Dokumentacja archiwalna urzędów województwa olsztyńskiego

Grygier, Tadeusz

Dokumentacja archiwalna urzędów

województwa olsztyńskiego

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 346-371

1964

M

A

T

E

R

I

A

Ł

Y

T A D E U S Z G R Y G IE R

D O K U M EN TA C JA A RC H IW A LN A

URZĘD Ó W W O JEW Ó D ZTW A O LSZTY Ń SK IEG O

I. P R O B L E M Y O G Ö L N E

D o k u m e n ta c ja ź ró d ło w a w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o r o z r a s ta s ię ilo śc io w o i ja k o śc io w o z k a ż d y m ro k ie m . S tą d k o n ie c z n o śc ią je s t in f o r m a c ja o je j o rg a ­ n iz a c ji, ja k o p u n k tu w y jś c ia b a d a ń n a u k o w y c h n a d ro z w o je m a d m in is tra c j i, z a r z ą d u i g o s p o d a rk i w o je w ó d z tw a . Z u w a g i n a ró ż n o ro d n o ś ć te j d o k u m e n ta c ji w a r ty k u le ty m o m ó w ię d o k u m e n ta c ję a d m in is tr a c j i o g ó ln e j I I in s ta n c ji.

*

*

*

W p r a k ty c e a rc h iw a l n e j do n a jw a ż n ie js z y c h z a g a d n ie ń w o rg a n iz a c ji a k t i a rc h iw a lió w n a le ż y u s ta l e n ie g ra n ic z e sp o łu 1). P r o b le m te n je s t d la a r c h i ­ w is ty w a ż n y p rz y s p r a w o w a n iu n a d z o r u n a d n a r a s ta ją c y m z aso b e m a r c h i w a l ­ n y m (w iz y ta c je s k ła d n ic a k t) o ra z w o rg a n iz a c ji p ra c y a rc h iw a ln y c h o d d z ia łó w >) P r o b le m te n w a rc h iw is ty c e p o ls k ie j z a s y g n a liz o w a n y zo sta ł, je ś li ch o d zi o a k ta P o ls k i L u d o w e j, n a k o n f e r e n c ji d y re k to ró w a rc h iw ó w w m a ju 1954 r. w O ls z ty n ie p rz e z a rc h iw is tó w o ls z ty ń sk ic h . N a s tę p n ie z a j ę ła się n im I I I A r c h i­ w a ln a K o n fe re n c ja M eto d y c z n a w W a r sz a w ie w r o k u 1955. S p r a w a w y z n a c z e n ia g ra n ic z e sp o łu o g ra n ic z o n a b y ła je d n a k ż e ty lk o d o je d n e g o m o m e n tu w życiu a k t i zesp o łu a rc h iw a ln e g o — w a ż n o śc i c e z u ry u s tr o ju p o lity c z n e g o , s p o łe c z ­ n eg o i a d m in is tra c y jn e g o w k s z ta łto w a n iu z esp o łu . C h o d ziło p rz e d e w s z y s tk im 0 ro le 1950 r. (u s ta w y z d n ia 20 m a rc a 1950 r. o r a d a c h n a ro d o w y c h ja k o t e r e ­ n o w y c h o rg a n ó w je d n o lite j w ła d z y p a ń s tw o w e j) ja k o g ra n ic y c h ro n o lo g ic z n ej z esp o łó w a rc h iw a ln y c h . W y p o w ia d a n o d w a ró ż n e p o g lą d y — że 1950 ro k je s t g r a n ic ą z esp o łó w (p ra c o w n ic y W A P P o z n a ń ) o ra z że 1950 r o k n ie je s t g ra n ic ą c h ro n o lo g ic z n ą zesp o łu a rc h iw a ln e g o (p r a c o w n ic y W A P O lszty n ). O sta te c z n ie Z a rz ą d z e n ie n r 7 N a cz e ln e g o D y re k to ra A rc h iw ó w P a ń s tw o w y c h z d n ia 14 IV 1961 r. ro z s trz y g n ę ło s p r a w ę n a rzecz p ie rw s z e j a l t e r n a ty w y (Z b ió r p r z e p is ó w

a r c h iw a ln y c h , W arszaw fa 1962, s. 104). S z c z e g ó ł o w a l i t e r a t u r a p r z e d m i o t u : p ra c a z b io ro w a p ra c o w n ik ó w W A P P o z n a ń o t. A k t a ra d n a r o d o w y c h w o je w ó d z tw a p o z n a ń sk ie g o w p ie r w s z y m d z ie s ię c io le c iu P o lsk i L u d o w e i, A rc h e io n , 1956, t. X X V , s. 61— 63: S ta n is ła w a P a ń k ó w . T r ze c ia a r c h iw a ln a k o n fe r e n c ja , A rc h e io n . 1956, t. X X V I, s. 13; A d a m K a m i ń s k i , Z p r o b le m a ty k i p o r z ą d k o w a n ia n a jn o w s z y c h a k t a d m in is tr a c ji p a ń s tw o w e j 1 s a m o r z ą d o w e j, A rc h e io n . 1957. t. X X V II. s. U . O s ta tn io sprawcą g ra n ic y zesp o łu z a jm o w a ła sie w b a rd z o w^askim z a k r e s :e V A rc h iw a ln a K o n f e re n c ja M eto d y c z n a (1961 г.). Z a s y g n a liz o w a ła ja H a lin a C h r o ś c i c k a , P r o b le m a ty k a

z e s v o ló w o tw a r t y c h (A rc h e io n , 1962. t. X X V II, s. 78— 80), w s k a z u ją c n a złożo­

n o ść w sp ó łc z e sn y c h z esp o łó w a k to w y c h : T a d e u s z G r y g i e r , N ie k tó r e p r o ­

b le m u z e s p o łu o tw a rte g o (A rc h e io n . 1962, t. X X V II, s. 99— 100), o ró b u ją c

u s ta lić e le m e n ty w y z n a c z a ją c e g r a n ic e z esp o łu , u w a ż a ia c za n ie : s u b su m e ję , s ta ło ść o ś ro d k a d y s p o z y c y jn e g o o ra z sty cz n o ść fu n k c jo n a ln ą .

a k t P o ls k i L u d o w e j (tzw . a rc h iw ó w r o z w o jo w y c h ) 2). U s ta le n ie g ra n ic y z e s p o ­ łó w a k t P o ls k i L u d o w e j s ta j e się c e n tra ln y m p u n k te m w ią ż ą c y m p ra c ę o rg a ­ n iz a c y jn ą u rz ę d u i a r c h iw u m . B r a k g e n e r a ln y c h k r y te r i ó w w y z n a c z a n ia ty c h g r a n ic p o w o d u je b a rd z o is to tn e tr u d n o ś c i i w ą tp liw o ś c i w b ie ż ą c e j p ra c y a rc h iw ó w j a k i s k ła d n ic a k t. S p ię tr z e n ie ic h w y s t ę p u je szc z eg ó ln ie p rz y p r z e ­ k a z y w a n iu a k t z u rz ę d u do a rc h iw u m . C zę ste z m ia n y o rg a n iz a c y jn e a n a w e t k a n c e la r y jn e p o w o d u ją z a c ie ra n ie o z n ac z e ń r e g is tr a tu r a ln y c h . a n a w e t ich n ie p r z y d a t n o ś ć 3). Z a p o c z ą tk o w a n y p o d k o n ie c X IX w . p ro c e s s p y c h a n ia k a n ­ c e la r ii do p o d rz ę d n e j ro li w to k u u r z ę d o w a n ia o s ią g n ą ł o b e c n ie p u n k t k u l m i ­ n a c y jn y . Z a rz ą d a k ta m i s p ra w o w a n y p rz e z r e f e r e n t a p o z o sta w ił k a n c e la r ii s p o rz ą d z a n ie c zy s to p is ó w z p o z o s ta ją c y c h w a k ta c h m in u t, k o n c e p tó w (h a le m a sz y n b iu ro w y c h ), k o la c jo n o w a n ie c zy s to p is ó w z m in u ta m i o ra z w y s y ła n ie i p rz y jm o w a n ie p is m 4). T y m s p o so b e m u s ta l a n ie g ra n ic z e sp o łu n a p o d s ta w ie s a m e j p rz y n a le ż n o ś c i k a n c e la r y jn e j s t a j e się p ro b le m a ty c z n e . P r z e k a z y w a n e p rz e z u r z ą d a k ta n ie s ta n o w ią z w a r te g o i je d n o lite g o k o m ­ p le k s u a k t. P o s ia d a j ą o n e p rz e w a ż n ie z n a c z n e ilo ści a k t in n y c h u rz ę d ó w . W c za sie w iz y ta c ji s k ła d n ic y a k t u rz ę d u , czy p rz y p rz e jm o w a n iu a k t d o a r c h i ­ w u m tr u d n o u s ta l ić z a k r e s zło żo n o ści z esp o łu , w z g lę d n ie p ra w id ło w ą s t r u k t u r ę d a n e g o z esp o łu . P e w n y m u ła tw ie n ie m w te j s p r a w i e d la a rc h iw is t y je s t k a r t o ­

