Ocena efektywności finansowej przedsiębiorstw turystycznych notowanych na GPW w Warszawie w latach 2007–2011

FOLIA OECONOMICA 267, 2012

Michał Comporek*

OCENA EFEKTYWNOĝCI FINANSOWEJ PRZEDSIĉBIORSTW TURYSTYCZNYCH NOTOWANYCH NA GPW W WARSZAWIE

W LATACH 2007–2011

1. WPROWADZENIE

Turystyka odgrywa istotny wpływ na gospodarki narodowe wielu paĔstw wiata. O zwizkach turystyki z ekonomi moĪna mówiü zarówno w skalach „makro”, jak i „mikro”. Z jednej strony oddziałuje ona na PKB poszczególnych krajów, ich bilans płatniczy, budĪet, stop inflacji itd. Z drugiej natomiast akty-wizuje regiony i miejscowoci turystyczne, wpływa na efektywnoü funkcjono-wania przedsibiorstw branĪowych, wreszcie polepsza sytuacj ekonomiczn gospodarstw domowych.

Znaczenie turystyki, dajce siująüzarówno w formie oceny jakociowej (m. in. podnoszenie konkurencyjnoci kraju i regionów, tworzenie warunków do rozwoju lokalnej przedsibiorczoci), jak i w liczbach (wkład w PKB, genero-wanie miejsc pracy), jest bardzo duĪe. Udział polskiej gospodarki turystycznej w tworzeniu PKB kształtuje sina poziomie około 8%. Pod tym wzgldem Pol-ska nieznacznie odbiega od redniej europejskiej i takich paĔstw jak Turcja czy Niemcy1. Prognozowane za wartoci tego wskanika tworz satysfakcjonujc perspektyw rozwoju tej działalnoci w Polsce (zob. tab. 1). Mog one jednak ulec pogorszeniu z uwagi na majcy miejsce kryzys gospodarki wiatowej.

Wspomniany kryzys gospodarczy2 dotknł takĪe polsk bran turystyczn. Według wstpnych szacunków UNWTO w 2008 r. w Polsce zanotowano spadek liczby przyjazdów turystów zagranicznych o 9%. Tak duĪego zmniejszenia

*

Mgr, asystent w Katedrze Analizy i Strategii Przedsibiorstwa UŁ.

1

M. G a j e w s k a, Logistyczne ujĊcie zarządzania przedsiĊbiorstwem turystycznym, „Logo-Forum” 2009, Vol. 5, Issue 3, No. 2.

2

Autor niniejszego opracowania pod nazw „kryzys” rozumie procesy zapocztkowane w połowie 2007 r. w zwizku z załamaniem si rynku kredytów subprime, które nastpnie przy-czyniły si do zmian na rynku walutowym, znacznych spadków cen surowców, załamania wiary-godnoci szeregu instytucji finansowych, zwikszeniu bezrobocia, ekonomicznej stagnacji wielu paĔstw wiata i innych negatywnych efektów gospodarczych trwajcych do dnia dzisiejszego.

pływu turystów cudzoziemców nie odnotował wówczas Īaden inny kraj europej-ski3. Ta zła koniunktura utrzymała si takĪe w 2009 r., kiedy to nastpił dalszy spadek liczby przyjazdów turystów zagranicznych o około 10%4. Dopiero od 2010 r. zanotowano stały i wysoki (dochodzcy do 8,5%) wzrost liczby przyjaz-dów cudzoziemców do naszego kraju. JednakĪe trzeba przypomnieü, Īe nieko-rzystn sytuacj na rodzimym rynku turystycznym ratowało w ówczesnym cza-sie: wysokie uczestnictwo Polaków w krajowych wyjazdach turystycznych (na poziomie zbliĪonym do 2005–2007 r.) i przede wszystkim rosncy popyt na wy-jazdy zagraniczne (w 2008 r. był on wyĪszy o 44% w stosunku do roku 2005)5.

T a b e l a 1 Udział gospodarki turystycznej wybranych krajów UE w tworzeniu PKB

wraz z prognoz do 2019 r. (w %) Rok 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 UE 11,4 10,3 10,2 9,9 9,6 9,3 9,4 9,5 9,6 9,6 Polska 7,8 7,0 7,9 8,3 7,7 7,8 8,2 8,2 8,1 8,1 Niemcy 9,6 8,1 8,0 8,2 7,9 7,8 8,1 8,2 8,3 8,4 Turcja 13,3 12,0 11,4 9,4 9,1 8,6 8,5 8,2 7,9 7,7 Czechy 12,6 11,2 11,7 11,3 10,9 11,2 11,6 11,8 11,9 12,0 Hiszpania 18,8 17,7 17,5 16,7 16,3 15,8 15,7 15,5 15,3 15,0 

r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych wiatowej Komisji Turystyki i PodróĪy (WTTC) z 2009 r.

Zasadniczym celem opracowania jest udowodnienie wystpowania nieko-rzystnych róĪnic w osiganej efektywnoci finansowej przez przedsibiorstwa turystyczne notowane na Giełdzie Papierów Wartociowych w Warszawie w latach 2007–2011.

Postawiona hipoteza badawcza stwierdzajca, Īe w wikszoci przedsi-biorstw turystycznych notowanych na GPW w Warszawie wystpuje znaczce pogorszenie si wyników finansowych ich działalnoci w badanym okresie, poddana została weryfikacji empirycznej z wykorzystaniem nastpujcych miar oceny efektywnoci finansowej przedsibiorstwa, takich jak:

a) wskanik dynamiki przychodów ze sprzedaĪy usług, b) współczynnik obrotowoci aktywów,

3

T. D z i e d z i c, K. Ł o p a c i Ĕ s k i, A. S a j a, J. S z e g i d e w i c z, Wpływ Ğwiatowego

kryzy-su gospodarczego na stan i perspektywy rozwoju sektora turystyki w Polsce, Departament

Tury-styki Ministerstwa Sportu i TuryTury-styki, Warszawa 2009.

4

Dane zaczerpnite ze statystyk Instytutu Turystyki, www.intur.pl

5 Ibidem.

c) współczynnik rentownoci operacyjnej oraz d) współczynnik rentownoci aktywów.

Wybór do analizy efektywnoci ekonomicznej wymienionych mierników oceny efektywnoci finansowej przedsibiorstwa wydaje si byü uzasadniony argumentem istnienia silnego i bezporedniego zwizku midzy sytuacj na rynku usług turystycznych, a wynikami działalnoci przedsibiorstw turystycz-nych.

Dla potrzeb realizacji celu opracowania wykorzystany został podział przed-sibiorstw turystycznych na podstawie kryterium funkcjonalnoci, obejmujcego rodzaj wiadczonych usług. W ten sposób wyróĪniü moĪna bowiem m. in.: przed-sibiorstwa hotelarskie, gastronomiczne, transportowe, sanatoryjne i uzdro-wiskowe, rekreacyjno-sportowe, biura podróĪy6 i inne. KaĪde z nich posiada swo-j odrbn specyfik i w róĪny sposób moĪe reagowaü na zmiany zachodzce na rynku usług turystycznych, szczególnie w trudnych ekonomicznie latach 2007– 20117.

Realizacji celu pracy ma sprzyjaü ponadto przedstawienie pojcia przedsi-biorstw turystycznych i charakteru ich działania oraz wyników empirycznych badaĔ nad ich efektywnoci finansow. Tym samym artykuł ten dzieli si na dwie główne czci, które stanowi podstaw syntezy rozwaĪaĔ zawartej w za-koĔczeniu opracowania.

