Obrzęd chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych jako źródło inspiracji dla współczesnego duszpasterstwa

Andrzej Żądło

Obrzęd chrześcijańskiego

wtajemniczenia dorosłych jako

źródło inspiracji dla współczesnego

duszpasterstwa

Kieleckie Studia Teologiczne 2, 386-401

2003

O

b r z ę d c h r z e ś c i j a ń s k i e g o w t a j e m n i c z e n i a D O R O S Ł Y C H JA K O Ź R Ó D Ł O IN S P IR A C J I D L A W S P Ó Ł C Z E S N E G O D U S Z P A S T E R S T W A

Chrześcijaństwo jest religią zanurzoną w historii, której fundamentem i cen­ trum, a także ostatecznym sensem oraz celem je st Chrystus. Jego wcielenie, uwieńczone tajem nicą paschalną i darem D ucha Świętego, stanowi wciąż pul­ sujące serce czasu, tajem niczą godzinę, w której królestwo Boże zapuściło korzenie w historię sięgającą również naszych czasów (NM I 5). Czasy nam w spółczesne reprezentują pod w ielom a względam i inny kontekst historyczno- społeczny i kulturowy, w którym w ypadło nam żyć jako chrześcijanom , jako członkom K ościoła posłanego do w szystkich narodów, aby je czynić C hrystu­ sowymi uczniam i przez głoszenie Bożego słowa, przez naukę zachow yw ania w szystkiego, co O n przykazał, a także przez udzielanie chrztu w im ię Ojca, Syna i D ucha (por. M t 28, 19-20) oraz innych sakramentów, dopełniających chrześcijańskie w tajem niczenie, uśw ięcających ludzi, budujących M istyczne Ciało Chrystusa i oddających chw ałę Bogu (KL 59).

Wtajemniczenie chrześcijańskie narzędziem

ewangelizacji i uświęcenia

Jedną ze specyficznych i najbardziej m oże w ybijających się cech, jakie charakteryzują człowieka współczesnego, i to zarówno chrześcijanina, ja k i nie­ wierzącego, jest to, że pragnie on być traktow any na w szystkich odcinkach ja k osoba dorosła, tzn. w olna, świadom a i odpow iedzialna1. W związku z pow yż­ szym dobrze z pew nością się złożyło, że to właśnie na taki czas opracowane zostały now e obrzędy chrześcijańskiego wtajem niczenia dorosłych, wcielające w życie postanowienia Soboru W atykańskiego II (por. KL 64, 66), zatwierdzo­ ne przez papieża Paw ła VI i w ydane pow agą K ongregacji K ultu Bożego 6 stycznia 1972 r. Zastępują one dotychczasow e obrzędy chrztu dorosłych, zaw arte w Rytuale R zym skim 2. Są zaś przeznaczone:

1 Por. G. L. Cardaropoli, Essere cristiano nel nuovo millennio, Assisi 2002, s. 54. 2 Por. Dekret tejże Kongregacji, w: Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia doro­ słych, dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (dalej OChWD), Katowice 1988, s. 7.

.. .dla ludzi dorosłych, którzy już usłyszeli przepowiadanie tajemnicy Chrystusa i pod wpływem Ducha Świętego świadomie i dobrowolnie szukają Boga żywego oraz wstępują na drogę wiary i nawrócenia. Dzięki Jego działaniu otrzymują duchową pomoc podczas swego przygotowania, a we właściwym czasie owocnie przyjmują sakramenty święte3.

Zarówno zaproponow ana w O brzędach... droga w tajem niczania doro­ słych w zbawcze m isterium , ja k i sama m etodologia postępow ania na tej dro­ dze, m oże z niew ątpliw ą korzyścią posłużyć za m odel dla w spółczesnego duszpasterstwa, które teraz, u przełom u w ieków i tysiącleci, powinno przybie­ rać coraz bardziej formy takiego w spom agania w iernych i w szystkich skłania­ jących się ku chrześcijaństw u, zwanych popularnie „sym patykam i”4, które by potrafiło przyczynić się do zapoczątkow ania nowej epoki historycznej „bycia chrześcijaninem ” . N ie chodzi w ięc tylko o form alny pow rót do pierw otnego chrześcijaństwa, o czyste przejęcie form wypracow anych i przekazanych nam przez tradycję, bo byłoby to zw ykłym archeologizm em 5. Chodzi o to, aby na now o i do głębi przenikać istotę chrześcijaństw a, aby j ą odczytyw ać w kate­ goriach pierwotnej fascynacji uczniów Chrystusa Jego Ewangelią6, interpreto­ wać ją na nowo oraz podawać językiem właściwym dzisiej szym kulturom i narodom (por. NM I 40). Dziś chodzi o to, aby pracę duchową i duszpasterską podjąć z no­ wym zapałem (por. NM I 3), aby nadawać jej oblicze nowej ewangelizacji, realizo­ wanej z apostolskim wręcz porywem i z taką gorliwością zaangażowania, jaka wzięła początek z Pięćdziesiątnicy (por. NMI 40). Duszpasterstwo widziane oczami nowej ew angelizacji każe m yśleć o potrzebie podejm ow ania dzieła „now ego” w tajem niczania ju ż w tajem niczonych (tzw. neokatechum enatu), oprócz zw y­ czajnego w tajem niczania w chrześcijaństwo tych, którzy w C hrystusa dopiero uwierzą. W tajem niczenie bow iem kończy się przez w ejście w rzeczyw istość, która nie podlega zakończeniu, którą m am y ciągle zgłębiać, na now o odkry­ w ać i żyć n ią w zm ieniających się w arunkach codziennej egzystencji7.

Istota wtajemniczenia chrześcijańskiego

Wtajemniczenie, inaczej inicjacja, to akt uznany za symboliczne zapoczątko­ wanie now ego (wyższego) etapu życia lub działania w w ym iarze społecznym,

3 Tamże, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne (dalej WTP), nr 1.

4 Chodzi o tych, którzy okazują przychylność wobec wiary chrześcijańskiej, cho­ ciaż jeszcze w pełni nie wierzą (WTP 12).

5 Por. S. Czerwik, Historyczno-liturgicznepodłoże rytuału „Obrzędy chrześci­ jańskiego wtajemniczenia dorosłych dostosowane do zwyczajów diecezji polsMch ", KPD65(1989), nr 3, s. 210.

6 Por. G. L. Cardaropoli, Essere cristiano..., dz. cyt., s. 68. 7 Por. P. De Clerck, Zrozumieć liturgię, Kielce 1997, s. 8.

kulturow ym albo religijnym 8. K ojarzy się ono z w prow adzeniem do w nętrza (ineo - „w chodzić”) i zapoczątkow aniem w życiu czegoś now ego (initium - „początek”) w określonej wspólnocie ludzkiej9. W religiach starożytnych inicjacja była obrzędem , który uśw ięcał i przeprow adzał do innego życia, szczególnie zaś ze św iata niepośw ięconego do św iata św iętego10.