2) D o ty c h c z a so w e ro z w a ż a n ia n a t e m a t g ra n ic zesp o łu a k t P o ls k i L u d o w e j o p ie ra ły s ię n a d o ś w ia d c z e n ia c h z w iz y ta c ji s k ła d n ic a k t. T y m c z a se m od 1956 r. w z aso b ie W A P w O ls z ty n ie z n a la z ły s ię a k ta , o k tó r y c h d e c y d o w a n o w la ta c h 1954— 1955. S tw ie rd z a m , że s ta n o w is k o W A P w O ls z ty n ie w s p r a w i e c e z u ry c h ro n o lo g ic z n e j ro k u 1950 b y ło s łu sz n e . K a r t o t e k a u rz ę d ó w d la w iz y ta c ji s k ła d n ic a k t, j a k i fo r m a a k c e s ji o ra z t e k to n ik a O d d z ia łu A k t P o ls k i L u d o w e j W A P s ą w ię c d o s to so w a n e do is tn ie ją c y c h a r c h iw a ln y c h zesp o łó w o tw a r ty c h p r e z y d ió w r a d n a ro d o w y c h , o b e jm u ją c y c h w s w y m z a so b ie a k t a u rz ę d ó w p o p rz e d n ic h z l a t 1945— 1950. Z a z n a c z y ć trz e b a , że w o rg a n iz a c ji p ra c y a r c h i ­ w a ln e j, u s ta l a ją c e j s t r u k t u r ę z e sp o łó w i te k to n ik ę a rc h iw ó w n a le ż y p rz e d e w s z y s tk im ro z s trz y g n ą ć s p r a w ę g r a n ic z esp o łu . P o d o b n ie m a się rzecz, je śli c h o d zi o o rg a n iz a c ję z a r z ą d u a k ta m i w a p a r a c ie a d m in is tr a c y j n y m . W ty m z a k r e s ie p ro b le m stre sz c z a się w a p a r a c ie p re z y d ió w r a d d o p y ta n ia , czy k a ż d y w y d z ia ł p re z y d iu m m a m ieć s w ą w ła s n ą o d rę b n ą i n s tr u k c ję k a n c e la r y jn ą , czy w e w sz y s tk ic h w y d z ia ła c h p re z y d iu m m a b y ć je d n a w s p ó ln a i n s tr u k c ja (zob. L eo n S i d o r e n k o , J a k u p ro śc ić o b ie g d o k u m e n tó w w p r e z y d ia c h r a d n a r o d o w y c h , W a rsz a w a 1959, s. 4— 5). 3) T y p o w y m p r z y k ła d e m je s t z esp ó ł o tw a r ty P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j w A rc h iw u m O ls z ty ń s k im . P r z e k a z a n e a k t a u ło ż o n e s ą w e d łu g u s ta l e ń p ro w a d z o n y c h w s k ła d n ic y a k t. O b w o lu ty n ie z a w ie r a ją ż a d ­ n y c h z n a k ó w r e g is tr a tu r a ln y c h z b ie ż ą c e g o u rz ę d o w a n ia , a k t a z n a j d u ją c e s ię w e w n ą tr z w o lu m in u p o s ia d a ją ró ż n e o z n a c z e n ia k a n c e la r y jn e . O d tw a rz a n ie u k ła d u k a n c e la ry jn e g o a k t w m y ś l m e to d y p r o w e n ie n c y jn e j ( r e g is tr a tu r a ln e j) je s t n ie p o trz e b n e , a n a w e t n ie m o ż liw e . R ó w n ie ż i z a s to s o w a n ie m e to d y s t r u k ­ t u r a l n e j n ie z d a je e g z a m in u w p o r z ą d k o w a n iu a k t, g d y ż p rz e c ię tn ie co 2 la ta P r e z y d iu m W R N w O ls z ty n ie u le g a ło re o rg a n iz a c jo m . D o sto so w y w a n ie s t r u k ­ t u r y z e sp o łu a r c h iw a ln e g o d o p o sz c z e g ó ln y c h s t r u k t u r u r z ę d u m ija ło b y się z z a s a d n ic z y m c elem p o rz ą d k o w a n ia a k t — ich p rz e jrz y s to ś c i. 4) D z ie n n ik U rz ę d o w y W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j w O ls z ty n ie , 1961, n r 7 p o z 57. U c h w a ła P W R N z d n ia 24 lu te g o 1961 r. w s p ra w ie in s t r u k c j i k a n c e la r y jn e j s tr . 2 (§ 17). W m y ś l te jż e in s t r u k c j i d o ty c h c z a s o w e z a s a d n ic z e c zy n n o śc i k a n c e la r y jn e (to z n ac z y r e j e s t r a c j e a k t. p o rz ą d k o w a n ie i p rz e c h o ­ w y w a n ie ) w y k o n u je r e f e r e n t s p r a w y (§§ 25— 39). P o r ó w n a j w te j m ie rz e u c h w a łę R a d y M in is tró w z d n ia 24 s ie r p n ia 1931 r. (M o n ito r P o ls k i. 1931. n r 196, poz. 213 § 2). S ta d p ro p o z y c ja m o ja , b y p o ję c ie i n s t r u k c j i k a n c e la r y jn e j o g ra ­ n ic z y ć d o słu żb k a n c e la r y jn y c h (p ra c y k a n c e la r ii tz n . k o m ó rk i w k t ó r e j p r z e ­ p is u je się a k ta . s ty lu u rz ę d o w e g o p is m a , n o rm p a p ie ro w y c h , a p r o b a ty i p o d p i­ s y w a n ia c z y s to p is ó w o ra z w y s y łk i p o c zty ). P r z e p is y o b e jm u ją c e z a s a d y t e c h ­ n ic z n e g o p o s tę p o w a n ia z a k ta m i (sz erze j z a r z ą d a k ta m i) o b ją ć p o ję c ie m to k u u rz ę d o w a n ia .

34

7

te k a u rz ę d ó w . N a je j p o d s ta w ie j e d n a k u s ta lić m o ż n a ty lk o p rz y n a le ż n o ś ć p ro w e n ie n c y jn ą a k t, p rz e m ia n y u s t r o j u a d m in is tra c y jn e g o o ra z re o rg a n iz a c je w e w n ę tr z n e u r z ę d u 5). K a r to te k a n ie o b ra z u je o rg a n ic z n e g o n a r a s t a n i a fu n k c ji i a k t u rz ę d u . A rc h iw u m , p r z e jm u ją c a k ta , m u s i w ię c d e c y d o w a ć o lo s a c h n o w e j a k c e s ji, to z n ac z y o ty m , d o ja k ie g o z e sp o łu n a le ż ą k o le jn o p r z e k a z y w a n e a k ta u rz ę d u . N p. czy p rz e k a z a n a p rz e z W y d z ia ł O p ie k i S p o łe c z n e j P re z . W R N część a k t W o je w ó d z k ie g o K o m ite tu O p ie k i S p o łe c z n e j m a n a le ż e ć o b e cn ie do zesp o łu P r e z y d iu m W R N — j a k ch ce u rz ą d — czy do z e sp o łu W o je w ó d z k ie g o K o m ite tu O p ie k i S p o łe c z n e j — j a k w y n ik a z a r c h iw a l n e j z a s a d y p ro w e n ie n c ji. D e cy z ję tę p o d e jm o w a ć m u s i a rc h iw u m z a m ia s t u rz ę d u , a n a w e t w b re w n ie m u . T rz y e le m e n ty s ą g łó w n ą p rz y c z y n ą u tr u d n i a j ą c ą d e c y z ję w s p ra w ie u s ta l e n ia g r a n ic y zesp o łu : P o p ie rw s z e — s tw ie r d z e n ie s t r u k tu r a ln y c h , o r g a n iz a c y jn y c h , fu n k c jo n a l­ n y c h o ra z k a n c e la r y jn y c h p o w i k ł a ń i r ó ż n y c h p o w i ą z a ń a k t w z e s p o l e . Z a c h o d z ą o ne p rz e d e w s z y s tk im p rz y z m i a n a c h n a z w u r z ę d ó w (np. U rz ą d P e łn o m o c n ik a R z ą d u R P n a O k rę g M a z u rs k i w r o k u 1946 p r z e m ia n o w a n y z o sta ł n a U rz ą d W o je w ó d z k i O lsz ty ń sk i); p rz y ł ą c z e n i u u r z ę d ó w (np. W o je w ó d z k i U rz ą d Z ie m s k i w O ls z ty n ie w 1947 r. w łą c z o n y z o sta ł do W y d z ia łu R o ln ic tw a i R e fo rm R o ln y c h U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o O lsz ty ń sk ie g o ); p rz y w y d z i e l a n i u u r z ę d ó w (np. R e f e r a t In w a lid z k i w W y d z ia le P r a c y i O p ie k i S p o łe c z n e j U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o w 1947 r. s ta ł się sa m o d z ie ln y m U rz ę d e m In w a lid z k im ), p rz y p r z e k s z t a ł c a n i u u r z ę d u (np. w 1947 r. z c zęści r e f e r a tó w W y d z ia łu O rg a n iz a c y jn e g o z o rg a n iz o w a n o n o w y W y d z ia ł A d m i n i s t r a c y j n o - P r a w h y ) 6). Z a c h o d z ą c y p rz y ty c h p o w ik ła ­ n ia c h p ro b le m d z ie d z ic z e n ia a k t, o k re ś lić m o ż n a ja k o r o z w ó j z e s p o ł u a k t o w e g o w p i o n i e . Z a s a d ą a d m in is tr a c y j n ą i a r c h iw a l n ą o k re ś la ją c ą te n ro z w ó j j e s t ciąg ło ść p r a w n a i a d m in is tr a c y j n a . Z m ia n a b o w ie m n a z w y u r z ę d u , n ie p o w o d u ją c a is to tn y c h z m ia n k o m p e te n c ji i z a k r e s u z a d a ń , n ie u p r a w n ia d o tw o rz e n ia s a m o d z ie ln y c h z esp o łó w a k to w y c h 7). J a s k r a w o u w y ­ d a tn ia ją s ię t e p o w ik ła n ia w z esp o ła c h p rz e d s ię b io r s tw (często z m ie n ia ją c y c h n a zw ę ). O b ra s t a n ie a k t o ra z c ią g ło ść s p ra w p rz y łą c z e n iu u rz ę d ó w n ie p o z w a la n a w y o d rę b n ie n ie zesp o łó w . P o d o b n ie m a s ię s p r a w a p rz y w y d z ie la n iu n o w y c h u r z ę d ó w i ich p rz e k s z ta łc e n ia c h w e w n ę tr z n y c h . D z ied z ic z en ie f u n k c ji i z a d a ń p o w o d u je d z ie d z ic z e n ie a k t 8). F o d ru g ie — d e c y z ję a r c h iw is t y w u s ta l e n iu g ra r.ic z e sp o łu u t r u d n i a j ą c e z u r y p o l i t y c z n e g o i s p o ł e c z n e g o u s t r o j u . Z n a c z en ie p o szc z eg ó ln y ch c e z u r c h ro n o lo g ic z n y c h m e ż e b y ć in n e , je ś li c h o d zi o z a g a d ­ n ie n ia p ra w n o -u s tro jo w e . D la p o trz e b p ra c y a rc h iw a l n e j w y d a je się. że ro z ­ d z ia ł z e sp o łó w m o że n a s tą p ić , je ś li c e z u ry p o lity c z n e i sp o łec z n e w ią ż ą się z c a łk o w itą z m ia n ą u s tr o ju a d m i n i s t r a c y j n e g o 9). D la w o je w ó d z tw a o ls z ty ń ­

5) P o r. W s k a z a n ia p r a k ty c z n e d la w iz y tu ją c y c h s k ła d n ic e a k t o ra z I n s t r u k ­

c ja w s p ra w ie b r a k o w a n ia a k t n a jn o w s z y c h (Z b ió r p r z e p is ó w a r c h iw a ln y c h ,

s. 185— 197). W iz y tu ją c y m a s tw ie r d z ić j a k a część p r o d u k c ji a k to w e j z a k ła d u p ra c y z n a j d u je się .w s k ła d n ic y a k t, czy w y s t ę p u ję w w ię k sz y m ro z m ia rz e d o k u m e n ta c ja te c h n ic z n a , czy z asó b b y ł ju ż b ra k o w a n y i czy w s k ła d n ic y z n a j d u ją s ię a k t a o b ceg o p o c h o d z e n ia .