2. POJĉCIE PRZEDSIĉBIORSTWA TURYSTYCZNEGO I JEGO MIEJSCE NA RYNKU ĝWIADCZONYCH USŁUG

W niniejszej publikacji autor celowo uĪył terminu „przedsibiorstwo tury-styczne”, który odnosiü si bdzie do podmiotów gospodarczych bdcych przedmiotem dalszej analizy. Tego rodzaju postpowanie – aczkolwiek całko-wicie uzasadnione ekonomicznym i prawnym charakterem działalnoci tego rodzaju jednostek – nie znajduje wyrazu w okreleniach terminu „przedsibior-stwo turystyczne” wystpujcych w literaturze przedmiotu.

Bardzo czsto zamiast terminu „przedsibiorstwo turystyczne” stosuje si zamiennie okrelenia: „podmioty turystyczne” oraz „podmioty wiadczce usłu-gi turystyczne”. Niestety, w rozwaĪaniach na temat pojcia przedsibiorstwa

6

Obejmujce zarówno organizatorów turystyki, jak i agentów i poredników turystycznych.

7

W opracowaniu pominito spółk Olympic Entertainment Group AS, choü została ona za-szeregowywana do grona przedsibiorstw naleĪących do branĪy „Hotele i Restauracje”. W istocie Ğwiadczy ona usługi hazardowe (sieü kasyn) i zdaniem autora nie powinna byü traktowana jako przedsiĊbiorstwo turystyczne.

turystycznego nie spotykamy klarownej definicji oraz nie ma wskazaĔ odnoszą-cych siĊ do wyjaĞnienia róĪnic w obu wskazanych terminach8.

Niektórzy autorzy sugerują, by podmioty takie jak: pensjonaty, gospodar-stwa agroturystyczne, schroniska, kempingi, pola biwakowe, biura podróĪy na-zwaü podmiotami turystycznymi, poniewaĪ Ğwiadczą usługi wyłącznie turystom przebywającym na wypoczynku kilkudniowym. Natomiast podmioty, takie jak: motele, zajazdy, hotele, restauracje, bary proponują nazwaü podmiotami Ğwiad-czącymi usługi turystyczne, poniewaĪ sprzedają one swoją ofertĊ nie tylko tury-stom, ale takĪe (a moĪe przede wszystkim) przedsiĊbiorcom, handlowcom, uczniom etc. Co wiĊcej, ludzie ci korzystają z usług tychĪe podmiotów w krót-kim horyzoncie czasowym9.

Zdaniem autora, nie do koĔca moĪna siĊ zgodziü z taką interpretacją. Coraz czĊĞciej przecieĪ z usług biur podróĪy korzystają nie tylko turyĞci, ale choüby przedsiĊbiorcy, którzy chcą zorganizowaü swoim pracownikom wyjazdy szkole-niowe bądĨ motywacyjne w odmiennym, nierzadko zagranicznym otoczeniu i w tym celu korzystają z usług touroperatorów. Z roku na rok zwiĊksza siĊ teĪ ogólna liczba hoteli wakacyjnych i obiektów typu hotel–SPA, przeznaczonych w głównej mierze dla wczasowiczów szukających kilku- lub kilkunastodniowe-go wypoczynku biernekilkunastodniowe-go. Tak wiĊc wydaje siĊ nieodpowiednim próba zaszere-gowania poszczególnych obiektów bazy turystycznej do grupy „podmiotów turystycznych” bądĨ „podmiotów Ğwiadczących usługi turystyczne” jedynie na podstawie kryteriów związanych z dominującym „typem klienta” bądĨ czasem trwania Ğwiadczonej usługi turystycznej.

Głównym celem nadrzĊdnym okreĞlającym sens istnienia przedsiĊbiorstw turystycznych jest Ğwiadczenie usług turystycznych, przy jednoczesnym zapew-nieniu równowagi finansowej, odpowiedniego stopnia płynnoĞci, dodatnich wy-ników finansowych oraz dąĪeniu do rozszerzenia rynku docelowego10. Działal-noĞcią podstawową przedsiĊbiorstw turystycznych jest bowiem Ğwiadczenie usług turystycznych, w zaleĪnoĞci od rodzaju przedsiĊbiorstwa. Usługa styczna jest wiĊc przedmiotem działania tegoĪ przedsiĊbiorstwa, zaĞ rynek tury-styczny – przedmiotem oddziaływania11.

PrzedsiĊbiorstwo turystyczne jest

(…) wyodrĊbnionym zespołem ludzi wykonujących czynnoĞci w zakresie zaspokojenia potrzeb turystów i samodzielnie podejmujących decyzje strategiczne i taktyczne, rozstrzygające o

8

M. J a l i n i k, Podmioty turystyczne czynnikiem rozwoju obszarów wiejskich, [w:] Prace

Naukowe Nr 45. Innowacje i innowacyjnoĞü w sektorze Agrobiznesu, Szkoła Główna

Gospodar-stwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu, Warszawa 2010.

9 Ibidem. 10

I. J Ċ d r z e j c z y k, Nowoczesny biznes turystyczny. Ekostrategie w zarządzaniu firmą, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 45.

11

A. P a n a s i u k (red.), Ekonomika turystyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 202–203.

noĞci działania. Jest jednostkąwyposaĪonąw Ğrodki materialne i finansowe oraz podporządkowa-nąokreĞlonej organizacji wewnĊtrznej12.

Z kolei według G. Gołembskiego

przedsiĊbiorstwo turystyczne jest podstawową jednostką organizacyjną gospodarki, słuĪącą zaspo-kajaniu potrzeb społecznych, tworzoną w celu osiągania efektów ekonomicznych przez produkcjĊ dóbr słuĪących turystom (np. produkcja gastronomiczna) i Ğwiadczenie usług turystycznych (np. noclegowe, poĞrednictwa turystycznego, rozrywkowe)13.

Przytoczone definicje wskazują, Īe za przedsiĊbiorstwa turystyczne uwaĪaü moĪna zarówno te podmioty gospodarcze, których podstawowa działalnoĞü i rozwój zaleĪy bezpoĞrednio od obsługi ruchu turystycznego, jak i te podmioty, dla których organizacja i obsługa ruchu turystycznego nie są podstawowym zakresem działalnoĞci. Tym samym moĪna przyjąü, Īe w przedstawionych okre-Ğleniach przedsiĊbiorstwa turystycznego ma miejsce rozszerzająca wykładnia ich pojĊcia. W przedmiocie ich działania znajdują siĊ bowiem wszystkie podstawo-we czynnoĞci zmierzające do zaspokojenia potrzeb społecznych, nie tylko wyni-kających z obsługi wąsko rozumianego ruchu turystycznego. Co wiĊcej, uwi-daczniają one równieĪ komplementarny charakter usług związanych z prowa-dzoną działalnoĞcią turystyczną. Zakres i skala ich dywersyfikacji wydają siĊ byü istotnym czynnikiem wzrostu efektywnoĞci finansowej przedsiĊbiorstwa.

Wydaje siĊ jednak, Īe podane okreĞlenia przedsiĊbiorstwa turystycznego powinny zostaü wzbogacone o prawny wymiar warunków ich powstania, funk-cjonowania i likwidacji. PrzedsiĊbiorstwo turystyczne, podobnie jak kaĪda jed-nostka okreĞlana tym terminem, jest wyodrĊbnionym podmiotem gospodarczym podejmującym i realizującym działalnoĞü gospodarczą o charakterze turystycz-nym w sposób trwały na własne ryzyko, rachunek i własną odpowiedzialnoĞü14. Zaprezentowana definicja przedsiĊbiorstwa turystycznego eksponuje organiza-cyjny i ekonomiczny wymiar jego działalnoĞci oraz wskazuje techniczno--ekonomiczne, produkcyjne (usługowe) i społeczno-prawne warunki jego funk-cjonowania15.