W chrześcijańskim rozum ieniu w tajem niczenie je s t w prow adzeniem człow ieka w m isterium , jakie odsłania nam Bóg w swoim Objawieniu. Owo m isterium to plan pow zięty w odw iecznym upodobaniu Boga O jca (eudokia - por. Ł k 2, 14), aby doprowadzić w szystkich ludzi do w iary i zbaw ienia przez zebranie ich w jeden żyw y organizm, którego głow ą m iał być w cielony Syn Boży, Jezus Chrystus. Życie Boże, objaw ione w N im , poprzez Jego mękę, śm ierć i dokonane m ocą D ucha Świętego uwielbienie, m a się stawać - w m yśl tego planu - udziałem w szystkich ludzi, którzy jednoczyć się będą z Chrystusem przez w iarę i sakram enty11. Takie pojęcie chrześcijańskiego w tajem niczenia przedstaw ia „W prow adzenie ogólne” do O ChW D , które stwierdza:

.. .ludzie uwolnieni z mocy ciemności przez sakramenty chrześcijańskiego wtajem­ niczenia razem z Chrystusem umarli, razem z Nim pogrzebani i zmartwychwstali, otrzymują Ducha przybrania za synów i odprawiają z całym ludem Bożym pamiąt­ kę śmierci i zmartwychwstania Pańskiego (nr 1; por. DM 14).

W chrześcijańskiej praktyce w tajem niczenie zapoczątkowuje w ięc udział konkretnego człowieka w Bożym planie zbawienia przez pełne włączenie w spo­ łeczność Kościoła i jego liturgię, a także w życie chrześcijańskie lub jego nowy wymiar, przez przechodzenie poszczególnych etapów wtajem niczenia, rozło­ żonych w czasie i zobow iązujących do podjęcia zadań życiow ych i kościel­ nych w duchu w yznaw anej w iary w C hrystusa. D okonuje się ono przez w ychow anie i nawrócenie, do którego prow adzi form acja przyjm ująca formę katechum enatu, oraz przez przyjęcie sakram entów w tajem niczenia chrześci­ jańskiego, którymi są: chrzest (umożliwia on człowiekowi now y sposób istnie­ nia - esse), bierzmowanie (przez dar Ducha Świętego czyni człowieka zdolnym oraz zobow iązanym do życia chrześcijańskiego - agere) i Eucharystia (jest znakiem now ego przym ierza z Bogiem oraz najdoskonalszego zjednoczenia z C hrystusem i Jego K ościołem )12.

8 Por. S. Janeczek, Inicjacja, EK 7, kol. 211.

9 Por. S. Czerwik, Historyczno-liturgiczne p o d ło że ., dz. cyt., s. 200.

10 Por. E. Bulanda, Wtajemniczenie chrześcijańskie, AK 1965 nr 338, s. 129-137. 11 Por. S. Czerwik, Historyczno-liturgicznepodłoże., dz. cyt., s. 200.

12 Por. S. Janeczek, Inicjacja, cz. III: W chrześcijaństwie, kol. 216; Cz. Krakowiak, Inicjacja, cz. III, B: Doktryna, kol. 218.

Etapy wtajemniczenia chrześcijańskiego

Pedagogia w tajem niczenia chrześcijańskiego opiera się na Bożej m eto­ dzie działania w historii i w yraża szacunek dla godności osoby ludzkiej, którą sam Bóg traktuje jako partnerkę dialogu ija k o w spółpracow niczkę w e w ła­ snym zbaw ieniu, realizow anym zaw sze w e w spólnocie kościelnej13. Struktura obrzędów w tajem niczenia dorosłych naw iązując do starożytnego katechum e­ natu je st jednocześnie m ocno osadzona w w arunkach w spółczesnego K ościo­ ła i u w zg lę d n ia sytuacje ludzi d orosłych. K andydaci p rag n ą cy przyjąć sakram enty inicjacyjne m uszą przejść długą drogę poszukiw ań i duchowego dojrzewania. W tym procesie chrystianizacji je st z nim i Kościół, reprezento­ w any przez sw oją hierarchię i członków m iejscowej w spólnoty wiernych.

Według O b r z ę d ó w trwaj ące zazwyczaj kilka lat przygotowanie do przy­ ję cia sakramentów inicjacyjnych dzieli się na cztery okresy (tempus), w jakich dokonuje się wtajem niczenie, oraz na trzy stopnie (gradus, gressus), czyli m om enty decydujące o postępach na drodze w tajem niczenia14:

1. Rozpoczyna je prekatechum enat (ewangelizacja), który od strony kan­ dydata jest okresem poszukiw ań, zaś od strony K ościoła - okresem głoszenia podstaw ow ych praw d wiary, zasad chrześcijańskiego życia, pouczania o nich kandydatów i w spierania ich w podejm ow aniu świadomej, opartej na m oty­ wach religijnych decyzji zostania chrześcijanami. Owocem prekatechum enatu m a być w iara i początkowe nawrócenie, pod w pływ em którego dojrzew a wola pójścia za C hrystusem i przyjęcia chrztu (OChW D 10). Ten okres prowadzi do pierwszego decydującego stopnia, jakim jest przyjęcie (na publiczną prośbę kandydatów ) w poczet katechum enów i błogosławieństwo.

2. D rugim okresem jest katechum enat. M a on na celu stopniowe w pro­ w adzanie kandydatów, otoczonych ze strony K ościoła pieczołow itą opieką (OChW D 18), w chrześcijańskie życie wiary, m iłości i m odlitw y przez odpo­ w iednią katechezę, podaw aną zgodnie z przebiegiem roku liturgicznego p od­ czas różnych celebracji słow a Bożego (dla zdobycia nie tylko znajomości dogm atów i przykazań, ale i całej tajem nicy zbaw ienia - O ChW D 19, 1), oraz form ację apostolską, dzięki której (z gw arancjam i poręczycieli i przyszłych chrzestnych, a także całej wspólnoty lokalnej) kandydaci w drażają się w um ie­ jętność modlitwy, w yznania w iary i czynnej m iłości bliźniego. Źródłem ducho­ wej pom ocy je s t d la nich w tym czasie udział w specjalnych obrzędach (egzorcyzm y), dzięki którym dokonuje się ich stopniowe oczyszczenie oraz

13 Por. S. Czerwik, Historyczno-liturgiczne p o d ło że ., dz. cyt., s. 201.

14 Por. WTP, rozdz. I; S. Czerwik, Wtajemniczenie chrześcijańskie, w: Sakramen­ ty wtajemniczenia chrześcijańskiego, red. J. Kudasiewicz, Warszawa 1981, s. 13-16; Cz. Krakowiak, Inicjacja, cz. III, C: Liturgia, kol. 218-219.

umocnienie Bożym błogosławieństwem. Okres ten prowadzi do drugiego stop­ nia przełom ow ego, jakim je st „w ybranie” (electio), czyli w pis im ienia na listę tych kandydatów, którzy zostali uznani za godnych bezpośredniego przygoto­ w ania na przyjęcie sakram entów inicjacyjnych (obrzęd ten przypada zwykle na pierw szą niedzielę W ielkiego Postu - O ChW D 22).

