Kościańska, Irena Maria
"Deutsche Universitäten und
Hochschulen im Osten", Walter
Hubatsch, Bernhard Stasiewski,
Reinhard Wittram, Ludwig Petry,
Erich Keyser, Köln und Opladen 1964
: [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 548-558
n o w s z ą . K a z im ie r z S o b c z a k (W a r s z a w a ) p r z e d s t a w ia w y z w o le n ie E lb lą g a w 1915 r o k u , r z u c o n e n a s z e r o k ie tlo k o n c e p c j i o f e n s y w y r a d z ie c k ie j n a w io s n ę 1945 r. R y sz a r d K u k i e r (T o r u ń ), z a j m u j ą c s ię s t o s u n k a m i lu d n o ś c io w y m i E lb lą g a w la ta c h 1945— 1950, o p ie r a s ię n ie t y lk o n a m a t e r ia ła c h s t a t y s t y c z n y c h i o p r a c o w a n ia c h , a le r ó w n ie ż n a d o ś w ia d c z e n ia c h w ła s n e j p r a c y w t y c h ż e la t a c h w E lb lą g u . D z ię k i te m u m a m y s z e r e g o c e n t r u d n o ś c i z w ią z a n y c h z p r z e s ie d le n ie m lu d n o ś c i n ie m ie c k ie j i o s ie d le n ie m lu d n o ś c i p o ls k ie j . O c z e k iw a łe m od a u to r a , ż e d o k ła d n ie j o p is z e s p r a w ę lu d n o ś c i r o d z im e j, je j s iłę lic z e b n ą i p r z y c z y n y e m ig r o w a n ia , a le n ie s t e t y , j e d y n ie m u s n ą ł to w a ż n e z a g a d n ie n ie . O s t a t n ia p o z y c j a w d z ia le a r t y k u łó w — t o a m b it n y z a m ia r p r z e d s t a w ie n ia r o z w o j u s z k o ln ic t w a w E lb lą g u w la t a c h 1945— 1961 (a u to r z y : L e o k a d ia P a n a s i B o le s ł a w T a r n a c k i z E lb lą g a ), a le w o b e c te g o , ż e o g ło s z o n o d o p ie r o p ie r w s z ą c z ę ść , tr u d n o p r z e p r o w a d z ić o c e n ę . P a t r z ą c n a c a ło ś ć a r t y k u łó w , m o ż n a s t w ie r d z ić , ż e d o t y c z ą o n e s z e r o k ie g o w a c h la r z a p r o b le m ó w i u w z g lę d n ia j ą o k r e s y o d n a j d a w n ie j s z y c h p o d z ie ń d z is ie j s z y , a d o b ó r ic h n ie m a c h a r a k t e r u j e d n o s t r o n n e g o І m o ż e z a in t e r e s o w a ć s z e r s z e r z e s z e c z y te ln ik ó w . W d z ia le m a t e r ia łó w z a m ie s z c z o n o d w a s p r a w o z d a n ia a r c h e o lo g ic z n e z e w s z y s t k im i ic h u j e m n y m i i d o d a t n im i c e c h a m i, a w ię c s z c z e g ó ło w y m o p i s e m , k t ó r e g o m ie j s c e r a c z e j w c z a s o p is m a c h ś c iś le z a w o d o w y c h , g d z ie t e ż są m o ż liw o ś c i p r z e p r o w a d z e n ia f a c h o w e j d y s k u s j i. A r ó w n o c z e ś n ie z a w ie r a j ą w s o b ie e le m e n t d y s k u s j i o g ó ln e j o z a s ię g a c h k u lt u r o w y c h . I n n y c h a r a k t e r — c z y s t o in f o r m a c y jn y — m a o p r a c o w a n ie J a n in y C z a p l i c k i e j (G d a ń sk ) 0 z b io r z e k a r t o g r a f ic z n y m i ik o n o g r a f ic z n y m w a r c h iw u m e lb lą s k im . Z a m ie s z c z o n e r e c e n z j e z a j m u j ą s ię w y łą c z n i e p r a c a m i d o t y c z ą c y m i E lb lą g a . N ie w y d a j e m i s ię s łu s z n e , d r u k o w a n ie d łu g ic h s t r e s z c z e ń p r a c p o ls k ic h 1 p o w s z e c h n ie d o s t ę p n y c h , c o m a s w o j e u z a s a d n ie n ie t y lk o w o b e c p u b lik a c j i o b c o j ę z y c z n y c h , a le n a t e n t e m a t od d a w n a to c z ą s ię s p o r y . I n t e r e s u j ą c o u j ę t a j e s t k r o n ik a , g d z ie o b o k p o z y c j i o p r a c y O d d z ia łu P T H i a r c h iw u m z a m ie s z c z o n o n o t a t k ę o s t a t k u „ E lb lą g ’’, w c z y m c h y b a z a z n a c z o n o w a ż n y k ie r u n e k r o z w o j o w y p is m a , k t ó r e z a p e w n e b ę d z ie s z u k a ć d r ó g d o d a ls z e g o z a in t e r e s o w a n i a s z e r s z y c h k r ę g ó w o b y w a t e li E lb lą g a i je g o p r z y j a c ió ł r ó ż n o r o d n o ś c ią te m a t y k i. T a d e u s z C i e ś l a k W A L T E R H U E A T S C H , B E R N H A R D S T A S I E W S K I , R E IN H A R D W I T -T R A M , L U D W I G P E -T R Y , E R IC H K E Y S E R , D e u t s c h e U n i v e r s i t ä t e n u n d H o c h s c h u l e n i m O s t e n . K ö ln u n d O p la d e n 1964, s s . 127. W y d a w n ic t w o T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o P ó łn o c n e j N a d r e n ii i W e s t f a lii w s p ó ln ie z K o m is j ą S e n a c k ą d la B a d a ń N ie m c z y z n y W s c h o d u p r z y U n i w e r s y t e c i e F r y d e r y k a W ilh e lm a w B o n n ( S e n a t s k o m m i s s i o n f ü r d a s S t u d i u m d e s D e u t s c h t u m s i m O s t e n a n d e r Ř h e b n n i s c h e n F r i e d r i c h W i l h e l m s — U n i v e r s i t ä t z u B o n n ) p o d j ę ło p r ó b ę u s t a le n ia r o li w n a u c e e u r o p e j s k ie j u n i w e r s y t e t ó w w K r ó le w c u , D o r p a c ie , W r o c ła w iu , A k a d e m ii K a t o lic k ie j w B r a n ie w ie , S z k o ły W y ż s z e j T e c h n ic z n e j w G d a ń s k u , S z k o ły W y ż s z e j T e c h n ic z n e j w e W r o c ła w iu , W y ż s z e j S z k o ły H a n d lo w e j w K ró lew -cu o r a z W y ż s z e j S z k o ły H e r d e r a w R y d z e . C e le m g łó w n y m p r e c y z u ją c y m z r e s z tą s a m ą t e m a t y k ę w y d a w n ic t w a j e s t p o k a z a n ie r o li n a u k i n ie m ie c k ie j n a W s c h o d z ie .
