Lietz, Zygmunt
"Pamiętniki (1919-1928)", Bolesław
Limanowski, oprac. Janusz Durko,
Warszawa 1973 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 549-551
R E CE NZJE I OM ÓW IENIA 549
w r z y n e k o d w ie d z ił K a j k ę w 1936 r. K a j k o w ie p r z y j ę li g o g o ś c in n ie , a le p o e t a b y ł b a r d z o p r z y g n ę b io n y ta k k ło p o t a m i r o d z in n y m i, ja k i o g ó ln ą s y t u a c j ą p o ls k o ś c i n a M a z u r a c h 3. J. O le k s iń s k i n ie d o ta r ł t a k ż e d o m e g o a r t y k u łu o s p o t k a n iu d z ia ła c z y w ie lk o p o ls k ic h z m a z u r s k im i w S z c z y tn ie w 1907 r . 4. N a s p o t k a n ie t o p r z y b y ł t a k ż e M ic h a ł K a j k a , o k t ó r y m s z p ic e l n ie m ie c k i z a p is z e : E in k le in e r B e s it z e r , w e l c h e r a ls D ic h te r g i l t u n d u n s s c h o n v e r s c h ie d e n tli c h m i t G e d ic h t e n v e r s e h e n h a t 5. W „ M a z u r z e ” z 1919 r., n r 8 z n a la z łe m n ie d a w n o k o r e s p o n d e n c j ę z p o w ia t u e łc k ie g o , p o d p is a n ą p r z e z M . Κ ., c z y li z a p e w n e p r z e z K a jk ę . W l i ś c ie t y m K a jk a p r o s i d e le g a c j ę m a z u r s k ą , u d a ją c ą s ię n a k o n f e r e n c j ę p o k o j o w ą d o P a r y ż a , a b y u p o m n ia ła s ię „za je ń c a m i m a z u r s k o - p o ls k im i, b ę d ą c y m i w p o j m a n iu w e F r a n c j i i A n g lii. W s z a k to M a z u r z y n ie są N ie m c a m i, le c z P o la k a m i. W n a s z e j w s i j e s t 10 w p o jm a n iu , m ię d z y n im i i m ó j s y n . C z y lib y tr z e b a b y ło p o d a ć l i s t y z n a s z e j i z s ą s ie d n ic h w s ió w , a b y s z ła p r o ś b a o w s z y s t k ic h p o j m a n y c h m a z u r s k ic h . M ój s y n je s t g o r liw y m c z y te ln ik ie m p o ls k ic h g a z e t i k s ią ż e k . W c ią g n ię t y j e s z c z e p r z e d w o jn ą , a talk te r a z p r e n u m e r u j e ju ż 6 r o k ”. K a j k a m ia ł n a m y ś li s y n a G u s t a w a . I s t o t n ie , c z ę ś ć k s ią ż e k z b ib lio t e k i M ic h a ła , z n a jd u ją c a s ię d z iś w S t a c j i N a u k o w e j P o ls k ie g o T o w a r z y s t w a H is to r y c z n e g o , p o d p is a n a j e s t p r z e z G u s t a w a K a jk ę .