Tego rodzaju wzbogacenie okreĞlenia przedsiĊbiorstwa turystycznego przystaje do celu badania efektywnoĞci finansowej turystycznych publicznych spółek akcyjnych i z pewnoĞcią wkomponuje siĊ – w dalszych badaniach

12

M. G a j e w s k a, Logistyczne ujĊcie zarządzania przedsiĊbiorstwem turystycznym, [w:] „LogForum. Elektroniczne czasopismo naukowe z dziedziny logistyki” 2009, Vol. 5, Issue 3, No. 2, s. 3, [za:] M. B e d n a r s k a, G. G o ł e m b s k i, E. M a r k i e w i c z, M. O l s z e w s k i,

Przed-siĊbiorstwo turystyczne. UjĊcie statyczne i dynamiczne, PWE, Warszawa 2007. 13

A. P a n a s i u k (red.), Ekonomika Turystyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 203.

14

J. D u r a j, Podstawy ekonomiki przedsiĊbiorstwa, PWE, Warszawa 2004, s. 17. 15

rycznych nad ich funkcjonowaniem i rozwojem – w nurt analizy ich działalnoĞci zaproponowanej przez J. Altkorna.

Według J. Altkorna współczesna gospodarka turystyczna obejmuje wiele przedsiĊbiorstw turystycznych, które róĪnią siĊ pod wzglĊdem:

− formy własnoĞci,

− rodzaju Ğwiadczonych usług, − formy organizacyjno-prawnej, − obszaru i zasiĊgu działalnoĞci, − wielkoĞci podmiotów turystycznych, − rodzaju pełnionej funkcji,

− przedmiotu działalnoĞci

16

.

OgólnoĞwiatowy rynek turystyczny cechuje siĊ ogromną zmiennoĞcią i małą przewidywalnoĞcią. Jest to spowodowane faktem, iĪ turystyka jest w bardzo duĪej mierze uzaleĪniona nie tylko od otoczenia ekonomicznego, ale takĪe od otoczenia przyrodniczego (Ğrodowiska naturalnego) oraz społeczno--kulturowego. Na przestrzeni ostatnich dwóch lat mieliĞmy do czynienia z dwo-ma wydarzeniami, których (nieprzewidziane) skutki istotnie przyczyniły siĊ do zmian w gospodarce turystycznej Polski i Europy.

Wybuch wulkanu Eyjafjoell na Islandii w kwietniu 2010 r. spowodował ogromne straty finansowe w branĪy turystycznej w wiĊkszoĞci paĔstw w Euro-pie. Chmura wulkanicznych pyłów zakłóciła wtedy funkcjonowanie portów lotniczych w: Irlandii, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii, Norwegii, Danii, Es-tonii, Łotwy, Francji, Malty, Włoch i Niemiec. Zakłócenia te dotknĊły przeszło połowĊ wszystkich lotnisk w Europie, obsługujących ponad 2 mln pasaĪerów dziennie. Zdaniem unijnego komisarza ds. transportu Siima Kallasa, odwołanych zostało sto tysiĊcy lotów, dziesiĊü milionów pasaĪerów musiało zrezygnowaü z podróĪy samolotem, a przedsiĊbiorstwa turystyczne poniosły łączne straty w wysokoĞci 1,5–2,5 mld euro17. W polskich portach lotniczych anulowano blisko 450 operacji transportowych, co przełoĪyło siĊ na konkretne straty finan-sowe wynikające z braku wpływów z opłat lotniskowych w regionalnych por-tach lotniczych. Według szacunków w Krakowie było to około 2 mln zł, w GdaĔsku 1,2 mln zł, Katowicach 0,8 mln zł, zaĞ we Wrocławiu i Poznaniu 0,4 mln zł18.

RównieĪ zapoczątkowane w grudniu 2010 r. masowe protesty przeciwko dyktatorskim rządom w paĔstwach arabskich i niepewna sytuacja polityczna istniejąca w tych krajach, miały powaĪne skutki dla europejskiego przemysłu

16

J. A l t k o r n (red.), Ekonomika i organizacja przedsiĊbiorstw turystycznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1980.

17

A. K ł o s s o w s k a, Na wulkanie, „Rynek Turystyczny” 2010, nr 5, Polskie Wydawnictwa Specjalistyczne ProMedia, Warszawa 2010.

18

Jakie skutki wywołał wybuch wulkanu Eyjafjoell na Islandii?, wywiad z dr Janem Pamułą,

turystycznego. Tylko i wyłącznie na rynku niemieckim iloĞü rezerwacji załoĪo-nych na wyjazdy do Egiptu i Tunezji na miesiące letnie 2011 r. spadła w sumie o 85%19. Z kolei Thomas Cook, załoĪone w 1841 r. najstarsze biuro podróĪy na Ğwiecie, oceniło na 20 mln funtów straty poniesione w wyniku zawirowaĔ poli-tycznych w czasie Arabskiej Wiosny. W efekcie wartoĞü notowanych na londyĔ-skiej giełdzie akcji tego biura spadła w I półroczu 2011 r. aĪ o 60%20.

Na stosunkowo stabilnym polskim rynku turystycznym pokłosiem przed-stawianych wydarzeĔ były m. in. upadłoĞci takich biur podróĪy jak: Selectours, Witours, a zwłaszcza spektakularne bankructwo biura Orbis Travel. W 2009 r. ponad połowa z piĊtnastki czołowych polskich organizatorów turystyki21 odno-towała straty finansowe22. Tendencja ta utrzymuje siĊ do dnia dzisiejszego. Biu-ro podróĪy Triada, bĊdące jednym z najwiĊkszych polskich touBiu-roperatorów, w okresie od stycznia do grudnia 2010 r. odnotowało stratĊ rzĊdu 16,7 mln zł. Z kolei za okres całego 2010 r., powiĊkszony o pierwsze dwa miesiące 2011 r., strata wyniosła juĪ 25,2 mln zł23.

PrzedsiĊbiorstwa turystyczne charakteryzują siĊ w swoim funkcjonowaniu wysoką niestabilnoĞcią popytu oraz wysokim udziałem kosztów stałych prowa-dzonej działalnoĞci. W efekcie fluktuacja popytu ma wpływ na osiągane przez nie przychody zarówno w skali rocznej, tygodniowej jak i w ciągu dnia robocze-go24. NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe obecnie na obszarze naszego kraju działa po-nad 3 000 biur podróĪy oraz przeszło 1 800 hoteli25, z czego znaczna ich liczba osiąga dobre wyniki finansowe.

3. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĉBIORSTW TURYSTYCZNYCH NOTOWANYCH NA WARSZAWSKIEJ GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOĝCIOWYCH

SpoĞród siedmiu przedsiĊbiorstw turystycznych notowanych w latach 2007– 201126 na warszawskiej Giełdzie Papierów WartoĞciowych, wyróĪniü moĪna przedsiĊbiorstwa o rozmaitym charakterze przedmiotu ich działania.

19_{Niemieccy turyĞci unikają Egiptu i Tunezji, Raport GfK Group dla rynku turystycznego}

w Niemczech, www.gfk.pl/public_relations/pressreleases/press_articles/007366

20

Brytyjski touroperator Thomas Cook stracił ponad 600 mln dolarów na Arabskiej WioĞnie i kryzysie, www.biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/575770

21

Organizator turystyki to według Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach

turystycz-nych przedsiĊbiorca organizujący imprezĊ turystyczną. W literaturze przedmiotu utoĪsamiany jest

z touroperatorem.

22

A. W o Ĩ n i a k, Słabnie kondycja biur podróĪy, www.ekonomia24.pl/artykul/706160

23 Ibidem. 24

A. P a n a s i u k (red.), op. cit., s. 203.

25

Dane zaczerpniĊte ze statystyk Instytutu Turystyki, www.intur.pl

26

Spółki takie jak: AmRest Holdings SE, PolRest SA, Polskie Jadło SA i Sfinks SA są typowymi podmiotami Ğwiadczącymi usługi gastronomiczne. Zajmują siĊ one produkcją i sprzedaĪą posiłków zaspokajających potrzebĊ Īy-wieniową ludnoĞci miejscowej oraz osób odwiedzających dane regiony i miej-scowoĞci. NaleĪy jednak wyraĨnie zaznaczyü, Īe Ğwiadczenie usług turystom jest tylko jednym z obszarów zainteresowania tego rodzaju firm.

