Sołoma, Antoni
Pierwszy program muzeum
polskiego w Olsztynie z 1931 roku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 267-272
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
A N T O N I S O Ł O M A
P IE R W SZY PRO G RA M M U ZEUM PO L SK IE G O W O LSZ T Y N IE
Z 1931 RO K U
M u ze u m M a z u rs k ie w O ls z ty n ie j e s t je d n ą z n ie lic z n y c h , je ś li n ie je d y n ą , p l a có w k ą m u z e a ln ą n a Z ie m ia c h Z a c h o d n ic h i P ó łn o c n y c h , k tó r e j p ro g r a m w y p ra c o w a n y z o sta ł ju ż w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m . W A rc h iw u m A k t N o w y c h w W a r sz a w ie w zesp o le d o k u m e n tó w P o s e ls tw a R z e c z y p o sp o lite j Polskiiej w B e r lin ie p o d s y g n a tu r ą 1772, s. 276 i n . z n a j d u je s ię o s ta te c z n ie s k r y s ta liz o w a n a ’k o n c e p c ja m u zeu m p o lsk ie g o w O lsz ty n ie , p o c h o d z ą c a z 1931 т. O k o n c e p c ji te j p is a ł J ę d r z e j G i e r t y c h w s w e j p ra c y Z a p ó łn o c n y m k o r d o n e m , w y d a n e j w 1934 r . !. A u to r w y m ie n io n e j t u p o z y c ji p rz e b y w a ł s ta le w P r u s a c h W sc h o d n ic h o d sty c z n ia 1931 r. do m a ja 1932 r. ja k o e ta to w y p ra c o w n ik p o ls k ie j s łu ż b y k o n s u l a r n e j 2, je g o te ż p o d p is f ig u r u je — j a k m o ż n a s ą d z i ć 3 — p o d d o k u m e n te m p r o j e k t u m u z e u m , p rz e s ła n e g o p rz e z K o n s u l a t R P w O ls z ty n ie p is m e m z 9 c ze rw c a 1931 r. (L.dz. T/646/ 31 R 3411) do P o s e ls tw a P o ls k ie g o w B e r lin ie o ra z w g ro z d z ie ln ik a d o M in is te r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h (D e p a rta m e n ty K I , P II, P I V ) , j a k te ż do w sz y s tk ic h k o n s u la tó w R P w P r u s a c h W sc h o d n ic h i do K o n s u la tu R P w P ile.
A n a liz u ją c d o k u m e n ty a rc h iw a ln e , j a k też m a te r ia ły z a w a r te w p r a c y Z a p ó ł
n o c n y m k o r d o n e m m o ż n a w n o sić, że J ę d r z e j G ie rty c h b y ł a u to r e m lu b w s p ó ła u to
re m p r o je k tu m u z e u m p o ls k ie g o w O lszty n ie, co n ie o z n a c z a , że w o p ra c o w a n iu w sp o m n ia n e g o d o k u m e n tu n ie m o g li u c z e stn ic z y ć w w ię k sz y m lu b m n ie js z y m s to p n iu in n i d z ia ła c z e p o lsk ie g o r u c h u n a ro d o w e g o W a rm ii i M a z u r o k re s u m ię d z y w o j e n n e g o 4. F a k te m p o z o sta je , iż w la ta c h m ię d z y w o je n n y c h , z w ła sz c z a p o h itle r o w s k ie j M a c h tü b e r n a h m e , .nie m o ż n a b y ło w c ie lić w życie k o n c e p c ji p o ls k ie g o , w ie lo - d zia ło w eg o i re g io n a ln e g o m u z e u m , e k sp o n u ją c e g o w a rto ś c i n a sz e j k u l t u r y n a ro d o w e j. N a to m ia s t z p o c z ą tk ie m m a ja 1945 r . s, g d y p o ls c y d z ia łac z e W a rm ii i M a z u r (zw łaszcza k u s to sz H ie ro n im S k u rp tsk i — p ie rw s z y d y r e k t o r M u ze u m M a z u rsk ie g o w O lszty n ie) p r z y s tę p o w a li do o rg a n iz a c ji s ie c i p la c ó w e k m u z e a ln y c h , p r o j e k t m u z eu m p o lsk ie g o w O ls z ty n ie n i e b y ł im jesz c z e z n a n y G. O rg a n iz a to rz y m u z e a ln ic tw a o ls z ty ń sk ie g o z n a li j e d n a k d o b rz e p o trz e b y h is to ry c z n e , n a ro d o w e i p o lity c z n e r e -1 J . G i e r t y c h , Z a p ó łn o c n y m k o r d o n e m (P ru s y W sc h o d n ie ), W a rs z a w a -1934, ss. 216— 216. 2 Ib id e m , s. 6. 3 P o d p is j e s t n ie c z y te ln y (u w a g a A.S.).
