Robert Kantor
"Imposibilidad de cumplior o
incapacidad de asumir las
obligaciones esenciales del
matrimonio? : Historia,
jurisprudencia, doctrina, normativa,
magisterio, interdisciplinariedad y
psicopatologia incidents en la
cuestion", Eloy Tejero, Pamplona
2005 : [recenzja]
Ius Matrimoniale 11 (17), 195-201
Ius M atrimoniale 11 (17) 2006
Eloy Tejero, Imposibilidad de cumplir o incapacidad
de asumir las obligaciones esenciales del matrimonio?
Historia, jurisprudencia, doctrina, normativa, magisterio,
interdisciplinariedad y psicopatologia incidentes en la cuestión.
Pamplona 2005, ss. 1305.
W sp ó łcześn ie instytucja m ałż eń stw a b o ry k a się z w ielo m a p ro b le m am i ta k zew n ętrzn ej ja k i w ew n ętrzn ej n atu ry . Te o s ta tn ie są szcze g ó ln ie tru d n e i skom plikow ane. W ich w yjaśnieniu i ro zw iąza n iu n a j now sza p u b lik acja p ro fe s o ra E lo y a T ejero zd aje się być n ieo c e n io n a .
P ro fe so r E lo y T ejero je s t w ykładow cą h isto rii p ra w a k an o n iczn e g o U n iw e rsy te tu N a v a rra w P am p e lu n ie , zn an y m z licznych p ublikacji z h isto rii p ra w a k an o n iczn eg o , je g o ź ró d e ł i instytucji, a zw łaszcza z z a k re su p ra w a m ałżeńskiego.
O d w ie lu la t A u to r p o św ię c a ł w iele n au k o w e j re fle k sji m a łż e ń stw u, p ra w u m a łż e ń s k ie m u a sz cze g ó ln ie z a g a d n ie n iu s a k ra m e n ta l- n o ści m a łż e ń stw a c h rz e śc ija ń s k ie g o . Je g o n a jn o w sz e d z ie ło m o ż n a by n az w a ć sw o istą „ e n c y k lo p e d ią ” tra k tu ją c ą o je d n y m z n a jtr u d n iejszy ch i n a jb a rd z ie j z ło ż o n y m z a g a d n ie n iu , ja k im je s t sp ra w a n ie zd o ln o śc i d o p o d ję c ia i w y p e łn ie n ia isto tn y c h o b o w iąz k ó w m a łż e ń sk ich (p o r. k a n . 1095, 3 K P K ). A u to r w o b sz e rn y m w stę p ie d o swej m o n o g ra fii (ss. 29-58) p rz e d s ta w ia n a jp ie rw p rz y g n ę b ia ją c e sta ty sty ki o rz e c z e ń n ie w a ż n o śc i o ra z w y p o w ied zi m .in . k a rd . Z . G ro ch o le w - sk ieg o i k a rd . E . E g a n a o n a d u ż y c ia c h w tej m a te rii. N a s tę p n ie p r ó b u je z n a le ź ć p rz y czy n ę p ro b le m u p rz y ta c z a ją c n ie k tó r e d ecyzje ro- ta ln e . W reszc ie w stę p k o ń czy p o d z ię k o w a n ie , ja k ie A u to r sk ła d a w ie lu a u to r y te to m w ró ż n y c h d z ie d z in a c h p sy ch o lo g ii, p sy c h ia trii, te o lo g ii m o ra ln e j, p ra w a k a n o n ic z n e g o , etyki, z k tó ry m i k o n s u lto w ał o w o ce sw oich b a d a ń . N ie u le g a w ątp liw o ści, że p r a c a m a w y m ia r in te rd y sc y p lin a rn y . Tym sam ym sta n o w i re a liz a c ję p a p ie s k ie g o p o s tu la tu , ja k i sfo rm u ło w a ł J a n P aw eł II, w swej w y p o w ied zi d o p r a cow n ik ó w R o ty R zym skiej 17. I. 1998 r.: ,„M im o s w o je j a u to n o m ii o ra z s p e c y fik i e p is te m o lo g ic z n e j i d o k tr y n a ln e j, p r a w o k a n o n ic z n e ,
z w ła s z c z a d zisia j, p o w i n n o k o r z y s ta ć z o s ią g n ię ć in n y c h d y s c y p lin m o ra ln y ch , h is to r y c z n y c h i r e lig ijn y c h ”.