Krótka charakterystyka działalnoĞci tych jednostek gospodarczych wskazu-je, Īe:

a) AmRest Holdings SE uwaĪana jest za najwiĊkszą spółkĊ holdingową prowadzącą sieci restauracji w Europie ĝrodkowo-Wschodniej. Spółka utworzo-na w 1993 r. jest jedynym franczyzobiorcą marek Pizza Hut i KFC utworzo-na terenie Polski, Czech oraz WĊgier. Ponadto w oparciu o franczyzĊ i współpracĊ joint

venture rozwija sieü popularnych barów szybkiej obsługi jak Burger King,

Applebee's i Starbucks. Na warszawskiej Giełdzie Papierów WartoĞciowych notowana jest od 2005 r.27

b) PolRest SA to spółka utworzona w 2006 r. z przekształcenia spółki Ga-stropol SA. PrzedsiĊbiorstwo zajmowało siĊ prowadzeniem działalnoĞci gastro-nomicznej w dziewiĊtnastu własnych restauracjach obejmujących segmenty:

casual dining oraz premium. Działało w głównej mierze na regionalnym rynku

Małopolski. Pierwsze notowania akcji spółki PolRest SA na GPW odbyły siĊ w czerwcu 2007 r. W grudniu 2010 r. ogłoszona została upadłoĞü spółki28.

c) Polskie Jadło SA to spółka prowadząca działalnoĞü polegającą na uru-chamianiu i zarządzaniu siecią restauracji funkcjonujących w modelu franczyzy oraz sprzedaĪy własnych artykułów spoĪywczych (wĊdliny, pieczywo, wyroby cukiernicze, nabiał, soki). DziałalnoĞü gastronomiczna oparta jest na działalnoĞci w sektorze restauracji premium (Polskie Jadło Folwark, Polskie Jadło Compen-dium Culinarium), oraz prowadzenie sieci Ready&Go jako segmentu fast-food. Akcje spółka powstałej w 1996 r. są notowane na GPW w Warszawie od 2007 r.29

d) Spółka Sfinks Polska zawiązana została w 1999 r. Obecnie jest to naj-wiĊksze przedsiĊbiorstwo restauracyjne z sektora casual dining w Polsce i jedno z najwiĊkszych w Europie. Spółka posiada 115 obiektów gastronomicznych w Polsce i za granicą. Zarządza sieciami restauracji działających w modelu fran-czyzowym, takich jak: Sphinx SA, WOOK i Chłopskie Jadło SA. W 2006 r. nastąpił Debiut Sfinks Polska na GPW w Warszawie.

e) Spółka Rainbow Tours SA jest jednym z najwiĊkszych biuro podróĪy zajmujące siĊ sprzedaĪą własnych imprez turystycznych oraz poĞrednictwem w sprzedaĪy imprez turystycznych innych touroperatorów. Zakresem jego

27

Informacje zaczerpniĊte ze strony internetowej spółki AmRest SA, http://www.amrest.eu/

28

Informacje zaczerpniĊte ze strony internetowej spółki PolRest, www.polrest.pl

29

Informacje zaczerpniĊte ze strony internetowej spółki Polskie Jadło SA, www.polskiejadlo.com.pl oraz www.mystock.pl

łania jest rezerwacja i sprzedaĪ zróĪnicowanych produktów turystycznych, ta-kich jak: usługi noclegowe, gastronomiczne, kulturalne, rekreacyjne, sportowe, rozrywkowe, jak równieĪ sprzedaĪ usług ubezpieczeniowych, biletów lotniczych i autokarowych czy załatwianie formalnoĞci paszportowo-wizowych itp. Sprze-daĪ realizowana jest przy wykorzystaniu czterech głównych kanałów dystrybu-cji: sieci własnych punktów sprzedaĪy (biur obsługi klienta), sieci agencyjnej, Internetu oraz niezaleĪnej linii call-center. W 2011 r. firma posiadała 22 własne oddziały (19 biur własnych oraz 3 franczyzowe). Firma Rainbow Polska Sp. z o.o powstała w roku 1990, zaĞ swój debiut giełdowy jako Rainbow Tours SA zanotowała w 2007 r.30

f) Spółka Orbis SA tworzy najwiĊkszą w Polsce i Europie ĝrodkowej grupĊ hotelową, dla której głównym obszarem działalnoĞci jest Ğwiadczenie usług noclegowych oraz Īywieniowych, skierowanych do turystów oraz ludnoĞci miej-scowej. Powstała ona w 1991 r. z przekształcenia PrzedsiĊbiorstwa PaĔstwowe-go Orbis w jednoosobową spółkĊ Skarbu PaĔstwa. Od 1997 r. akcje spółki są notowane na warszawskiej GPW. W 2000 r. Orbis pozyskał partnera strategicz-nego – francuską grupĊ kapitałową Accor, europejskiego lidera na rynku hote-lowym. Obecnie Grupa Hotelowa Orbis oferuje 10,5 tysiąca pokoi w blisko 60 hotelach, które zlokalizowane są 24 miastach w Polsce oraz na Litwie. GrupĊ tworzą spółki Orbis SA oraz Hekon Hotele Ekonomiczne SA, UAB Hekon i Orbis Kontrakty Sp. z o.o. Obiekty noclegowe naleĪące do Grupy działają pod znanymi na Ğwiecie markami naleĪącymi do firmy Accor, takimi jak: Sofitel, Novotel, Mercure, Ibis i Etap, a takĪe pod polską marką Orbis Hotels. Jednocze-Ğnie w skład spółki Orbis SA wchodzi równieĪ Orbis Transport, wiodąca na polskim rynku firma oferująca kompleksowe rozwiązania w zakresie wynajmu krótkoterminowego i długoterminowego samochodów osobowych oraz zarzą-dzania flotą31.

g)Spółka Interferie SA związana jest związana jest z przekształceniami w KGHM Polska MiedĨ SA. Powstała ona w czerwcu 1992 r. i przejĊła szereg oĞrodków wypoczynkowych i kolonijnych na obszarze Dolnego ĝląska naleĪą-cych wczeĞniej do KGHM. Pierwotna koncepcja zakładała utworzenie przedsiĊ-biorstwa turystycznego Ğwiadczącego w początkowym okresie istnienia usługi noclegowe i Īywieniowe, docelowo zaĞ przewidzianego jako firma o szerokim wachlarzu usług turystycznych i rehabilitacyjno-sanatoryjnych. Obecnie spółka jest właĞcicielem dziewiĊciu obiektów hotelowych o charakterze miejskim, wy-poczynkowym oraz uzdrowiskowym (SPA). JednoczeĞnie w 1996 r. wydzielono Biuro Turystyczne Interferie, za poĞrednictwem którego moĪna rezerwowaü wczasy, organizowaü konferencjĊ, szkolenia bądĨ imprezy integracyjny w opar-ciu o bazĊ noclegowo-gastronomiczną spółki. Uzupełnieniem oferty Biura

30

Informacje zaczerpniĊte ze strony internetowej spółki Rainbow Tours SA, me-dia.rainbowtours.pl/

31

stycznego jest sprzedaĪ biletów lotniczych i autokarowych, poĞrednictwo w sprzedaĪy imprez turystycznych obcych touroperatorów oraz ubezpieczeĔ turystycznych. Na warszawskiej GPW Spółka Interferie SA zadebiutowała w 2006 r.32

4. WYNIKI EMPIRYCZNE ANALIZY EFEKTYWNOĝCI FINANSOWEJ PRZEDSIĉBIORSTW TURYSTYCZNYCH NOTOWANYCH NA GPW W WARSZAWIE

Przedstawione wyniki analizy efektywnoĞci finansowej przedsiĊbiorstw tu-rystycznych notowanych na GPW w Warszawie zmierzają do ukazania efektyw-noĞci działania tych jednostek gospodarczych, ze szczególnym uwzglĊdnieniem odpowiedzi na pytanie, czy efektywnoĞü finansowa badanych spółek znacząco zmienia siĊ i róĪnicuje siĊ w badanym okresie?