4 M iro s ła w L e y k w ro z m o w ie z a u to r e m n in ie js z e g o a r ty k u łu w sp o m in a ł np., że k o n s u lto w a n o z n im p ro g r a m m u z e u m p o lsk ie g o w O ls z ty n ie w o d n ie s ie n iu do p r o b le m a ty k i p le b is c y to w e j. 5 A rc h iw u m M u ze u m M a z u rs k ie g o w O lsz ty n ie , S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i W y d ziału K u ltu r y i S z tu k i p rz y P e łn o m o c n ik u R z ą d u z a o k r e s od 1*2 V 1945 do 1 V I 1945 r. 6 R e la c ja H ie ro n im a S k u r p s k i e g o .
m
A N T Ô N I s ô l ô m ag io n u , ro z u m ie li 'w sp ó łczesn e f u n k c je m u z e a ln ic tw a ja k o je d n e g o ze ś ro d k ó w m a s o w eg o p rz e k a z u w a rto ś c i k u l t u r y n a ro d o w e j. W p ły n ę ło to n ie w ą tp liw ie n a fa k t, że o rg a n iz u ją c e się p o w o jn ie m u z e a ln ic tw o o ls z ty ń s k ie w d u ż ej m ie rz e w s w y m p ro filu p ro g ra m o w y m , s w e j s p e c ja liz a c ji i w e w n ę tr z n y m z ró ż n ic o w a n iu o d z w ie rc ie d la je d n a k , re a liz u je i s ta n o w i w s w e j c ało ści tw ó r c z ą k o n ty n u a c ję te z ’p ro g ra m o w y c h o p ra c o w a n y c h w 1Ö31 r . 7. W p iś m ie z 9 c z e rw c a 19SI r . K o n s u la t w O ls z ty n ie s fo r m u ło w a ł n a s tę p u ją c e z a ło ż e n ia p ro g ra m o w e m u z e u m :
„ N a w ią z u ją c d o r a p o r tu w s p ra w ie P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a N a u k o w e g o w O l sz ty n ie , K o n s u la t p o ru s z a n in ie js z y m d o d a tk o w o s p ra w ę w y su n ię te g o w e w s p o m n ia n y m r a p o rc ie p r o je k tu u tw o rz e n ia m u z e u m p o lsk ie g o w O lszty n ie. Z n a s tę p u ją c y c h m o ty w ó w k o n s u la t u w a ż a u tw o rz e n ie w b liż sz e j >czy d a lsz e j p rz y sz ło śc i p o d o b n e g o m u z e u m za k o n ie c zn e .
1. Ż y c ie p o ls k ie w P r u s a c h W sc h o d n ic h , je ś li się m a p o m y ś ln ie ro z w ija ć , m u s i się s ta ć ż y ciem p e łn y m tz n . n ie p o z b a w io n y m ró w n ie ż i p ie r w ia s t k ó w ż y c ia k u l t u ra ln e g o — w yższego ty p u . O lsz ty n m u s i s ię s ta ć p r a w d z iw y m c e n tru m p o lsk o śc i w sc h o d n io p ru sk d e j, a w ię c s k u p ia ć n ie ty lk o c e n t r a le p o ls k ic h o rg a n iz a c ji e tc., lecz b y ć ró w n ie ż o g n is k ie m k u ltu r a ln y m p o lsk im . M u si w ięc m ie ć ró w n ie ż i p e w n ą lic z b ę p o ls k ic h in s ty tu c ji k u l t u r a ln y c h — ta k ic h ja k , k lu b in te lig e n c ji (ju ż is tn ie ją c y ), j a k to w a rz y s tw o n a u k o w e , j a k g im n a z ju m , j a k w re sz c ie m u z e u m , b ez k tó re g o p o l sk o ść w sc h o d n io p ru s k a b ę d zie m ie ć z a w s z e s ta n o w is k o s a m e j t y l k o m a s y lu d o w e j, p o z b a w io n e j w y ż sz y c h a s p ir a c ji k u ltu r a ln y c h . K a ż d a g r u p a n a ro d o w a z n a j d u ją c a się po d o b cą w ła d z ą s t a r a s ię s tw o rz y ć w ła sn e z b io ry sw e g o d o ro b k u k u ltu r a ln e g o , n ie m ó w ią c o ta k p o w a ż n y c h m u z e a c h , ja k ie p o s ia d a li p rz e d w o jn ą P o la c y w P o z n a n iu , m u z e a p o ls k ie is tn ia ły w T o ru n iu , a in aw et n a K a sz u b a c h .