P r o f. d r H e r m a n n C o n r a d p o d k r e ś lił, ż e „ n ig d z ie t a k n ie w y k s z t a ł c ił a s ię id e a r e p u b lik i u c z o n y c h ja k w ż y c iu a k a d e m ic k im " , o r a z ż e o m a w ia n e u n i
w e r s y t e t y n a le ż a ły r ó w n ie ż d o k r ę g u m y ś li n a u k o w e j E u r o p y . P o z a t y m k a ż d a z p o w y ż s z y c h s z k ó ł m ia ła s w ą in d y w id u a ln o ś ć , n a k tó r ą s k ła d a ły s ię m o t y w y z a ło ż e n ia , c e le w y k s z t a ł c e n ia , łą c z n o ś ć z m ia s t e m i r e g io n e m , łą c z n o ś ć z in n y m i u n i w e r s y t e t a m i, „ w y s i łe k b a d a w c z y , d ą ż e n ia d o n a u k o w e j p r a w d y o r a z p r z e k a z a n ie z d o b y t y c h w y n i k ó w p o p r z e z n a u k ę a k a d e m ic k ą ” . T e w s p ó ln e z r e s z tą z a d a n ia u n i w e r s y t e t ó w i s z k ó ł w y ż s z y c h p o w o d o w a ły z w ią z a n ie s ię i n s t y tu c j o n a ln e z j e d n e j s t r o n y , o r a z m o ż liw o ś ć w y m ia n y p e r s o n e lu n a u c z a j ą c e g o w k a ż d y m p r a w ie m o m e n c ie z d r u g ie j s t r o n y . P o n a d t o s p o łe c z n o ś ć s t u d e n c k a u n i w e r s y t e t ó w m ia ła w p ł y w ta k w s p r a w a c h lo k a ln y c h ( r e g io n a ln y c h ) ja k i s z e r s z y m ż y c iu k u lt u r a ln y m k r a j ó w s ą s ie d n ic h . W . H u b a t s c h ( D i e A l b e r t u s - U n i v e r s i t ä t z u K ö n i g s b e r g i n P r e u s s e n in d e r d e u t s c h e n G e i s t e s g e s c h i c h t e 1544— 1944, s. 9— 40) u w y p u k la in d y w i d u a l n o ś ć A c a d e m i a R e g i o m o n t a n a w p r o m ie n io w a n iu n ie m i e c k ie g o ż y c ia p o z a g r a n ic a m i P r u s K s ią ż ę c y c h c z y W s c h o d n ic h . W y d a j e s ię , iż t a k ie u s t a w ie n i e t e m a t u j e s t b łę d n e , w k a ż d y m r a z ie w o k r e s ie P r u s K s ią ż ę c y c h . C e le m g łó w n y m U n i w e r s y t e t u b y ło p r o m ie n io w a n ie p r o t e s t a n t y z m u n a s ą s ie d n ie k r a j e ( p r z e d e w s z y s t k im n a K r ó le s t w o P o l s k ie i K s ię s t w o L i t e w s k i e ) *). Z r e s z tą c e le m is y j n e (ta k k a t o lic k i e ja k i e w a n g e lic k ie ) p o w o d o w a ły , iż p o t r z e b ę t a k ie g o z a k ła d u n a u k o w e g o ( s t u d i u m ) o d c z u w a n o ju ż d a w n o . W 1387 r. u z y s k a n o p r z y w ile j n a u t w o r z e n ie w C h e łm n ie s t u d i u m g e n e r a l e . P r z y w i le j u t e g o n ie u r z e c z y w is t n io n o , z o r g a n iz o w a n o t y lk o s z k o łę t y p u g im n a z j a ln e g o . Z r e s z tą g d y b y d o s z ło w ó w c z a s d o e r y g o w a n ia u n i w e r s y t e t u , b y łb y on p o d o b n y d o ju ż is t n ie j ą c y c h (n p. w P r a d z e — 1348, K r a k o w ie — 1364, W ie d n iu — 1365, E r f u r c ie — 1379, H e id e lb e r g u — 1386, K o lo n ii — 1388). I n d y w id u a ln o ś ć p o w s t a ł e g o w 1544 r. U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c k i e g o u g r u n t o w a n a z o s t a ła d z ię k i is t n ie n iu K s ię s t w a o r a z h u m a n iz m u i r e fo r m a c j i. A c a d e m i a R e g i o m o n t a n a u p o d o b n io n a z o s t a ła d o U n iw e r s y t e t u M a r b u r s k ie g o . G łó w n y m i c e la m i n o w e j a k a d e m ii b y ły : h u m a n iz m j a k o o g ó ln a f o r m a w y k s z t a ł c e n ia i w y c h o w a n ia , u r z e c z y w is t n i e n ie z a m ie r z e ń p o lit y k i k s ią ż ę c e j ( w y c h o w a n ie m ie j s c o w y c h p r a w n ik ó w i d u c h o w n y c h ) , m is j e w k r a ja c h s ą s ie d n ic h , z w ła s z c z a w P o ls c e . N a o b li c z u u n i w e r s y t e t u z a z n a c z y ło s ię r ó w n ie ż p ię t n o o s o b o w o ś c i A lb r e c h t a , k t ó r y c h c ia ł w p ł y w a ć n a m a s y p o p r z e z k a z a n ia , s tą d tr o s k a o p e łn e w y k s z t a ł c e n ie d u c h o w n y c h . P o c z ą t k o w o s p r o w a d z a ł ic h k o r z y s t a j ą c z p r o t e k c j i L u tr a . P o t e m w y s y ł a ł s t y p e n d y s t ó w d o W it t e n b e r g ii. Z r e s z tą w 1526 r. c h c i a ł p o w o ła ć w y ż s z ą s z k o łę u t r z y m y w a n ą p r z e z t r z y m ia s t a K r ó le w c a . R a d y m ie j s k ie j e d n a k o d m ó w i ł y p o p a r c ia . C h c ia ły m ie ć t r z y w ła s n e , o s o b n e s z k o ły . N o w y p r o j e k t o r g a n i z a c y j n y s z k o ln ic t w a p r u s k ie g o o p r a c o w a ł d o p ie r o w 1541 r. h u m a n is t a J o a c h im C a m e r a r iu s z T y b in g i. P u n k t e m w y j ś c ia t e g o p r o j e k t u b y ły is t n ie j ą c e ju ż s z k o ły z k a t e d r a ln ą w K r ó le w c u o r a z m ie j s k im i w W e la w ie , B a r t o s z y c a c h i P r a b u t a c h n a c z e le . D o d a t k o w o w 1541 r. z a ło ż o n o s z k o łę p a r t y k u la r n ą w K r ó l e w c u o b e j m u j ą c ą r ó w n ie ż w a ż n ie j s z e n a u k i i d y s c y p lin y ( m ię d z y in n y m i i m e d y c y n y ) . K i e r o w n ik ie m t e j s z k o ły m ia ł b y ć L it w in K u lw ie ć ( C u lv ie n s is ) , k t ó r y j e d n a k ż e p r o p o z y c j i n ie p r z y j ą ł. R e k t o r e m z o s t a ł le k a r z P . B r e t t s c h n e i - d e r ( z w a n y P la c o t o m u s ) , b y u s t ą p ić p e t e m m ie j s c a z i ę c io w i M e la n c h t o n a J e r z e m u S c h u l e r o w i ( z w a n e m u S a b in u s ) . S c h u le r p o d j ą ł e n e r g ic z n e s t a r a n ia w c e lu p r z e k s z t a łc e n ia p a r t y k u la r z a n a p e łn y u n i w e r s y t e t . N a j p ie r w p o w s t a ł n a w y s p ie k a t e d r a ln e j b u d y n e k u n iw e r s y t e c k i (w K n e ip h o f ) . K s ię ż n a D o r o ta u f u n d o w a ła s t y p e n d ia o r a z w p ł y n ę ła n a o r g a n iz a c j ę u c z e ln i. K s ię ż n a , z p o c h o
-0 B a r d z ie j ś c i ś l e c e le U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o u j ą ł F . H i p l e r w s w e j h is t o r ii li t e r a t u r y w a r m iń s k ie j o g ło s z o n e j w M o n u f a e n t a H i s t o r i a e V a r m i e n s i s , 1870, s. 320.
d z e n ia D u n k a , p r z e n io s ła f o r m y o r g a n iz a c y j n e u n i w e r s y t e t u k o p e n h a s k ie g o d o K r ó le w c a . M e la n c h t o n o p r a c o w a ł s t a t u t . T e o lo g ia s t a la s ię p o d s t a w o w ą d y s c y p lin ą n a u k o w ą („ N a j w ię k s z ą n a s z ą tr o s k ą j e s t r e lig ia i t e d y s c y p lin y n a u k o w e , k t ó r e z W o li B o s k ie j z a w ie r a j ą p r a w d z iw ą w ia r ę ” ). R o k 1544 s t a ł s ię r o k ie m b u d o w y „ t w ie r d z y p r o t e s t a n t y z m u w ś r o d k o w e j i w s c h o d n ie j E u r o p ie ” 2). A le ju ż n a s t ę p n y , 1545 r o k p r z y n ió s ł n o w e w y d a r z e n ie — s o b ó r t r y d e n c k i, c z y li p o c z ą t e k k o n t r r e f o r m a c j i. R o z p o c z ę ła s ię o s tr a w a lk a , k tó r e j w y n i k i e m b y ło m . in . z a ło ż e n ie w 1565 r. K o le g iu m J e z u ic k ie g o w B r a n ie w i e i A k a d e m ii J e z u ic k ie j w W iln ie . W a lk a z m u s iła w s z y s t k ie a k a d e m ie d o n a j w ię k s z e j p r a c y i w y s i łk u . A t a k o w a n y U n i w e r s y t e t K r ó le w ie c k i s t a r a ł s ię w y s u n ą ć n o w y p r o b le m , p r o g r a m u z a s a d n ia ją c y j e g o is t n ie n ie i u ła t w ia j ą c y d z ia ła n ie — z a s a d ę w o ln o ś c i. S t a ł s ię a z y le m r ó ż n o w ie r c ó w z P o ls k i, L it w y , H o la n d ii i p a ń s t w n ie m ie c k ic h . O k r e s o r g a n iz a c y j n y u n i w e r s y t e t u b y ł w ię c b a r d z o tr u d n y . A lb r e c h t z d o ła ł j e d n a k ż e p r z e z w y c ię ż y ć ta k t r u d n o ś c i z e w n ę t r z n e , ja k i. w e w n ę t r z n e (n p. s p o r y o d o g m a t y ) . D la z ł a g o d z e n ia ta r ć w e w n ą t r z p r o t e s t a n c k ie g o o ś r o d k a A lb e r t y n y , c h w y t a ł s ię m . in . i t a k ic h c h a r a k t e r y s t y c z n y c h ś r o d k ó w ja k s łu c h a n ie w s p ó ln i e z e s t u d e n t a m i t e o lo g ic z n y c h w y k ł a d ó w S t a p h y lu s a i R a p a g e la n a . W o k r e s ie w o j n y s z m a b k a ld z k ie j b y ł t o r z a d k o s p o t y k a n y o b r a z. O b ra z in s t y t u c j i j e s t p e łn y , g d y p r z e d s t a w i s ię . c h a r a k t e r y s t y k i o s ó b w n ie j d z ia ła j ą c y c h , w a lk id e o lo g ic z n y c h , t r u d n o ś c i m a t e r ia ln y c h , s i ł d z ia ła j ą c y c h w r e g io n ie . W . H u b a t s c h o g r a n ic z y ł się. t y lk o d o p r z e d s t a w ie n ia o g ó ln y c h s i ł k o n c e n t r u j ą c y c h o r a z d o g łó w n y c h f a z r o z w o j o w y c h , w k t ó r y c h k o le j n o z d o b y w a ły s w ą r a n g ę p o s z c z e g ó ln e f a k u lt e t y . O tó ż w ie k X V I i X V I I s t a ł p o d z n a k ie m t e o l o g ii p r o t e s t a n c k ie j . S a b in u s p o d d a ł ją w p ł y w o m W it t e n b e r g ii. Z k o le i O s ia n d e r w y w o ł a ł ta r c ia , k t ó r e p r z e tr w a ły n a w e t j e g o ś m ie r ć . C o w ię c e j , s p o r y t e o lo g ic z n e n a A lb e r t y n ie p o r u s z y ły c a ły k r a j. S p r a w a „ z b a w ie n ia c z ło w ie k a p o p r z e z w ia r ę ” t o c z y ła s ię d a le j. T e o lo g o w ie U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o za w s z e lk ą c e n ę n ie c h c i e li d o p u ś c ić d o te g o , b y „ n a u k a L u tr a p r z e k s z t a łc iła s ię z ż y w e g o s ło w a n a o r t o d o k s j ę ”. D r u g im s p o r e m , ju ż w o k r e s ie w o j n y t r z y d z i e s t o le t n ie j , b y ł s y n k r e t y z m . Z j e g o r e p r e z e n t a n t e m C h r y s t ia n e m D r e ie r e m li c z y ł s ię L e ib n it z . K o n ie c X V I I w . p r z y n ió s ł K r ó le w c o w i t r z e c i s p ó r — p ie t y z m (z H e n r y k ie m L y s iu s e m z F le n s b u r g a i A u g u s t e m H e r m a n n e m F r a n k ie m ). N a ty m p ie r w s z a r o la w y d z ia łu t e o l o g ic z n e g o a k a d e m ii w ła ś c iw ie s ię s k o ń c z y ła . W X I X w ie k u w ię k s z e z n a c z e n ie u z y s k a ł za c z a s ó w L u d w ik a A u g u s t a K a e h le r a .