Biorąc pod uwagĊ czas przeprowadzania analizy, w publikacji posłuĪono siĊ analizą retrospektywną (ex post), która przyczyniła siĊ do oceny sytuacji i rezultatów działalnoĞci przedsiĊbiorstw turystycznych w latach 2007–201033. W analizie wykorzystano nastĊpujące mierniki efektywnoĞci finansowej spółek giełdowych34, a mianowicie:

− wskaĨnik dynamiki sprzedaĪy, przedstawiający relacjĊ poziomu

sprze-daĪy w danym roku do jej poziomu w roku ubiegłym. WskaĨnik ten jest podsta-wowym narzĊdziem obrazującym (w ujĊciu procentowym), o ile w ciągu roku zwiĊkszyły siĊ (lub zmniejszyły siĊ) przychody ze sprzedaĪy netto. Jego formułĊ moĪna przedstawiü nastĊpująco:

wskaĨnik dynamiki sprzedaĪy =

− współczynnik rentownoĞü operacyjnej, bĊdący relacją wyniku z

dzia-łalnoĞci podstawowej do przychodów z dziadzia-łalnoĞci podstawowej. Współczyn-nik ten okreĞlany jest jako stopa marĪy operacyjnej35. MarĪa operacyjna wskazu-je, jaki procent z przychodów z działalnoĞci podstawowej pozostaje w podmio-cie po odliczeniu kosztów sprzedaĪy, kosztów zarządu oraz kosztów operacyj-nych. Wysoka marĪa cechuje czĊsto przedsiĊbiorstwa uznane na rynku, które

32

Informacje zaczerpniĊte ze strony internetowej spółki Interferie SA, www.interferie.pl

33

W celu wyliczenia wskaĨnika dynamiki sprzedaĪy za rok 2007 (w stosunku do roku 2006), autor korzystał takĪe ze sprawozdaĔ finansowych badanych podmiotów odnoszących siĊ do 2006 r.

34

Do wskaĨników operacyjnych zaliczamy wskaĨniki rentownoĞci oraz wskaĨniki sprawno-Ğci zarządzania (Zob. M. M a r c i n k o w s k a, Ocena działalnosprawno-Ğci instytucji finansowych, Difin, Warszawa 2007, s. 271 ).

35 Ibidem.

przychody ze sprzedaĪy rozpatrywanego okresu · 100% przychody ze sprzedaĪy poprzedniego okresu

mogą sprzedawaü swoje produkty znacznie powyĪej kosztów produkcyjnych36. RentownoĞü operacyjna postrzegana jest jako istotny miernik, gdyĪ generuje informacjĊ o rzeczywistych moĪliwoĞciach osiągania zysku na podstawowej, prowadzonej przez dane przedsiĊbiorstwo działalnoĞci. Wymagany jest wysoki poziom marĪy operacyjnej firmy, aby była ona w stanie spłacaü koszty stałe swojej działalnoĞci37. Współczynnik rentownoĞci operacyjnej moĪna wyraziü nastĊpującym wzorem:

współczynnik rentownoĞci operacyjnej =

− współczynnik obrotowoĞci (rotacji) aktywów, odzwierciedlający

wyko-rzystanie i tym samym produktywnoĞü aktywów i informujący o wartoĞci uzy-skanych przychodów ze sprzedaĪy z jednej złotówki posiadanych aktywów przedsiĊbiorstwa38. Jego postaü moĪna wyraziü nastĊpującym wzorem:

współczynnik obrotowoĞci aktywów =

− współczynnik rentownoĞci aktywów, bĊdący relacją wyniku netto do

Ğredniego stanu aktywów39. Informuje on o wartoĞci zysku wygenerowanego Ğrednio przez jedną złotówkĊ majątku posiadanego przez przedsiĊbiorstwo. Po-Īądany jest jak najwyĪszy poziom rentownoĞci aktywów, gdyĪ oznacza to cał-kowitą efektywnoĞü ich wykorzystania40. Współczynnik rentownoĞci aktywów przyjmuje nastĊpującą postaü:

współczynnik rentownoĞci aktywów =

NaleĪy pamiĊtaü, iĪ branĪa turystyczna jest specyficzną i niezwykle róĪno-rodną czĊĞcią sektora usług. Poszczególne przedsiĊbiorstwa turystyczne mogą diametralnie róĪniü siĊ strukturą swojego majątku oraz Ĩródłami ich finansowa-nia. Jest to w głównej mierze uzaleĪnione od profilu ich działalnoĞci i specyfiki Ğwiadczonych usług. Zakłady hotelarskie funkcjonują głównie w oparciu o po-siadane Ğrodki trwałe (budynki – obiekty noclegowe). Przykładowo, w bilansie spółki Orbis SA sporządzonym za 2007 r. rzeczowe aktywa trwałe stanowią

36

M. R. T y r a n, WskaĨniki Finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1999.

37

Strona internetowa Skanera Rynku Giełdowego www.sindicator.net

38

M. M a r c i n k o w s k a, op. cit., s. 273.

39

A. S k o w r o n e k - M i e l c z a r e k, Z. L e s z c z y Ĕ s k i, Analiza działalnoĞci i rozwoju

przedsiĊbiorstwa, PWE, Warszawa 2008, s. 194. 40

M. Marcinkowska, op. cit., s. 270.

zysk z działalnoĞci podstawowej · 100% przychody netto ze sprzedaĪy

przychody ze sprzedaĪy netto · 100% Ğredni stan aktywów

zysk / strata netto · 100% Ğredni stan aktywów

blisko 85% majątku ogółem. Z kolei struktura majątkowa biur podróĪy charakte-ryzuje siĊ stosunkowo niewielkim udziałem aktywów trwałych i zdecydowaną dominacją aktywów obrotowych. Przykładowo, w bilansie spółki Rainbow Tours SA sporządzonym za 2009 r. aktywa obrotowe stanowią około 68% ma-jątku całkowitego.

Z analizy przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe jedynie dwie spółki (AmRest SA oraz Rainbow Tours SA) corocznie generowały coraz to wiĊksze przychody ze sprzedaĪy netto (tab. 2). Informacja ta moĪe Ğwiadczyü o duĪej odpornoĞci tych przedsiĊbiorstw na niekorzystne warunki rynkowe wystĊpujące w branĪy turystycznej w latach 2007–2011. Dla zdecydowanej wiĊkszoĞci bada-nych podmiotów najtrudniejsze pod wzglĊdem finansowym okazały siĊ lata 2009–2010. Wtedy teĪ odnotowano zdecydowanie najniĪsze wskaĨniki dynami-ki sprzedaĪy we wszystdynami-kich spółkach poddanych analizie. Złe wynidynami-ki sprzedaĪy były teĪ jedną z głównych przyczyn ogłoszenia upadłoĞci spółki PolRest SA w 2010 r. Generalnie jednak od 2011 r. notuje siĊ wzrost wskaĨników dynamiki sprzedaĪy, co moĪe byü postrzegane jako dobra prognoza dla przedsiĊbiorstw turystycznych na przyszłoĞü. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ na bardzo wysoki wskaĨnik dynamiki sprzedaĪy, jaki zanotowała spółka Polskie Jadło SA w 2008 r. Był to przede wszystkim wynik debiutu akcji spółki na rynku głów-nym GPW w Warszawie w czerwcu 2008 r.

