyjnych to take czas tracony przez kierownictwo przedsibiorstwa na dopełnianie rónych formalno ci urzdniczych. Wła ciciele małych i rednich firm szacuj, e 16,6% czasu pracy, czyli 1 godzin i 20 minut po wicaj codziennie na dopełnianie rónych urzdniczych formalno ci.
Bariery zatrudnienia
Istotn barier rozwoju małych i rednich przedsibiorstw jest nieelastyczne prawo pracy (dla ponad 60% MSP). Dzisiaj przedsibiorstwa, szczególnie MSP, musz budowa swoj pozycj konkurencyjn na jako ci, specjalizacji i dostosowywaniu oferty do indywidualnych wymaga klientów. Do realizacji takiej strategii niezbdna jest moliwo budowania zespołów pracowni-czych pod konkretne projekty, a to wymaga stosowania zrónicowanych rozwiza w prawie pracy, moliwo ci korzystania z elastycznych form zatrudnienia (ich brak to czynnik ograniczaj-cy rozwój dla 58% wła cicieli małych i rednich przedsibiorstw). W opinii przedsibiorców pol-skie prawo pracy takich rozwiza nie oferuje. Ogranicza tym samym moliwo dostosowywania si firm do zmian w warunkach gospodarowania i zmniejsza ich konkurencyjno . Barier rozwo-ju MSP, która pojawiła si w 2008 r., jest – w ocenie 57,7% wła cicieli firm – niedobór wykwali-fikowanych pracowników. Przyczyn wystpienia tej bariery, przy cigle wysokim poziomie bez-robocia (1,74 mln ) i niskiej stopie zatrudnienia (48,4%), jest wiele: wzrost gospodarczy, który zwiksza zapotrzebowanie na rce do pracy; niedopasowanie strukturalne rynku pracy do potrzeb gospodarki wynikajce m.in. ze złej polityki edukacyjnej; wzrost emigracji Polaków do krajów UE; a take regulacje prawne, które wypychaj z rynku pracy osoby w wieku aktywno ci zawo-dowej (wcze niejsze emerytury).
Problemy z dostpem do wykwalifikowanych pracowników dotknły od 1 stycznia 2006 r. do 30 czerwca 2007 r. 44 % MSP, w tym a 11,5% firm szukało wówczas kandydatów do pracy bez-skutecznie. Najcz ciej poszukiwani byli pracownicy sprzeday, specjali ci, wykwalifikowani pracownicy budowlani oraz wykwalifikowani operatorzy maszyn. W odniesieniu do tych specjal-no ci poszukiwanie trwało najdłuej i najcz ciej te nie przynosiło rezultatu.
W efekcie brak rk do pracy, a nie wzrost wydajno ci pracy, w coraz wikszym stopniu wpły-wa na wzrost wynagrodze w sektorze MSP, co moe prowpły-wadzi do utraty konkurencyjno ci przez te przedsibiorstwa.
Szara strefa
Dla ponad 59% MSP barier rozwoju jest istnienie szarej strefy – ukrywanie przez przedsi-biorstwa przychodów i zatrudnienia. Jest to bariera tym istotniejsza, e skala nieujawniania przy-chodów przez przedsibiorstwa w opinii wła cicieli firm ro nie. W 2007 r. oceniali oni, e ok.
25% obrotów jest ukrywanych przed urzdem skarbowym, w 2008 r. poziom ten wzrósł do 30%. Wysoka w ocenie przedsibiorców jest te skala ukrywania zatrudnienia (27% w 2007 r. i blisko 19% w 2008 r.). Szara strefa jest najwiksza w sektorze budowlanym – nie ujawnia si tu przed urzdem skarbowym 37% obrotów, a ponad 30% pracowników zatrudnionych jest na czarno. Duy poziom nielegalnego zatrudnienia wystpuje równie w przedsibiorstwach transportowych. Dla firm działajcych zgodnie z prawem istnienie szarej strefy oznacza obnienie ich konkuren-cyjno ci – ponoszone przez nie koszty i płacone daniny publiczne s bowiem wysze ni w fir-mach ukrywajcych przynajmniej cz przychodów i zatrudnienia. Ponad 30% przedsibiorców, uznajcych si za poszkodowanych istnieniem szarej strefy, ocenia, e ich przychody byłyby o co najmniej 20% wysze, gdyby cz firm z ich brany nie działała w szarej strefie; blisko połowa przedsibiorców strat przychodów szacuje na 6–20%. Przyczyn tak duych rozmiarów tego zja-wiska naley szuka przede wszystkim po stronie nadmiernych regulacji oraz niejednoznacznych, zmiennych przepisów dotyczcych działalno ci gospodarczej i wicych si z nimi wysokich kosztów, w reglamentowaniu działalno ci gospodarczej, a take w wysoko ci podatków i parapo-datków [PARP, 2009].