S e k u la r y z a c j a p r z y s p ie s z y ła j e d n a k ż e p r o c e s r e g r e s u t e o lo g ii n a r z e c z f ilo z o f ii. W y d z ia ł f il o z o f ic z n y o d g r y w a ł w X V I I I w ie k u , g łó w n ą r o lę . S y m b o la m i te j d z ie d z in y n a u k i b y li: K a n t, H a m a n n i H e r d e r . W p r a w d z ie t y lk o K a n t z w ią z a ł s ię n a s t a łe z K r ó le w c e m , a le i H a m a n n z H e r d e r e m b y li w y c h o w a n - k a m i A lb e r t y n y . K a n t p o s t a w ił U n i w e r s y t e t n a t a k w y s o k im p o z io m ie , ż e je g o e p ig o n i s łu s z n ie o b a w ia li s ię , iż n ie b ę d ą m o g li g o u tr z y m a ć . K a n t p o n o w n ie w łą c z y ł o ś r o d e k k r ó le w ie c k i d o nauk i· e u r o p e j s k ie j . I t u z n o w u j e d n o s t r o n n ie s t w ie r d z a H u b a t s c h , ż e „ u w o ln ie n ie c z ło w ie k a od d o g m a t y c z n y c h w ię z ó w d la u z y s k a n ia s a m o s t a n o w ie n ia o s o b ie b e z a n a r c h ii” t o z a s a d a m y ś le n ia p r u s k ie g o i p r o t e s t a n c k ie g o . T r a d y c j e k a n t o w s k ie k o n t y n u o w a ł p ó ź n ie j p e d a g o g H e r b a r t. W p ie r w s z e j ć w ie r c i X I X w ie k u d u ż e z n a c z e n ie p o s ia d a ją in n e d y s c y p lin y n a u k o w e (p r a w o , f ilo lo g ia , m e d y c y n a , n a u k i p r z y r o d n ic z e ). P r z y - k ła d o w O m o ż n a w y m ie n ić p r a w n ik a C h r y s t ia n a J a k u b a K r a u s a z je g o p r a w e m 2) W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w O ls z t y n ie (d a le j W A P O ) II·—400 p is m o K s ię c ia A lb r e c h t a z d n ia 20 lip c a 1544. 550
lu d z k im i w o ln o ś c i, D a n ie la K r z y s z t o f a R e id n it z a g ło s z ą c e g o p r a w o w o ln o ś c i z a t r u d n ia n ia i t e o r i ę w o ln e g o h a n d lu , f il o lo g ó w K a r o la L a c h m a n n a i O sk a ra S c h a d e , h is t o r y k ó w F r y d e r y k a W ilh e lm a S c h u b e r t a i K a r o la H tillm a n n a . W ie k X I X to p r z e d e w s z y s t k im w ie k n a u k p r z y r o d n ic z y c h n a U n i w e r s y t e c ie K r ó le w ie c k im . D z ia ła li z o o lo g K a r o l E r n s t v . E a r, b o t a n ik E r n s t M e y e r , f iz y k F r a n z N e u m a n n , a s tr o n o m F r y d e r y k W ilh e lm B e s s e l, f iz j o lo g H e r m a n n v . H e lm h o lt z , m a t e m a t y k K a r l J a c o b i. M e d y c y n ę r e p r e z e n t o w a li p r z e d e w s z y s t k im : A lb r e c h t W a g n e r ( c h ir u r g ia ), S c h ö n b o r n ( t w ó r c a n o w e j k lin ik i c h ir u r g ic z n e j , m e t o d y b e z b o le s n y c h o p e r a c ji, a n t y s e p t y c z n e g o le c z e n ia ) , p a t o lo g F r a n z D ie t m a r v . R e c k lin g h a u s e n , E r n s t N e u m a n n ( z w a n y V ir c h o w e m W s c h o d u ), a n a t o m L u d w ig S t ie d a (1837— 1918) p o ś r e d n ic z ą c y m ię d z y R o sją ' a N ie m c a m i, c h ir u r g P a w e ł L e o p o ld F r ie d r ic h (1864— 1916) s p e c j a li z u j ą c y s ię w c h ir u r g ii g ło w y i p łu c . N a u k a m i r o ln y m i z a j m o w a ł s ię g łó w n ie A lf r e d M it s c h e r lic h , z n a w c a f iz j o lo g ii r o ś lin . I n d y w id u a ln o ś ć u c z e ln t k s z t a łt u j e r ó w n ie ż t r a d y c j a . U n i w e r s y t e t t o s p o łe c z n o ś ć , z g r o m a d z e n ie ( K ö r p e r s c h a f t ) u c z o n y c h , p r z e k a z u j ą c e w ł a ś n i e t r a d y c j ę p r z y p o m o c y w a r s z t a t ó w p r a c y n a u k o w e j (b ib lio t e k i, a r c h iw a , z a k ła d y i i n s t y t u t y n a u k o w e ) . T r a d y c ja p o t r z e b n a j e s t n a s t ę p n y m p o k o le n io m d o w y p e łn ia n ia b ie ż ą c y c h z a d a ń . A lb e r t y n a p o s ia d a ła m n ó s t w o w a r s z t a t ó w p r a c y n a u k o w e j ' z n a j b a r d z ie j c e n n y m i z b io r a m i b ib lio t e c z n y m i i a r c h i w a l n y m i n a c z e le . T a a u r a a c a d e m i c a b y ła c z y n n ik ie m łą c z ą c y m s p o łe c z n o ś ć a k a d e m ic k ą , a n a w e t s t u d e n t ó w p o c h o d z ą c y c h z z e w n ą t r z . U n i w e r s y t e t n ie b y ł iz o lo w a n y , t k w i ł w s a m y m ś r o d k u m ia s t a . S t ą d je g p ro la w ż y c iu k u l t u r a ln y m m ia s t a - r e g io n u a n a w e t ś w i a t a (p o p r z e z p o r t). R o lę k u lt u r a ln ą u n i w e r s y t e t u p o d n o s ił s a m s k ła d s t u d e n t ó w , k t ó r z y o r g a n iz o w a li s ię w z r z e s z e n ia s t u d e n c k ie , k o r p o r a c je c z y n a w e t w in t e r n a t y (n p. K y p k e g o w X V I I I w ie k u , c z y R h e s y w X I X w ie k u ) . S tą d z a s łu g ę u n i w e r s y t e t u m ie r z y s ię t y m , j a k z d o ła ł w y c h o w a ć m ie j s c o w y c h s t u d e n t ó w i ja k z w ią z a ć o b c y c h . S ię g a j ą c w i ę c p o s p o ł e c z n o ś ć s t u d e n c k ą d o t y k a m y is t o t n e g o p r o b le m u n a tu r y p o lit y c z n e j . P r o b le m t e n p o s ia d a ł t r z y o b lic z a , a m ia n o w ic i e p r z o d u ją c e j i k ie r u j ą c e j r o li P r u s w N ie m c z e c h o r a z p o ś r e d n ic z ą c e j r o li P r u s i u n i w e r s y t e t u m ię d z y R o s j ą a E u r o p ą 3). W . H u b a t s c h s t a r a s ię — z r e s z t ą b e z p o w o d z e n ia — n a p o d s t a w i e U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o p r z e z w y c ię ż y ć p o g lą d , ż e P r u s y p o s ia d a ły w a r s t w ę m ie j s k ie j lu d n o ś c i n ie m ie c k ie j , z a k r y w a j ą c ą c a łą r e s z t ę lu d n o ś c i s ło w ia ń s k ie j . U w a ż a za b łę d n y p o d z ia ł N ie m ie c n a N ie m c y s t a r e i k o lo n ia ln e i w łą c z e n ie d o t y c h o s t a t n ic h P r u s . T w ie r d z i, ż e P r u s y z a m ie s z k u j e n o w a lu d n o ś ć b ę d ą c a w y n i k i e m e w o lu c j i i s t o p ie n ia s ię N ie m c ó w , P o