Interesujący moĪe byü fakt, Īe najmniejsze zmiany wielkoĞci wskaĨników dynamiki sprzedaĪy zachodziły w przedsiĊbiorstwach turystycznych zaszerego-wanych do podsektora usług noclegowych (rys. 1)41. Dla podmiotów tych naj-wyĪszą wartoĞü wskaĨnika odnotowano w 2011 r. i wyniosła ona zaledwie 103,87%. Z kolei najniĪszą wartoĞü wskaĨnika zanotowano w roku 2010, lecz wyniosła ona aĪ 94,22%. ĝwiadczy to o wysokiej stabilnoĞci rynkowej tych spółek. MoĪna przypuszczaü, Īe dosyü dobrze w badanym okresie radziły sobie przedsiĊbiorstwa naleĪące do grupy organizatorów turystyki (touroperatorów). Spółka Rainbow Tours SA, jedyny ich przedstawiciel notowany na GPW, wyka-zywała wskaĨniki dynamiki sprzedaĪy wynoszące od 109,61% do 155,27%. Z kolei najwiĊksze wahania w tym zakresie odnotowano w przypadku przedsiĊ-biorstw turystycznych zaliczanych do podsektora usług gastronomicznych.

41

Podziału i zaszeregowania poszczególnych przedsiĊbiorstw do podsektorów dokonano na podstawie dominującego profilu działalnoĞci podmiotów gospodarczych (specyfiki Ğwiadczonych usług). W literaturze ekonomicznej działalnoĞü podstawowa przedsiĊbiorstwa definiowana jest jako ten wycinek aktywnoĞci przedsiĊbiorstwa, który jest Ĩródłem jego przychodów umoĪliwiają-cych pokrycie kosztów istnienia i funkcjonowania oraz warunkująumoĪliwiają-cych wygospodarowanie zysku (zob. J. K o r t a n (red.), Podstawy ekonomiki i zarządzania przedsiĊbiorstwem, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1997, s. 244).

T a b e l a 2 WskaĨniki dynamiki sprzedaĪy dla przedsiĊbiorstw turystycznych

notowanych na GPW w latach 2007–2011

Rok (lata)

PrzedsiĊbiorstwa gastronomiczne Organizator turystyki PrzedsiĊbiorstwa noclegowe Sfinks SA AmRest SA PolRest SA Polskie Jadło SA Rainbow Tours SA Orbis SA Interferie SA 2007/2006 115,34% 135,60% 132,23% 84,48% 148,92% 108,12% 97,92% 2008/2007 104,29% 165,22% 110,05% 435,28% 155,27% 98,95% 102,47% 2009/2008 76,46% 141,89% 72,21% 43,82% 109,61% 87,58% 114,61% 2010/2009 128,75% 100,55% 1,06% 12,68% 111,70% 96,75% 91,69% 2011/2010 124,87%(a) – – 35,37% 139,12% 101,07% 106,67% (a)

Dla spółek Sfinks SA oraz Polskie Jadło SA dane dotyczące 2011 r. to obliczenia szacun-kowe sporządzone na podstawie informacji odnoszących siĊ do I półrocza 2011 r. (porównano wyniki finansowe spółek dotyczące I półrocza 2011 r. i skonfrontowano je z wynikami finanso-wymi odnoszącymi siĊ do I półrocza 2010 r.).

ħr ó d ł o: opracowanie własne na podstawie badaĔ sprawozdaĔ finansowych giełdowych spółek akcyjnych. 116,91% 103,02% 148,92% 117,52% 203,71% 100,71% 155,27% 167,36% 83,60% 101,10% 109,61% 92,31% 60,76% 94,22% 111,70% 77,60% 80,12% 103,87% 139,12% 101,42% 0,00% 50,00% 100,00% 150,00% 200,00% 250,00% 2007/2006 2008/2007 2009/2008 2010/2009 2011/2010 p odsektor usług gastronomiczny ch p odsektor usług noclegowych p odsektor organizatorów tury sty ki sektor turystyczny ogółem

Rys. 1. WskaĨniki dynamiki sprzedaĪy według rodzaju Ğwiadczonych usług turystycznych (w latach 2007–2011)

ħr ó d ł o: opracowanie własne na podstawie badaĔ sprawozdaĔ finansowych giełdowych spółek akcyjnych.

NajwyĪszą rentownoĞü operacyjną sprzedaĪy (tab. 3) na przestrzeni lat 2007–2011 wykazała spółka Interferie SA, która corocznie generowała zysk na podstawowej, prowadzonej przez siebie działalnoĞci, wahający siĊ od 2,28% do 8,92%. Spółka Orbis SA jedynie w 2010 r. odnotowała ujemną stopĊ marĪy operacyjnej, lecz stanowiła ona jedynie –0,14%. W pozostałych latach spółkĊ charakteryzowała bardzo wysoka rentownoĞü operacyjna sprzedaĪy, wynosząca od 6,3% do 21,62%. Stosunkową stabilnoĞü w tym wzglĊdzie zachowała spółka Rainbow Tours SA, która jedynie w 2008 r. poniosła stratĊ na działalnoĞci pod-stawowej. W pozostałych latach generowała ona nieduĪy zysk z działalnoĞci operacyjnej.

Z analizy współczynnika rentownoĞci operacyjnej sprzedaĪy wynika, Īe najwiĊksze problemy z uzyskaniem dodatniej stopy marĪy operacyjnej w latach 2007–2011 miały przedsiĊbiorstwa Ğwiadczące usługi gastronomiczne. SpoĞród tej grupy podmiotów jedynie spółka AmRest SA kaĪdego roku przynosiła zysk z działalnoĞci podstawowej. MoĪna to tłumaczyü faktem, iĪ swoją uwagĊ sku-piała ona w zdecydowanej mierze na segmencie fast-food, które cieszą siĊ w naszym kraju niesłabnącą popularnoĞcią. Pozostałe podmioty zaszeregowane do podsektora przedsiĊbiorstw gastronomicznych (zgodnie ze swoją strategią działania) starały siĊ przyciągnąü przede wszystkim klientów droĪszych segmen-tów, takich jak: casual dining oraz premium dining. W efekcie osiągnĊły one bardzo duĪe straty z działalnoĞci operacyjnej, wynoszące nawet do –82,14% (taką stopĊ marĪy operacyjnej odnotowała spółka Sfinks SA w 2008 r.).

T a b e l a 3 RentownoĞü operacyjna sprzedaĪy przedsiĊbiorstw turystycznych

notowanych na GPW w latach 2007–2011

Rok

PrzedsiĊbiorstwa gastronomiczne Organizator turystyki PrzedsiĊbiorstwa noclegowe Sfinks SA AmRest SA PolRest SA Polskie Jadło SA Rainbow Tours SA Orbis SA Interferie SA 2007 8,18% 7,85% 12,61% 58,46% 3,73% 21,62% 2,28% 2008 –82,14% 6,50% –11,03% 46,56% –2,49% 9,99% 4,20% 2009 –49,68% 3,94% –87,43% –29,52% 1,03% 6,30% 8,92% 2010 –31,15% 3,37% 34,53% –44,29% 1,96% –0,14% 7,19% 2011 – – – –44,35%(b) _{– 17,64% 5,94%}  ( b )

Dla spółek Polskie Jadło SA oraz Interferie SA dane dotyczące 2011 r. to obliczenia sza-cunkowe sporządzone na podstawie informacji odnoszących siĊ do I półrocza 2011 r. (porównano wyniki finansowe spółek dotyczące I półrocza 2011 r. i skonfrontowano je z wynikami finanso-wymi odnoszącymi siĊ do I półrocza 2010 r.).