Inne bariery
Lista barier rozwoju małych i rednich przedsibiorstw jest o wiele dłusza, na której w dalszej kolejno ci moemy zauway zatory płatnicze, które prowadz do problemów z płynno ci i gro bankructwem, szczególnie w sytuacji, gdy sdy gospodarcze rozpatruj spory przecitnie w cigu 800 dni. Przeszkod dla rozwoju MSP jest równie słabo rozwinita infrastruktura, niestabilna sytuacja polityczna, a take trudno ci w dostpie do funduszy unijnych, szczególnie w kontek cie bardzo duych oczekiwa: ze rodków przewidzianych na lata 2007–2013 w pierwszych dwóch latach o dofinansowanie zamierza ubiega si 18,9% wła cicieli MSP [Grodzka 2007].
3. Modele wspierania rozwoju przedsibiorczoci
Literatura przedmiotu wskazuje dwa modele rozwoju przedsibiorczo ci małych i rednich przedsibiorstw tj. model rozwoju autonomicznego i model rozwoju wspieranego [Chudzik 2002]. Pierwszy z nich odnosi si do wikszo ci wła cicieli małych i rednich firm, w którym stanowi oni główny i decydujcy czynnik uruchomienia procesu przedsibiorczego. Natomiast w modelu rozwoju wspieranego mona wyodrbni zrónicowane formy i metody owego wspomagania zarówno potencjalnych, jak i ju działajcych przedsibiorców. Mona rozróni tutaj dwa przy-padki tego modelu:
– model sieciowy wspomagania tworzenia i funkcjonowania małych i rednich przedsibiorstw;
– model wspierania potencjalnych przedsibiorców przez wyspecjalizowane instytucje.
Model sieciowy jest realizowany poprzez takie metody wspierania przedsibiorczo ci jak: franchising, outsourcing, umowy dealerskie i akwizycj (Tabela 1). Pod koniec XX wieku w opar-ciu o do wiadczenia pastw gospodarczo rozwinitych, powstało wiele wyspecjalizowanych insty-tucji wspierajcych małe i rednie przedsibiorstwa. Potencjalny przedsibiorca (jak równie ju działajcy) moe w tych instytucjach uzyska pomoc o charakterze: szkoleniowym, informacyjno-doradczym, rzeczowym lub finansowym. Zbiór tych instytucji jest liczny. W tabeli 2 podano ich
systematyk i rodzaj pomocy wiadczonej na rzecz indywidualnych przedsibiorców zgodnie z głównymi celami badanej instytucji.
Polityka wobec małych i rednich przedsibiorstw w Unii Europejskiej pozostaje w gestii po-szczególnych krajów członkowskich i dlatego nie istniej specyficzne dyrektywy dotyczce wy-łcznie tych przedsibiorstw. Działania podejmowane przez Uni Europejsk na rzecz sektora małych i rednich przedsibiorstw prowadzone s na zasadzie subsydiarno ci, za przepisy wspól-notowe w tej dziedzinie maj posta zalece lub decyzji.