P o ś w ię c a ją c o b s z e r n y r o z d z ia ł o k r e s o w i p le b is c y t u , a u to r n ie z a z n a c z y ł je d n a k , ż e K a j k a n ie t y lk o p ió r e m w a lc z y ł o s p r a w ę p o ls k ą . O to n ie j a k i W e g n e r z E łk u , d z iś ju ż n ie ż y j ą c y , w e d łu g r e la c j i J a n a K a w e c k ie g o „ o p o w ia d a ł, ż e s p o t y k a ł s ię z K a jk ą n a d J e z io r e m R a jg r o d z k im i p r z e k a z y w a ł m u p a c z k i u lo t e k d la M a z u r ó w , s ła n y c h p r z e z s u p e r in t e n d e n t a J u liu s z a B u r s c h e g o z W a r s z a w y . U lo t k i t e z n a j d o w a li p o t e m M a z u r z y w s w o ic h d o m a c h i z a g r o d a c h ” 6. I n f o r m a c j ę p o w y ż s z ą p o t w ie r d z a r a p o r t la n d r a t a e łc k ie g o , m ó w ią c y o p r z e m y c a n iu p r z e z g r a n ic ę u lo t e k B u r s c h e g o , b r o s z u r L e w a n d o w s k ie g o , w ś r ó d n ic h o d e z w y p t. B r a c ia M a z u r z y , p o d p is a n e j p r z e z B u r s c h e g o i G l a s s a 7. N ie z o s t a ła w p r a w d z ie w y m ie n io n a tu o s o b a K a j k i, a l e o b ie r e la c j e w z a j e m n ie s ię u z u p e łn ia j ą i p o tw ie r d z a j ą . W a r to t e ż w s p o m n ie ć , iż w c z a s ie o s t a t n ie j w o j n y , a k o w s k a o r g a n iz a c ja „ P o m o r z e W s c h o d n ie ”, d z ia ła j ą c a w p ó łn o c n o - - w s c h o d n ic h p o w ia t a c h m a z o w ie c k ic h , w y d a w a ła g a z e tk ę p t . „ E ch o ”, w k tó r e j d r u k o w a n o m ię d z y in n y m i p o e z j ę M ic h a ła K a j k i 8. N o w a k s ią ż k a o K a j c e w p o w a ż n y m s t o p n iu s p o p u la r y z u je w s p o łe c z e ń s t w ie p o ls k im je g o t w ó r c z o ś ć i d z ia ła ln o ś ć . S z k o d a je d y n ie , ż e a u t o r n ie u s t r z e g ł s ię p r z e d ta k lic z n y m i n ie ś c is ło ś c ia m i, d o t y c z ą c y m i z w ła s z c z a t ła h is t o r y c z n e g o W a r m ii i M a zu r. J a n u s z J a s iń s k i B o le s ła w L i m a n o w s k i , P a m i ę t n i k i (1919— 1928). O p r a c o w a ł J a n u s z D u r k o , W a r s z a w a 1973, K s ią ż k a i W ie d z a , s s . 380. P o d r e d a k c j ą p ro f. dr. J a n u s z a D u r k o u k a z a ł s ię to m c z w a r t y p a m ię t n ik ó w n e s to r a p o ls k ie g o r u c h u s o c j a lis t y c z n e g o , B o le s ła w a L im a n o w s k ie g o . T o m te n , w p r z e c i w i e ń s t w ie d o u p r z e d n io w y d a n y c h , j e s t w ła ś c iw ie d z ie n n ik ie m w y d a r z e ń i o b e j m u j e o k r e s od 15 m a ja 1919 d o 23 lis t o p a d a 1928 r o k u . N a p o d s t a w ie z a c h o w a n y c h w B ib lio t e c e N a r o d o w e j b r u lio n ó w tr u d n o c z y t e ln y c h r ę k o p is ó w L im a n o w s k ie g o p r z y g o t o w a n o d o d r u k u la k o n ic z n e w r ę c z n o t a t k i z w y d a r z e ń k r a j o w y c h , m ię d z y n a r o d o w y c h , ja k i j e g o k o n t a k t ó w to w a r z y s k ic h i r o d z in n y c h . K o m e n t a r z d o ty c h 8 W . W a w r z y n e k , P a m i ę t n i k O p o la n in a , K a t o w ic e 1965, s s. 159— 161. 4 J . J a s i ń s k i , W y c i e c z k a d z i a ł a c z y w ie lk o p o ls k ic h n a M a z u r y w r . 1907, W a r m ia i M a z u r y , 1971, n r 5. 6 W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w P o z n a n iu , Z e s p ó ł P o liz e i- P r ä s id iu m , s y g n . 2795. R a p o r t H e r m a n a F a lk e n b e r g a z 19 V 1907 r. e J . K a w e c k i , B. R o m a n , E łk . Z d z i e j ó w m i a s t a i p o w i a t u , O ls z t y n 1970, s. 147; J . J a s i ń s k i , R o z w ó j ś w ia d o m o ś c i n a r o d o w e j, s. 210. 7 W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w O ls z t y n ie , z e s p ó ł R e g ie r u n g A lle n s t e in , s y g n . I 249. R a p o r t la n d r a t a w E łk u z 26 I X 1919. 3 J . B y s t r y , „ P o m o r z e W s c h o d n ie ”, S ło w o n a W a r m ii i M a z u r a c h , 1971, n r 48.