3. Trzeci okres pokrywa się na ogół z Wielkim Postem i nosi nazw ę „okre­ su oczyszczenia i oświecenia”, które przechodzą kandydaci, nazywani tak samo, ja k ich określano w epoce patrystycznej, a m ianow icie jako:

- „w ybrani” (electi);

- „ubiegający się o chrzest” (competentes) - wspólnie dążący do przy­ ję cia sakram entów Chrystusa;

- „dążący do ośw iecenia” (illuminandi) - w chrzcie, który jest nazywany „oświeceniem”, m ają zostać oświeceni światłem wiary (OChWD 24). Przygotow anie kandydatów w tym okresie polega na pogłębieniu ich ży­ cia duchowego, na oczyszczeniu przez rachunek sum ienia i pokutę oraz na dążeniu do pełniejszego poznania Chrystusa. „W ybrani” uczestniczą wówczas w dw ojakiego rodzaju obrzędach, a m ianow icie w „próbach” (scrutinia) i „przekazaniach” (traditiones):

a. „próby” (celebrow ane przew ażnie w III, IV i V niedzielę W iel­ kiego Postu) są w yrazem inicjatyw y Boga, który dośw iadcza człow ieka i „bada” jego w nętrze, odkrywa i uzdrawia to, co w sercach kandydatów m a związek ze słabością i przewrotnością, natomiast um acnia to, co w nich szlachetne i święte, w yzw alając tym sam ym spod w pływ u grzechu i sza­ tana i um acniając jedność z Chrystusem (OChW D 25);

b. „przekazania” to obrzędy, podczas których K ościół w tajem nicza w ybranych w treść symbolu w iary (zostaje on im ukazany jako streszcze­ nie przepowiadania o dziełach dokonanych przez Boga dla zbawienia ludz­ kości) oraz m odlitw y Pańskiej (dzięki niej uśw iadam iają sobie, że m ają zostać obdarzeni Duchem przybrania za synów). Tak w ięc będą odtąd m ogli B oga nazyw ać Ojcem, szczególnie gdy znajdą się w zgrom adzeniu w iernych (OChW D 25, 2).

Uw ieńczeniem tych przygotowań je st trzeci stopień wtajemniczenia, pole­ gający ju ż na j ednorazowym przyj ęciu wszystkich trzech sakramentów - chrztu, bierzm ow ania i Eucharystii w W igilię Paschalną lub w jakąś niedzielę w okre­ sie wielkanocnym, gdy tego w ym agają okoliczności. W pew nych przypadkach m ożna sakram entu bierzm ow ania udzielić w późniejszym czasie, np. w n ie­ dzielę Zesłania D ucha Świętego (OChW D 56).

4. Ostatnim okresem w tajem niczenia je st okres m istagogii, który trw a przez cały czas paschalny i m a na celu umożliwienie neofitom głębszego w nik­ nięcia w przyjęte sakram enty oraz dośw iadczenia życia w e w spólnocie przez gorliwe uczestnictwo w niedzielnej liturgii m szalnej, słuchanie w yjaśniania specjalnie dobranych uryw ków P ism a św iętego, czynne zaangażow anie

w m odlitw ę powszechną, zanoszoną do B oga w ich intencji. W tym czasie chodzi o to, aby neofita „doświadczył” ukrytej rzeczywistości tajemnic, zwłasz­ cza Eucharystii, oraz życia w spólnotow ego wiernych, którego natchnieniem je st duch apostolskiej m iłości (OChW D 37-40).

Potrzeba nowej ewangelizacji motorem poszukiwań

nowych form duszpasterstwa

Priorytetem duszpasterskim na dziś je st now a ewangelizacja, o czym czę­ sto przypom inał Jan Paw eł II, a teraz - na przełom ie w ieków i m ileniów - w skazuje n a n ią jako n a zw yczajną drogę dla K ościoła (por. N M I 40). Dzieło nowej ewangelizacji

to z pewnościąjedno z najważniejszych zadań stojących przed Kościołem na pro­ gu nowego tysiąclecia, bowiem nawet w krajach, gdzie Ewangelia dotarła wiele wieków temu, przestało już istnieć społeczeństwo chrześcijańskie, które mimo licznych ułomności, jakie cechują wszystko, co ludzkie, odwoływało się jedno­ znacznie do wartości ewangelicznych. Dzisiaj trzeba odważnie stawić czoło sytu­ acji, która staje się coraz trudniejsza i bardziej zróżnicowana w związku z globalizacją oraz powstawaniem nowych i zmiennych współzależności między narodami i kul­ turami (NMI 40).

Mniej więcej od połowy ubiegłego w ieku w iara chrześcijańska nie przesy­ ca ju ż tak ja k dawniej życia społecznego, nie w pływ a na postaw ę m oralną i nie kształtuje sumień. Zachowuje sięjeszcze, rzecz jasna, tradycje katolickie, udziela sakramentów, zw łaszcza tych zw iązanych z przełom ow ym i w ydarzeniam i w ludzkim życiu, podtrzym uje tradycję w ielkich m anifestacji religijnych. P o­ wstaje jednak pytanie, czy to w szystko stanowi napraw dę przejaw w iary ży­ w ej, czy może tylko wyraz nawyków społecznych, podtrzymywanych z przyczyn antropologicznych w tym celu, by „celebrować” życie jako takie bądź też pod­ trzym yw ać dziedzictwo kulturalne przeszłości. Powstaje w ątpliwość, na ile zachow yw ane praktyki odpow iadają w ew nętrznym przekonaniom jednostek i na ile oddziałują na ich postaw ę m oralną, n a ile zaś stanow ią tylko zew nętrz­ ny przejaw, nie m ający zw iązku z postaw ą danego człowieka.