6) P o d o b n ie s p ra w ę u jm u je w o p a rc iu o d o ś w ia d c z e n ia a r c h iw is t y k i n ie ­ m ie c k ie j G e r h a r t E n d e r s , A r c h iv v e r w a ltu n g s le h r e , B e r lin 1962, s. 95.

7) T y p o w y m p rz y k ła d e m s ą a k t a K u r a to r iu m S z k o ln e g o i in s p e k to ra tó w s z k o ln y c h z l a t 1945— 1950, k tó r e d o r o k u 1952 n ie p o d le g a ły ż a d n y m z m ia n o m , a p o c zą w szy od c z e rw c a 1950 r o k u z m ie n iły n a g łó w e k (czy p r e z e n ta tę ) n a W y d ział O ś w ia ty P r e z y d iu m R a d y N a ro d o w e j.

8) S p r a w ę tę re g u lo w a ły n p . szczeg ó ło w o z a r z ą d z e n ia lik w id a c y jn e d o ty ­ c zące u rz ę d ó w z ie m sk ic h czy u rz ę d ó w lik w id a c y jn y c h (m ie n ia p o n ie m ie c k ie g o i o p u szczo n eg o ). Zob. szczeg ó ły W A P O 11/91—29/342.

sk ieg o t a k ą b e z s p o rn ą c e z u rą z esp o łó w a rc h iw a l n y c h je s t ro k 1945, k tó ry k o ń c zy o k re s p a n o w a n ia p ru s k ie g o , a z a p o c z ą tk o w u je c a łk o w ic ie p o lsk i n o w y u s tr ó j p o lity c z n y , s p o łec z n y i a d m in is tra c y j n y . C e z u ra t a n ie je s t p o c z ą tk o w ą d a tą a k t z e s p o łu ty lk o w ty m w y p a d k u , je ś li z asó b a k to w y u rz ę d u p o 1945 r. n a r a s t a ł o rg a n ic z n ie n a a k ta c h u rz ę d u s p rz e d ro k u 1945. W p r a k ty c e A rc h iw u m w O ls z ty n ie z d a rz a ło s ię to w y ją tk o w o ,0). P o z o s ta łe c e z u ry c h ro n o lo g ic z n e (ja k 1947 r. — lik w id a c ja u rz ę d ó w z ie m sk ic h , a p r z e d e w s z y s tk im ro k 1950 — p o w s ta n ie je d n o lity c h w ła d z te r e n o w y c h ja k im i s ą p re z y d ia r a d n a ro d o w y c h ) s ą d y s k u s y jn e . Z d a n ie m m o im n ie s ta n o w ią o n e c e z u r d la p o trz e b a r c h i w a l ­ n y c h . O b o k w s p o m n ia n e j w y ż e j z a s a d y c ią g ło śc i p r a w n e j i a d m in is tr a c y j n e j, u s ta l a ją c e j p r a w id ło w y to k d z ie d z ic z e n ia a k t, w w y z n a c z a n iu g ra n ic zesp o łu n a le ż a ło b y w z iąć p o d u w a g ę fa k t, że o rg a n iz a c ję a p a r a t u a d m in is tra c y j n e g o w o je w ó d z tw a (sz erze j P o ls k i L u d o w e j p o 1945 r.) u s t a l a j ą o rg a n a w y k o n a w c z e p re z y d ió w r a d n a ro d o w y c h . J e s t to tz w . p rz e s u n ię c ie p u n k t u cię żk o śc i u s tr o ju a d m in is tr a c y j n e g o n a o k re s p o 1950 ro k u . O tó ż s tw ie r d z ić w y p a d a , że k r ó t k o ­ tr w a ł e u rz ę d y a d m in is tr a c j i o g ó ln e j i n ie z e s p o lo n e j z l a t 1945— 1950 z ak o ń c z y ły sw ó j ż y w o t w la ta c h 1946— 1950. J e d n a k ż e ic h z a k r e s czy n n o śc i i d z ia ła n ia z o sta ł w p e łn i p r z e ję ty p rz e z u rz ę d y n a s tę p n e p o 1950 ro k u . Co w ię c e j, u rz ę d y z l a t 1945— 1950, p o za n ie lic z n y m i w y ją tk a m i, p r z y g o to w a ły u s tr ó j ra d z 1950 r .n ). R ó ż n ic e m ię d z y a d m in is tr a c j ą s p rz e d 1950 r. a w ła d z a m i te re n o w y m i p o 1950 r. w y s t ę p u ją g d z ie in d z ie j — w ro z s z e rz a n iu k o m p e te n c ji i z asię g u te r y to r ia ln e g o w ła d z y . I z n o w u n a s u w a s ię p y ta n ie a lb o w n io s e k c zy sto p r a k ­ ty c z n y (je ś li c h o d z i o z a s a d ę p r o w e n ie n c y jn ą ) czy a r c h iw is t a ja k o o rg a n iz a to r w a r s z t a t u p ra c y h is to ry k a n ie p o w in ie n tw o rz y ć z esp o łó w a r c h iw a ln y c h o d z w ie r c ie d la ją c y c h k o n ty n u a c ję , c ią g ło ść d z ia ła n ia u rz ę d ó w , re z y g n u ją c z zesp o łó w p ro s ty c h , o b e jm u ją c y c h d o k u m e n ta c ję u rz ę d ó w k r ó tk o t r w a ł y c h (e fe m e ry d )? P y ta n ie p o w y ż sz e w ią ż e s ię ró w n ie ż z n a s tę p n ą p rz y c z y n ą u tr u d n i a j ą c ą u s ta l e n ie g ra n ic y z esp o łu . M ia n o w ic ie d o ty c z y on o b e z p o ś re d n io p r a k t y k i a d m i n i s t r a c y j n e j . W y ra ź n ie b o w ie m w id a ć w n ie j d w a d ia m e tr a ln ie ró ż n e s ta n o w is k a . U p ro s z c z e n ie tr y b u u rz ę d o w a n ia , w y k o n a n ie b ie ż ą c y c h p il­ n y c h z a d a ń k a ż e o rg a n iz a to ro m a d m in is tr a c j i d a w n e fo rm y , c ią g ło ść w u rz ę d o ­ w a n iu tra k to w a ć ja k o coś u c ią ż liw e g o d la z a r z ą d z a j ą c y c h 12). P a tr z ą c je d n a k ż e n a s p r a w ę z p u n k tu w id z e n ia p ra w id ło w e g o ic l:u u rz ę d o w a n ia (ciąg ło ści,

®) P o r. u w a g i H e lm u ta D a h m a, B e h ö r d e n p r o v e n ie n z u n d R e s s o r t-P r o v e ­ n ie n z , F e s tg a b e f ü r J o h a n n e s P a p r it z , D ü s s e ld o rf 1963, s. 221. U \y a ża m , iż d la p a ń s tw o w e g o a p a r a t u a d m in is tra c y j n e g o ta k im i c e z u ra m i u s ta l a ją c y m i g ra n ic e ro z w o ju z e sp o łu w p ie n ie , to k a ta s tr o f y p o lity c z n e p a ń s tw a w z g lę d n ie r e w o lu ­ c y jn e p rz e m ia n y . 10) P r z y k ła d e m ty m j e s t zesp ó ł P r e z y d iu m M ie js k ie j R a d y N a ro d o w e j w L id z b a rk u W e lsk im . W łą cz e n ie do te g o z e sp o łu a k t s p rz e d 1945 r. u s p r a w i e ­ d liw io n e j e s t ty m , że d la p a r u je d n o s t e k a r c h iw a ln y c h , p o c h o d z ą c y c h s p rz e d 1945 r. n ie w a r t o tw o rz y ć n a w e g o z e s p o łu a rc h iw a ln e g o . N a ogół je d n a k ż e n a w e t d la a k t p o ls k ic h g m in k o m u n a ln y c h l a t a 1939 i 1945 s ą g r a n ic a m i c h ro ­ n o lo g ic z n y m i. I l u s t r a c j ą j e s t z esp ó ł a k t m ie js k ic h D z ia łd o w a . n ) J e r z y S t a r o ś c i ą k , E m a n u e l I s e r z o n , P r a w o a d m in is tr a c y jn e w z a ­ r y s ie , W a r s z a w a 1959, s. 84— 85 p rz y p . 1. ,2) W iz y ta c je s k ła d n ic a k t n a k a ż d y m k r o k u p o tw ie r d z a ją to s tw ie r d z e n ie . T a k ie n a s ta w ie n ie u ł a t w i a j ą s ta ł e z m ia n y n ie ty lk o n a s ta n o w is k a c h k ie r o w ­ n ic z y c h p re z y d ió w r a d , a le i z n a c z n a p ły n n o ś ć p e r s o n e lu u rz ę d n ic z e g o . P r o b le m te n p o ru s z y ł o s ta t n io S. J a r m u l s k i . K o n ie c z n o ść k o d y f i k a c j i p r z e p is ó w z d z ie d z in y o r g a n iza c ji p r a c y b iu r o w e j O M T , 1964, z. 3, s. 22— 23 n a z y w a ją c t e d w ie p r z e c iw s ta w n e te n d e n c je — te n d e n c ją s ta b iln o ś c i i t e n d e n c ją d y n a ­ m iz m u (o p e ra ty w n o ś c i). W y d a je się, że je d n a k ż e z a s to s o w a n ie o k re ś le n ia d y n a m iz m u do „ a d m in is tr a c ji n ie o k rz e p n ię te j i p o d le g a ją c e j s ta ł y m z m ia n o m " j e s t o k re ś le n ie m z b y t p o c h le b n y m .