N a u k o w e o p ra co w an ie n iezd o ln o ści d o p o d ję c ia podstaw ow ych obow iązków m ałżeń sk ic h p re z e n tu je ró ż n e kw estie, p erspektyw y o raz k o n sek w en cje p rak ty c zn e-ja k ie g e n e ru je te n p ro b le m . Tak k o m p le k so w e u ję cie te m a tu p rz e są d z a o w yjątkow ym n aukow ym i p a sto ra ln y m w alo rze m o n o g rafii.
Z ró d ło tru d n o śc i przy o p ra c o w a n iu z ag a d n ie n ia z n ajd u je się - z d a n ie m A u to ra - w sam ej obiektyw nej d e te rm in a c ji p ro b lem ó w , ja k ie stw arza k ró tk i te k st kodeksow y (kan. 1095, 3 K P K ). Z je d n e j strony p rz e d sta w io n a je s t w n im k an o n ic zn a k o n cep cja zdolności i o biektyw n e środki, ja k ie p o w in n o się zaap lik o w ać d o je g o zro zu m ien ia. P rz e d m io te m tej k o n cep cji zdolności je s t ak t p o d m io tu . Z drugiej stro n y nie ch o d zi tu o k o n cep cję p o d z ie ln ą. Innym i słowy n ie m o ż n a być tylko „częściow o zd o ln y m ” d o tego, aby zaw rzeć zw iązek m ałżeński, o raz n ie m o ż n a być zd olnym do zaw iązania tylko „m ałej części” w ęzła m a ł żeńskiego.
P a trz ą c n a o so b ę lu d zk ą w je g o kondycji seksualnej i je d n o śc i su b stan cjaln ej - k o n cep cje w olności i k o m p ro m isu , ro z p atry w an e w asp ek cie m iłości m ałżeń sk iej, staw iają p y tan ia, k tó re o b e c n ie n ie z a w sze z n a jd u ją w yczerp u jącą o d p o w ied ź w p ersp ek ty w ie sam ej tylko a n tro p o lo g ii. D yskusje n a te m a t w ażności zw iązku m ałżeń sk ieg o , z a w ie ra n e g o p rz e z o so b ę z z a b u rz e n ia m i psychicznym i, znalazły swoje od b icie n a fo ru m try b u n a łó w kościelnych. W k w estiach tych w ypow ia d ał się w ie lo k ro tn ie J a n P aw eł II, zw łaszcza w n ie k tó ry ch p rz e m ó w ie n ia c h do T ry b u n ału R o ty R zym skiej. O w e dyskursy zn a b a rd z o d o b rze P rof. Tejero. A n a liz u je je o b sz e rn ie i w ielo asp ek to w o w sw oim m o n u m e n ta ln y m dziele.
K siążka sk ład a się z d w u n astu części.
W pierw szej części, zatytułow anej , L o s té rm in o s d e la c u e s tió n ” (ss. 59-156) A u to r p rzed staw ia d e b a tę n a d z n acz en iem niezdolności, o k tó rej tra k tu je k an. 1095, 3 K PK . N a stę p n ie , u k az u ją c zn aczen ie słów „ p o d ją ć ” i „ w y p e łn ić ”, p rz e c h o d z i do analizy kw estii zw iązanych z isto tn y m i o b o w iązk am i m a łż e ń sk im i.