W rzeczy samej osoby, które m ożna uznać za „praktykujące” , przejaw iają nierzadko świecki sposób zapatryw ania się na naturę, społeczeństwo i czło­ wieka, a je st to patrzenie pozbaw ione blasku wiary. Zjawisko to Evangelii nuntiandi określa m ianem sekularyzm u, przez co rozum ie „taką koncepcję świata, w edług której całkow icie tłum aczy się on sam, bez potrzeby uciekania się do Boga, który staje się zbyteczny, a naw et przeszkadza” (nr 55). Taki stan rzeczy to oczyw iście coś znacznie głębszego niż tylko m niejsza ilość praktyk niedzielnych lub słabszy udział w sakramentach. Mamy tu bowiem do czynienia

z przybierającą na sile kulturą świecką, ze światem m yślenia i życia, nie m ają­ cym zw iązku z w iarą chrześcijańską. Taki rozziew m iędzy Ew angelią a kultu­ r ą E va n g e lii n u n tia n d i u zn a je za dram at n aszy c h czasów (por. n r 20). Zrozum iałe jest zatem w zyw anie do nowej ew angelizacji świata, szczególnie zaś Europy, ponieważ m a być ona odpow iedzią K ościoła na potrzeby społe­ czeństwa kształtowanego niegdyś przez chrześcijaństwo, a teraz brnącego w se- kularyzm. W ezwanie to papież pow tarza z całą m ocą w Christifideles laici, gdzie ukazuje też rozm iar dechrystianizacji, stwierdzając:

.. .całe kraje i narody, w których niegdyś religia i życie chrześcijańskie kwitły i da­ ły początek wspólnocie wiary żywej i dynamicznej, dzisiaj wystawione są na cięż­ ką próbę, a niekiedy podlegają procesowi radykalnych przemian wskutek szerzenia się zobojętnienia, sekularyzmu i ateizmu (nr 34)15.

Uzasadnienie zapotrzebowania na duszpasterstwo

o charakterze ewangelizacyjnym

Zasadniczym pow odem , który uzasadnia taką propozycję, jest fakt, że w kontekście wyżej zarysow anych problem ów oraz potrzeb w spółczesnego świata zdecydow ana w iększość chrześcijan przyjm uje chrzest w dzieciństwie, więc nigdy nie przechodzi drogi wtajemniczenia j ako procesu dojrzewania wiary, osobistego w yboru Jezusa i Jego Ewangelii oraz szczerego naw rócenia, cze­ m u towarzyszyć powinno jednoczesne doświadczanie macierzyńskiej bliskości w spólnoty kościelnej (szerszej niż w łasna rodzina), która nie tylko „poucza” i „udziela sakram entów” , ale także - ja k m ądry pedagog - towarzyszy, w spie­ ra św iadectw em w łasnego życia i m odlitw ą, a także przejaw ia gotow ość do nieustannej obecności.

Faktem jest, że w okresie posoborow ym robi się w szystko, aby ożywić w iarę chrześcijańskich rodziców, którzy proszą o chrzest dla w łasnych dzieci i przyrzekają w ychow ać je w wierze. N iem niej praw dą je st i to, że również w takich przypadkach, kiedy owo ożyw ienie w iary u rodziców ju ż nastanie, to nie w yręczą oni w łasnych dzieci w w ieku dorosłym, gdy trzeba będzie decydo­ w ać się na osobisty w ybór Chrystusa, naw rócenie i życie w iarą n a co dzień oraz w ykazać m isyjne zaangażow anie w społeczności kościelnej.

D uszpasterstwo K ościoła w zdecydowanej w iększości bazuje na chrzcie niem ow ląt i w e w szystkich zasadniczo przypadkach zakłada, że ochrzczeni

15 Por. M. P. Domingues, Parafia jako miejsce ewangelizacji, w: Kolekcja „Com- munio”, t. 8: Nowa ewangelizacja, red. wyd. pol. L. Balter (przewodniczący), Poznań

w dzieciństwie jego członkowie są prawdziwymi, świadomymi i odpowiedzial­ nym i chrześcijanami. U dzielany chrzest je st zawsze skuteczny i otw iera drogę do dalszych sakramentów, ale nie zw alnia z osobistej odpowiedzialności, ja k ą z natury swej zakłada u tych, którzy otrzym ując w chrzcie łaskę wiary, w nim też pow inni j ą zam anifestow ać16. W przypadku dzieci chrzest udzielany jest „w w ierze Kościoła”, ja k ą on wspólnie w chwili sprawowania sakramentu w y­ znaje, choć później nie zawsze konsekwentnie - w sposób zaplanowany i w spól­ notow y - tow arzyszy w je j dojrzew aniu i rozwoju, a także nie zaw sze wie, co robić, aby ożywić w iarę rodziców religijnie oziębłych i niedojrzałych lub j ą na now o rozniecać, gdy ju ż w ygasła i jej brak. W iele je st przypadków, kiedy to 0 chrzest dzieci proszą rodzice, którzy nie żyją po chrześcijańsku i nie dbają później o w ychow anie swych ochrzczonych ju ż dzieci17.

Dośw iadczenie wykazało, że znaczny procent chrześcijan przynależy dziś do Kościoła tylko nom inalnie, że utożsam ia go z instytucją i nie czuje z nim żadnych „rodzinnych” związków, wykazując m ierny stopień uśw iadam iania sobie i przeżyw ania istoty Kościoła, wyraźnie przez Sobór W atykański II okre­ ślonego jako lud Boży, w spólnota czy też rodzina (por. K K ), w której istotną rolę odgryw ają ścisłe relacje m iędzyosobowe i poczucie braterstwa.

Innym powodem , jaki m oże uzasadnić potrzebę duszpasterstwa o charak­ terze ew angelizacyjnym , je st spraw a m odelu kom unikacji, której w łasny sys­ tem w ypracow ało i reprezentuje w spółczesne społeczeństwo. W spółcześni ludzie charakteryzują się w łasnym słownictwem i typow ym dla siebie rodza­ je m mentalności. W ogrom nym procencie reprezentują m entalność laicką, co je st efektem takich gwałtownych zjawisk, jak: urbanizacja, eksplozja technicz- no-naukowa, konsum pcjonizm i globalizacja. Poza tym w szystkim je st jeszcze ten zawrotny rozwój informatyki. Mentalność i słownictwo dzisiejszego świata przejaw ia (a także w zdecydow any sposób prom uje) cechy typow ego indyw i­ dualizm u liberalnego, pragm atyzm u ekonomicznego, m oralności subiektywnej 1 utraty poczucia, że życie należy dzielić z innymi (osoba, naród, kultura). W dzi­ siej szym kontekście społecznym szerzy się przeżyw anie i propagowanie wiary oraz m oralności „na w łasny w ym iar” (sekty, filozofie orientalne, m agia itp.). Znaczna część społeczeństwa nastaw iona jest n a „pryw atyzow anie” wiary, religii i solidarności międzyludzkiej18.