cało ści i je d n o śc i d z ia ła n ia ), b io rą c te n w y ższy p u n k t w id z e n ia , s łu s z n ie js z ą w y d a je s ię u c ią ż liw s z a d ro g a d o s to so w y w a n ia s ię do d a w n y c h u rz ą d z e ń . S ta łe r e o rg a n iz a c je , re fo rm y o ra z ro z w ią z y w a n ie s p ra w o d p r z y p a d k u do p rz y p a d k u (o k re ślo n e ja k o m y ś le n ie a d m in is tr a c y j n e d n ie m d z isiejsz y m ) p o w o d u ją ro z lu ź ­ n ie n ie , a n a w e t c a łk o w ite zn isz c z en ie c ało ści a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o . P o sz cz e g ó ln e w y d z ia ły p re z y d ió w ra d , m im o iż s ta n o w ią część s k ła d o w ą je d n e g o u rz ę d u , d z ia ła ją w z n a c z n y m o d e rw a n iu od c ało ści s p ra w u rz ę d u . R e s o rto w a p o d le g ło ś ć w y d z ia łó w je sz c z e b a rd z ie j u ła tw ia r o z b ija n ie sp o isto śc i u rz ę d u . B ro n ią c się p rz e d ty m w sp ó łc z e sn a a d m in is tr a c j a p re z y d ió w r a d z a m ie rz a u c h ro n ić cało ść i sp o isto ś ć s w y c h u rz ę d ó w d ro g ą k o o r d y n a c ji d z ia ła l­ n o ści p o szc z eg ó ln y ch k o m ó re k u rz ę d u . K o o rd y n a c ja m a s ta n o w ić s u r o g a t z a c h w ia n e j je d n o ś c i i c ało ści a d m in is tr a c y j n e j. O rg a n iz a to rz y p ra c y b iu ro w e j s z u k a ją n a ra z ie p ra w id ło w e j d ro g i n a jp e łn ie js z e g o p o w ią z a n ia d z ia ła n ia p o szc z eg ó ln y ch re s o rtó w a d m in is tr a c y j n y c h w p re z y d ia c h r a d ,3). A rc h iw is ta w id z i n a to m ia s t c ało ść i je d n o ść a d m in is tr a c j i w z asa d zie c ią g ło śc i p r a w n e j i a d m in is tr a c y j n e j o ra z o rg a n ic z n e j łą c zn o śc i z a d a ń a d m in is tr a c j i i je j d o k u ­ m e n ta c ji. R o d zą s ię w ię c n a s tę p n e p y ta n ia : czy zesp ó ł a r c h iw a l n y n ie m u s i b y ć f o r m o w a n y n a w e t w b re w z a s a d z ie p rz y n a le ż n o ś c i k a n c e la r y jn e j (p ro w e n ie n c ji)? C zy z a s a d a p ro w e n ie n c ji w u r z ę d a c h w ie lk ic h w ie lo r e s c rto w y c h ja k im i są p re z y d ia r a d n a ro d o w y c h , j e s t p o ję c ie m je d n o z n a c z n y m ? C zy z az n a c z a się ja k a ś ró ż n ic a lu b g ra n ic a m ię d z y z a s a d ą p rz y n a le ż n o ś c i do z esp o łu (u rzę d u ) a z a s a d ą p rz y n a le ż n o ś c i re s o rto w e j (o d c in k o w e j, w y d z ia ło w e j) w o b e c f a k tu is tn ie n ia w u rz ę d a c h k o m ó re k (w y d z ia łó w ) s ta ły c h i w y d z ia łó w r e s o rto w y c h w łą c z a n y c h , czy o d d z ie la n y c h i p rz e s u w a n y c h do u rz ę d ó w i z u rz ę d ó w ? S tw ie rd z ić m o ż n a w a p a r a c ie a d m in is tra c y j n y m r a d z a d a n ia s ta ł e (np. a d m in i­ s t r a c j i o g ó ln e j i tzw . a d m in is tr a c j i p o lic y jn e j) o ra z z a d a n ia z m ie n n e (p rze d e w s z y s tk im a d m in is tr a c j i g o s p o d a rc z e j), ra z p o d p o rz ą d k o w y w a n e p re z y d io m r a d , w z g lę d n ie d ru g i ra z w y łą c z a n e z z a k r e s u d z ia ła n ia a d m in is tr a c j i ra d z ie c ­ k ie j. J e s t to w y n ik ś c ie ra n ia się d w u te n d e n c ji w u jm o w a n iu s t r u k t u r y z a r z ą ­ d z a n ia g o s p o d a rk ą n a ro d o w ą — o rg a n iz a c ji re s o rto w o -b ra n ż o w e j z o rg a n iz a c ją k o m p le k s o w o - te ry to ria ln ą H). C z w a rtą p rz y c z y n ą , u t r u d n i a j ą c ą a rc h iw iś c ie u s ta le n ie g ra n ic z e sp o łu je s t s t r o n a p r a w n a , z w ią z a n a z p rz e k a z y w a n ie m a k t z u rz ę d ó w do a rc h iw u m . S to s o w n ie d o z a s a d y , że d o a k t w u rz ę d z ie w g lą d m a t y lk o te n , k to w w y n ik u s w e j d z ia ła ln o ś c i w y p ro d u k o w a ł je , lu b a k t a p rz e k a z a ł do a rc h iw u m , a r c h i ­ 13) Z y g m u n t Z e l l , P o d s ta w o w e k i e r u n k i d zia ła ln o ś c i ra d n a r o d o w y c h w u s p r a w n ia n iu a d m in is tr a c ji te r e n o w e j, P r z e g lą d O rg a n iz a c ji, 1962, z e sz y t 12, s. 1— 2; p o r. te ż T a d e u s z B o c h e ń s k i , U p o r z ą d k o w a n ie i u p r o sz c z e n ie p r z e ­ p is ó w p r a w n y c h a u s p r a w n ie n ie p r a c y w a d m in is tr a c ji, O rg a n iz a c ja — M e to ­ d y k a — T e c h n ik a , 1963, z. 7, s. 1— 3. S p r a w ą k o o rd y n a c ji ja k o o k re ś lo n e j in s ty ­ tu c ji p ra w n e j, ja k o s h a r m o n iz o w a n ie a k c j i p o lity c z n y c h i s p o łe c z n y c h , a k t y w ­ n o ści o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h o ra z d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a rc z e j z a j ą ł s ię o s ta tn io Z y g m u n t R y b i c k i , Z a r zą d z a n ie g o s p o d a rk ą n a r o d o w ą w P R L . Z a g a d n ie n ia

a d m in is tr a c y jn o -p r a w n e , W a rsz a w a 1963, s. 184— 208. W z n a c z n ie w ę ższ y m

z a k re s ie o k o o rd y n a c ji ja k o z le w a n iu w je d n ą lo g ic z n ą cało ść p o szc z eg ó ln y ch c z ą s te k o rg a n iz a c y jn y c h i n a r e d u k o w a n iu d o m in im u m k o n flik tó w w p ra c y zesp o łu m ó w i J a n K o ś c i ó ł e k , O rg a n iza c ja i te c h n ik a p r a c y w b iu ra c h

i u rzę d a c h . W a rsz a w a 1947, s. 51— 53. Z a g a d n ie n io m k o o r d y n a c ji p o św ię c o n y je s t ró w n ie ż ,,P r z e g lą d O rg a n iz a c ji”’, 1964 r. zesz y t 3. C en n y j e s t a r ty k u ł A n to n ie g o H e b d y , U w a g i o s y s te m ie k o o r d y n a c y j n y c h u p r a w n ie ń r a d n a r o ­ d o w y c h (s. 1— 4). 14) A d m in is tra to rz y i o rg a n iz a to rz y p ra c y b iu ro w e j p r ó b u ją ro z w ią z a ć tę s p r a w ę p rz y p o m o c y k la sy c z n e j b u d o w y d z ie się tn e g o w y k a z u a k t, w k tó ry m d z ia ł ..O” o ra z ,.9” o b e jm u je z a g a d n ie n ia s ta ł e a d m in is tr a c j i tzw . w e w n ę tr z n e j, a d z ia ły ,,1”’ do ,,8” z a g a d n ie n ia z m ie n n e a d m in is tr a c j i tz w . z e w n ę trz n e j (F ritz N o r d s i e c k . O rg a n isa tio n κ·ηά A k t e n f ü h r u n g d e r G e m e in d e n . B e rlin 1937, s. 56—59).

w is ta n ie m o że p rz e s u n ą ć a k t z je d n e g o d o d ru g ie g o zesp o łu w b re w sp iso m z d a w c z o -o d b io rc z y m . B y ło b y to n a ru s z e n ie m o b o w ią z u ją c y c h p rz e p isó w k a n ­ c e l a r y jn y c h o ra z p rz e p is ó w s łu ż b o w y c h o z a b e z p ie c z e n iu ta je m n ic y ,s). A n a liz u ją c p ro c e s p o w s ta w a n ia w sp ó łc z e sn e g o z e sp o łu a rc h iw a ln e g o w p io n ie (tzn . p o p rz e z d z ie d z ic z e n ie a k t) o ra z p r z y jm u ją c z a s a d ą p ro w e n ie n c ji za w y ty c z n ą w u s ta l a n iu g ra n ic z esp o łu , a n ie je g o w e w n ę tr z n e j s t r u k t u r y , a r c h iw is t a s t a j e b e z r a d n y i n ie w ie , j a k o d p o w ie d z ie ć n a p o d s ta w o w e p y ­ t a n i e — co tw o rz y a rc h iw a l n y z esp ó ł a k t o w y ? 16).

O d p o w ie d ź n a to p y ta n ie k o m p lik u je jesz c z e b a rd z ie j k o le jn a p ią ta p r z y ­ c zy n a , w ią ż ą c a się z f o r m o w a n i e m n o w e g o t y p u z e s p o ł u a k t , tw o rz ą c e g o s ię w n o w y c h o b e c n ie fo r m a c h a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o . W w y n ik u te n d e n c ji k o m p le k s o w o - te r y to ria ln e j w u jm o w a n iu s t r u k t u r z a r z ą ­ d z a n ia , c ało ść a p a r a t u a d m in is tr a c j i o g ó ln e j i g o sp o d a r c z e j o k re ś lo n e g o o b s z a ru a d m in is tra c y j n e g o s k o n c e n tro w a n a je s t w b iu rz e p re z y d ió w ra d . P o w o d u je to h o ry z o n ta ln e (po zio m o w e) k s z ta łto w a n ie się z e sp o łu a k t. O b o k f o r m o w a n ia się w ię c z e s p o łu w p io n ie (p rze z d z ie d z ic z e n ie a k t) g ra n ic e z e s p o łu ro z s z e rz a ją się d o d a tk o w o w p o z io m ie (p rze z s u b s u m c ję ). S tą d w zesp o le a k to w y m m a m y d o k u m e n ta c ję n ie je d n o litą p ro w e n ie n c y jn ie , a le w ie lo ra k ie czy n a w e t c ałe g r u p y p ro w e n ie n c y jn e . S ą to a k ta ró ż n y c h a u to n o m ic z n y c h w y d z ia łó w j a k i ró w n o le g ły c h , n a w e t n a d r z ę d n y c h czy o b o k p o d p o rz ą d k o w a n y c h u r z ę d ó w 17).