C zęść d ru g a no si ty tu ł , E l m e n o sp r e c io d e la c a p a c id a d d e l s u je to p a ra h a c e r e l m a tr im o n io y la e x a lta c ió n d e la im p o s ib ilid a d p a r a sa tisfa cer el d ere c h o a l c u e rp o ” (ss. 157-234). W sp o m n ian y w nazw ie p ro c e s h i storyczny zap o czątk o w an y je s t dw om a drogam i: ak c e n to w a n iem z n a czen ia in ten cji przeciw nej używ aniu iu s in c o rp u s i w y p ełn ien iem p o
w inności korelatyw nych o ra z szu k an ie m w p rz e sz k o d a ch p ara lelizm u , k tó ry dałby u z a sa d n ie n ie niem ożliw ości w y p ełn ien ia isto tn y ch o b o w iązków m ałżeńskich. J a k każdy p ro c e s historyczny, rów nież te n m a sw oje przyczyny: w ielkie za u fa n ie k a n o n istó w połow y X X w. d o k o n cepcji i o c e n p sy ch iatrii o ra z n ie u fn o ść d o tezy, że p raw o k a n o n iczn e m o że o k re ślić m in im a ln ą zd o ln o ść d o zaw arcia m ałżeń stw a. Powyższy m i k w estiam i A u to r zajm u je się w c z te re ch ro zd ziałach .
W części trzeciej „D os p u n to s d e p a r tia y d o s d isc u rso s” (ss. 235-329) m am y d o czynienia n a jp ierw z logiką przeciw staw ieństw o d n o śn ie m ożliw ości w y p ełn ien ia p rz e d m io tu k o n tra k tu . C h o d zi tu p rz e d e w szystkim o d o strz e g a n ie w iu s in c o rp u s isto tn e g o p rz e d m io tu k o n tra k tu m ałżeń sk ieg o o ra z o tru d n o śc ia c h ja k ie p o jaw iają się w z n a le z ie n iu fu n d a m e n tu (z p ra w a n a tu ra ln e g o ) d o n iezd o ln o ści do p rzy ję cia obow iązków k o relatyw nych w o b e c iu s in c o r p u s. W ro zd ziale d ru gim tej części m o n o g rafii p ro f. E lo y T ejero zajm u je się rek ty fik o w a n ie m re d u k c jo n iz m u o d n o śn ie d o p rz e d m io tu zgody. W o sta tn im ro z dziale, w n iezd o ln o ści d o p o d ję c ia isto tn y ch obow iązków m ałżeń sk ich u p a tru je o n klucz d o n iezd o ln o ści p o d m io tu .
P u n k te m wyjścia do treści części czw artej m o n o g rafii , D e la im p o s i b ilid a d d e ejercer el d erec h o a l cu erp o a la im p o s ib ilid a d d e realizar la c o m u n id a d d e vid a co n y u g a l” (ss. 331-435) je s t w yrok c. A n n é , który p o tw ierd ził n iew ażn o ść m ałżeń stw a p rz e z n iezd o ln o ść, niem ożliw ość realizo w an ia w sp ó ln o ty życia m ałżeń sk ieg o . N ajp ierw A u to r analizuje m ag iste riu m so b o ro w e dotyczące b o sk ich p ra w odnoszących się do w sp ó ln o ty życia m ałżeń sk ieg o (szczególnie G a u d iu m e t S p es i L u m e n G e n tiu m ) . N a stę p n ie p ro f. T ejero zważywszy n a to , iż S o b ó r W atykań ski II p o m ija słow a „ k o n tr a k t” i „ius in c o r p u s” ja k o w ażn e części w p re z e n ta c ji niem ożliw ości w y p e łn ien ia obow iązków m ałżeńskich, p rz e c h o d z i d o w y ek sp o n o w an ia tru d n o śc i, ja k ie zrodziły się z tak ieg o u jęcia p ro b le m u . A u to r kończy cały w yw ód an a lizą w y m iaru eg zysten cjalnego relacji m iędzyosobow ych m a łż o n k ów o ra z p rzy tacza w ypo w iedzi P re fe k ta T ry b u n ału Sygnatury A p o sto lsk iej, D in o Staffa, który sprzeciw ia się niew łaściw ym p ra k ty k o m sądow niczym m ylącym lub u to żsam iający m często ro z p a d m ałżeń stw a z je g o niew ażnością.