K ościół natom iast posługuje się system em kom unikow ania, jak i został w ypracow any n a przestrzeni je g o długich dziejów. P osiada w ięc w łasne słownictwo, w łasną symbolikę, w ykonuje sobie w łaściw e gesty i przybiera

16 Por. G. L. Cardaropoli, Esserecristiano..., dz. cyt., s. 130-131.

17 Por. S. Czerwik, Historyczno-liturgiczne podłoże..., dz. cyt., s. 210-211. 18 Por. J. B. Cappellaro, Settepercorsi di spiritualité di comunione, Quaderno 5: Come fare il primo annuncio a tutti, Città del Vaticano 2001, s. 10.

charakterystyczne dla siebie postawy. W szystko to reprezentuje niepojętą głę­ bię znaczeniow ą i kom unikacyjną, lecz często w dzisiejszych czasach je st dla ludzi niezrozum iałe i za słabo angażujące, bo pozbaw ione nieodzownej drogi inicjacyjnej, która by im gw arantowała przenikanie owej głębi i asymilowanie je j19, a tym sam ym pozbaw ia rzeczyw istości, któ rą oznaczają gesty, przepo­ w iadają słowa, zaś urzeczyw istniają symbole. Chodzi o rzeczyw istość zbaw ­ czego m isterium Jezusa Chrystusa.

Inicjacja nie m oże być utożsam iana ze szkolną katechizacją, która odpo­ w iada nauczaniu podstawowych prawd chrześcijańskich, uśw iadamianiu chrze­ ścijańskich obow iązków oraz przygotow yw aniu do przyjęcia sakramentów. Inicjacja nie utożsam ia się z przekazem inform acji, z nauką religii, która nie formuj e postaw tak, aby były zdolne do przenikania i właściwego odbioru aktu­ alnej historii świata, a także do spełniania chrześcijańskiego obowiązku budo­ w y królestwa Bożego na tym świecie20. Inicjacja to głęboki i długotrwały proces stopniowego przechodzenia przez poszczególne etapy dośw iadczania pozna­ wanej rzeczyw istości za pom ocą kontaktu z żyw ym świadectwem wspólnoty, która słowem i czynem , sposobem bycia i przekonaniam i, postaw ą fascynacj i i zaangażow ania tw orzy naturalne środow isko w zrostu i dojrzew ania ducha praw dziw ie chrześcijańskiego, który gw arantuje dogłębną absorpcję praw d objawionych do życia, ja k również w łaściw e ich przeżywanie.

Adaptacja drogi wtajemniczenia chrześcijańskiego

dorosłych do współczesnego duszpasterstwa

Dziś w ierzy się i ufa tylko tym (jednostkom i grupom), których słow a p o ­ tw ierdzają czyny oraz styl życia. Pod w ielom a w zględam i czasy nam w spół­ czesne nie są podobne do żadnej z m inionych epok, znacząc całkiem nowe rysy na obliczu historii i zm ieniając również w znacznym stopniu kontekst dla obecności K ościoła w świecie oraz klim at na obszarze naw iązyw ania duszpa­ sterskich relacji z dzisiejszą społecznością21. W takim kontekście czym ś nie­ zmiernie ważnym jest dla Kościoła szczere poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, w jak i sposób pow inien on zaznaczyć obecność w e w spółczesnym świecie i w iarygodnie pełnić w nim podstaw ow ą i niezm ienną w swej istocie rolę skie­ row yw ania w zroku jednostek, a także świadom ości i dośw iadczenia całych narodów w stronę tajem nicy Chrystusa (por. RM 4; RH 10).

19 Por. J. B. Cappellaro, Settepercorsi..., dz. cyt.

20 Por. G. L. Cardaropoli, Essere cristiano..., dz. cyt., s. 205. 21 Por. tamże, s. 54.

Poszukiw anie odpowiedzi na takie pytania kieruje uw agę na konieczność odkrycia drogi chrześcijańskiego w tajem niczenia oraz przyjęcia jej jako wzoru i m odelu dla duszpasterstw a otw artego nie tylko na tych, którzy w Chrystusa jeszcze nie w ierzą (por. DM 13-15), ale rów nież na w szystkich chrześcijan. Zbyt m ocno bow iem niekiedy kładzie się nacisk na teoretyczne zapoznawanie „chrześcijan od narodzenia” z treściami Dobrej Nowiny, ja k gdyby przepowia­ danie Ewangelii równe było przekazowi czysto doktrynalnemu. Zapoznawanie się z Ew angelią m usi angażować całego człowieka, a człow iek to więcej niż tylko podm iot odbioru informacji. Człowiek to osoba, a w ięc ktoś, kto zdobywa życiow e doświadczenie, kto czuje i odnosi wrażenia, kto dokonuje osobistych w yborów i m a kontakty z innymi22.

N ależy o tym pam iętać w osw ajaniu człow ieka z Ewangelią, w um ożli­ wianiu m u pierw szego (albo kolejnego, a w ięc pogłębionego) zapoznaw ania się z nią. Ew angelizacja bow iem to nieustanne „zanoszenie” Dobrej N ow iny człowiekowi, tak aby jej m oc przenikała go od wew nątrz i tw orzyła zeń kogoś zupełnie nowego (por. EN 18). Zanieść Ew angelię drugiemu człowiekowi może najpełniej tylko taki człowiek, który w ierzy w podstaw owe praw dy ew ange­ liczne i dostrzega w bliźnim swego brata, utożsam ia bez reszty swe życie z Ew angelią oraz daje świadectwo w iary ugruntowanej i zaangażowanej. Te trzy aspekty człowieka zewangelizowanego wyznaczają trzy podstawowe etapy duszpasterstwa o charakterze ewangelizacyjnym. N ie chodzi bow iem o to, aby oprócz klasycznej jego postaci (duszpasterstwo rozum iane jako podstaw ow y nurt działalności K ościoła) rozw ijać w K ościele „odrębną” m isję ew angeliza­ cyjną (jako nurt nadzw yczajny działalności K ościoła), ale by tym ew angeliza­ cyjnym duchem przeniknąć w szystkie poczynania duszpasterskie. Dlatego właśnie duszpasterstwo w ym aga nowej orientacji i takiego przeobrażenia dzia­ łań tradycyjnych, aby były nacechow ane rysam i, jakie w yznacza droga w ta­ jem niczenia chrześcijańskiego23. Rzecz więc w tym, aby duszpasterstwo w całej swej kom pleksow ości oddziaływ ania charakteryzowało się trzem a podstaw o­ wymi wymiarami:

- kerygm atycznym , a w ięc by pobudzało do życia opartego na podsta­ w ow ych praw dach ew angelicznych, a przez to otwartego na brater­ stwo i odnajdującego ślady dobra i obecności B oga w świecie; - prekatechum enalnym , a w ięc by w spom agało chrześcijan w utożsa­

mianiu ich życia z Ewangelią przez nawrócenie oraz w żywym jej prze­ powiadaniu;

- katechum enalnym , a w ięc by pogłębiało życie sakram entalne chrze­ ścijan i ich przekonanie o potrzebie oddania się na służbę Kościołowi, a przez K ościół całem u światu.