550 r e c e n z j e i o mOw i e n i a w y d a r z e ń j e s t r ó w n ie la p id a r n y , co d o sa d n y . D o c a ło ś c i t e k s t u d o d a n o p r z y p is y , k t ó r e w o d n ie s ie n iu d o w ie l u o s ó b w n im w y s t ę p u j ą c y c h są n ie w y s t a r c z a j ą c e . B r a k w n ic h z w ła s z c z a im io n . S a m e n a z w is k a o d c z y ta n o n ie r a z b łę d n ie : k o n s u l Z a w a d z k i z a m ia s t dr F ilip Z a w a d a , A d o lf S y m e ń s k i z a m ia s t S z y m a ń c z y k , S u h a r t o w s k i z a m ia s t S z a r k o w s k i, L e id in g z a m ia s t G u s t a w L e y d in g . W z a łą c z o n y m d o k s ią ż k i w y k a z ie c z a s o p is m w id n ie j ą r ó w n ie ż : „ G a z e ta M a z u r s k a ”, „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ”, „ M a z u r s k i P r z y j a c ie l L u d u ”. N a d z ie w ię ć a r t y k u łó w i o d e z w L im a n o w s k ie g o p r z e d r u k o w a n y c h z „ R o b o tn ik a ”, o r g a n u P o ls k ie j P a r t ii S o c j a lis t y c z n e j , a z a m ie s z c z o n y c h w a n e k s ie k s ią ż k i, c z te r y d o ty c z ą k w e s t i i m a z u r s k ie j . P is a ł j e L im a n o w s k i p o p o w r o c ie z w y c ie c z k i d o P r u s W s c h o d n ic h p o m ię d z y 5 w r z e ś n ia 1924 г., a 10 lip c a 1925 ro k u . P o m im o z w ię z ło ś c i ty c h n o t a t e k z a łą c z o n y do k s ią ż k i w y k a z le k t u r L im a n o w s k ie g o o d b ie r a je g o p a m ię t n ik o m to n o s c h ło ś c i, u k a z u j ą c n a m , ja k p r a c o w it e i w s z e c h s t r o n n ie c z y n n e b y ły o s t a t n ie la t a s c h o r o w a n e g o s e n a to r a . Z a in t e r e s o w a n ia B o le s ła w a L im a n o w s k ie g o k r e s a m i z a c h o d n im i, a s z c z e g ó ln ie G ó r n y m Ś lą s k ie m i C ie s z y ń s k ie m d a t u j e s ię od r o k u 1874, k ie d y to o p u b lik o w a ł L o s y n a r o d o w o ś c i p o l s k i e j n a Ś lą s k u . O d 1919 r. w id a ć w z r o s t je g o w p ł y w u n a w y d a r z e n ia n a G ó r n y m Ś lą s k u o r a z W a r m ii i * M a z u r a c h . M n ie j s z e z a in t e r e s o w a n ie t y m i o s t a t n im i r e g io n a m i u z e w n ę t r z n iło s ię n i e t y lk o b r a k ie m n o t a t e k n a ic h t e m a t z o k r e s u p r z y g o t o w a ń d o p le b is c y t ó w , a le t a k ż e m n ie j s z y m i o f ia r a m i p ie n ię ż n y m i d la o k r ę g ó w o ls z t y ń s k ie g o i k w id z y ń s k ie g o . W y n ik a ło to n ie t y lk o z je g o tr o s k i 0 lo s y p o w s t a ń ś lą s k ic h , le c z i z c z y n n e g o u d z ia łu w p r a c a c h K o m it e t u P o m o c y d la Ś lą s k a . W t y m o k r e s ie o p r a c o w a ł b r o s z u r ę O p r u s k i e j p o l i t y c e w y n a r a d a w i a j ą c e j w o b e c lu d n o ś c i p o ls k ie j. G łę b s z e z a in t e r e s o w a n ie M a z u r a m i i W a r m ią d a t u j e s ię od r o k u 1924, k ie d y to w lip c u b ę d ą c w O ls z t y n ie p o z n a ł k s ię d z a W a le n t e g o B a r c z e w s k ie g o , W ła d y s ła w a 1 S e w e r y n a P ie n ię ż n y c h , F r a n c is z k a K e llm a n n a , G u s ta w a L e y d in g a , M a r ię Z ie n t a - r ó w n ę i in n y c h . O d n o t o w a ł t e ż w p a m ię t n ik a c h p o b ic ie L e y d in g a w D r y g a ła c h , p o w ia t p is k i. W E łk u s p o t k a ł s ię z k o n s u le m dr. F ilip e m Z a w a d ą i d z ia ła c z a m i Z w ią z k u M a z u r ó w . W K r ó le w c u b y ł g o ś c ie m k o n