W części p iąte j „ L o s criterios ve rtid o s c o n o ca sió n d e los tra b a jo sp re - p a ra to r io s d e la se g u in d a c o d ific a c ió n ” (ss. 436-535) zn ajd u jem y a n a li zę kryteriów , ja k ie tow arzyszyły drugiej kodyfikacji k an o n iczn ej. N a p o c z ą tk u p rz e d sta w io n e są ra cje p rze z p ry z m a t w yłączenia p ra w a do w sp ó ln o ty życia. W n a stę p n e j k o lejn o ści A u to r dzieła w nikliw ie zaj
m u je się d e b a tą n a d p rz e d m io te m zgody m ałżeńskiej i p ra w e m do w sp ó ln o ty życia. N a kanw ie tych ro zw ażań p rzed staw ia się c o n s o rtiu m to tu s vita e ja k o p odstaw ow ej k o n cep cji definicji m ałżeń stw a p o d a w a nej p rz e z k an. 1055, 1 K PK . W o sta tn im ro zd ziale tej części, p ro f. E loy T ejero, zastan aw ia się n a d k w estią czy „ m a trim o n ia le f o e d u s ” kan. 1095, 1 K P K dotyczy m ałżeń stw a in fie r i czy in fa c to esse.
C zęść szósta w b rz m ie n iu „Por ca u sa d e n a tu ra le za p siq u ic a . L a a u to n o m ia d e l d ere c h o c a n ó n ic o a n te la p siq u ia tria en la tip ific a ció n d e la in c a p a c id a d d e a s u m ir las o b lig a c io n e s e sen c ia les” (ss. 536-656) dotyczy niezd o ln o ści stro n do p o d ję c ia isto tn y ch obow iązków m ałżeń sk ich we w łaściw ym te g o słow a zn aczeniu. N ajp ie rw A u to r an alizu je p ró b y w łą czen ia k o n cep cji techniczno-psychiatrycznej do n o rm y zaw artej w kan. 1095, 3 K PK . N a stę p n ie śledzi p ro c e s p rz e c h o d z e n ia ze sfo rm u ło w a n ia „ciężkiej a n o m alii p sychicznej” do „przyczyn n a tu ry p sychicznej” . W ro zd ziale trz e c im o m aw ianej części d o w iadujem y się o w ielkich zm ian ach d o k o n an y ch w e w spółczesnej psychiatrii, zw łaszcza gdy c h o dzi o k ry te ria diagnostyki, klasyfikacji o ra z statystyki z a b u rz e ń psy chicznych. O sta tn i ro zd z iał części V I pośw ięcony je s t analizie n a u c z a n ia Ja n a P aw ła II, po ru szający o m aw ian e zag ad n ien ia. P ap ie ż p o d k r e śla, że k a n o n ista p o w in ien zachow ać czujność w o b ec ko n k lu zji psy ch iatrii i d o d aje, że m a o n dokonyw ać jej ocen y z zach o w an iem a u to nom ii, w łaściw ej re p re z en to w a n e j p rz e z siebie dyscyplinie wiedzy. Z tak iej p erspektyw y je s t m ożliw e - z d a n ie m J a n a P aw ła II- sp recy zo w an ie „m in im aln eg o p ro g u zdolności d z ia ła n ia ” .