Generalnie ujmując, zdecydowanie najwyĪszą rentownoĞcią operacyjną sprzedaĪy charakteryzowały siĊ podmioty naleĪące do grupy przedsiĊbiorstw Ğwiadczących usługi noclegowe (rys. 2). W ich wypadku Ğrednia stopa marĪy operacyjnej wyniosła od 3,52% do 11,95% w zaleĪnoĞci od roku. PrzedsiĊbior-stwa zaszeregowane do podsektora usług gastronomicznych wykazywały zysk z działalnoĞci podstawowej jedynie w 2007 r. Wyniósł on wówczas Ğrednio 21,77%. W kolejnych latach stopa marĪy operacyjnej dla tych podmiotów była wyraĨnie ujemna i stanowiła nawet do –44,35% (wynik dla roku 2011). Podobna sytuacja dotyczyła całego sektora turystycznego, który przyniósł zysk z działal-noĞci operacyjnej tylko w 2007 r.

21,77% 11,95% 3,73% 16,39% -10,03% 7,10% -2,49% -4,06% -40,67% 7,61% 1,03% -20,92% -9,38% 3,52% 1,96% -4,08% -44,35% 11,79% 0,00% -6,92% -50,00% -40,00% -30,00% -20,00% -10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 2007 2008 2009 2010 2011 podsektor usług gastronomicznych podsektor usług noclegowych podsektor organizatorów turystyki sektor turystyczny ogółem

Rys. 2. RentownoĞü operacyjna sprzedaĪy według rodzaju Ğwiadczonych usług turystycznych (w latach 2007–2011)

ħr ó d ł o: jak do rys. 1.

Trudno jednoznacznie zinterpretowaü zmieniające siĊ wielkoĞci współczyn-ników obrotowoĞci aktywów poszczególnych podmiotów poddanych badaniu (tab. 4). Ich wartoĞci w zdecydowanej mierze zaleĪą od profilu działalnoĞci przedsiĊbiorstw turystycznych. Spółka Rainbow Tours SA kaĪdego roku z jed-nej złotówki swoich aktywów potrafiła wypracowaü przeciĊtnie od 2,3 zł do blisko 5 zł przychodów. Bardzo dobre wyniki w tym zakresie uzyskiwała takĪe spółka AmRest SA, która z kaĪdej złotówki swojego majątku corocznie genero-wała Ğrednio od 2,4 zł do około 3,8 zł przychodu. Z kolei niskie współczynniki obrotowoĞci aktywów były charakterystyczne głównie dla spółek Orbis SA oraz Interferie SA, które osiągnĊły przeciĊtnie około 25–35 groszy przychodów rocz-nie z jednej złotówki aktywów. Zwraca uwagĊ dramatyczrocz-nie niska wartoĞü

30,00% 20,00% 10,00% 0,00% –10,00% –20,00% –30,00% –40,00% –50,00%

współczynnika rotacji aktywów dla spółki Polskie Jadło SA w latach 2010 i 2011. Podmiot ten z kaĪdej złotówki majątku własnego w wyĪej wymienio-nych latach generował zaledwie 4,66 i 2,25 grosza przychodów ze sprzedaĪy netto.

T a b e l a 4 ObrotowoĞü aktywów ogółem w przedsiĊbiorstwach turystycznych

notowanych na GPW w latach 2007–2011

Rok

PrzedsiĊbiorstwa gastronomiczne Organizator turystyki PrzedsiĊbiorstwa noclegowe Sfinks SA AmRest SA PolRest SA Polskie Jadło SA Rainbow Tours SA Orbis SA Interferie SA 2007 59,70% 248,28% 87,18% 51,59% 355,72% 28,23% 35,47% 2008 82,37% 335,19% 75,37% 63,07% 464,69% 26,16% 34,96% 2009 84,41% 377,86% 298,96% 35,20% 494,25% 24,47% 37,15% 2010 125,91% 248,45% 29,03% 4,66% 409,22% 24,71% 34,17% 2011 105,20%(c) – – 2,25% 230,33% 25,46% 31,45% (c)

Dla spółek Sfinks SA, Polskie Jadło SA, Rainbow Tours SA i Interferie SA dane dotyczą-ce 2011 r. to obliczenia szacunkowe sporządzone na podstawie informacji odnoszących siĊ do I półrocza 2011 r. (porównano wyniki finansowe spółek dotyczące I półrocza 2011 r. i skonfron-towano je z wynikami finansowymi odnoszącymi siĊ do I półrocza 2010 r.).

ħr ó d ł o: jak do tab. 2.

ĝrednie wartoĞci współczynników rotacji aktywów w przedsiĊbiorstwach turystycznych w znacznej mierze są uzaleĪnione od charakteru Ğwiadczonych przez nie usług. Te podmioty, które dysponują zdecydowaną przewagą aktywów trwałych w strukturze swojego majątku, generalnie biorąc osiągnĊły mniejszy przychód z jednej złotówki swoich aktywów. Dotyczy to przede wszystkim przedsiĊbiorstw turystycznych zaszeregowanych do podsektora usług noclego-wych, które przeciĊtnie uzyskiwały około 30 groszy z jednej złotówki swojego majątku (rys. 3). Nie oznacza to jednak, Īe podmioty te są Ĩle zarządzane. Spółki takie jak Orbis SA i Interferie SA praktycznie w kaĪdym roku charakteryzowały siĊ przecieĪ ponadprzeciĊtną (jak na branĪĊ turystyczną) rentownoĞcią operacyj-ną sprzedaĪy. Stosunkowo wysoki współczynnik obrotowoĞci aktywów, uzyska-ny przez podmioty zaliczane do podsektora usług gastronomiczuzyska-nych, to w pierwszej kolejnoĞci zasługa spółki AmRest SA, która była odporna na nieko-rzystną koniunkturĊ wystĊpującą w latach 2007–2011. W całym sektorze tury-stycznym najwyĪsze wartoĞci współczynników obrotowoĞci aktywów osiągniĊte zostały w 2009 r. W kolejnych analizowanych latach moĪna zauwaĪyü wystĊ-powanie dosyü wyraĨnego obniĪenia wartoĞci tegoĪ współczynnika.

111,69% 31,85% 355,72% 123,74% 139,00% 30,56% 464,69% 154,55% 199,11% 30,81% 494,25% 193,19% 102,01% 29,44% 409,22% 125,16% 53,72% 28,45% 230,33% 78,94% 0,00% 50,00% 100,00% 150,00% 200,00% 250,00% 300,00% 350,00% 400,00% 450,00% 500,00% 2007 2008 2009 2010 2011 p odsektor usług gastronomiczny ch p odsektor usług noclegowych p odsektor organizatorów tury sty ki sektor turystyczny ogółem

Rys. 3. ObrotowoĞü aktywów ogółem w przedsiĊbiorstwach turystycznych wydzielonych na podstawie charakteru Ğwiadczonych usług (w latach 2007–2011)

ħr ó d ł o: jak do rys. 1.

RównieĪ z analizy współczynnika rentownoĞci aktywów ogółem dla po-szczególnych przedsiĊbiorstw turystycznych wynika, Īe jednym z najefektyw-niej zarządzanych podmiotów była spółka AmRest SA, która z kaĪdej złotówki majątku własnego generowała co roku Ğredni zysk wynoszący od około 7 groszy do ponad 14 groszy (tab. 5). Dobrze w trudnym otoczeniu rynkowym radziły sobie równieĪ spółki Orbis SA oraz Interferie SA, które kaĪdego roku z jednej złotówki aktywów potrafiły wypracowaü zysk. Dla spółki Rainbow Tours SA współczynnik rentownoĞci aktywów był ujemny jedynie w 2008 r. Zwraca uwa-gĊ bardzo wysoka ujemna wartoĞü tego współczynnika dla spółki PolRest SA. W latach 2009 i 2010 wyniosła ona odpowiednio –415,4% oraz –637%. Warto przy tym zaznaczyü, Īe spółka ta nie wydĨwignĊła siĊ z kryzysu i w 2010 r. ogłosiła swoją upadłoĞü.