l a k ó w , L it w i n ó w i P r u s ó w w j e d n ą c a ło ś ć . T e j e w o lu c j i s łu ż y ć i r ó w n o c z e ś n ie je j w y r a z e m m a b y ć U n i w e r s y t e t K r ó le w ie c k i 4). R o la u n i w e r s y t e t u w p r z e w o d n ic t w ie p o lit y c z n y m P r u s w N ie m c z e c h z n a la z ła z r e s z t ą w y r a z w b r z e m ie n n y c h la t a c h 1807— 1815 o r a z w la t a c h 1920— 1939. S z c z e g ó ln ie w o k r e s ie m ię d z y w o j e n n y m g łó w n y w y s i ł e k u n i w e r s y t e t u s k ie r o w a n o n a „ r o z p r a w ia n ie s ię z u n i w e r s y t e t a m i w W a r s z a w ie i W iln ie o r a z z e s p e c j a ln y m i in s t y t u t a m i w T o r u n iu i P o z n a n iu ” 5). W r e s z c ie p o ś r e d n ic z ą c a ro la A lb e r t y n y w X I X w ie k u m ię d z y R o s ją a E u r o p ą m ia ła z n a le ź ć s w ó j n a j le p s z y w y r a z w s t o s u n k a c h m ię d z y K r ó le w c e m i D o r p a t e m 6). 3) I b id e m , II — 400 p is m o I z b y R a d y N a j w y ż s z e j P r u s K s ią ż ę c y c h z d n . 9 I X 1732 r. 4) Z ob . s z c z e g ó ły T a d e u s z G r y g i e r, S e m i n a r i u m P o l s k i e w K r ó l e w c u , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1957, n r 3, s. 129— 141. 5) C h o d z i tu p r z e d e w s z y s t k im o k r ó le w i e c k i I n s t y t u t W s c h o d n i. 6) P o r u s z a t ę s p r a w ę p r z e d e w s z y s t k im R. W i t t r a m w o m a w ia n y m T iżei s z k ic u . 551
T a p o lit y c z n a s tr o n a u n i w e r s y t e t u z n a la z ła s w ó j n a j j a s k r a w s z y w y r a z w s t r u k t u r z e n a r o d o w o ś c io w e j s t u d e n t ó w . J u ż b o w ie m w p ie r w s z y c h la t a c h X V I w ie k u n a u n i w e r s y t e c i e b y ło im m a t r y k u lo w a n y c h 30 P o la k ó w i L it w in ó w . A d la s k ła d u n a r o d o w o ś c io w e g o n ie s ły c h a n ie w a ż n ą r o lę o d e g r a ł K u lw ie ó (C u lv e n s is ) i R a p p a g e la n , k t ó r z y z n a li j ę z y k p o ls k i i l i t e w s k i 7). D la t e g o p r o b le m u w a ż n ą ilu s t r a c j ą j e s t n p . s k la d n a r o d o w o ś c io w y s t u d e n t ó w d w i e ś c ie la t p ó ź n ie j — w 1744 r. N a 1032 s t u d e n t ó w p o c h o d z iło w ó w c z a s 136 z K o r o n y i 62 z L it w y . W o g ó le 36% s t u d e n t ó w p o c h o d z iło z z a g r a n ic y H). R o z b io r y P o ls k i s p o w o d o w a ły p r o b le m p o ls k ic h s y n ó w s z la c h e c k ic h (tzw . N e o b o r u s s i) s t u d iu j ą c y c h w K r ó le w c u , a m a j ą c y c h s t a n o w ić in s t r u m e n t p o lit y k i p r u s k ie j na z ie m ia c h z a b r a n y c h 9). P o d k o n ie c X I X w ie k u d u ż y m p o w o d z e n ie m w ś r ó d p o ls k ic h s t u d e n t ó w n a A lb e r t y n ie c i e s z y ły s ię s t u d ia m e d y c z n e . P o lit y c z n y w y d ź w i ę k p o s ia d a i k o ń c o w e s t w ie r d z e n i e a u to r a , ż e „ N ie m c y o d c z u ją o b e c n y b r a k U n iw e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o , g d y w p r z y s z ło ś c i c a łe N ie m c y b ę d ą b e z p o ś r e d n io g r a n ic z y ły z P o ls k ą . W ó w c z a s s łu s z n o ś ć b ę d ą m ie li K a n t, H a m a n n i H e r d e r ” 10). I n d y w id u a ln o ś ć z a k ła d ó w n a u k o w y c h ja k o is t o t n ą c e c h ę „ r e p u b lik i u c z o n y c h ” il u s t r u j e r ó w n ie ż B e r n h a r d S t a s i e w s k i n a p r z y k ła d z ie K a t o lic k ie j A k a d e m ii w B r a n ie w i e ( D i e g e i s t e s g e s c h i c h t l i c h e S t e l l u n g d e r K a t h o l i s c h e n A k a d e m i e B r a u n s b e r g 1568— 1945, s. 41— 58). O d m ie n n o ś ć A k a d e m i i'B r a n i e w s k ie j w y n i k ł a z e s p e c y f ic z n e j d r o g i r o z w o j o w e j d ie c e z j i w a r m iń s k ie j . B r a n ie w o d o 1288 r. b y ło s ie d z ib ą k a p it u ły . S t a s i e w s k i w d a ls z y m c ią g u p is z e , że w p r z e c iw ie ń s t w i e d o d ie c e z j i c h e łm iń s k ie j , p o m e z a ń s k ie j i s a m b ij s k ie j , w a r m iń s k a n ie b y ła in k o r p o r o w a n a d o p a ń s t w a k r z y ż a c k ie g o . T y m s p o s o b e m g r u n t o w a ła s ię s a m o d z ie ln o ś ć b is k u p ó w w a r m iń s k ic h . P o d d a n ie s ię p o d d i c t i o , s u b i e c t i o e t p r o t e c t i o k r ó la p o ls k ie g o w 1466 r., a p o li k w id a c j i a r c y - b is k u p s t w a r y s k ie g o w 1566 r. p o d p o r z ą d k o w a n ie s a m e m u p a p i e s t w u s t w a r z a ło d la W a r m ii w a r u n k i s z e r o k ie j a u t o n o m ii. R e f o r m a c j a n a W a r m ii z a t a c z a ła r ó w n ie ż s z e r o k ie k o ła . S z k o ła K a t e d r a ln a w e F r o m b o r k u u p a d ła , w i ę k s z o ś ć z a k o n ó w w p o ło w ie X V I w ie k u z l ik w id o w a ła s w e d o m y , n p . k la s z t o r f r a n c is z k a n ó w w B r a n ie w ie . B is k u p S t a n i s ł a w H o z j u s z (o d 1551) r e k o n s t y t u o w a ł s z k o łę b is k u p ią w L id z b a r k u , z a ło ż y ł w B r a n ie w i e w s ie r p n iu 1565 r. D ie c e z j a ln e S e m in a r iu m D u c h o w n e , w 1568 r. J e z u ic k ą W y ż s z ą S z k o łę , a w 1578 r. P a p ie s k ie S e m in a r iu m d la M is j i P ó łn o c n y c h . Z a ś w 1571 r. j e z u ic i z a ło ż y li M a łe S e m in a r iu m d la c h ło p c ó w , li c z ą c e p r a w ie od p ie r w s z y c h la t 300 w y c h o w a n k ó w . W y ż s z a . S z k o ła J e z u ic k a z l ik w id o w a n a z o s t a ła w 1773 r., b y w 1818 r. r e k o n s t y t u o w a ć s ię j a k o L ic e u m H c s ia n u m , p r z e m ia n o w a n e w 1912 r. n a A k a d e m ię K r ó le w s k ą i w 1919 r. n a P a ń s t w o w ą , k tó r a is t n ia ła d o 1945 r. W s z y s t k ie i n s t y t u t y b r a n ie w s k ie s k u p ia ły z n a c z n ą ilo ś ć u c z n ió w i s t u d e n t ó w z p ó łn o c n o - w s c h o d n ic h o b s z a r ó w E u r o p y 11).