15) W ty m w y p a d k u p ro b le m s t a j e s ię sz e rs z y i s tre sz c z a s ię d o p y ta n ia : czy a rc h iw u m ja k o u r z ą d a d m in is tr a c y j n y j e s t u p o w a ż n io n e d o s a m o d z ie ln e g o p r z e s u w a n ia a k t z je d n e g o z e sp o łu a r c h iw a ln e g o do d ru g ie g o ? W j a k im m o ­ m e n c ie w p r a c y a rc h iw u m p rz e w a ż a ć z a c z y n a e le m e n t n a u k o w y n a d a d m in i­ s tr a c y jn y m ? W og ó le, j a k i c h a r a k t e r w s to s u n k a c h m ię d z y a rc h iw u m a u r z ę ­ d a m i p o s ia d a a rc h iw u m ? (Z ob.: M a x M i l l e r , S ta a tlic h e A r c h iv e - B e h ö r d e n o d e r E i n r ic h tu n g e n . F e s tg a b e , s. 139— 154). J a k ą r o lę w p ra w ie a rc h iw a l n y m w y z n a c z a p o ję c ie p a ń s tw o w e g o z a so b u a r c h iw a ln e g o p rz e d e w sz y s k im w z a ­ k r e s ie s to s u n k ó w m ię d z y p a ń s tw o w ą s łu ż b ą a rc h iw a l n ą ? K o g o i d o ja k ie g o m o m e n tu o b o w ią z u je n p . i n s t r u k c j a o z a b e z p ie c z e n iu ta je m n ic y słu ż b o w e j w y d a n a p rz e z p re z e s a R a d y M in is tró w d n ia 20 X I 1946 r. ,r*) D e fin ic ja z e s p o łu a rc h iw a ln e g o ja k o h is to ry c z n e g o w y tw o ru k a n c e la r ii i o rg a n ic z n e j cało ści, n a k tó r ą s k ła d a ją się z a rc h iw a iiz o w a n e w cało śc i lu b części a k t a p o w s ta łe w w y n ik u d z ia ła n ia u rz ę d u , i n s ty tu c ji lu b osoby (K. K o n a r s k i . P o d s ta w o w e .-o sad y a r c h iw is ty k i, A rc h e io n , 1951, t. X IX /X X , s. 70) w a k ta c h P o ls k i L u d o w e j w y m a g a z n a c z n e j m o d y fik a c ji. 17) S p o ty k a m y n p . d o k u m e n ta c ję u rz ę d ó w a d m in is tr a c j i szc z eg ó ło w e j k i e r o ­ w a n y c h p rz e z re s o r to w e m in is te r s tw a i p rz e z p re z y d ia r a d i p o d p o r z ą d k o w y ­ w a n y c h p re z y d io m r a d n a ro d o w y c h . D la p rz y k ła d u p o d a m c ało ść a d m in is tr a c j i r o ln ic tw a , k tó r a p rz e d r o k ie m 1950 w z n a c z n e j m ie rz e p o d z ie lo n a b y ła m ię d z y k ilk a o d rę b n y c h u rz ę d ó w . W t r a k c ie p ro c e su u je d n o lic a n ia w ła d z te re n o w y c h w la ta c h 1950— 1963 w s z y s tk ie te u r z ę d y z o sta ły p o d p o rz ą d k o w a n e p re z y d io m r a d n a ro d o w y c h . S ta n o w ią o n e o b e c n ie z esp ó ł k o m ó re k o rg a n iz a c y jn y c h w y ­ d z ia łó w r o ln ic tw a p re z y d ió w r a d . J e s t to a p a r a t a d m in is tr a c y j n y p r z e p r o w a ­ d z a ją c y re fo r m ę ro ln ą , a k c j ę o sie d le ń c z ą , o b ró t z ie m ią , k o m a s a c ję , u s p ó łd z ie l- c ze n ie p r o d u k c ji ro ln e j, k ie r u ją c y p a ń s tw o w y m i g o s p o d a r s tw a m i ro ln y m i, d o k o n y w u ją c y k la s y f ik a c ji g leb , m e lio ra c ji, m e c h a n iz a c ji ro ln ic tw a , e l e k t r y f i ­ k a c ji w si i o sied li, s k u p u , k o n tr a k t a c j i , n o r m u j ą c y p r o d u k c ję r o ś lin n ą i je j o c h ro n ę , p r o d u k c ję z w ie rz ę c ą i je j o c h ro n ę (słu ż b a w e te r y n a r y jn a ) . K o n c e n ­ t r a c j a d z ia ła n ia a d m in is tr a c j i ro ln e j w s y s te m ie r a d n a ro d o w y c h u w y p u k la się z n a c z n ie j, g d y p rz e c h o d z i sie ze szc z eb la w o je w ó d z k ie g o do p o w ia to w e g o . (Zob. J e r z y S t a r o ś c i ą k, E m a n u e l I s e r z c n , P r a w o a d m in is tr a c y jn e ... s. 305— 315). P o d in n y m k ą te m w id z e n ia s p r a w ę p r z e d s ta w ia S ta n is ła w K o w a ­ l e w s k i , Z b a d a ń n a d r o zp ię to ś c ią k ie r o w a n ia w a d m in is tr a c ji p a ń s tw o w e j, P r z e g lą d O rg a n iz a c y jn y , 1963, n r 12, s. 6—8). S p r a w ę tę p o ru s z y ła w o d n ie ­ s ie n iu d o a d m in is tr a c j i c e n t r a ln e j H . C h r o ś c i c k a (P ro b le in a ty k a ... s. 79— 80). A n a lo g ic z n e p ro b le m y w k s z ta łto w a n iu zesp o łó w i u s ta l a n iu g ra n ic z esp o łó w s t a r a j ą się ro z w ią z y w a ć a r c h iw iś c i ra d z ie c c y (P r z e p is y p o d s ta w o w e d o ty c zą c e

p r a c y a r c h iw ó w p a ń s tw o w y c h . W yd. G łó w n y Z a rz ą d A rc h iw ó w p rz y R ad z ie

M in is tró w Z S R R . T łu m a c z e n ie . W a rs z a w a 1964, s. 36— 51).

W sp ó c z esn a a d m in is tr a c j a p a ń s tw o w a p o szła za w z o re m a d m in is tr a c j i g m in y m ie js k ie j, d o k tó re j z a so b u a k to w e g o (z e sp o łu a r c h iw a ln e g o ) n a le ż a ła ob o k d o k u m e n ta c ji tz w . a d m in is tr a c j i o g ó ln e j ró w n ie ż i d o k u m e n ta c ja a d m in is tra c j i szc z eg ó ło w e j n p . szk ó l m ie js k ic h , u rz ą d z e ń i i n s ty tu c ji k u ltu r a ln y c h , n a u k o ­ w y c h , o p ie k i s p o łe c z n e j i z d ro w ia , z a k ła d ó w p r o d u k c y jn y c h i k o m u n a ln y c h 18). P o d a m p r z y k ła d : a d m in is tr a c j a ro ln a do 1947 r o k u b y ła c a łk o w ic ie sa m o d z ie ln a s k o n c e n tro w a n a w u r z ę d a c h z ie m sk ic h . A p a r a t a d m in is tr a c j i o g ó ln e j w z a k re s ie ro ln ic tw a o b e jm o w a ł n a jw y ż e j część a d m in is tr a c j i p o lic y jn e j (np. n a d z ó r s a n i­ ta r n y , b u d o w la n y itp.). W 1947 r o k u u rz ę d y z ie m sk ie w e sz ły w s k ła d a d m in i­ s tr a c j i o g ó ln e j, w y łą c z a ją c z a r z ą d p a ń s tw o w y m i m a ją tk a m i z ie m sk im i, s łu żb y p o m ia ro w e j, a d m in is tr a c j i p r z e m y słu ro ln icz e g o . U tw o rz o n o s a m o d z ie ln e d y ­ r e k c je p a ń s tw o w y c h g o s p o d a rs tw ro ln y c h . T e n a to m ia s t o s ta tn io (w 1962 r.) p o d p o rz ą d k o w a n o p re z y d io m w o je w ó d z k ic h r a d n a ro d o w y c h la). U rz ę d y p a ń ­ s tw o w e j a d m in is tr a c j i p u b lic z n e j, o b e jm u ją c d a w n e z a d a n ia g m in s a m o r z ą d u te r y to r ia ln e g o o ra z a d m in is tr a c j i g o s p o d a rc z e j, z n a c z n ie p o s z e rz y ły trz y is to tn e e le m e n ty a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o : z a k r e s d z ia ła ln o ś c i (reso rt), u p r a w n ie n ia do d z ia ła n ia (fu n k c je ) o ra z o d p o w ie d n ie p rz y g o to w a n ie u s p r a w ie d liw ia ją c e p o d e jm o w a n ie d z ia ła n ia ( k o m p e te n c je ) 20).

T e n p o z io m y ro z w ó j u rz ę d ó w w sz e rz o d p o w ia d a a rc h iw iś c ie , k t ó r y s t a r a się f o r m o w a ć z esp ó ł a r c h iw a ln y p o p rz e z h o ry z o n ta ln y d o p ły w a k t z je d n e j p ła s z ­ c zy z n y a d m in is tr a c y j n e j i je d n e g o t e r y to r iu m g e o g ra fic z n e g o . T a k ie p o s tę p o ­ w a n ie zg o d n e j e s t z z a s a d ą p ro w e n ie n c ji i z a s a d ą p e r ty n e n c ji t e r y to r ia ln e j i n ie p o w o d u je k o n flik tó w w ich 'w z a je m n y m z a s to s o w a n iu 21). T a k ie p o s ta ­ w ie n ie s p ra w y m oże c h y b a z ad o w o lić i ż y cz e n ia a d m in is tr a c j i (w o rg a n iz a c ji z a r z ą d u a k ta m i) i n a u k i (w o rg a n iz a c ji z a rz ą d u a rc h iw a lia m i) i p ro w a d z ą c y c h w a rc h iw u m k w e re n d y d la c eló w u rz ę d o w y c h i n a u k o w y c h . O sią g n ię c ie te g o c elu i u r z e c z y w is tn ie n ie ży czeń a r c h iw is t y w y d a w a ło się d o ty c h c z a s m o ż liw e d z ię k i is tn ie n iu ja s n e g o i p ro s te g o p o d z ia łu z a k re s u , d z ia ła n ia i k o m p e te n c ji a d m in is tr a c j i o d z w ie rc ie d lo n e g o w je j d o k u m e n ta c ji. J e d n o s tk ą p r o w e n ie n - c y jn ą d la a k t w te o rii i p r a k ty c e a r c h iw a l n e j b y ł w ię c u rz ą d i s tą d w y s tą p iła