Tabela 1. Metody wspierania w modelu sieciowym
Metody wspierania Rodzaje oferowanego wsparcia Typ MSP
Stopie uzalenienia od macierzystego
przedsibior-stwa FRANCHISING korzystanie ze znaku
towaro-wego, marki, procedury pro-dukcyjnej technologii systemów organizacyjnych
małe i rednie
relatywnie duy- wynikajcy z umowy franchisingu
OUTSOURCING zapewnienie zbytu produktów i usług, zmniejszenie ryzyka działalno ci małe i rednie zrónicowany: od cisłej współpracy na zasadach partnerskich do uzalenienia wynikajcego z posiadanych udziałów
UMOWY DEALERSKIE wyłczno sprzeday wyrobów (zwykle znanych marek)na danym obszarze, korzystanie ze znaku firnowego
wszystkie typy
zindywidualizowany (w umowie pomidzy dealerem a producentem)
AKWIZYCJA sprzeda wyrobów (zwykle
znanych marek), przygotowanie do działalno ci np. szkolenia
Mikrofilmy relatywnie niski i w ranach ustalonych zasad
ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra nicka, Koncepcja rozwoju przedsibiorczo ci ekonomicznej i pozaekonomicznej, Katowice 2002.
Tabela 2. Główne typy instytucji wspierajcych przez M P i oferowane przez nie rodzaje pomocy
Typ instytucji
Rodzaj pomocy informacyjno-
doradcza Szkoleniowa rzeczowa Finansowa Agencja rozwoju i
wspie-rania MSP * * * O rodki wspierania przedsibiorczo ci * * Inkubatory * * Urzdy pracy * * Wyspecjalizowane insty-tucje finansowe * *
ródło: Opracowanie własne na podstawie T. Kra nicka, Koncepcja rozwoju przedsibiorczo ci, ibidem.
Istotnym dokumentem wyznaczajcym kierunki polityki Unii Europejskiej wobec małych i rednich przedsibiorstw był przedstawiony przez Komisj Europejsk „Wieloletni Program na Rzecz Przedsibiorstw i Przedsibiorczo ci” na lata 2001–2005 z budetem około 450 mln euro. Zadania wynikajce z tego programu koncentrowały si wokół nastpujcych zagadnie:
– „programowania przedsibiorczo ci jako warto ciowej i efektywnej umiejtno ci zorientowanej na konsumenta i opartej na kulturze wiadczenia usług,
– tworzenia otoczenia biznesu i ram prawnych dla trwałego wzrostu gospodarczego oraz rozwoju bada, innowacyjno ci i przedsibiorczo ci,
– poprawy dostpu do instrumentów finansowych MP,
– zwikszenia konkurencyjno ci MP w gospodarce opartej na wiedzy,
– zapewnienie lepszego dostpu do sieci instytucji wpierania biznesu i usług dla przedsibiorców” [Klasik 2006].
Polityka rozwoju przedsibiorczo ci w UE skierowana jest obecnie na trzy główne obszary, a mianowicie:
– promowanie przedsibiorczo ci;
– tworzenie rodowiska wspierajcego zmiany i innowacje; – zapewnienie przedsibiorstwom dostpu do rynków.
W pierwszym obszarze działania koncentruj si na poprawie dostpu małych i rednich przed-sibiorstw do rodków finansowych i prowadzone s we współpracy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Ponadto działania te dotycz równie rozwoju usług dla biznesu, tworzenia regulacji pomagajcych rozwojowi usług dla biznesu, two-rzenia regulacji pomagajcych rozwojowi przedsibiorczo ci, zapewnienia doradztwa oraz wspie-rania rozwoju kwalifikacji pracowników i ich motywacji, zwikszajcych atrakcyjno inwesty-cyjn regionów.
Szczególne znaczenie dla rozwoju przedsibiorczo ci małych i rednich przedsibiorstw Unia Europejska przykłada w obszarze tworzenia rodowiska wspierajcego innowacje i zmiany. Przed-siwzicia w tym obszarze realizowane s poprzez upowszechnianie najlepszych praktyk i wymia-n do wiadcze midzy pastwami, regionami i przedsibiorstwami. Szczególna uwaga po wi-cona jest jednak rozwojowi wiedzy i innowacji oraz ich dyfuzji.