J e z u ic i p r z y g o t o w y w a li w b y ły m k la s z t o r z e f r a n c is z k a ń s k im m a t e r ia ln ą b a z ę w c e lu r e a liz a c j i s w y c h za d a ń . P a p ie ż G r z e g o r z X I I I s z c z e g ó ln ą tr o s k ą o t a c z a ł P a p ie s k ie S e m in a r iu m , k t ó r e w 1579 r. w p r o w a d z iło s ię d o w ła s n e g o
Ό W A P O R e p . 99 A — 33 p is m o k r ó la F r y d e r y k a W ilh e lm a z d n . 19 V 1733 r. 8) G e o r g E r 1 e r, D i e M a t r i k e l d e r A l b e r t u s - U n i v e r s i t ä t z u K ö n i g s b e r g i n Pr ., L e ip z ig 1908— 1917. Z o b . o s t a t n ie w s t ę p n e u w a g i A n d r z e j a Š k r o b a c - k i e g o , P o l a c y n a W y d z i a l e L e k a r s k i m U n i w e r s y t e t u w K r ó l e w c u , A r c h iw u m H is t o r ii M e d y c y n y t. 27, 1964, s . 41— 47. 9) Z ob . o s t a t n ią p r a c ę C h a r lo tte B u s s e n i u s , D i e p r e u s s i s c h e V e r w a l t u n g i n S ü d - u n d N e u o s t p r e u s s e n 1795— 1806, H e id e lb e r g 1962, s. 340. 10) A u t o r r e p r e z e n t u j e t u t a j t e z y p o lit y c z n e G e t y n d z k ie g o K r ę g u P r a c y . 11) N o w e s z c z e g ó ły w o p a r c iu o a r c h iw a lia z a k o n u j e z u it ó w d a ł L . P i e c h - n i k , G i m n a z j u m w B r a n i e w i e w X V I w i e k u , N a s z a P r z e s z ło ś ć , 1958, s. 1— 72. 552
b u d y n k u , s k ł a d a j ą c e g o s ię z s a l w y k ła d o w y c h , b u d y n k u a d m in is t r a c y j n e g o o r a z in t e r n a t u . L ic z b a a lu m n ó w w y n o s ił a w p o c z ą t k o w y c h la t a c h o k o ło 50 ró ż n e j n a r o d o w o ś c i ( P o la c y , P r u s o w ie . N ie m c y , S z w e d z i, N o r w e d z y , D u ń c z y c y , F in o w ie . R u s in i, I n f la n t c z y c y , C z e s i, W ę g r z y , S e r b o w ie , S z k o c i, I r la n d c z y c y , W ło s i i T a ta r z y ). P a p ie s k ie S e m in a r iu m w y r a ź n ie s k i e r o w a ło s w ą d z ia ła ln o ś ć n a m is j e w p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j p r o t e s t a n c k o - s c h iz m a t y c k ie j E u r o p ie . O d m ie n n ą d r o g ę w y b r a ła W y ż s z a S z k o ła J e z u ic k a ( K o le g iu m J e z u ic k ie ) . W z o r u j ą c s ię n a k o le g iu m w K o lo n ii s t a ła s ię „ t w ie r d z ą k a t o lic y z m u ” w N ie m c z e c h w s c h o d n ic h . N a s t ę p n ie K o le g iu m B r a n ie w s k ie p r z e k s z t a łc ił k a r d y n a ł H o z j u s z w „ o ś r o d e k w e w n ę t r z n e g o o d r o d z e n ia k o ś c io ła ” w e w s c h o d n ie j E u r o p ie (a n ie ty lk o ja k c h c e S t a s i e w s k i w N ie m c z e c h w s c h o d n ic h ) . Z r e s z tą od s a m e g o p o c z ą t k u H o z j u s z z a m ie r z a ł p r z e k s z t a łc ić i n s t y t u t y b r a n ie w s k i e n a a k a d e m ię , k tó r a b y p r z e c iw w a ż y ła w p ł y w y U n i w e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o . P o d e j m u j ą c z a m ie r z e n ie H o z j u s z a j e z u ic i s t a r a li s ię p o d n ie ś ć k o le g iu m d o r a n g i w a ż n e g o in s t y t u t u n a u k o w e g o . W 1592 r. A n g lik R y sz a r d S in g le t o n o b j ą ł p r o f e s u r ę f ilo z o f ii. T y m s p o s o b e m o b o k t e o lo g ii, h u m a n is t y k a i f il o z o f ia s t a ły s ię r ó w n o p r a w n y m i p r z e d m io t a m i. M ię d z y n a r o d o w y s k ła d p e r s o n e lu n a u c z a j ą c e g o i s t u d e n t ó w u ła t w ia ł n a w i ą z y w a n i e s z e r o k ic h k o n t a k t ó w n a u k o w y c h . P o d o b n y c h a r a k t e r m ię d z y n a r o d o w y p o s ia d a ło t e ż G im n a z j u m J e z u ic k ie (ta k n a z y w a n o M a łe S e m in a r iu m w B r a n ie w ie ) , c h o c ia ż n a j w i ę k s z ą ilo ś ć s t a n o w il i g im n a z j a li ś c i p o ls c y ( s y n o w ie s z la c h t y p o ls k ie j o r a z s y n o w ie m ie s z c z a n P r u s K r ó le w s k ic h ). J ę z y k ie m w y k ł a d o w y m w e w s z y s t k ic h in s t y t u t a c h b r a n ie w s k ic h b y ła ła c in a . H o z j u s z i K r o m e r s t a r a li s ię r ó w n ie ż o n a u k ę j ę z y k a p o ls k ie g o i n i e m ie c k ie g o . Z r e s z tą m a g n a c i p o ls c y p r z y s y ła l i s w y c h s y n ó w d o B r a n ie w a , b y t a m u c z y li s ię j ę z y k ó w o b c y c h ( s z c z e g ó ln ie n ie m ie c k ie g o ). Z B r a n ie w a i j e g o in s t y t u t ó w p o c h o d z ą : p ó ź n ie j s z y r e k t o r U n i w e r s y t e t u W ile ń s k ie g o (n a p r z e ło m i e X V I /X V I I w ie k u ) p r o f. F r y d e r y k B a r t s c h , z n a n y h is t o r y k w a r m iń s k i J a n L e o , h is t o r y k s z w e d z k i J a n M e s s e n iu s o r a z ś w . A n d r z e j B o b o la 12). R o z w ó j i n s t y t u t ó w b r a n ie w s k ic h z a h a m o w a n y z o s t a ł in w a z j ą s z w e d z k ą . N ie m n ie j b is k u p i w a r m iń s c y (m . in . M ik o ła j S y s z k o w s k i) s t a r a li s ię u t r z y m a ć p o z io m n a u k o w y in s t y t u t ó w . W 1642 r. z W iln a p r z y s z e d ł d o B r a n ie w a (d o S e m in a r iu m D ie c e z j a ln e g o ) t e o lo g B a r t ło m ie j O le s k ie w ic z . W 1646 r. b y ło w K o le g iu m B r a n ie w s k im a ż 16 p r o f e s o r ó w w y k ł a d a j ą c y c h t e o lo g ię , p is m o ś w ., e t y k ę , f il o z o f ię , m a t e m a t y k ę , r e to r y k ę , p o e z j ę i g r a m a t y k ę . O d 1650 r. w y k ł a d a ł o r ie n t a lis t a S t e f a n R it t a n g e l. J e z u ic i z m u s z e n i z o s t a li d o p o w ię k s z e n ia K o le g iu m — w 1644 r. r o z p o c z ę li b u d o w ę n o w e g o g m a c h u . O a t r a k c y j n o ś c i n a u k o w e j B r a n ie w a ś w i a d c z y f a k t , iż z n a c z n a ilo ś ć r o d z in p r o t e s t a n c k ic h (n p . z G d a ń s k a ) p o s y ła ła s w y c h s y n ó w n a n a u k ę d o i n s t y t u t ó w b r a n ie w s k ic h . P o d o b n ie n a c o r a z “w y ż s z y p o z io m p o d n o s iło s ię S e m in a r iu m P a p ie s k ie , k s z t a ł c ą c e k a p ła n ó w z c a łe j P o l s k i (m . in . 150 c z ło n k ó w Z a k o n u B a z y lia n ó w ) . S t o s u n k i m ię d z y B r a n ie w e m a W iln e m b y ły c o r a z ś c iś le j s z e . W o k r e s ie t r u d n i e j s z y m , p o s z w e d z k im „ p o t o p ie ” , z n a c z n a ilo ś ć s t u d e n t ó w t e o l o g ii u z u p e łn ia ła s w e s t u d ia w A k a d e m ii W ile ń s k ie j . X V I I I w i e k p r z y n ió s ł d a ls z y r o z w ó j K o le g iu m J e z u i c k ie g o w B r a n ie w ie . O b o k d o t y c h c z a s o w y c h d y s c y p l in n a u k o w y c h u p r a w ia ć z a c z ę t o p r a w o c y w il n e o r a z m e d y c y n ę . T y m s p o s o b e m k o le g iu m p o s ia d a ło w s z y s t k ie f a k u l t e t y u n i w e r s y t e c k ie . S łu s z n ie w ię c s t w ie r d z a n o , ż e „ k o le g iu m b r a n ie w s k i e j e s t p ie r w s z e w P o ls c e , w y p r z e d z a n a w e t u n i w e r s y t e t w i l e ń s k i ” 13). N a w e t p r o t e s t a n c i 12) A u t o r o p ie r a s ię p r z e d e w s z y s t k im n a p r a c y J. B e n d e r a , G e s c h i c h t e d e r p h i l o s o p h i s c h e n u n d t h e o l o g i s c h e n S t u d i e n i m E r m l a n d , B r a u n s b e r g 1868. 1Я) В . D u h r , G e s c h i c h t e d e r J e s u i t e n in d e n L ä n d e r n d e u t s c h e r Z u n g e B d . II. 1913, s. 629. 553