22 Por. J. B. Cappellaro, Settepercorsi. , dz. cyt., I, s. 10-11. 23 Por. M. P. Domingues, P a ra fia ., dz. cyt., s. 303-304.

A by taki rodzaj duszpasterstw a (stosuje się tu często pojęcie „projektu duszpasterstw a”) m ógł być w cielany w życie, m usi przede w szystkim zostać odpowiednio zaplanowany (stąd potrzeba duszpasterskiego planowania), a na­ stępnie zorganizow any (stąd potrzeba duszpasterskiego program owania), zaś w cześniej jeszcze dobrze przygotow any przez formację. Konieczne je st ku tem u zaangażow anie świeckich, a także stworzenie im m ożliw ości praw dzi­ w ego i przysługującego w sposób naturalny uczestnictwa (w oparciu o kapłań­ stwo pow szechne w szystkich w iernych), ja k też przez pow ołanie do istnienia stosownych (i w w ielu w ypadkach now ych) struktur duszpasterskich.

1. Etap kerygm atyczny - u w rażliw ian ie na braterstwo

Etap kerygmatyczny to „pierwsze głoszenie słowa Bożego”, ponowne prze­ pow iadanie podstaw ow ych praw d wiary, którego punktem w yjścia je st kon­ kretne położenie ludzi, do których się zwracamy, ich m ożliw ości, a także ich potrzeby. Potrzeba przyjaźni je st największą z ludzkich potrzeb. Przyjaźń i bra­ terstwo to wartości, które przede wszystkim powinny charakteryzować uczniów Jezusa Chrystusa, a duszpasterstw o w inno ich w tym wspierać na tyle, aby zasada przeradzała się w czyn, a czyn był odzw ierciedleniem kerygmatycznej prawdy, która głosi nieustannie, że Bóg zbaw ia w szystkich przez Jezusa C hry­ stusa, a m ocą D ucha Świętego czyni nas synami Bożymi, dzięki czem u m oże­ m y Go nazyw ać O jcem (por. Rz 8, 14-15). Skoro m am y w spólnego O jca w niebie, to pierw szym etapem procesu odnow y życia naszych w spólnot (zbyt anonimowych, w ykazujących m ały wskaźnik kom unikacji, m ało uw rażliw io­ nych na potrzebę budow ania kom unii) pow inno się stać uczulenie (nie tylko głoszenie) na potrzebę braterstw a, wynikającego z rów nego udziału w tym samym dziele zbaw czym Jezusa i w tej samej godności dzieci Bożych. U w raż­ liwienie to m ożna osiągnąć różnym i praktycznym i sposobami, z których warto w skazać na przytoczone niżej, w ypróbow ane w niektórych środow iskach chrześcijan24:

a) list do w szystkich rodzin parafii - zanoszony osobiście przez w y­ branych do tego ludzi (tzw. posłańców ), wspomagaj ący wzaj em ne otw ar­ cie się jednych na drugich;

24 W opracowaniu tym odwołujemy się do doświadczeń zdobytych na drodze wysiłków prowadzących do przemiany duszpasterstwa tradycyjnego w duszpaster­ stwo ewangelizacyjne na bazie obrzędu wtajemniczenia chrześcijańskiego dorosłych, przez grupę promującą „Ruch ku lepszemu światu”. Polskie opracowanie propozycji tejże grupy znaleźć można w: A. Żądło, Jaka parafia na nasze czasy?, Kielce 1994; J. B. Cappellaro, Ewangelizować: zadanie dla wszystkich czy doświadczenie niektó­ rych, Kielce 2000.

b) dobrze przygotow ane i w rodzinnym klim acie prowadzone spo­ tkania (katechezy, dyskusje) na tem at braterstwa, solidarności i w zajem ­ nej pomocy, uwzględniające konkretną sytuację danej wspólnoty;

c) różnego typu, ale pełne symbolicznych gestów, inicjatywy, mające n a celu spotykanie się chrześcijan jako braterskiej wspólnoty wierzących w Chrystusa; przeradza się to w przyjazne i radosne świętowanie (można je organizować z rozmaitą częstotliwością, np. raz w miesiącu), wspomagające świadomość, że Kościół to kom unia ludzi z Bogiem i braci pom iędzy sobą. Ten pierw szy okres duszpasterskich działań (trw ający od kilku m iesięcy do kilku lat) pow inien się zakończyć takim rodzajem wspólnej celebracji25, któ­ ra postawi w iernych przed w ym ogiem osobistego zaakceptowania program u, gdzie przyjaźń i braterstw o praktykow ane są w m ałych grupach, jakie po ta ­ kiej celebracji się zawiązują, a ich członkow ie system atycznie się spotykają w celu rozm aw iania na ustalone tematy, dotykające problem ów codziennego życia ludzkiej społeczności, jej potrzeb, szans i ograniczeń. Po takim przeżyciu konkretna w spólnota (np. parafialna) zaczyna zmieniać stopniowo sw oją struk­ turę i przeradza się w dużą w spólnotę m ałych w spólnot, które się regularnie spotykają (np. raz w miesiącu), dając początek drugiem u etapowi transform a­ cji duszpasterstwa tradycyjnego w duszpasterstwo wzorow ane na drodze w ta­ jem niczenia chrześcijańskiego26.

2. Etap prekatechum enalny - ew an gelizacja

N a etapie tw orzenia grup przyjacielskich nie m ożna w duszpasterstwie poprzestać, ponieważ K ościół (diecezja, parafia) to nie tylko grupy przyjaciół, ale także w spólnoty wiary, które m ają się stopniowo przeradzać w e w spólnoty kościelne (sprawiające jak b y obecność K ościoła w m ałych środow iskach co­ dziennego życia). Konieczny je st w ięc ten drugi etap, polegający na ew angeli­ zacji, a w ięc na m ocow aniu - poprzez regularne spotkania w grupach oraz celebracje - życia chrześcijańskiego n a trzech podstaw owych filarach (każdy z filarów m oże być budow any w dow olnym i w danej sytuacji potrzebnym czasie), którym i są:

d) słowo Boże - w szystko na tym etapie m a zm ierzać ku tem u, aby nadawało ono sens ludzkiemu życiu, nieustannie wzywając do postaw zgod­ nych z tym słowem, oraz by było najbardziej adekw atną odpow iedzią na oczekiwania człowieka;

e) w iara - chodzi o nieustanne głoszenie wiary, a naw et budzenie jej i um acnianie (nie tylko podtrzym ywanie), bo to ona m a przenikać życie

25 W programie ewangelizacyjnym Grupy Promotorów „Ruchu ku lepszemu świa­ tu” celebrację tę stanowi tzw. „wydarzenie zbawcze” albo inaczej „tydzień braterstwa”.

społeczeństw, prowadzić dialog z kulturą, ożywiać rzeczyw istość docze­ sną i rozjaśniać j ą światłem Ew angelii, a także stawać się osobistym do­ świadczeniem każdego człowieka;

f) osoba Jezusa Chrystusa - pow inna się stawać bliska każdem u w ierzącem u, ponieważ w oczyw isty sposób w ciąż je st obecna w K oście­ le, nadal w nim naucza i działa zbawczo, a także w zyw a do nawrócenia, tak samo ja k zawsze (por. M t 4, 17).