s u la g e n e r a ln e g o Z y g m u n t a M e r d in g e r a , z k t ó r e g o r o d z in ą u t r z y m y w a ł o d tą d o ż y w io n e k o n t a k t y w W a r s z a w ie . P o p r z y b y c iu d o D z ia łd o w a i z w ie d z e n iu m ia s t a p o z n a ł K s ię ż y D w ó r , K u r k i (b łę d n ie K u r k o w o ), N a r z y m , B r o d o w o i K is in y . B y ł g o ś c ie m b u r m is tr z a D z ia łd o w a , A lf r e d a R z y m a n a , n a u c z y c ie li P a ń s t w o w e g o S e m in a r iu m N a u c z y c ie ls k ie g o — R o b e r ta K o ż u s z n ik a , E w a ld a L o d w ic h a (a n ie L o d w ic k a ), p o z n a ł te ż w ó j t a M ic h a ła Ż y w c a i W ilh e lm a M a łłk a (a n ie M a łk a ). 29 s ie r p n ia 1924 r. o d w ie d z iła L im a n o w s k ie g o E m ilia S u k e r - t o w a , z k tó r ą p o d z ie lił s ię w r a ż e n ia m i z p o d r ó ż y d o P r u s W s c h o d n ic h . Od 1924 r. w z r o s ło z r o z u m ie n ie L im a n o w s k ie g o d la d o li lu d n o ś c i w a r m iń s k ie j i m a z u r s k ie j p o o b u s tr o n a c h k o r d o n u , c z e m u d a ł w y r a z w l i ś c ie o tw a T ty m d o r z ą d u n a ła m a c h „ R o b o tn ik a ” z 5 w r z e ś n ia 1924 r. A p e lo w a ł w n im s p e c j a ln ie o p o m o c d la M a z u r ó w d z ia łd o w s k ic h . R o z m o w y z S u k e r t o w ą o r a z z L e y d in g ie m (2 lis t o p a d a 1924) w p ł y n ę ły z a p e w n e n a n a p is a n ie p r z e z L im a n o w s k ie g o k o le j n e g o a r ty k u łu : W s p r a w i e m a z u r s k i e j, w k tó r y m u k a z a ł g a r s t k ę m ło d y c h d z ia ła c z y ( G u s ta w a L e y d in g a , W a le n t e g o H a b a n d ta , A u g u s t a S z a r k o w s k ie g o ) w a lc z ą c y c h z w y n a r o d o w ie n ie m *. W s k a z a ł p rzy t y m n a s a m o t n e w y s i łk i S u k e r t o w e j , u s iłu j ą c e j d o tr z e ć do M a z u r ó w z a k o r d o - n o w y c h z e s ło w e m p o ls k im . L e k tu r a s tu d iu m W o jc ie c h a K ę t r z y ń s k ie g o , O lu d n o ś c i p o l s k i e j w P r u s ie c h n ie g d y ś k r z y ż a c k ic h ( L w ó w 1882) s p o w o d o w a ła n a p is a n ie n a s t ę p n e g o a r t y k u łu w „ R o b o tn ik u ” p t. C z y P r u s y W s c h o d n ie m o g ą s ię u w a ż a ć z a k r a j n ie m ie c k i? A le p r z e d s t a w io n y w p o w y ż s z y m to m ie w y b ó r p u b lic y s t y k i L im a n o w s k ie g o , d o t y c z ą c y n a s z e g o r e g io n u , n ie j e s t p e łn y . N a p r z y k ła d 13 lu t e g o 1925 r. z a m ie ś c ił L im a n o w s k i w „ R o b o tn ik u ” k o r e s p o n d e n c j ę ze S z c z y tn a . 1 m a r c a 1925 r. S u k e r t o w ą z o r g a n iz o w a ła a k a d e m ię m a z u r s k ą w W a r s z a w ie , w k tó r e j u c z e s t n ic z y ł L im a n o w s k i o b o k S t a n is ła w a S r o k o w s k ie g o , J e r z e g o K u r n a t o w s k ie g o . J a n a J a g ie łłk i- J a e g e r t a la 1 D o d a te k t y g o d n io w y „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ”, „ Ż y c ie M ło d z ie ż y ”, z a m ie ś c iło w nr. 4 z 26 lu t e g o 1928 r. z a r ó w n o li s t K o m it e t u W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u T o w a r z y s t w M ło d z ie ż y w P r u s a c h W s c h o d n ic h z p o d z ię k o w a n ie m za z a j ę c ie s ię s p r a w ą m a z u r s k ą , ja k i o m ó w ie n ie je g o b r o s z u r y M a z o w s z e P r u s k ie . Z a in f o r m a c ję t ę d z ię k u j ę m g r. J a n o w i C h ł o ś c i e z O lsz ty n a .