z G d a ń s k a , K r ó le w c a i E lb lą g a n a p ł y w a l i n a s t u d ia p r a w n e i m e d y c z n e . W d a ls z y m c ią g u p o ls k a m ło d z ie ż s z la c h e c k a z a p e łn ia ła in s t y t u t y b r a n ie w s k ie . B is k u p A n d r z e j S z e m b e k (1724— 1741) s t a r a ł s ię p r z e k s z t a łc ić k o le g iu m w u n i w e r s y t e t , a j e z u ic i r o z s z e r z y li w a r s z t a t n a u k o w y k o le g iu m . O b o k b o g a te j b ib lio t e k i e r y g o w a li w 1697 r. w ła s n ą d r u k a r n ię . W y d a n o w n ie j d o 1773 r. o k o ło 300 d z ie ł w ła c iń s k im , n ie m ie c k im i p o ls k im j ę z y k u H). B r a n ie w s c y j e z u ic i z a ło ż y li r ó w n ie ż w K r ó le w c u s t a c j ę m is y j n ą i u t r z y m y w a li ś c is łe k o n t a k t y z U n i w e r s y t e t e m K r ó le w ie c k im . R o z b ió r P o ls k i o r a z li k w id a c j a z a k o n u j e z u ic k ie g o s p o w o d o w a ły u p a d e k k o le g iu m . 5 m a r c a 1781 r. w s z y s t k ie k o le g ia j e z u ic k ie P r u s K r ó le w s k ic h i W a r m ii p o d p o r z ą d k o w a n o I n s t y t u t o w i S z k o ln e m u d la P r u s Z a c h o d n ic h i W a r m ii ( K ö n i g l i c h e n S c h u l e n - I n s t i t u t f ü r W e s t p r e u s s e n u n d E r m l a n d ) . O b ją ł o n g im n a z j a w B r a n ie w ie , S t a r y c h S z k o ta c h , R e s z lu , G r u d z ią d z u , B y d g o s z c z y , C h o jn ic a c h , W a łc z u i M a lb o r k u . G im n a z ja w B r a n ie w ie i S t a r y c h S z k o t a c h p o d n ie s io n o d o r a n g i g im n a z j ó w a k a d e m ic k ic h , w k t ó r y c h w y k ła d a n o f il o z o f ię i t e o lo g ię . K o le g iu m B r a n ie w s k ie c h y li ło s ię k u c a łk o w it e m u u p a d k o w i. P o s i a d a ło z r o k u n a ro k co r a z m n ie j p r o f e s o r ó w i s t u d e n t ó w . O s t a t e c z n ie w 1811 r. w y k ł a d y z a w ie s z o n o . M a łe S e m in a r iu m J e z u ic k ie (g im n a z ju m ) w B r a n ie w ie p r z e m ia n o w a n o n a K r ó le w s k ie G im n a z ju m . W 1798 r. r o z w ią z a n o r ó w n ie ż P a p ie s k ie S e m in a r iu m w B r a n ie w ie (n a s k u t e k o g ło s z e n ia p r z e z N a p o le o n a R z y m u r e p u b lik ą ). B u d y n e k t e g o ż s e m in a r iu m p r z e s z e d ł n a w ła s n o ś ć W a r m iń s k ie g o S e m in a r iu m D ie c e z j a ln e g o . O g ó ln y s t a n s z k o ln ic t w a n a z a b r a n y c h z ie m ia c h p o ls k ic h w y m a g a ł g r u n t o w n e j r e o r g a n iz a c j i. M y ś la n o o s k o n c e n t r o w a n iu in s t y t u t ó w n a u k o w y c h p o c z ą tk o w o w C h e łm n ie , p o t e m K r ó le w c u , F r a n k f u r c ie n a d O d rą c z y n a w e t w e W r o c ła w iu . R z ą d p r u s k i n a j c h ę t n ie j w id z ia łb y n a u k ę d u c h o w n y c h k a t o li c k ic h n a U n i w e r s y t e c ie K r ó le w ie c k im . B is k u p i w a r m iń s c y z d e c y d o w a n ie s ię t e m u p r z e c iw s t a w ia li, ż ą d a ją c u tr z y m a n ia s t u d ió w t e o lo g ic z n y c h i f il o z o f ic z n y c h w B r a n i e w i e 15). P o d łu g ic h s p o r a c h , o s t a t e c z n ie w 1817 r. o t w o r z o n o w B r a n ie w ie S t u d iu m F ilo z o f ic z n o - T e o lo g ic z n e j a k o w y ż s z ą s z k o łę d la P r u s Z a c h o d n ic h i W a r m ii. W y k ła d y r o z p o c z ę t o j e d n a k ż e d o p ie r o w 1821 r. P u n k t e m o p a r c ia t e g o in s t y t u t u b y ło K r ó le w s k ie G im n a z ju m o r a z p o w ią z a n ia p e r s o n a ln e z W a r m iń s k im S e m in a r iu m D ie c e z j a ln y m . Z m ie n ił s ię j e d n a k ż e c h a r a k t e r t e g o in s t y t u t u . M ia ł on s k o n c e n t r o w a ć s ię n a p r a k t y c z n y m p r z y g o t o w a n iu s łu c h a c z y d o p r a c y d u s z p a s t e r s k ie j i p e d a g o g ic z n e j . I n s t y t u t te n p o p u la r n ie o k r e ś la n y ja k o „ L ic e u m H o s ia n u m ” w p ó ź n ie j s z y m o k r e s ie (w s z c z e g ó ln o ś c i .w la t a c h 1830— 1845) s t a r a n o s ię p r z e k s z t a łc ić w a k a d e m ię z p r a w e m p r o m o c j i i h a b ilit a c j i. D e k r e t e m z 23 p a ź d z ie r n ik a 1843 r. z r ó w n a n o L ic e u m H o s ia n u m w p r a w a c h z u n iw e r s y t e t a m i. O d 1838 r. r o z p o c z ę t o n a u k ę j ę z y k a p o ls k ie g o . L ic e u m p o s ia d a ło d w a f a k u l t e t y ( f ilo z o f ic z n y i te o lo g ic z n y ) . W a ż n ie j s z y m w y d a r z e n ie m w ż y c iu L ic e u m H o s ia n u m b y ło z a m k n ię c ie j e g o w o k r e s ie k u l t u r k a m p f u (1873— 1886) o r a z n ie o d p o w ie d z ia ln e s t a n o w is k o je g o c ia ła p r o f e s o r s k ie g o w o k r e s ie n a z is t o w s k im . W s z y s c y p r o f e s o r z y w s t ą p il i d o p a r t ii n a z is t o w s k ie j , t a k ż e „ N S D A P u w a ż a ła L ic e u m H o s ia n u m za t w ie r d z ę n a c j o n a ls o c j a liz m u ”. P ó ź n ie j s z e s p o r y i r o z c z a r o w a n ia n ie z m ie n iły s y t u a c j i. R o k 1944 z a m k n ą ł d z ia ła ln o ś ć L ic e u m ,G). 14) I b id e m , s. 47, zo b . K r y s t y n a K o r o t a j o w a , O f i c y n a B r a n i e w s k a 1589— 1773, O ls z t y n 1964 s. 58 p o d a j e lic z b ę w y d a n y c h t y t u łó w n a 350. 15) Z ob . n o w e s z c z e g ó ły — T a d e u s z G г y g i e r. N i e k t ó r e p r o b l e m y „K u l t u r - k a m p f u ” w P r u s a c h W s c h o d n i c h . K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1961 s. 130— 147. 16) I b id e m , s. 50. 5 5 4
W b e z p o ś r e d n im s ą s i e d z t w ie A lb e r t y n y i H o s ia n u m d z ia ła ł z a ło ż o n y w 1802 r. u n i w e r s y t e t w D o r p a c ie . R e in h a r d W i t t r a m (D ie U n i v e r s i t ä t D o r p a t i m 19. J a h r h u n d e r t , s. 59— 86) łą c z y u n i w e r s y t e t w D o r p a c ie z z a ło ż o n y m p r z e z G u s t a w a A d o lf a w 1632 r. u n i w e r s y t e t e m w P e r n a u , a r o z w ią z a n y m p r z e z P io t r a W ie lk ie g o 1710 r. W 1798 r. p o n o w n ie p o d j ę t o p r ó b ę z o r g a n iz o w a n ia u n i w e r s y t e t u p r o t e s t a n c k ie g o (w y z n a n ia a u g s b u r s k ie g o ) , j a k o u z u p e łn ie n ie U n i w e r s y t e t u M o s k ie w s k ie g o ( z a ło ż o n e g o w 1755 r.), k t ó r y n ie p o s ia d a ł w y d z ia łu te o lo g ic z n e g o . K u r la n d ia , z u p a d k ie m P o ls k i, p r z e s z ła p o d p a n o w a n ie r o s y j s k ie . U n i w e r s y t e t w D o r p a c ie m ia ł, w m y ś l z a le c e ń c a r a A le k s a n d r a , w n i e ś ć d o R o s j i „ n a w e m y ś li id ą c e z z a c h o d n ie j E u r o p y ”. D o r p a t o w i z a ś m ia ł u d z ie lić p o m o c y U n i w e r s y t e t K r ó le w ie c k i. U n i w e r s y t e t W ile ń s k i n a t o m ia s t , p o s ia d a ją c k u r a t o r a C z a r t o r y s k ie g o , p r z y b r a ł o b lic z e u n i w e r s y t e t u k a t o lic k ie g o . U n i w e r s y t e t D o r p a c k i s z c z e g ó ln y n a c is k p o ło ż y ł n a r o z w i n i ę c ie s t u d ió w m e d y c z n y c h . P r z e s z ło 1000 le k a r z y , w y c h o w a n k ó w t e g o u n i w e r s y t e t u p r a c o w a ło w ś r o d k o w y c h c z ę ś c ia c h p a ń s t w a r o s y j s k ie g o n p . s ły n n y c h ir u r g P ir o g o w . N a d r u g im m ie j s c u s t a ły w y d z ia ły t e o lo g ic z n y o r a z f il o z o f ic z n y , p r o p a g u ją c e p ie t y z m , n a w z ó r k r ó le w ie c k ie g o . W d r u g ie j p o ło w ie X I X w ie k u U n i w