W części siódm ej m o n o g ra fii , J n flu e n c ia s d e otras cien c ia s sobre el h o m b r e en el d isc u rso d e la in c a p a c id a d im p o sib ilid a d d e c u m p lir las o b ligaciones e sen c ia les” (ss. 657-780) je s t m ow a o w pływ ie ja k i w yw ierają n a człow ieka, je g o „z d o ln o ść do w y p ełn ien ia isto tn y ch obow iązków m ałżeń sk ic h ” in n e n au k i. N ajp ierw o m aw ian a je s t d o jrzało ść z p u n k tu w id zen ia psychologii i p ra w a a n a stę p n ie P ro fe so r z N av arry analizuje n iezd o ln o ść, niem ożliw ość relaty w n ą do w y p e łn ien ia isto tn y ch o b o w iązków m ałżeńskich. W dalszej k o lejn o ści o sad za o n ow ą tem aty k ę n a kanw ie a n tro p o lo g ii chrześcijańskiej i etyki. W o sta tn im ro zd ziale „ K ryterium p e rso n a listy c zn e m a g iste riu m Ja n a P aw ła I I i je g o w y m ia r p r a w n y ” je s t m ow a o z dolności ciała lu dzkiego w p ersp ek ty w ie k o m u
nii in te rp e rso n a ln e j m ężczyzny i k o b iety i z n ac zen iu ja k ie to m a w p o rz ą d k u S tw o rzen ia i O d k u p ie n ia . P rof. T ejero w dyskursie n a te m a t tej kw estii w ychodzi o d analizy p racy d o k to rsk iej K a ro la W ojtyły. R o z dział kończy b a rd z o in teresu ją cy m p u n k te m ro zw ażan ia czy osoby
w m ałżeń stw ie są p o d m io ta m i n a w zó r i p o d o b ie ń stw o B o że czy też p rz e d m io ta m i ap ro p ia c ji u n ila te ra ln e j.
C zęść ó sm a „ L a s b a se s a n tr o p o ló g ic a s p a r a la a u to n o m ia d e la in c a p a c i d a d d e a s u m ir las o b lig a c io n e s esen c ia les in fa c u lta te v o lu n ta tis”
(ss. 781-846) p o d a je p o d sta w y a n tro p o lo g ic z n e a u to n o m ii n ie z d o ln o ści d o p o d ję c ia isto tn y c h obo w iązk ó w m ałż e ń sk ic h in fa c u lta te v o lu n tatis. P rzez cały w ie k X X , ju ry sp ru d e n c ja r o ta ln a o d n o siła się d o b r a k u w ew n ętrz n ej w olności w o d z w ie rc ie d len iu p rz y p a d k ó w p sy c h o p a to lo g ii w oli w n iew ażn o ści m ałżeń stw a. K P K z 1983 r. n ie w sp o m in a o ow ym b ra k u w olności. A u to r p o d e jm u je an alizę, d o c ie k a ją c czy ch o d zi tu o zw ykłe z a p o m n ie n ie czy być m o ż e to m ilczen ie K o d e k su n iesie ja k ie jś g łęb sze zn aczen ie. O m aw iając p o d staw y a n tro p o lo g ic z n e p ro f. T ejero o d n o si się ta k ż e d o d o g łęb n ej analizy d o k try n y św. To m asza z A k w in u w spraw ie tzw. „w oli decyzyjnej” o ra z „ capacitas ape- titiv a ”. Po tych ro z w a ż a n iac h n a s tę p u je o m ó w ien ie zd o ln o ści ja k o o so b o w eg o p ro je k tu m ałż e ń sk ie g o w z n a c z e n iu „ o d d a n ia się” w sp ó ł m ałżo n k o w i ja k o o so b a- zd o ln o ści p o d ję c ia decyzji d o o ż e n ie n ia się (zam ążp ó jścia).
„ L a n a tu ra zle za ju rid ic a d e l a m o r c o n y u g a l y la in c a p a c id a d d e a s u m ir las o b lig a c io n e s esen cia les d e l m a tr im o n io ” to tytuł części dziew iątej (ss. 847-906). W dw óch ro z d z ia ła ch tej części je s t m ow a n ajpierw o identyfikacji „ voluntas m a tr im o n ia lis” z „ vo lu n ta s n eg o tia lis”, a n a stę p n ie A u to r w sa k ra m e n ta ln o śc i d o p a tru je się k an o n iczn eg o z n ac ze n ia m iłości m ałżeń sk iej.