18) K . K u m a n i e w s k i, J. L a n g r o d i S. W a c h h o l z , Z a r y s u s tr o ju , p o s tę p o w a n ia i p r a w a a d m in is tr a c y jn e g o w Polsce., K ra k ó w 1939, s. 58 i n a st. C h a r a k t e r y s ty c z n ą w t e j m ie rz e j e s t p ro p o z y c ja Z w ią z k u M ia s t P o m o rs k ic h z 1937 r. w s p ra w ie je d n o lite g o p la n u o rg a n iz a c y jn e g o g m in y k o m u n a ln e j (zob. P o w ia to w e A rc h iw u m P a ń s tw o w e w S z c z y tn ie — z esp ó ł P r e z y d iu m M ie jsk ie j R a d y N a ro d o w e j w L id z b a r k u W elsk im , d z ia ł I n r 1 to m 2). P r o p o ­ z y c ja p rz e w id u je p o d z ia ł d z ie się tn y n a : 0 — a d m in is tr a c j a o g ó ln a, 1 — a d m in i­ s tr a c j a p o lic y jn a . 2 — s z k o ln ic tw o , 3 — k u ltu r a , 4 — o p ie k a sp o łec z n a , 5 — z d ro w ie , 6 — b u d o w n ic tw o , 7 — p la n o w a n ie g o sp o d arcz e , 8 — d z ia ła ln o ś ć g o sp o d a rc z a , 9 a d m in is tr a c j a f in a n s o w a i s k a r b o w a . U w a ż a m , iż p ro p o z y c ję tę m o ż n a p rz y ją ć d la p o d s ta w y s t r u k t u r y z e sp o łu a r c h iw a ln e g o p re z y d iu m r a d y n a ro d o w e j. 10) W A P O 11/91— 1—6. S c h e m a ty o rg a n iz a c y jn e P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j o ra z 11/91— 3— 25 S p r a w o z d a n ie W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u Z ie m sk ie g o w O lszty n ie. 20) J . S t a r o ś c i a k . E. I s e r z o n , P r a w o a d m in is tr a c y jn e ... s. 90—96. W m y ś l te o re ty k ó w p r a w a a d m in is tr a c y jn e g o ro la o rg a n u p a ń stw o w e g o w re a liz o w a n iu o k r e ś lo n y c h z a d a ń z ależ y od d w ó c h z ja w isk , k tó r e n a z y w a ją z a k r e s e m d z ia ła n ia o ra z z a k re s e m u p r a w n ie ń (zob. Z. R y b i c k i , Z a rzą d ze n ie ... s. 106). A rc h iw is ta w id z i je d n a k tr z y z ja w is k a : r e s o r t, fu n k c je i k o m p e te n c je . O n e p e łn ie j o k r e ś la j ą ro lę o rg a n u p a ń stw o w e g o .

21) H. D a h m . B e h ö r d e n p r o v e n ie n z ... s. 222. U ję c ie t a k ie o d p o w ia d a ło b y p o ls k ie m u o k re ś le n iu z a s a d y p rz y n a le ż n o ś c i z esp o ło w e j ja k o z w ią z k u a k t zesp o łu z k a n c e la rią , k t ó r a go w y tw o r z y ła i n ie p o d z ie ln o ś c i z e s p o łu (zob. P o ls k i

S ło w n ik A r c h iw a ln y , W a rs z a w a 1952, s. 22 o ra z K a z im ie r z K o n a r s k i , P o d ­ s ta w o w e z a s a d y a r c h iw is ty k i, A rc h e io n , 1951, t. X IX —X X , s. 4).

je d n o z n a c z n o ść z a s a d y p r o w e n ie n c y jn e j z z a s a d ą p r z y n a le ż n o ś c i a k t do k a n ­ c e la r ii (zesp o łu ). S tą d p ro p o z y c je , b y z a s a d ę p r o w e n ie n c y jn ą (w k a ż d y m b ą d ź r a z ie w s to s u n k u do a k t P o ls k i L u d o w e j) n ie u s ta lić ja k o z a s a d ę p rz y n a le ż n o ś c i k a n c e la r y jn e j, czy zesp o ło w e j, a le ja k o z a s a d ę p rz y n a le ż n o ś c i u rz ę d o w e j. G r a ­ n ic e u rz ę d u (o rg a n u p a ń stw o w e g o ) w y z n a c z a ją b o w ie m g ra n ic ę zesp o łu a r c h i ­ w a ln e g o . P o ję c ie ta k ie g o id e a ln e g o zesp o łu a r c h iw a ln e g o w y m a g a je d n a k ż e p ro s te j b u d o w y a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o , w k tó r y m p o szc z eg ó ln y u rz ą d w y ­ k o n u je z a d a n ia je d n e g o re s o r tu (je s t to tzw . s y n c h r o n iz a c ja u rz ę d u z re s o rte m ). T a k b y ło d a w n ie j. Im je d n a k ż e b liż e j n a sz y c h cza só w , ty m sz y b c ie j p o s tę p u je p ro c e s r o z b ija n ia p ro s te j b u d o w y a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o . P r z e d e w s z y s tk im n a s tę p u je n a r z u c a n ie u rz ę d o m z a d a ń n a le ż ą c y c h do k ilk u re s o rtó w . Z a k re s d z ia ła n ia (re s o rt) s ta l e się z m ie n ia , n a s tę p u je tz w . d e s y n c h ro n iz a c ja re s o r tu z u rz ę d e m . D o ty c h cz a s u w a ż a n o za d o b rz e z o rg a n iz o w a n ą a d m in is tr a c j ę ta k ą , k tó r a f u n k c jo n o w a ła n ie z a le ż n ie od z m ia n n a je j s ta n o w is k a c h k ie r o w n i­ czych. T o d a w a ło m o ż liw o ści p rz e rz u c e n ia ic h k ie ro w n ic tw a z fa c h o w c ó w n a p o lity k ó w . S tą d p o d z ia ł s ta n o w is k a d m in is tr a c j i n a s ta n o w is k a p o lity c z n e i f a c h o w e 22). O k re s y d y k t a t u r s p o w o d o w a ły p e r t u r b a c j e w d o ty c h c z a s o w y m is to tn y m c h a r a k t e r z e a d m in is tr a c j i. Z m ia n y s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j, tw o ­ rz e n ie n o w y c h , łą c z e n ie s ta r y c h k o m ó re k i u rz ę d ó w — w s z y s tk o to o d b y ­ w a ło się p e r m a n e n tn ie , n a s k u te k czego z a t a r ły s ię g ra n ic e m ię d z y s ta n o w i­ s k a m i p o lity c z n y m i i f a c h o w y m i 23). W n o w o c z e sn e j o rg a n iz a c ji a d m in is tr a c j i z n a j d u je się c o ra z w ię c e j u rz ę d ó w w ie lo re s o r to w y c h ze z m ie n ia ją c y m i się lu ź n o g ru p o w a n y m i z a k r e s a m i d z ia ła n ia . G ra n ic e s a m o d z ie ln o ś c i u rz ę d u s ta ł y się p ły n n e . D la te g o p rz e ję ta p rz e z a rc h iw u m d o k u m e n ta c ja u rz ę d ó w a d m in is tr a c j i p u b lic z n e j w o je w ó d z tw a p r z e d s ta w ia n ie je d n o litą m a sę a ró ż n o ­ ra k ie , w ie lo ra k ie p r o w e n ie n c je a n a w e t c ałe g r u p y p r o w e n ie n c y jn e , o b e jm u ­ ją c e k i l k a d a w n y c h u rz ę d ó w je d n o re s o r to w y c h . U s ta le n ie w ię c g ra n ic y zesp o łu a rc h iw a ln e g o d o k u m e n ta c ji a k to w e j od 1945 r o k u m oże b y ć t r o j a k ie : a lb o z a s to s u je się o d c in k o w ą p ro w e n ie n c ję o b e jm u ją c ą d o k u m e n ta c ję je d n e g o re s o r tu (w y d z ia łu ) w u rz ę d z ie , n a z y w a n ą (np. w a rc h iw is ty c e n ie m ie c k ie j) ró w n ie ż p ro w e n ie n c j ą r e s o r t o w ą 24), a lb o d o k u m e n ta c ję w ie lo re s o rto w e g o u rz ę d u p o t r a k t u j e się ja k o je d n o ść , b io rą c za p u n k t w y jś c ia p rz y w y z n a c z a n iu g r a n ic z e sp o łu : is tn ie n ie je d n e g o o ś ro d k a d y s p o z y c y jn e g o o ra z u z u p e ł n ia ją c z a s a d ę p r o w e n ie n c y jn ą z a s a d ą je d n o śc i a d m in is tr a c y j n e j n a z y w a n ą ró w n ie ż e k o to p ic z n ą (w a rc h iw is ty c e .n ie m ie c k ie j n a z y w a n ą p r o w e n ie n c ją u rz ę d o w ą ). Z a s a d a t a u jm u je : a — e k o n o m ic z n e e le m e n ty w u k ła d z ie a p a r a t u a d m i n i s t r a ­ c y jn e g o , o d p o w ia d a ją c e m u s to p n io w i ro z w o ju s ił w y tw ó rc z y c h s p o łe c z e ń s tw a ; 22) Z a k re s s p r a w z a lic z a n y c h do s ta n o w is k p o lity c z n y c h je s t ró ż n y i z a le ż n y od u s tr o ju p o lity c z n e g o . (W A PO I 231 — o rg a n iz a c ja u rz ę d ó w II in s ta n c ji). N p . w 1924 r. do s ta n o w is k p o lity c z n y c h z a lic z a n o s ta n o w is k a w o je w o d ó w i s ta r o s tó w . O b ję c ie ty c h s ta n o w is k b y ło u z a le ż n io n e od p rz y d a tn o ś c i p o li­ ty c z n e j p ia s tu ją c e g o . R e s z ta u rz ę d n ik ó w b y ła z re g u ły a n g a ż o w a n a d o ży w o tn io . S tą d n ie z a le ż n o ść d z ia ła n ia u rz ę d n ik a . G ru p a p r a c o w n ik ó w k o n tr a k to w y c h w a p a r a c ie a d m in is tr a c y j n y m w y k o n y w a ła czy n n o śc i te c h n ic z n e , n ie w p ły ­ w a ją c n a o b lic z e i o rg a n iz a c ję u rz ę d u . W o k re s ie re w o lu c y jn y c h p rz e m ia n ilość s ta n o w is k o k re ś lo n y c h ja k o p o lity c z n e z n a c z n ie się z w ięk sz a.