e r s y t e t D o r p a c k i z a ją ł w y j ą t k o w e s t a n o w is k o w n a u k a c h m e d y c z n y c h . F r y d e r y k B id d e r s t w o r z y ł s ła w n ą s z k o łę f iz j o lo g ó w , A le k s a n d e r S c h m id t d a ł p o d s t a w y k r z e p liw o ś c i k r w i, G u s t a w B u n g e b y ł tw ó r c ą tz w . n e o v it a liz m u . P r z o d o w a ła w E u r o p ie r ó w n ie ż f a r m a k o lo g ia d o r p a c k a (J a n D r a g e n d o r f f ) 17). H u m a n is t y k a n a U n i w e r s y t e c ie D o r p a c k im p r z e z c a ły X I X w ie k n ie w y s z ła p o z a k r ą g m y ś lo w y k o ś c ie l n o - l u t e r a ń s k i. T e o lo g o w ie H a r n a c k , S e e b e r g , H a h n , G r a ss i in n i u le g a l i w p ł y w o m K r ó le w c a . H i s t o r y c y (n p . R. H a u s m a n n ) p r o p a g o w a li g e t y n d z k ą s z k o łę h is t o r y c z n ą k o n c e n t r u j ą c s ię n a m e d íe w i s t y c e i r e g io - n a liź m ie . P o l it y c z n i e b y li z a a n g a ż o w a n i w tz w . e u r o p e iz a c j i R o s j i (n p . A l e k s a n d e r B r ü c k n e r ). E k o n o m iś c i (n p . A d o lf W a g n e r ) g ło s il i tz w . s o c j a liz m k a t e d r a ln y . N a j s ła b ie j r e p r e z e n t o w a n a b y ła f ilo z o f ia . H e g liś c i d o r p a c c y u p r a w ia li co n a j w y ż e j d o b r ą p u b l ic y s t y k ę 18). K o n ie c X I X w ie k u z m ie n ił j e d n a k ż e s y t u a c j ę U n i w e r s y t e t u D o r p a c k ie g o . N a s i le n ie t e n d e n c j i n a c j o n a lis t y c z n y c h s p o w o d o w a ło ta r c ia n a t l e j ę z y k a w y k ł a d o w e g o n a u n i w e r s y t e c ie . Z j e d n e j s t r o n y r o s y j s k i s t a ł s ię j ę z y k ie m w y k ła d o w y m , z d r u g ie j s t r o n y E s t o ń c z y c y , L it w in i i Ł o t y s z e t w o r z y li w ła s n e n a r o d o w e z w ią z k i s t u d e n c k ie . U n i w e r s y t e t s t r a c i ł s w ó j c h a r a k t e r m ię d z y n a r o d o w y 19). C h a r a k t e r y s t y c z n a s y t u a c j a w y ż s z y c h s z k ó ł P r u s i W a r m ii u w y p u k la s ię j e s z c z e s iln ie j n a t l e U n i w e r s y t e t u W r o c ła w s k ie g o . L u d w ig P e t r y ( G e is t e s le b e n d e s O s t e n s i m S p i e g e l d e r B r e s l a u e r U n i v e r s i t ä t s g e s c h i c h t e , s. 87— 112) p o d k r e ś la w ię k s z ą z ło ż o n o ś ć c e ló w i r o z w o j u U n i w e r s y t e t u W r o c ła w s k ie g o o d A lb e r t y n y . O tó ż p r e k u r s o r a m i j e g o b y ły : P r o t e s t a n c k ie K o le g iu m V ia d r in a w e F r a n k f u r c ie n a d O d rą (z a ło ż o n e w 1506 r.) o r a z K a t o l ic k ie K o le g iu m L e o p o ld in a w e W r o c ła w iu (z a ło ż o n e w 1702 r.). P r ó b y p o w o ła n ia u n i w e r s y t e t u ś lą s k i e g o z 1505 r. n ie p r z y n io s ły r e z u lt a t u . I s t n ie j ą c e j u ż w n a j b liż s z y m s ą s i e d z t w ie u n i w e r s y t e t y (p r a s k i, k r a k o w s k i i w ie d e ń s k i) w y p e łn ia ły w w y s ta r c z a j ą c y m z a k r e s ie p o t r z e b y n a u k o w e Ś lą s k a . D la Ś lą s k a n a j a t r a k c y j n ie j s z a w X I V — X V I w ie k u b y ła P r a g a . R o z w ó j h u s y t y z m u w C z e c h a c h s p o w o d o w a ł, ż e c z ę ś ć m ło d z ie ż y ś lą s k ie j k ie r o w a ła s ię n a u n i w e r s y t e t y w E r f u r c ie i L ip s k u . T y m c z a s e m w ie k X V p r z y n ió s ł r o z w ó j s ie c i u n i w e r s y t e t ó w n a t e r e n a c h n a 17) E. T e n n m a n n , A c ta e t C o m m e n t a t i o n e s U n i v e r s i t a t i s T a r t u e n s i s T a r tu 1931, B d . X X I I . 18) Z o b . s z c z e g ó ły — W . L e n z , D e r b a l t i s c h e L i t e r a t e n s t a n d , M a r b u r g 1953. 19) I b id e m , s. 81. 555
w s c h ó d od Ł a b y (R o sto k — 1419. G r e is w a ld — 1456, D r e z n o — 1502 o ra z F r a n k f u r t n a d O d rą — 1506). W r o c la w p o d j ą ł w ię c z n o w u s t a r a n ia o z a ło ż e n ie u n iw e r s y t e t u ś lą s k ie g o . I n i c j a t y w ę m ia s ta s t o r p e d o w a ła k a p it u ła ś lą s k a o ra z F u n d a c j a M is y jn a ( K r e u z s t i f l ). R ó w n ie ż n ie p o w io d ły s ię p r ó b y u t w o r z e n ia u n i w e r s y t e t u w L e g n ic y . Z a s z k o d z iły in k lin a c j e p r o t e s t a n c k ie le g n ic k ie g o p ia s t o w ic z a F r y d e r y k a II (z 1526 r.). F o d j ę t e w B y t o m iu w 1616 r. p o d o b n e p r ó b y n ie u d a ły s ię z p o w o d u s y m p a t ii m ia s t a d la k a lw in iz m u . Ś lą s k m u s ia ł o g r a n ic z a ć s ię d o s t o j ą c y c h n a w y s o k im p o z io m ie g im n a z j ó w w B y t o m iu , B r z e g u i W r o c ła w iu . P o d z ia ł w y z n a n i o w y Ś lą s k a n a k a t o lic k i i e w a n g e li c k i s p o w o d o w a ł, iż d la p r o t e s t a n t ó w b a r d z ie j a t r a k c y j n e b y ły s z k o ły w y ż s z e w e F r a n k f u r c ie n. O d rą, W itte n b e r d z e , L ip s k u , K r ó le w c u i J e n ie . K a t o lic y n a t o m ia s t s z li d o K r a k o w a , O ło m u ń c a a n a w e t d o B r a n ie w a . Ś lą s k n ie p o s i a d a ją c w ła s n e g o u n iw e r s y t e t u , f u n d o w a ł s t y p e n d i a 20).
W o jn a t r z y d z ie s t o le t n ia z a k o ń c z y ła o k r e s s a m o d z ie ln o ś c i ś lą s k ic h p ia s t o - w ic z ó w . Ś lą s k s t a ł s ię t e r e n e m d z ia ła n ia k o n t r r e f o r m a c j i. E u ro p a ś r o d k o w o w s c h o d n ia w p o ło w ie X V I w ie k u p o k r y ła s ię s ie c ią p n k t ć w m is y j n y c h j e z u it ó w ( O ło m u n ie c , B r a n ie w o , W iln o , P o z n a ń ). B r a k b y ło p u n k t u j e z u ic k ie g o n a Ś lą s k u . S tą d w 1623 r. p r o j e k t j e z u ic k ie g o u n i w e r s y t e t u w N y s ie , u t w o r z e n ie w 1638 r. G im n a z ju m J e z u ic k ie g o w e W r o c ła w iu z w y d z ia ła m i t e o l o g ic z n y m i i f ilo z o f ic z n y m i. W 1702 r. g im n a z j u m p o d n ie s io n o d o r a n g i u n i w e r s y t e t u (p od n a z w ą L e o p o ld in a ) z w y d z ia ła m i: t e o lo g ic z n y m , f ilo z o f ic z n y m , m e d y c z n y m i p r a w n y m . J a k o k u r io z u m m o ż n a p o t r a k t o w a ć f a k t , że n a L e o p o ld in ie w p o ło w ie X V I I I w ie k u o j c o w ie j e z u ic i w y k ł a d a l i in ż y n ie r ię w o j s k o w ą o r a z e le m e n t y b r o n i a r t y l e r y j s k ie j . T r u d n o ś c i L e o p o ld in y w y s t ą p ił y w m o m e n c ie lik w id a c j i z a k o n u . C h c ą c je d n a k r a t o w a ć o s ią g n ię c ia n a u k o w e j e z u i t ó w w r o c ła w s k ic h , w 1776 r o k u z a ło ż o n o S t o w a r z y s z e n ie K a p ła ń s k ie I n s t y t u t ó w S z k o ln y c h ( G e s e l l s c h a f t d e r P r i e s t e r d e s K ö n i g l i c h e n S c h u l e n i n s t i t u t e s ) . C z ło n k o w ie t e g o S t o w a r z y s z e n ia (m . in . j e z u ic i) u c z y l i w L e o p o l d in ie . P r z e k s z t a łc e n ie w 1801 r. I n s t y t u t u S z k o ln e g o w K a t o lic k ą D y r e k c j ę S z k o ln ą u m o ż liw iło w y k ł a d y r ó w n ie ż ś w ie c k im . R o z b io r y P o ls k i s p o w o d o w a ły z n a c z n y w z r o s t lu d n o ś c i k a t o lic k ie j w P r u s a c h i t y m s a m y m n a p ł y w n o w y c h s t u d e n t ó w d o L e o p o ld in y . J e d n y m z g łó w n y c h o b e c n ie z a d a ń te j u c z e ln i b y ła e d u k a c j a k s ię ż y k a t o lic k ic h 21).