W n a stę p n e j, d ziesiątej, części , L a sig n ific a ció n c a n ó n ic a d e l b o n u m c o n iu g u m y la in c a p a c id a d d e a s u m ir las o b lig a c io n e s esen cia les d e l m a tr im o n io” (ss. 907-939) P ro fe so r z N av arry an alizu je k a n o n ic z n e z n a c zen ie b o n u m c o n iu g u m w o d n ie sie n iu d o n iezd o ln o ści d o p o d jęc ia isto tn y ch obow iązków m ałżeńskich. N a p o c z ą tk u tej części m o n o g rafii p ró b u je u sytuow ać b o n u m c o n iu g u m w system ie m a łżeń sk im . S tw ier dza, iż w k an. 1055, 1 K P K je s t o n o p o strz e g a n e ja k o d o b ro i z arazem cel m ałżeń stw a. P isarz zw raca ta k ż e uw agę n a niew łaściw ą id e n ty fik a cję b o n u m c o n iu g u m z isto tą m ałżeń stw a. W o sta tn im ro zd zia le tej części n a jp ierw czytam y o kon ieczn o ści p o s ia d a n ia zdolności do re a li zacji d o b ra m ałże ń sk ieg o ja k o celu, d o b ra i w łaściw ości m ałżeństw a a n a stę p n ie m am y d o czynienia z n ie co o b szern iejszą an alizą k a n o n icznego i m o ra ln e g o zn ac zen ia „ ordinatio a d b o n u m c o n iu g u m” .
C zęść je d e n a s ta , L a exégesis d e l texto y co n te x to d e l c. 1095, 3 ” (ss. 941-1020) to eg zegeza te k s tu i k o n te k stu a k tu a ln e g o k an. 1095, 3. N a
b az ie w cześniejszych analiz je s t m ożliw a w nikliw a ek sp lik acja te g o k a n o n u . S tą d te ż zważywszy n a w cześniejsze u stalen ia, A u to r w rozd ziale pierw szym an alizu je o ja k ą n iezd o ln o ść c h o d zi ustaw odaw cy w kan. 1095, 3 K PK . W ro zd ziale d ru g im P rof. T ejero p o d e jm u je p ró b ę u sp raw ied liw ien ia niem ożliw ości w y p ełn ien ia isto tn y ch obow iązków m ałż eń sk ich w p rz y p a d k u luki p raw n ej pow stałej n a sk u te k o d rz u c e n ia to k u ro z u m o w an ia re la to ra „coetus d e m a tr im o n io” . C zęść je d e n a sta kończy ro zd ział pośw ięcony k o n tro w e rsjo m zw iązanym z k o d e k so w ym w yrażeniem : „z przyczyn n a tu ry psychicznej” . A u to r k o n k lu d u je ro zd ział p o w o łu jąc się raz jeszcze n a J a n a P aw ła II, k tó ry stw ierdził, że „ praw dziw a n ie z d o ln o ś ć m o ż e b y ć p o w o d o w a n a p r z e z cię żk ą p rzy czy n ę n a tu ry p s y c h ic z n e j ( .. .) A b y za is tn ia ła p r a w d ziw a n ie z d o ln o ś ć p o w in n a z a is tn ie ć p sy c h o p a to lo g ia , k tó ra w p łyn ie w sp o só b su b sta n c ja ln y n a z d o l n o ś ć n u p tu r ie n ta ”.