23) W A P O V III/7 /2 8 2 — o r g a n iz a c ja u rz ę d ó w I in s ta n c ji. U rz ę d y , w szc z eg ó l­ no ści p re z y d ia r a d n a ro d o w y c h s ta ł y s ię w ie lk im i k o m b in a ta m i s iln ie j lu b lu ź n ie j ze so b ą p o w ią z a n y c h d a w n y c h s a m o d z ie ln y c h u rz ę d ó w . S ta ły sj_ę w ła ­ d z a m i (o rg a n a m i w ła d zy ). W te rm in o lo g ii n ie m ie c k ie j ro z ró ż n ia się " p o ję c ie u rz ą d (A m t) od p o ję c ia w ła d z y , o rg a n u (B eh ö rd e ). P o r. B i t t e r , H a n d w ö r te r ­ b u c h d e r P r e u s s is c h e n V e r w a ltu n g , B e rlin 1928, B d. I. s. ЗО і 211. 24) H . D a h m . B e h ö r d e n p r o v e n ie n z ... 227. P o ję c ie ..o d c in k ó w z esp o łó w o tw a r ty c h ” s to s u je p rz e d e w s z y s tk im H . C h r o ś c i c k a , P r o b le m a ty k a ... s. 89. K o m u n i k a t y 23 o c o

b — e le m e n ty to p íc z n e u k ła d u a p a r a t u a d m in is tra c y jn e g o , o d p o w ia d a ją c e z a k re s o w i je d n e g o i w s p ó ln e g o d la ró ż n y c h re s o r tó w te r y t o r i u m (m iejsc a) d z ia ła n ia . U w a ż a m , że z a s a d a e k o to p ic z n a ro z w ią z u je w sp o só b p ra w id ło w y z a g m a tw a n e o rg a n iz a c y jn e p o w ik ła n ia a p a r a t u a d m in is tr a c y jn e g o P o ls k i L u d o w e j. D a lej a rę h iw iś c ie p o z w a la d o sto so w a ć sw e m e to d y p r a c y d o i s tn ie ­ ją c y c h te n d e n c ji ro z w o ju a d m in is tr a c j i p a ń s tw a u z e w n ę tr z n ia ją c y c h się w c z te re c h p o d s ta w o w y c h e le m e n ta c h a p a r a t u a d m in is tr a c y jn e g o : 1 — w y s u ­ w a n ia s ię n a p ie rw s z y p l a n f u n k c ji o r g a n iz a c y jn o -g o s p o d a rc z y c h , 2 — c o ra z s iln ie jsz e g o k s z ta łto w a n ia s ię k o m p le k s o w o - te ry to r ia ln e j s t r u k t u r y o rg a n iz a ­ c y jn e j, 3 — w y s u w a n ia s ię n a p ie rw s z y p la n w p ra c a c h p re z y d ió w r a d p o lity k i a d m in is tr a c y j n e j, 4 — łą c z e n ia się w a p a r a c ie r a d m o m e n tó w f u n k c ji ogó ln eg o a d m in is tro w a n ia o ra z f u n k c ji o p e ra ty w n e g o z a rz ą d z a n ia , z ac h o d z ą ce g o w s to ­ s u n k a c h m ię d z y w y d z ia ła m i r a d a z je d n o c z e n ia m i g o s p o d a r c z y m i25).

D e c y d u ją c się n a z a s to s o w a n ie p ro w e n ie n c ji r e s o r to w e j, t r z e b a p rz y ją ć , że u s ta l e n ie g ra n ic y zesp o łu a rc h iw a ln e g o n ie m oże n a s tę p o w a ć w e d łu g c ało ści d z ia ła ln o ś c i u rz ę d u , lecz w e d łu g re s o rto w y c h części d z ia ła ln o ś c i a u to n o m ic z ­ n y c h w y d z ia łó w u rz ę d u j a k i w c ie lo n y c h n a d rz ę d n y c h , p o d rz ę d n y c h , czy o b o k p o d p o rz ą d k o w a n y c h u rz ę d ó w . N ie w ą tp liw ie , za t a k im ro z w ią z a n ie m p r z e m a ­ w ia w z g lą d , że te re s o rto w e części o g ó ln e j cało śc i (np. K u r a to r iu m S z k o ln e , d z ia ły a d m in is tr a c j i g o sp o d a rc z e j w a d m in is tr a c j i o g ó ln e j) p o s ia d a ją w p r a w ­ d zie s t a t u t p o d p o rz ą d k o w a n e g o w y d z ia łu czy r e f e r a t u (np. P r e z y d iu m W o je ­ w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j — D y re k c ja O sied li R o b o tn ic zy c h ), a le w w y n ik u ich s k ło n n o śc i do re o r g a n iz a c ji o ra z p r z e g ru p o w a ń s ta n o w ią n ie ja k o s a m o ­ d z ie ln e (a u to n o m ic z n e) k o m ó rk i o rg a n iz a c y jn e . Co w ię c e j, s y s te m r e g i s t r a t u - r a ln y (k a n c e la r y jn y ) ty c h a u to n o m ic z n y c h części r e s o r to w y c h cało śc i u rz ę d u z w y k le p r z e tr w a k ilk a fa z p rz e g ru p o w a ń i r e o rg a n iz a c ji (np. k a n c e la ria M u z e u m M a z u r s k ie g o )26). S tą d p rz y z a s to s o w a n iu w . p r a k t y c e z a s a d y p r o ­ w e n ie n c ji re s o rto w e j k o n ie c z n y je s t p o d z ia ł u rz ę d u n a d w ie części: n a część s ta ł ą s k ła d a ją c ą się z w y d z ia łó w i r e f e r a tó w o r g a n ic z n ie z ro sły c h (do n ic h n a le ż ą p rz e d e w s z y s tk im w y d z ia ły tz w . a d m in is tr a c j i w e w n ę tr z n e j o ra z w y d z ia ły , p r z y k tó ry c h u rz ą d w y k o n u je f u n k c je w ła d z y z w ie rz c h n ie j — tz w . a d m in is tr a c j a p o lic y jn a ) o ra z n a część z m ie n n ą s k ła d a ją c ą s ię z w y d z ia łó w

25) A r t u r Z e c h e 1, G r u n d fr a g e n z u r T h e o r ie d e s W e r k a r c h iv s , D e r A c h iv a r, 1960, H. 4, s. 435— 452. P o r ó w n a j ró w n ie ż u w a g i Z. R y b i c k i e g o , Z a r z ą ­

d z a n ie , s. 105, 134, 150, 184. Z a le c e n ia G łó w n e g o Z a rz ą d u A rc h iw ó w Z S R R

(zob. P r z e p is y p o d s ta w o w e , s. 36) d o ty c z ą c e k s z ta łto w a n ia zesp o łó w a r c h iw a l­ n y c h m o g ą w y s ta rc z a ć ty lk o d o z esp o łó w p r o s ty c h (d a w n y c h ), a n ie w sp ó łc z e s ­ n y ch . W y su w a n ie d la u s ta le n ia g ra n ic z e sp o łu : a k t u p ra w n e g o , s a m o d z ie ln e g o p r e lim in a r z a p la n u e ta tó w , p ie c zę c i i s te m p la , w y s ta r c z a ło d la p ro s te j a d m in i­ s tr a c j i (u rzą d = re s o rt), n ie w y s ta r c z a d la k o m b in a tó w o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h ja k im i są p re z y d ia ra d (zesp o ły c o m p o sita , zob. T. G r y g i e r , N ie k tó r e p r o ­

b le m y . s. 100).

26) W p r a k ty c e A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o p rz y ję c ie za p u n k t w y jś c ia z a s a d y p ro w e n ie n c ji re s o rto w e j sp o w o d o w a ło b y p rz e o rg a n iz o w a n ie O d d z ia łu A k t P o l­ s k i L u d o w e j. Z e sp o ły c o m p o sita (czy j a k p ro p o n u je a rc h iw is t y k a ra d z ie c k a z esp o ły z je d n o cz o n e ) ro z b ić n a le ż a ło b y n a k ilk a n a ś c ie zesp o łó w p ro s ty c h . W p r a k ty c e A rc h iw u m O ls z ty ń s k ie g o u z n a n o , iż te g o ' r o d z a ju p o s tę p o w a n ie u tr u d n i a rc h iw a l n ą p ra c ę o rg a n iz a c y jn ą (z a rz ąd a rc h iw a lia m i). W ty m w z g lę ­ d zie w z o ro w a n o się ra c z e j n a p rz e s ła n k a c h o rg a n iz a c y jn y c h a r c h iw is t y k i p r u ­ s k ie j z je j p o ję c ie m z esp o łu = re p o z y tu ry , o b e jm u ją c y m z esp ó ł o tw a rty , p ro s ty , złożony, g ru p ę z esp o łó w (zob. K u r t F o r s t r e u t e r , D a s P r e u ss is c h e S ta a t-

a r c h iv i n K ö n ig sb e rg , G ö ttin g e n 1955, s. 81). P r z y jm u ją c g e n e r a ln y p o d z ia ł

A rc h iw u m n a o d d z ia ł (a rc h iw u m ) h is to ry c z n y o ra z n a o d d z ia ł (a rc h iw u m ) ro z w o jo w y = o d d z ia ł a k t P o ls k ie j R ze c z y p o sp o lite j L u d o w e j, s łu s z n e w y ­ d a je s ię w p ro w a d z e n ie p o ję c ia z e sp o łu a r c h iw a ln e g o d la zaso b u a rc h iw u m h isto ry c z n e g o , a re p o z y tu ry d la a rc h iw u m ro zw o jo w e g o .

i re f e r a tó w fa c h o w y c h (do n ic h n a le ż ą w y d z ia ły tz w . a d m in is tr a c j i z e w n ę trz n e j p ro w a d z ą c e b e z p o ś re d n ią d z ia ła ln o ś ć a d m in is tr a c y j n ą i g o s p o d a rc z ą w te re n ie ). D o części s ta łe j u r z ę d u z a s to s u je s ię w ię c z a s a d ę p r o w e n ie n c j i (ja k o z asa d ę p rz y n a le ż n o ś c i do z esp o łu , u rz ę d u ), d o c zęści z m ie n n e j z a s a d ę p ro w e n ie n c ji r e s o r t o w e j 27).

J e ś li ch o d zi o z a s a d ę e k o to p ic z n ą , to t r a k t u j e o n a c ało śc io w o ja k o je d e n z esp ó ł d o k u m e n ta c ję u rz ę d u w ra z z je g o p o p rz e d n ik a m i (b io rąc p o d u w a g ę ro z w ó j u r z ę d u w p io n ie ), p rz y jm u je is tn ie n ie p o b o c z n y c h zesp o łó w a k t (tzw . ro z w ó j u rz ę d u w p o zio m ie), u w z g lę d n ia w s t r u k t u r z e z e sp o łu z m ia n y o r g a n iz a c y jn e w a d m i n i s t r a c j i u rz ę d u o ra z b ie rz e p o d u w a g ę te n d e n c je ro z w o ju je d n o lity c h w ła d z a d m in is tra c y j n y c h , je d n o ść o ś ro d k a d y s p o z y c y jn e g o o ra z s ta ło ś ć (czy n ie z m ie n n o ś ć ) g e o g ra fic z n ą (śc iśle j to p o g ra fic z n ą ) te g o ż u rz ę d u 28). Z a s a d a e k o to p ic z n ą u w z g lę d n ia ją c a ro z w ó j u rz ę d u w s z e rz p o z w a la o b ją ć g ra n ic a m i je d n e g o z e sp o łu n ie ty lk o d o k u m e n ta c ję w s p ó ln e g o p o c h o ­ d z e n ia (p r o w e n ie n c ji), a le i z w ią z a n ą ty lk o je d y n y m m o m e n te m — w s p ó ln e g o p r z e k a z a n ia a k t do a r c h iw u m . U w z g lę d n ia w ię c f a k t w p r a k ty c e a rc h iw a l n e j czę sto s to so w a n y , że a k t a ja k ie g o ś u rz ę d u p r z e k a z u je do a r c h iw u m in n y u rz ą d . N p. a k ta szk ó ł ro ln ic z y c h (p o d le g ły c h w la ta c h 1945— 1963 p o w ia to w y m b iu ro m ro ln ic z y m , w y d z ia ło m o ś w ia ty ro ln ic z e j w y d z ia łó w r o ln ic tw a s ta r o s tw i p r e z y ­ d ió w p o w ia to w y c h r a d n a ro d o w y c h ) d o a r c h iw u m p rz e k a z u je W y d z ia ł O św ia ty R o ln ic ze j z P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j; a w y d z ia ły fin a n s o w e p re z y d ió w r a d p r z e k a z u ją a k t a o k rę g o w y c h u rz ę d ó w lik w id a c y jn y c h , u rz ę d ó w a k c y z o w y c h , s k a r b o w y c h , czy a k t a p o d a tk o w e z a r z ą d ó w g m in n y c h i p re z y d ió w g m in n y c h r a d n a r o d o w y c h 29). D a le j w g ą sz c zu p rz e m ia n o rg a n iz a c y jn y c h u rz ę d ó w z a s a d a e k o to p ic z n ą p o z w a la n a sz e rs z e in te r p r e to w a n ie tw ie rd z e n ia a rc h iw a ln e g o , że u rz ą d tw o rz ą c y z esp ó ł a r c h iw a ln y to i n s ty tu c ja m n ie j lu b w ię c e j sa m o d z ie ln a , że g r a n ic e zesp o łu w y z n a c z a ją w ła ś n ie g ra n ic e s a m o ­ d z ie ln o śc i u rz ę d u 30),