Ten etap ew angelizacji m oże być przeprow adzony za pom ocą tych sa­ m ych m etod i rodzajów spotkań, co pierwszy, z tym że tem atem num er jeden nie jest ju ż braterstwo, lecz Chrystusowe orędzie, przybierające form ę w e­ zwania, na sposób stały kierow anego (prowadzenie katechez na tem at wiary, przygotowywanie różnych celebracji z rozbudowanym użyciem symboli i zna­ ków w iary) do wszystkich, aby słowem i czynem ukazywali je światu i chętnie ujawniali ducha wspólnoty chrześcijańskiej poprzez otwieranie swych domów, żeby w łaśnie tam odbyw ały się te grupowe spotkania (por. W TP 41, 1). N a zakończenie tego etapu (jego długość zależy od duszpasterskich potrzeb - może on trw ać kilka m iesięcy lub naw et kilka lat) należy przew idzieć taką celebra- cję27, która by się stała osobistym w ezw aniem każdego z w iernych na prze­ mierzaną wspólnie z całym Kościołem drogę wiary, przy osobistym odpowiadaniu B ogu na Jego apel. Sposób takiej celebracji pow inien przewidzieć grom adze­ nie się przez kilka w ieczorów małych, dotąd tylko przyjacielskich grup, które od tej pory zaczynają się przeradzać w e w spólnoty w iary i schodzić razem po to, aby po koniecznych dociekaniach orzec, jakiej to drogi w iary domaga się od nich Bóg - tu i teraz. Efektem takiej refleksji pow inien być dokum ent - w yznanie wiary, opracowany na bazie troski danej wspólnoty o to, aby w yzna­ w ać nie tylko „wyuczoną regułkę w iary”, ale praw dziwie „w łasną w iarę” - tę osobiście przeżytą i obraną na spotkaniu z Jezusem, obecnym w B ożym sło­ w ie i sakram entach, w K ościele i każdym człowieku, w świecie i wszelkim stworzeniu. Tym dokum entem - w yznaniem wiary, pragnie każda ze wspólnot przyczynić się do odbudow ania jedności m iędzy życiem i Ewangelią, m iędzy każdym członkiem wspólnoty lokalnej i Jezusem Chrystusem 28.

3. Etap k atech u m en aln y - w spólnoty kościelne

Pytanie o sposób obecności K ościoła w e w spółczesnym świecie je st rów ­ noznaczne z pytaniem o m odel upraw ianego dziś i stojącego przed perspekty­ w ą przyszłości duszpasterstwa. Wobec w ielu zagadnień i now ych problem ów nie m ożna dziś w ychodzić z propozycją „zachow ania tego, co się robiło do tej

27 W programie ewangelizacyjnym Grupy Promotorów „Ruchu ku lepszemu świa­ tu” celebrację tę stanowi synod (na poziomie diecezjalnym lub parafialnym).

pory w duszpasterstw ie” ani obstawać przy tylko tradycyjnych, tzn. zacho­ wawczych, m etodach duszpasterskich, w ypracow anych często w całkiem in ­ nym kontekście społeczno-kulturow ym . K ościołow i i jego duszpasterstw u potrzeba rozw oju katechum enalnego, który by umożliwił, zaistniałym ju ż na etapie prekatechumenalnym wspólnotom, w iarę w przeobrażenie się w e w spól­ noty ja k najdosłowniej kościelne, a w ięc przeżyw ające dogłębnie istotę K o­ ścio ła i angażu jące się w re a liz a c ję je g o m isji w y ch o d z en ia naprzeciw konkretnym ludziom, ożywiania rzeczywistości doczesnej i przenikania jej ewan­ gelicznym światłem. Etap ten m a w spom agać w iernych w dojrzew aniu do od­ powiedzialności:

g) za konieczność angażow ania się w szystkich chrześcijan w życie Kościoła i jego ewangelizacyjną misję;

h) za pogłębiony i dojrzały sposób uczestniczenia w sakram entach oraz przeżyw ania ich jako znaki (KL 60) udzielające konkretnych łask (KL 59), jednoczące z Chrystusem (KK 7, 14), zakładające w iarę i pow o­ dujące jej w zrost (KL 59), ugruntow ujące m iłość (KK 42), uśw ięcające człow ieka i budujące M istyczne Ciało Chrystusa oraz oddające kult Bogu (KL 59), aktualizujące naturę społeczności kapłańskiej (KK 11), zasilają­ ce apostolstwo w iernych (KK 35);

i) za żywy i system atyczny udział w niedzielnej Eucharystii, a także spełnianie posług kościelnych, tych ustanow ionych lub po prostu uzna­ nych, które m o g ą się rozw ijać z pożytkiem dla całej w spólnoty lokalnej, „zaspokajając jej w ielorakie potrzeby: od katechezy po aktywny udział w liturgii, od w ychowania młodzieży po różne formy działalności charyta­ tyw nej” (NMI 46).

O sobista i dojrzała w iara m a zm ierzać do integracji w spólnoty kościelnej. W spółczesne w arunki życia, a także eklezjologia kom unii dom agają się p o ­ święcenia większej uw agi budowie wspólnot kościelnych, rozumianych jednak nie tyle j ako cel duszpasterskich wysiłków, ile raczej j ako skuteczne i nieodzowne narzędzie ew angelizacji, bow iem tylko przez żyw e i operatyw ne wspólnoty, a nie przez osoby odizolowane, m ożna prowadzić dzieło ewangelizacji, w zoro­ w ane na intensywnym wchodzeniu neofitów w zażyłą w ięź z wiernymi w okre­ sie „m istagogii”, w celu przekazania im świeżego spojrzenia na sprawy wiary i dostarczenia nowych pobudek dlajej ożywienia (por. WTP 39). Zewangelizowa- na wspólnota staje się w naturalny sposób wspólnotą ewangelizującą, umożliwia­ jąc realizację duszpasterstw a o charakterze w spólnotow o-organicznym .