Działania zawarte w trzecim obszarze obejmuj konsolidacj Jednolitego Rynku, ułatwienie dostpu do rynku globalnego, upowszechnianie standardów rynkowych, promocji handlu i nowych sieci dystrybucji. Ponadto, unijna polityka przedsibiorczo ci ukierunkowana jest na usuwanie wielu barier w dostpie do rynku, które dotycz głównie regionów opónionych w rozwoju.
Wanym narzdziem wspierania małych i rednich przedsibiorstw w UE jest pomoc finanso-wa z unijnych rodków strukturalnych. Najwikszy udział w strukturze wykorzystania rodków na finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i rednich przedsibiorstw w UE ma pomoc finansowa z unijnych rodków strukturalnych. Najwikszy udział w strukturze wyko-rzystania rodków na finansowanie poszczególnych instrumentów wspierania małych i rednich przedsibiorstw stanowi pomoc finansowa w postaci grantów, poyczek, subsydiowania stóp pro-centowych itp. Kolejne miejsce zajmuj dotacje szkoleniowe dla tych przedsibiorstw, usługi doradcze oraz wspomagania biznesu. Cz rodków przeznacza si na wsparcie innowacji, roz-wój technologii oraz finansowanie infrastruktury fizycznej dla małych i rednich przedsibiorstw.
Przestrze realizowanej obecnie polityki wobec drobnych i rednich przedsibiorstw została okre lona na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku przez „Strategi Li-zbosk”. Głównym jej celem stało si stworzenie na terytorium Wspólnoty Europejskiej, do 2010 roku, najbardziej konkurencyjnej na wiecie gospodarki opartej na wiedzy.
Kady wiosenny szczyt Rady Europejskiej, od przyjcia Strategii Lizboskiej, po wicony był ocenie postpów wdraania tej Strategii. Podczas szczytu w 2004 roku przyznano, e przepa pomidzy europejsk i amerykask gospodark powiksza si. Pomimo i wiadomo było, e w wielu dziedzinach nie uda si osign załoonych celów Strategii, uznano, e nie naley odrzu-ca jej, a jedynie przeformułowa [Piech 2005].
Nowy etap wdraania Strategii Lizboskiej został zapocztkowany w trakcie wiosennego szczytu Rady Europejskiej (2005 roku) [Strategia Lizboska 2005]. Okre lono trzy istotne wymia-ry Strategii Lizboskiej: ekonomiczny, społeczny, rodowiskowy. Realizacji na nowo sformuło-wanej Strategii Lizboskiej maj słuy:
– Zintegrowany Pakiet Wytycznych na lata 2005–2008, tj. połczone w jednym dokumencie Ogólne Wytyczne Polityki Gospodarczej oraz Wytyczne w sprawie Zatrudnienia. W tym doku-mencie zaleca si inwestowanie w działania słuce poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawo-dowych społeczestwa, rozwój systemu uczenia si przez całe ycie.
– Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dot. polityki spójno ci na lata 2007–2013. W dokumencie wskazuje si m.in. rol edukacji i szkole jako narzdzia spójno ci oraz konieczno wspierania reform systemów edukacji i szkole [Polityka spójno ci… 2005].
Nowa wersja Strategii Lizboskiej wyznacza mniej ambitne, ale bardziej realne cele na lata 2005– 2010, m.in. osignicie trzyprocentowego tempa wzrostu gospodarczego, stworzenie sze ciu mi-lionów nowych miejsc pracy w cigu 5 lat, otwarcie rynku usług we Wspólnocie oraz zwikszenie wydatków na badania i rozwój.
Obecnie Strategi Lizbosk traktuje si bardziej jako zestaw wytycznych, według których na-ley tworzy strategie narodowe przystosowane do lokalnych warunków. Kierunek zmian powi-nien by dla wszystkich członków Unii Europejskiej ten sam, natomiast rodki i metody powinny by odpowiednio dobrane do specyfiki danego kraju.