S y t u a c j a z a c z ę ła s ię k s z t a łt o w a ć o d m ie n n ie p o k lę s c e p r u s k ie j 1806/07. ‘ U n i w e r s y t e t y p o le w e j s t r o n ie E lb y (D u isb u r g , H a lle . G e ty n g a ) s t a ły s ię n ie d o s t ę p n e d la m ło d z ie ż y p a ń s t w a p r u s k ie g o . I s t n ie j ą c e u n i w e r s y t e t y w e F r a n k f u r c ie n a d O d rą , K r ó le w c u i w e W r o c ła w iu (L e o p o ld in a ) s t a ły s ię n ie w y s t a r c z a ją c e . P r o w a d z o n e w 1807 r. w K ła j p e d z ie n a r a d y w s p r a w ie r e o r g a n iz a c j i s z k o ln ic t w a p r z y n io s ły z a s a d n ic z e r o z w ią z a n ia . 4 w r z e ś n ia 1807 r. p o s t a n o w io n o z o r g a n iz o w a ć w y ż s z ą s z k o łę w E e r lin ie , a w e W r o c ła w iu 19 p a ź d z ie r n ik a 1811 r. s t w o r z o n o u n i w e r s y t e t z p o łą c z e n ia L e o p o ld in y z V ia d r in ą W r a ti- s la v ie n s is z F r a n k f u r t u . U z n a n o , iż m ło d z ie ż p o ls k a w y m a g a w ła ś n i e u n i w e r s y t e t u p a r y t e t y c z n e g o , p o s ia d a ją c e g o d w a t e o lo g ic z n e f a k u l t e t y (k a t o lic k i i e w a n g e lic k i) . T o b y ła w ła ś n i e c e c h a c h a r a k t e r y s t y c z n a U n i w e r s y t e t u W r o c ła w s k ie g o , w y r ó ż n ia j ą c a g o z e w s z y s t k ic h u n i w e r s y t e t ó w p r u s k i c h 22), G e o g r a f ic z n e p o ło ż e n ie m ię d z y Ł u ż y c z o - S e r b a m i. P o la k a m i, C z e c h a m i p r e d y s t y n o w a ło
20) G u s t a v K o f f m a n e , E in e s c h l e s i s c h e U n i v e r s i t ä t i n d e r R e f o r m a t i o n s - z e i t , C o r r e s p o n d e n z b lä tte r d. V e r e in s f ü r G e s c h ic h t e d. e v a n g e l is c h e n K ir c h e in S c h le s ie n , B d . II, 1883, s. 34— 38.
21) I b id e m , s. 90.
22) W e W r o c ła w iu u d a ło s ię to , c z e g o n ie m o ż n a b y ło o s ią g n ą ć w K r ó le w c u ( K a t o lic k i W y d z ia ł T e o lo g ic z n y ).
n o w y u n i w e r s y t e t d o r o li p o ś r e d n ik a m ię d z y t y m i t r z e m a n a c ja m i. U n iw e r s y t e t z a j ą ł s ię r ó w n ie ż E u r o p ą w s c h o d n ią i p o łu d n io w o - w s c h o d n ią . W y d z ia ły t e o lo g ic z n e u n i w e r s y t e t u s t a ły s ię p r y z m a t e m r ó ż n y c h p o g lą d ó w m y ś li k a t o lic k ie j i e w a n g e li c k ie j . W e W r o c ła w iu k r z y ż o w a ły s ię im p u ls y w y c h o d z ą c e z B r a n ie w a , K r ó le w c a . B c n n , M o n a c h iu m i in n y c h o ś r o d k ó w 23). D la p o ls k ie g o p r o t e s t a n t y z m u w r o c ła w s c y t e o lo d z y X I X w ie k u o d e g r a li s z c z e g ó ln ą r o lę . O n i w y c h o w y w a li p o ls k ic h p r o t e s t a n t ó w z W ie lk o p o ls k i, P o m o r z a , K r ó le s t w a P o ls k ie g o , Ś lą s k a ( r ó w n ie ż C ie s z y ń s k i e g o ) 24). W y d z ia ł f ilo z o f ic z n y p r o w a d z ił le k t o r a t j ę z y k ó w s ło w ia ń s k ic h (dr A b ic h t, C z e la k o w s k i, S z a f a r z y k , W o jc ie c h C y b u ls k i, W ła d y s ła w N e h r in g , W in c e n t y K r a i ń s k i ) 25). H is t o r y c y w r o c ła w s c y z a j m o w a li s ię r ó w n ie ż z a g a d n ie n ia m i p o ls k im i (R y sz a r d R c e p e l l, J a k u b C a r o ) 2G). W h is t o r ii w y d z ia łu m e d y c z n e g o U n i w e r s y t e t u W r o c ła w s k ie g o d o n a j w a ż n ie j s z y c h lu d z i n a u k i le k a r s k ie j n a le ż e li f iz j o lo g J a n E w a n g e lis t a P u r k in j e (1823— 1850) w p r o w a d z a j ą c y d o w y k ł a d ó w e k s p e r y m e n t y i p o k a z y ( w y s t a w y ) , c h ir u r g J a n M i k u lic z - R a d e c k i, d e r m a t o lo g N e is s e r i p e d ia t r a A d o l f C z e r n y 27).
M e d y c y n ę w e W r o c ła w iu u k o ń c z y ła z n a c z n a ilo ś ć s t u d e n t ó w z P o l s k i i R o sji. U s t a lo n o , iż w c ią g u 50 la t is t n ie n ia u n i w e r s y t e t u 750/'o s t u d e n t ó w — to Ś lą z a c y . Z a ś w e d łu g s t a t y s t y k i z 1911 r. n a 2433 s t u d e n t ó w 1733 p o c h o d z iło z e Ś lą s k a , 208 z W ie lk o p o ls k i, 96 z P o m o r z a , 59 z K r ó le s t w a P o ls k ie g o i r e s z t a z r ó ż n y c h c z ę ś c i N ie m ie c o r a z 11 s t u d e n t ó w z a g r a n i c z n y c h 2“). I s t n ia ły r ó w n ie ż r ó ż n e k o r p o r a c je , m ię d z y in n y m i P o lo n ia , S ile s ia , P o m e r a n ia 2Я). P o p ie r w s z e j w o j n i e ś w i a t o w e j w 1918 r. z a ło ż o n o w o p a r c iu o U n i w e r s y t e t W r o c ła w s k i i W y ż s z ą S z k o łę T e c h n ic z n ą ( is t n ie j ą c ą od 1910 r.) I n s t y t u t W s c h o d n io e u r o p e j s k i ( O s t e u r o p a - I n s t i t u t ) , k t ó r y z a j m o w a ł s ię m . in . p o lit y c z n y m i s p r a w a m i P o ls k i, u z u p e łn ia j ą c z r e s z t ą p o d o b n ą d z ia ła ln o ś ć U n iw e r s y t e t u K r ó le w ie c k ie g o . P r o w a d z o n o r ó w n ie ż n a d u ż ą s k a l ę b a d a n ia r e g i o n a l n e 30). W r e s z c ie o s t a t n ią w y ż s z ą u c z e ln ią b y ła W y ż s z a S z k o ła T e c h n ic z n a w G d a ń s k u (E rich K e y s e r , D i e T e c h n i s c h e H o c h s c h u l e D a n z i g , A u f g a b e u n d L e i s t u n g 1904— 1945, s. 113— 126). Z a ło ż e n ie m te j s z k o ły z a k o ń c z o n o p r o c e s in d u s t r ia liz a c j i t z w . p r z e ło m u W is ły , z a p o c z ą tk o w a n y p o d k o n ie c X I X w ie k u p r z e z G o s s le r a . I n d u s t r ia liz a c j a ta s łu ż y ła g łó w n e m u c e lo w i g e r m a n iz a c j i P o m o r z a , „ o g r a n ic z a n iu w p ł y w ó w p o ls k ic h w z a k r e s ie w ła s n o ś c i z ie m i, s z k o ły , k o ś c io ła i m ia s t ” 31)· D o 1919 r. s t u d e n t a m i te j s z k o ły b y li t y lk o N ie m c y . P o r o k u 1920 s k ła d n a r o d o w o ś c io w y u c z e ln i c z ę ś c io w o s ię z m ie n ił, 20°/o s t u d e n t ó w b y ło n a r o d o w o ś c i p o ls k ie j . W G d a ń s k u n a u c z a n o : m a t e m a t y k i i f iz y k i , m e c h a n ik i, m e t e o r o lo g ii, c h e m ii, r o ln ic t w a , a r c h it e k t u r y , le ś n ic t w a , b u d o w n ic t w a w o d n e g o i m o r s k ie g o , e l e k t r o t e c h n ik i, k o le j n ic t w a i b u d o w y o k r ę t ó w . N ie w ą t p liw ie z u c z e ln ia m i w y ż s z y m i K r ó le w c a , B r a n ie w a , G d a ń s k a i W r o c ła w ia łą c z y s ię U n i w e r s y t e t P o z n a ń s k i. N ie m n ie j j e g o in d y w id u a ln o ś ć 23) F e lix H a a s e , D i e s c h r i f t s t e l l e r i s c h e T ä t i g k e i t d. B r e s l a u e r t h e o l o g i s c h e n F a k u l l t ä t e n v o n 1811— 1911, B r e s la u 1911, s. 151. 24) J o h a n n e s Z i e k u n s c h , U n i v e r s i t ä t s h a u s h a l t , L e h r k ö r p e r u. S t u d e n t e n z a h l , E r in n e r u n g s b lä t t e r , s. 54, p r z y p is 40. 25) G e o r g K a u f m a n n , F e s t s c h r i f t z. 1 0 0 - j ü h r i g e n B e s t e h e n s d. U n i v e r s i t ä t B r e s l a u , B r e s la u 1911. T . 1, s. 203. 26) I b id e m , T. 2, 408. 27). I b id e m , T. 1, s. 152. 2t) I b id e m , s. 65 і 252. 2<J) I b id e m , s. 103. 30) I b id e m , s. 105. 31) O ro li s z k o ły g d a ń s k ie j w p r o c e s ie g e r m a n iz a c y j n y m b r a k b liż s z y c h s z c z e g ó łó w . 557