Ten etap katechumenalny, którego skutkiem jest zaistnienie i aktywne w łą­ czanie się w duszpasterstwo w spólnot kościelnych, pow inien osiągnąć szczyt w celebracji takiego w ydarzenia29, które by na bazie dośw iadczeń zdobytych

29 W programie ewangelizacyjnym Grupy Promotorów „Ruchu ku lepszemu światu” celebrację tę stanowi kongres eucharystyczny (na poziomie diecezjalnym lub parafialnym).

w e w spólnotach doprowadziło do zatw ierdzenia „projektu duszpasterstw a w spólnotow ego” (należy go w ięc w ypracow ać w e własnym środow isku i przy czynnym zaangażowaniu wspólnot kościelnych, a nie czekać na otrzym anie go „z zew nątrz”). C elebracja takiego w ydarzenia poprzedzona jest długim okre­ sem (jego długość określają m iejscow e potrzeby duszpasterskie) odbywanych n a tym etapie spotkań w e w spólnotach, pośw ięconych rozw ażaniu poszcze­ gólnych w ezw ań m odlitw y „Ojcze nasz” , a także przygotow yw aniu kom enta­ rza do tej modlitwy, n a bazie którego zostaje opracowany rodzaj modlitewnego w yznania w iary w praw dy zaw arte w „M odlitw ie Pańskiej” . T ę m odlitw ę - w yznanie wiary, recytuje uroczyście cała w spólnota lokalna podczas Euchary­ stii sprawowanej na zakończenie celebracji obranego w ydarzenia30.

Zakończenie

Po zam knięciu w szystkich etapów, analizując w ypracow any lokalnie „projekt duszpasterstw a w spólnotow ego” , sporządza się na now o plan ew an­ gelizacji, który zakłada ponowne, choć oczywiście ju ż inne, bogatsze w do­ świadczenia, pogłębione i ujęte w nowej perspektywie, przem ierzenie etapów: prekatechumenalnego i katechumenalnego, wzbogaconych o wyniki diagnozy, którą należy adekw atnie do w arunków n a now o postawić.

D iagnozę m usi je d n ak poprzedzić analiza aktualnej sytuacji, a w ięc ewangeliczne rozeznanie warunków społeczno-kulturalnych i kościelnych, w ja ­ kich prow adzona je st działalność duszpasterska31. N ależy w ięc podjąć próbę dokładnego w niknięcia w faktyczną rzeczyw istość chrześcijan (diecezja, p a­ rafia) poprzez analizę różnych elementów, które tw orzą i w arunkują jej życie. N ależy do tego dojść n a drodze następujących etapów:

- analiza ogólnego kontekstu życia chrześcijan (struktura geograficzna, dokładna liczba wiernych, ilość rodzin, podział według płci i wieku, tra­ dycje, zachowania, ogólna m entalność, sytuacja ekonom iczna, zaan­ gażowanie społeczno-polityczne);

- analiza rzeczywistości religijnej chrześcijan (liczba praktykujących, ogól­ na religij ność wiernych, a szczególnie rodzin, typ mentalności religij nej, liczba osób w spółpracujących w duszpasterstwie, grupy zaangażow a­ ne w duszpasterstwo, rodzaje działalności duszpasterskiej, grupy życia religijnego, liturgia, modlitwa, posługa n a rzecz funkcjonowania tech­ niczno-ekonomicznego, posługa na rzecz jedności);

- powyższe aspekty powinny być uzupełnione dodatkowo o analizę prze­ szłości danej wspólnoty chrześcijan, jej dziejów. Teraźniejszość bowiem zapuszcza korzenie w przeszłości.

30 Por. A. Żądło, Jaka p a r a fia ., dz. cyt., s. 35.

N a podstaw ie takiego studium nad daną w spólnotą chrześcijan, przepro­ wadzonego z odpow iednią precyzją i konsekwencją, m ożna dopiero dojść do poznania tych elementów, które tw orzą aktualną jej sytuację. Każde bow iem środow isko posiada cechy sobie w łaściw e, a także w łasną charakterystykę, w którą trzeba wniknąć, jeżeli chce się postaw ić adekw atną diagnozę jej scho­ rzeń. Problem ów w naszych środowiskach chrześcijańskich (diecezje, para­ fie) jest bardzo dużo (rozbicie rodzin, dezinform acja, tradycjonalizm religijny, zanik sakralnego charakteru niedzieli i dni świętych, indyferentyzm religijny, rozdźwięk pom iędzy w iarą a życiem, brak poczucia braterstwa i kom unii ekle­ zjalnej, mentalność antyklerykalna, brak inicjatyw religijnych, niezdolność albo niem ożność dotarcia duszpasterzy do w szystkich osób i środowisk).

W szystkie te obj awy prowadzą do sprecyzowania problemu głównego (albo przynajmniej jednego z głównych), który nurtuje nasze chrześcijańskie środo­ w iska i którym je st zaznaczający się w ciąż w życiu rozdźwięk i brak konstruk­ tyw nej oraz perm anentnej w spółpracy duszpasterskiej m iędzy hierarchią a w iernym i świeckimi. Działanie ewangelizacyjne sam ych duszpasterzy nie znajduje religijnego oddźwięku w wielu środowiskach. Istnieje wciąż spora prze­ paść m iędzy duszpasterską działalnością hierarchii i codziennym życiem w ier­ nych32. Dotychczasowe doświadczenia duszpasterskie powinny wzbudzić nowe energie i nakłonić nas do tego, byśmy wyrazili entuzj azm w konkretnych przed­ sięwzięciach, umożliwiających stopniowe przechodzenie od duszpasterstwa za­ chow awczego (tradycyjnego) do duszpasterstw a ewangelizacyjnego. Czeka nas na tej drodze w iele zadań. M usim y opracować skuteczny program drogi na czas now ego m ilenium (por. N M I 15), wzoruj ąc się na wyj ątkowo bogatym w tradycję, treść i m e to d ę O brzędzie w tajem niczenia chrześcijańskiego dorosłych. O brzęd ten doskonale pom aga nam pokonyw ać autom atyzm w p o ­ dejściu do sakramentów, bierność i pasywność w odniesieniu do życia i dusz­ pasterskiego działania Kościoła, a także uczula nas na fakt, że wszyscy jesteśm y w olnym i partneram i dialogu z B ogiem oraz Jego w spółpracownikam i w zba­ w ieniu w łasnym i całego świata33.

32 Por. A. Żądło, Jaka p a r a fia ., dz. cyt., s. 30-32.