O sta tn ia , d w u n asta, część m o n o g ra fii „ L a p sic o p a to lo g ia q u e p u e d e orig in a r la in c a p a c id a d d e a s u m ir las o b lig a c io n e s esen c ia les d e l m a tr i m o n io in fa c u lta te v o lu n ta tis” (ss. 1021-1165) dotyczy p sy ch o p ato lo g ii, k tó ra m o ż e p o w o d o w ać n ie z d o ln o ść d o p o d ję c ia isto tn y ch o b o w iąz ków m ałż e ń sk ic h in fa c u lta te v o lu n ta tis . A u to r o d w o łu je się n a jp ierw d o n eg atyw nych z a b u rz e ń ja k fo b ie, p a ra n o je , o so b o w o ść abuliczna, n im fo m a n ia , n ie d o jrz a ło ść afek ty w n a (tu n aw iązu je d o części sió d m ej), o so b o w o ść so cjo p aty czn a, ch ro n iczn y a lk o h o lizm , p sy ch o p atie. W ro z d z ia le d ru g im , p ro fe s o r T ejero, n a b a z ie d y sk u rsu k a n o n ic z n e go czyni dosyć szczegółow ą re fe re n c je d o z a b u rz e ń w yliczanych w C IE 10 (d z ie sią ta edycja m ięd zy n aro d o w ej klasyfikacji c h o ró b , z a b u rz e ń i z ach o w ań psychicznych. O p is kliniczny i d iag n o sty k a) i w D S M - IV (D ia g n o stic a n d S ta tistic a l M a n u a l: M e n ta l D iso rd ers, B a rc e lo n a 1980).
M o n u m e n ta ln e dzieło, p ro fe s o ra E lo y a T ejero z a o p a trz o n e je st w b o g a tą b ibliografię, n a k tó rą sk ład a ją się ź ró d ła n o rm aty w n e i m ag i ste riu m , ju ry sp ru d e n c ja o ra z p u b lik acje k a n o n iczn o -teo lo g iczn e i an- tro p o lo g iczn o - psychiatryczne.
N a p o d k re śle n ie zasłu g u je w nikliw ość A u to ra , a ta k ż e ja sn o ść i lo giczność fo rm u ło w an y c h tez. P ro fe so r z P am p e lu n y p rze d staw ia n a m o p ra c o w a n ie d o b rz e u d o k u m e n to w a n e o ra z w zorow o u sy stem aty zo w an e. W idać, że o d la t p a ra się te m a ty k ą p raw a m ałżeń sk ieg o (dość p rzyw ołać tu ta j kilka ty tu łó w je g o innych publikacji: E l m a tr im o n io m i steria y signo. Siglos X IV - X V I; L a sig n ific a ció n s a c r a m e n ta l y e l orden ju r id ic o d e l m a tr im o n io (siglos X IV X V l); In d is o lu b ilid a d y c o n s u m a
-c ió n d e l m a tr im o n io en lo s siglos X I V a l X V I; E l sig n ifi-c a d o d e las obli- g a cio n e s esenciales d e l m a tr im o n io).
R e c e n zo w an a ro z p raw a to b a rd z o tw órczy w k ład do b a d a ń n a d z a g a d n ie n ie m n ie zd o ln o ści d o p o d ję c ia i w y p ełn ie n ia isto tn y ch o b o w iąz ków m ałżeńskich, p o w o d o w an y ch przyczynam i n a tu ry psychicznej. O w a, ja k ją n az w a łem n a p o c z ą tk u , „ e n c y k lo p e d ia” n a te m a t kan. 1095, 3 K PK , je s t d o sk o n ały m n a rz ę d z ie m n ie tylko dla teo rety k ó w p ra w a p ro ceso w eg o , m ałżeń sk ieg o , ale tak że, a m o że p rz e d e w szyst kim dla p rak ty k ó w p ara ją c y ch się tym i sp raw am i w są d ac h ko ściel nych. G o rą c o p o le c a m le k tu rę m o n o g rafii.
D la m n ie osobiście le k tu ra i rec e n z ja książki „ Im p o sib ilid a d d e c u m p lir ...” była w ielką p rzy jem n o ścią i zaszczytem . N ie tylko d lateg o , iż
p ro f. T ejero był m o im w ykładow cą i p ro m o to re m m ojej dysertacji d o k to rsk iej, ale z racji sam ej tre śc i ja k ą zaw iera to w ielkie dzieło.