R E CE NZJE I O MÓW IENIA 561
i in n y c h , w y g ła s z a j ą c p o n a d g o d z in n e p r z e m ó w ie n i e 2. D n ia 10 k w i e t n ia 1924 r. u k o ń c z y ł L im a n o w s k i p is a n ie b r o s z u r y p t . M a z o w s z e P r u s k i e , k t ó r ą o p u b lik o w a ła D r u k a r n ia L u d o w a w K r a k o w ie . N a p ó łk a c h k s ię g a r s k ic h k s ią ż e c z k a ta u k a z a ła s ię w d r u g ie j p o ło w ie w r z e ś n ia 1924 r. W M in is t e r s t w ie S p r a w Z a g r a n ic z n y c h w W a r s z a w ie z ło ż y ł L im a n o w s k i s p r a w o z d a n ie z e s w e j p o d r ó ż y p o P r u s a c h W s c h o d n ic h z a p e w n e r ó w n ie k r y t y c z n e ja k j e g o p u b lik o w a n e a r t y k u ły . Z a p o ś r e d n ic t w e m k o n s u la Z y g m u n ta M e r d in g e r a o t r z y m y w a ł p o c z tą d y p lo m a t y c z n ą p r z e s y łk i k s ią ż e k i g a z e t p o ls k ic h d o t y c z ą c y c h r e g io n u m a z u r s k o - w a r m iń s k ie g o . L ic z n e r e c e n z j e k s i ą ż e k S t a n is ła w a S r o k o w s k ie g o , J a n a R o g o w s k ie g o , ja k r ó w n ie ż E m ilii S u k e r t o w e j ś w ia d c z ą , iż L im a n o w s k i u s c h y łk u s w e g o ż y c ia w ie l e c z a s u w k ł a d a ł w p o g łę b ie n ie z n a j o m o ś c i p r o b le m a t y k i w s c h o d n io p r u s k ie j . E m ilia S u k e r t o w a p r z y n a j m n ie j r a z w r o k u o d w ie d z a ła L im a n o w s k ie g o , k t ó r y r e g u lo w a ł je j s w ó j a b o n a m e n t za „ G a z e tę M a z u r sk ą ” i „ K a le n d a r z d la M a z u r ó w ” o r a z m ia ł s p o s o b n o ś ć o m a w ia ć z n ią r ó ż n o r o d n e z a g a d n ie n ia m a z u r s k ie . Z a p o ś r e d n ic t w e m B a n k u w T o r u n iu p r z e k a z y w a ł L im a n o w s k i co r o k u z a s iłe k n a r z e c z „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” i „ M a z u r sk ie g o P r z y ja c ie la L u d u ”. Ś w ia d c z e n ia n a r z e c z te j o s t a t n ie j g a z e t y b y ły z n a c z n ie w y ż s z e n iż n a „ G a z e tę O ls z t y ń s k ą ”. E m ilia S u k e r t o w a w r a z z b u r m is tr z e m A lf r e d e m R z y m a n e m in t e r w e n io w a ła u L im a n o w s k ie g o w s p r a w ie p r o n ie m ie c k ie j p o s t a w y n ie k t ó r y c h r a d n y c h D z ia łd o w a . D z ia ła c z k a t a o d w ie d z iła r ó w n ie ż w o j e w o d ę S t a n is ła w a W a c h o w ia k a in f o r m u j ą c g o o z a c h o w a n iu s ię n ie m ie c k ic h o p t a n t ó w . W w y n i k u in t e r w e n c j i L im a n o w s k ie g o w M in is t e r s t w ie S p r a w W e w n ę t r z n y c h w ła d z e w o j e w ó d z k ie p r z e p r o w a d z iły k o n t r o lę R a d y M ie j s k ie j w D z ia łd o w ie . W „ R o b o t n ik u ”, w a r t y k u le z 10 lip c a 1925 r. o m ó w ił L im a n o w s k i w y s t ą p ie n i e p o sła J a n a B a c z e w s k ie g o z G r y ź lin w s e j m ie p r u s k im z d n ia 9 c z e r w c a d o ty c z ą c e o b r o n y m o w y o jc z y s te j.