4. Podsumowanie
Małe i rednie przedsibiorstwa pozwalaj budowa trwałe podstawy wzrostu gospodarczego – w nich powstaje najwicej miejsc pracy, s elastyczne, łatwiej dostosowuj si do oczekiwa klientów, a take do zmieniajcych si warunków gospodarowania. Lepiej wykorzystuj dostpne im czynniki produkcji, s bardziej rentowne. Dziki nim rozwija si sektor usług, a due przedsi-biorstwa mog optymalizowa swoje koszty, korzystajc z outsourcingu. W MSP kształtuj si przedsibiorcze postawy, bez których polska transformacja bdzie cigle opierała si na proryn-kowych postawach ludzi jako konsumentów, a nie na skłonno ci do przedsibiorczej aktywno ci.
Dlatego naley w sposób systemowy i kompleksowy zreformowa polskie prawo, urzdy ad-ministracji publicznej, sdownictwo gospodarcze tak, aby otoczenie gospodarcze, które tworz, sprzyjało rozwojowi przedsibiorczo ci i przedsibiorstw w Polsce. Sprawy wymagajce zała-twienia w pierwszej kolejno ci to: nowelizacja ustawy o swobodzie działalno ci gospodarczej, nowelizacja ustawy o VAT, nowelizacja ustawy o PIT, nowelizacja Kodeksu pracy, nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy – Prawo budowlane, nowa
ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym. Wła ciwie wikszo ustaw gospodarczych wymaga nowelizacji a cze z nich zniesienia.
O dalszym rozwoju sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce bd decydowa nie tylko indywidualne wysiłki potencjalnych przedsibiorców, ale take zbiena z nimi polityka rz-du, polityka władz lokalnych i to we wszystkich przekrojach.
Przeprowadzone badania pozwoliły na okre lenie nastpujcych barier ograniczajcych przedsi-biorstw małych i rednich firm:
• brak rodków finansowych,
• popyt na lokalnym i regionalnym rynku, • wysoko obcie podatkowych, • uwarunkowania organizacyjno-prawne, • bariery innowacyjno-techniczne, • dostp do informacji gospodarczej,
• brak wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy. Bibliografia
[1] Chudzik J., 2003, Czynniki stymulujce rozwój małych i rednich przedsibiorstw, [w:] „Podstawowe determinanty rozwoju przedsibiorczo ci w latach 2002–2003”, Zeszyt Nau-kowy SGH, Warszawa, s. 249–253.
[2] Doing Business 2007, Bank wiatowy 2007.
[3] Grodzka D, Zatory płatnicze jako bariera rozwoju przedsibiorstw (MSP) [w:] Varia. Z prac Biura Analiz Sejmowych, E. Karpowicz (red.), Studia BAS, Warszawa 2007, s. 81– 100.
[4] Klasik A.,, 2006, Przedsibiorczo i konkurencyjno a rozwój regionalny, Katowice [5] Kra nicka T., Koncepcja rozwoju przedsibiorczoci ekonomicznej i pozaekonomicznej,
Katowice 2002, s. 228.
[6] Piech K., Strategia Lizboska – kontekst powstania i realizacji, [w:] „Strategia Lizboska, a moliwo ci budowania gospodarki opartej na wiedzy w Polsce-wnioski i rekomendacje”, pod red. E. Okoskiej-Horodyskiej, K. Piecha, Warszawa 2005, s. 29–32.
[7] PARP, 2009 www.parp.gov.pl.
[8] Polityka spójnoci na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Strategiczne Wytyczne Wspólnotowe 2007–2013, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2005, www.npr.gov.pl.
BARRIERS OF THE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM COMPANIES
Summary
The article presents barriers which limit the entrepreneurship of small and me-dium companies on the basis of the research that have been done. The basic barriers of entrepreneurship development are as follows: lack of financial resources of a company, demand on local and regional markets, the amount of tax charges. Fur-thermore, there are presented two models of entrepreneurship development of small and medium companies, i.e.: the model of autonomical development and the model of supported development.
Keywords: sector of small and medium enterprises, barriers to development, entrepreneurship
Dagmara K. Zuzek
Zakład Ekonomii I Polityki Gospodarczej Wydział Rolniczo-Ekonomiczny Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Al. Mickiewicza 21, 30-121 Kraków e-mail: d.zuzek@ur.krakow.pl