Sektor turystyczny ogółem jedynie w latach 2007–2008 wykazywał dodat-nie wartoĞci współczynnika ROA (około 10–15% – zob. rys. 4). W pozostałych latach sytuacja była znacznie bardziej niekorzystna. W roku 2009 i 2010 uĞred-niony współczynnik rentownoĞci aktywów dla wszystkich przedsiĊbiorstw tury-stycznych notowanych na GPW wyniósł odpowiednio –70,8% oraz –97,8%.

T a b e l a 5 RentownoĞü aktywów ogółem (ROA) w przedsiĊbiorstwach turystycznych

notowanych na GPW w latach 2007–2011

Rok

PrzedsiĊbiorstwa gastronomiczne Organizator turystyki PrzedsiĊbiorstwa noclegowe Sfinks SA AmRest SA PolRest SA Polskie Jadło SA Rainbow Tours SA Orbis SA Interferie SA 2007 1,04% 14,13% 8,73% 26,36% 10,70% 5,54% 1,05% 2008 73,55% 7,70% –3,31% 23,97% –9,31% 1,66% 0,76% 2009 –75,23% 7,22% –415,36% –17,51% 2,19% 0,59% 2,50% 2010 –53,37% 5,01% –636,99% –7,98% 6,14% 0,48% 2,09% 2011 –20,31%(d) – – 2,32% 4,58% 5,97% 1,49%

(d) _{Dla spółek Sfinks SA, Polskie Jadło SA, Rainbow Tours SA i Interferie SA dane}

dotyczą-ce 2011 r. to obliczenia szacunkowe sporządzone na podstawie informacji odnoszących siĊ do I półrocza 2011 r. (porównano wyniki finansowe spółek dotyczące I półrocza 2011 r. i skonfron-towano je z wynikami finansowymi odnoszącymi siĊ do I półrocza 2010 r.).

ħr ó d ł o: jak do tab. 2. 12,56% 3,30% 10,70% 9,65%25,48% 1,21% -9,31% 13,57% -125,22% 1,54% 2,19% -70,80% -173,33% 1,29%6,14% -97,80% -9,00% 3,73%_4,58% -1,19% -180,00% -160,00% -140,00% -120,00% -100,00% -80,00% -60,00% -40,00% -20,00% 0,00% 20,00% 40,00% 2007 2008 2009 2010 2011 podsektor usług gastronomicznych podsektor usług noclegowy ch podsektor organizatorów turystyki

sektor tury sty czny ogółem

Rys. 4. Stopa zwrotu z aktywów w przedsiĊbiorstwach turystycznych wydzielonych na podstawie charakteru Ğwiadczonych usług (w latach 2007–2011) ħr ó d ł o: jak do rys. 1.

Dopiero w 2011 r. wartoĞü współczynnika zbliĪyła siĊ do zera, lecz nadal po-została ujemna. Biorąc pod uwagĊ dane odnoszące siĊ do wartoĞci współczynnika rentownoĞci aktywów, pozytywnie oceniü naleĪy podmioty naleĪące do podsekto-ra usług noclegowych opodsekto-raz podsektopodsekto-ra organizatorów turystyki. PrzedsiĊbiorstwa

40,00% 20,00% 0,00% –20,00% –40,00% –60,00% –80,00% –100,00% –120,00% –140,00% –160,00% –180,00%

te efektywnie wykorzystywały swój majątek. Natomiast w podmiotach Ğwiadczą-cych usługi gastronomiczne od 2009 wystĊpują trudnoĞci z uzyskaniem nawet zerowych wartoĞci współczynników rentownoĞci aktywów ogółem.

5. ZAKOēCZENIE

Turystyka moĪe sprzyjaü złagodzeniu niekorzystnych zjawisk wywołanych kryzysem ekonomicznym. W 2009 r., uznawanym za wyjątkowo trudny finan-sowo i gospodarczo dla branĪy turystycznej, ogólnoĞwiatowe wpływy z turysty-ki miĊdzynarodowej co prawda zmalały o 5,7%. Wynik ten moĪe byü jednak uznany za Ğwiadectwo istnienia wzglĊdnej odpornoĞci tej gałĊzi gospodarki na wyjątkowo trudne warunki ekonomiczne.

Zaprezentowane w artykule wyniki badaĔ dotyczące sytuacji finansowej przedsiĊbiorstw turystycznych notowanych na warszawskiej GPW jednoznacz-nie ukazują, Īe zła koniunktura ekonomiczna w połączeniu z klĊskami Īywio-łowymi, zawirowaniami społeczno-politycznymi i innymi niekorzystnymi czyn-nikami zaobserwowanymi w latach 2007–2011, wyraĨnie przyczyniły siĊ do załamania na polskim rynku turystycznym.

PoĞród wielu przedsiĊbiorstw turystycznych, których akcje są przedmiotem obrotu na GPW w Warszawie, znaleĨü moĪna równieĪ takie spółki, które radziły sobie zaskakująco dobrze w czasie recesji w sektorze turystycznym. Zaliczyü do nich naleĪy przede wszystkim przedsiĊbiorstwa Ğwiadczące usługi noclegowe, a wiĊc spółki: Orbis SA i Interferie SA. Okazało siĊ, Īe spadek liczby przyjaz-dów turystów zagranicznych do Polski nie odbił siĊ tak negatywnie na ich sytu-acji finansowej, jak pierwotnie przewidywano. Z kolei spółka Rainbow Tours SA, jedyny przedstawiciel touroperatorów na GPW, swoją dobrą sytuacjĊ finan-sową zawdziĊczała rosnącemu popytowi na wyjazdy zagraniczne w okresie kry-zysu gospodarczego.

JednakĪe lata 2007–2011 były bardzo trudne dla przedsiĊbiorstw Ğwiadczą-cych usługi gastronomiczne. Spółka PolRest SA ogłosiła upadłoĞü w 2010 r. Niepewna jest takĪe przyszłoĞü kolejnej spółki – Polskie Jadło SA. Pozytywnym aspektem moĪe byü jednak fakt, iĪ organizacja turnieju finałowego Mistrzostw

Europy w Piłce NoĪnej UEFA EURO w 2012 r. bĊdzie duĪym impulsem dla

polskiej turystyki. Szacuje siĊ takĪe, Īe liczba kibiców, którzy przyjadą do Pol-ski w czerwcu 2012 r. moĪe siĊgnąü od 700 tys. do 1 mln osób. Z doĞwiadczeĔ innych krajów wynika, iĪ organizacja mistrzostw przynosi przede wszystkim korzyĞci dla przedsiĊbiorstw uczestniczących w obsłudze ruchu turystycznego, a wiĊc m. in. obiektów gastronomicznych42.

42

Badania i statystyka w gospodarce turystycznej, opracowanie Ministerstwa Sportu

Michał Comporek

THE EVALUATION OF FINANCIAL SITUATION OF TOURISM COMPANIES LISTED ON THE WARSAW STOCK EXCHANGE IN 2007–2011

Tourism plays a significant role on national economies of many countries all over the world. It affects on the GDP of individual countries, their balance of payments, budget, inflation, etc. On the other hand tourism activities the regions and tourist resorts and improves the economic situations of households. However, the global tourism market is characterized by great variability and low predictability.

The main purpose of this article is to present a summary of the financial analysis of tourism companies listed on the Stock Exchange in Warsaw. For this purpose, author uses selected operating ratios (with particular emphasis on profitability ratios).