II. R O Z W IĄ Z A N IA P R A K T Y C Z N E

B ie ż ą c e ży cie w A rc h iw u m w y m a g a p ra w ie n a ty c h m ia s to w y c h ro z w ią z a ń ty c h w ą tp liw o ś c i. Z o g ro m n e j ilo śc i zesp o łó w a k t P o ls k i Ludow ej* z n a j d u j ą ­ c y ch s ię w a r c h iw u m o ls z ty ń s k im (325· z e sp o łó w ze 120 000 je d n o s t e k a r c h i-S7) T ę m e to d ę z a s to s o w a ć m o ż n a je d n a k ż e ty lk o do s k ła d n ic y a k t je d n e g o u r z ę d u a r c h iw u m z a k ła d o w e g o , o p e ru ją c e g o ty lk o je d n y m z e sp o łe m a r c h i w a l ­ n y m ), n a to m ia s t je s t n ie p r z y d a tn a w a rc h iw a c h , o p e ru ją c y c h z a so b e m w ie lu zesp o łó w a rc h iw a ln y c h . 28) Z a s a d a t a j e s t szc z eg ó ln ie p r z y d a tn a d la z a so b u a k to w e g o p re z y d ió w r a d n a ro d o w y c h b ę d ą c y c h n ie ty lk o u rz ę d e m w ła d z y p a ń s tw o w e j, a le u rz ę d e m u p r a w ia ją c y m p o lity k ę a d m in is tr a c y j n ą o ra z s p r a w u j ą c y m ro lę k ie r o w n ik a g o s p o d a rk i p o d le g łe g o te ry to r iu m . 29) W A P O Z e s p ó ł a rc h iw a ln y P r e z y d iu m P o w ia to w e j R a d y N a ro d o w e j w N o w y m M ieśc ie L u b a w s k im , W y d z ia ł F in a n s o w y . 30) D la- in te re s u ją c e g o n a s p ro b le m u a r c h iw a ln e g o g r a n ic z e sp o łu is to tn e z n ac z e n ie p o s ia d a w ię c p r a w n e i a d m in is tr a c y j n e o k re ś le n ie d e fin ic ji s a m o ­ d z ie ln o śc i u r z ę d u (zob.: E r ic h K i t t e l , D ie S te llu n g d e r A r c h iv e in d e r V e r ­ w a ltu n g sorgcuriisation. D e r A rc h iv a r , 1962, s. 85 i n a s t ) . O g ó ln ie m o ż n a p rz y ją ć

d e fin ic ję u rz ę d u ja k o „ o rg a n u w ła d z y , w y k o n u ją c e g o n ie z a le ż n ie o d s k ła d u o so b o w e g o ż ą d a n ia p a ń s tw o w e w e d łu g w ła s n y c h i sa m o d z ie ln y c h d e c y z ji” (zob. R. N e b i n g e r , V e r w a l tu n g s r e c h t, 1949, s. 138 p r z y p . 15). P r ó b ę a r c h i ­ w a ln ą ro z w ią z a n ia ty c h p ro b le m ó w p ra w n o - a d m in is tr a c y jn y c h d a ł G. E n d e r s, A r c h iv v e r w a ltu n g s le h r e , s. 101. R e c e p ty E n d e r s a je d n a k ż e o ty le d la n a s z e ­ go t e m a tu są n ie p e łn e , g d y ż w w ię k sz o ś c i d o ty c z ą z a m k n ię ty c h z e sp o łó w a r c h i ­ w a ln y c h i to je sz c z e p rz e d r o k ie m 1945.

355

w a ln y c h ) w e ź m ie m y d la ilu s tr a c ji ro z w ią z a ń je d e n — z esp ó ł P r e z y d iu m W o je ­ w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j. Z esp ó ł t e n o b e jm u je a k ta p o c zą w szy od 1945 r o k u m im o iż u rz ą d P W R N u tw o rz o n y z o sta ł d o p ie ro w 1950 ro k u . A n te r io r a a k to w e — to d o k u m e n ta c ja u rz ę d ó w , k tó ry c h f u n k c je i z a k re s d z ia ła n ia p r z e ­ ję ło P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j. D z ied z ic z en ie s p r a w sp o w o d o ­ w a ło o rg a n ic z n e z e sp o le n ie się d o k u m e n ta c ji a k to w e j w n ie r o z e rw a ln ą całość. T y m sp o so b e m zesp ó ł P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j w O lsz ty n ie o b e jm u je a k ta n a s tę p u ją c y c h u rz ę d ó w : P e łn o m o c n ik a R z ą d u R z e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j n a P r u s y W sc h o d n ie , U rz ę d u P e łn o m o c n ik a R z ą d u n a O k rę g M a z u rs k i, U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o O lsz ty ń sk ie g o , W o je w ó d z k ie j R a d y N a r o ­ d o w e j w O ls z ty n ie , W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u Z iem sk ie g o w O ls z ty n ie o ra z P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j w O lsz ty n ie . A. P e ł n o m o c n i k T y m c z a s o w e g o R z ą d u R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j n a P r u s y W s c h o d n i e w B i a ł y m s t o k u (3 I I 1945 — 5 IV 1945) I n s t y t u c j a t a p o w s ta ła 3 lu te g o 1945 r o k u w B ia ły m s to k u n a m o cy d e c y z ji _ w o je w o d y b ia ło s to c k ie g o d r a J e r z e g o S z ta c h e ls k ie g o . W o je w o d a b ia ło s to c k i w y s tę p o w a ł ró w n ie ż ja k o ,,P a tr o n n a O k rę g M a z u r s k i”. Ś c is ła łą c z n o ść i p o ­ w ią z a n ie P e łn o m o c n ik a R z ą d u z U rz ę d e m W o je w ó d z k im w B ia ły m s to k u u g r u n to w a n e b y ły n ie ty lk o ro lą w o je w o d y b ia ło s to c k ie g o , le c z ta k ż e fa k te m , że f u n k c je P e łn o m o c n ik a s p r a w o w a ł n a c z e ln ik W y d z ia łu S a m o rz ą d o w e g o w B ia ły m s to k u H e n r y k O le j n i c z a k 31). D o g łó w n y c h z a d a ń P e łn o m o c n ik a n a le ż a ło : o rg a n iz o w a n ie p o ls k ie j a d m in is tr a c j i p a ń s tw o w e j n a z a jm o w a n e j p rz e z A rm ię C z e rw o n ą części te r e n ó w P r u s W sc h o d n ic h , re je s t r o w a n i e osób z g ła sz a ją c y c h się n a w y ja z d d o P r u s W sc h o d n ic h (ro ln ik ó w i ro b o tn ik ó w ), w y s y ła n ie tr a n s p o r tó w z p ra c o w n ik a m i o b s a d z a ją c y m i u rz ę d y s ta ro ś c iń s k ie , k o o rd y n o w a n ie a k c ji p rz e sie d le ń c z e j p ro w a d z o n e j p rz e z w s z y s tk ie in s ty tu c je p a ń s tw o w e n a te re n ie w o je w ó d z tw a b ia ło s to c k ie g o , s p r a w o w a n ie o g ó ln e g o k ie ro w n ic tw a n a d a k c j ą z a lu d n ia n ia te r e n ó w P r u s W sc h o d n ic h . P ie rw s z e e k ip y p ra c o w n ik ó w s ta r o ś c iń s k ic h P e łn o m o c n ik R z ą d u w y sła ł 3 lu te g o 1945 r o k u do G iży ck a, E łk u , W ę g o rz e w a i B ia łe j P i s k i e j 32).

K a n c e la ria P e łn o m o c n ik a z o rg a n iz o w a n a b y ła w e d łu g u k ła d u rzeczo w eg o . W y k az a k t o b e jm o w a ł n a s tę p u ją c e h a s ła : Z a rz ą d z a n ie ; G ru p y o p e ra c y jn e ; S p ra w o z d a n ia g r u p o p e ra c y jn y c h ; P r o je k t y o rg a n iz a c y jn e P r u s W sc h o d n ic h ; N o m in a c je u rz ę d n ik ó w 7 n a P r u s y W sch o d n ie; O s a d n ic tw o 33). B. P e ł n o m o c n i k R z ą d u R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j n a P r u s y W s c h o d n i e w O l s z t y n i e (14- I I I 1945 — 30 IV 1945) P r o je k t y z o rg a n iz o w a n ia te j in s ty tu c ji w y s u w a n e b y ły p rz e z d z ia ła c z y m a z u rs k ic h ju ż p o d k o n ie c 1944 ro k u w L u b lin ie . P o ls k i K o m ite t W y zw o le n ia N a ro d o w e g o w L u b lin ie w y d a w a ł n ie k tó ry m d z ia łac z o m m a z u rs k im d e le g a c je 31) W A P O 11/91 — 29/341 P r o to k ó ł lik w id a c y jn y D e le g a tu r y P e łn o m o c n ik a R zą d u R P n a O k rę g M a z u rs k i w B ia ły m s to k u z d n ia 20 V I 1945 r. 32) W A P O 11/91 — 1/12 S p r a w o z d a n ie P e łn o m o c n ik a R z ą d u R P za m iesiąc, kw ńecień 1945 r. 33) W A P O 11/91 — 21/341 In f o r m a c j a W . G e m b ic k ieg o , D e le g a ta P e łn o m o c ­ n ik a R z ą d u w B ia ły m s to k u z d n ia 22 V I 1945 r.

356