Z a p is a ł też L im a n o w s k i w 1928 r., iż d y p lo m a c j a n ie m ie c k a p r ó b o w a ła w p ły n ą ć n a rz ą d p o ls k i, b y z d e m e n t o w a ł p o g ło s k i z a m ie s z c z o n e n a ła m a c h „ R o b o tn fk a ” o p o b ic iu p o s ła J a n a B a c z e w s k ie g o , r e p r e z e n t a n t a in t e r e s ó w lu d n o ś c i p o ls k ie j , d u ń s k ie j i łu ż y c k ie j w R e p u b lic e W e im a r s k ie j. W w y n i k u n ie m ie c k ie g o n a c is k u n u m e r „ R o b o t n ik a ” z 1 k w i e t n ia 1928 r. z o s t a ł s k o n f is k o w a n y . Z z a p is e k L im a n o w s k ie g o w y n ik a , ż e d z ię k i j e g o o s o b is t y m k o n t a k t o m z p o l s k im M in is t e r s t w e m S p r a w Z a g r a n ic z n y c h , z p la c ó w k a m i k o n s u la r n y m i w O ls z t y n ie , E łk u i K r ó le w c u w z r o s ło z a in t e r e s o w a n ie k ó ł r z ą d z ą c y c h lu d n o ś c ią p o ls k ą w P r u s a c h W s c h o d n ic h . Z m ie n ił s ię r ó w n ie ż s t o s u n e k r z ą d u d o s p r a w y D z ia łd o - w s z c z y z n y , co o b o k w y s i łk ó w lo k a ln y c h o r g a n iz a c j i i s t o w a r z y s z e ń , w y n i k a ł o p o c z ę ś c i z e s t a r a ń L im a n o w s k ie g o . P o t w ie r d z a ło b y to m o j e p r z y p u s z c z e n ia z a w a r t e w ‘ a r t y k u le o K a r o lu M a ł ł k u 3. W y s iłk i L im a n o w s k ie g o , b ą d ź t y lk o j e g o in s p ir a c j e p o z w o liły w p o r ę n a d o s t r z e ż e n ie n ie b e z p ie c z e ń s t w a a n t y p o ls k ie j ir r e d e n t y n a ty m s k r a w k u r e w in d y k o w a n e j z ie m i j a k i w p ł y n ę ły w p e w n e j m ie r z e n a to , ż e n ie z a p o m n ia n o o t y m „ n ie s z c z ę ś liw y m , a t a k b lis k o s p o k r e w n io n y m W a m lu d z ie ” m a z u r s k im . P a m ię t n ik i L im a n o w s k ie g o z l a t 1919— 1928 d a ją n a m d o s k o n a łą p a n o r a m ę s t o s u n k ó w p a n u j ą c y c h w P o ls c e m ię d z y w o j e n n e j . U k a z u j ą j e d n o c z e ś n ie r o lę i z n a c z e n ie n e s t o r a P o ls k ie j P a r t ii S o c j a lis t y c z n e j w ż y c iu p o lit y c z n y m k r a j u i j e g o w p ły w n a r ó ż n y c h p r z e d s t a w ic ie li k ó ł r z ą d z ą c y c h i o p o z y c y j n y c h . Z w r a c a li s ię d o n ie g o lu d z ie r ó ż n y c h p r z e k o n a ń i w y z n a ń z p r o ś b ą o d o r a ź n ą p o m o c , o f ir m o w a n ie l i c z n y c h in ic j a t y w s p o łe c z n y c h , w y d a w a n y c h o d e z w , d e k la r a c j i i a p e li. W w y p a d k u , je ż e li n ie k o lid o w a ły o n e z j e g o p r z e k o n a n ia m i, w y r a ż a ł z g o d ę n a u m ie s z c z e n ie s w e g o n a z w is k a . P a m ię t n ik i u k a z u ją t a k ż e b o g a t e ż y c ie d u c h o w e a u to r a . Z y g m u n t L i e t z 2 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , D a w n o a n ie d a w n o . W s p o m n ie n ia , O l s z t y n 1965, s. 321. 3 Z . L i e t z , K a r o l M a lle k w la ta c h 1920— 1939, K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1973, n r 1— 2, s. 120.