2. L u d n o ś ć p o ls k a w P r u s a c h W sc h o d n ic h n ie m a m o ż n o śc i z a p o z n a n ia s ię z c a ły m sz e re g ie m o b ja w ó w ży cia c y w iliz a c y jn e g o p o ls k ie g o — i w s k u te k te g o n a w e t o r g a n iz u ją c s ię p o lity c z n ie w k i e r u n k u p o ls k o śc i s k a z a n a je s t n a p o z o sta w a n ie po d w ie lo m a w z g lę d a m i p o d w p ły w e m k u l tu r a ln y m n ie m ie c k im . O lsz ty n , k t ó r y j e s t m i e j sce m w ie lu z ja z d ó w p o ls k ic h , celem w y c ie c z e k m ło d z ie ż y , c elem z re sz tą zw y k ły ch c h ło p sk ic h p r z y ja z d ó w do m ia s ta za in te r e s a m i, n ie m o że p rz y b y s z o m ty m n ic z p r z e ja w ó w k u ltu r y p o ls k ie j p o k a z a ć , p o z a o d b y w a ją c y m i się s k ro m n y m i p rz e d s ta w ie n ia m i a m a to rs k im i, p o z a p ie ś n ia m i p o ls k ie g o c h ó ru i d e k la m a c ja m i. K o n ie c z n e j e s t s tw o rz e n ie w O lsz ty n ie ja k ie jś s ta łe j i n s ty tu c ji k u l t u r a l n e j p o ls k ie j, k tó r a b y b y ła celem w y c iec z e k i p o k a z e m ty c h d z ie d z in p o ls k ie g o d o ro b k u k u ltu r a ln e g o , k tó r e n ie d a d z ą s ię j a k w lite r a tu r z e , m u z y c e etc., c h o ćb y w n a js k r o m n ie js z e j m ie rz e s p o p u la ry z o w a ć d ro g ą tw o rz e n ia b ib lio te c z e k , z a k ł a d a n ia k ó ł ś p iew a c zy c h , ro z p o w sz e c h n ia n ie r a d i a itd . T a k ą i n s ty tu c ją p o w in n o b y ć s t a ł e m u z e u m , w k tó r y m p rz y p o m o c y u s tn y c h w y c z e rp u ją c y c h o b ja ś n ie ń i w y k ła d ó w m o ż n a b y lu d n o ś ć , a z w łasz cz a m ło dzież n a p rz y k ła d z ie z g ro m a d z o n y c h e k s p o n a tó w z ’d o ro b k ie m p o ls k ie j k u l t u r y za p o z n aw a ć . 3. Z a ró w n o lu d n o ść p o ls k a , ja k p ó łp o ls k a (w y n a ro d o w io n a ) a n a w e t n ie m ie c k a (k tó re j n ie je d e n p rz e d s ta w ic ie l do m u z e u m b y z a g lą d a ł), w ie le b y s k o rz y s ta ła z z a p o z n a n ia s ię z n ie k tó ry m i in fo r m a c ja m i, k t ó r e b y m u z e u m p rz e z sw o je e k s p o n a ty d o s ta rc z y ło — p r o s tu ją c w ie le ro z p o w sz e c h n io n y c h d z ię k i p ro p a g a n d z ie n ie m ie c k ie j b łę d n y c h p rz e in a c z e ń , zw łasz cz a w k w e s tia c h g ra n ic z n y c h , z a g a d n ie n ia c h p o lity c z n y c h (np. g e o p o lity k i). N ie n a le ż y r ó w n ie ż s p u sz c z a ć z o k a w a rto ś c i p ro p a g a n d o w e j p o w s ta n ia w O ls z ty n ie 'p o lsk ieg o m u z e u m , k tó r e b y b y ło p ie rw s z y m w ty m m ie ście
7 J a k o p ie rw s z y z p o w o je n n y c h b a d a c z y n a t r a f i ł n a o m a w ia n y p ro g r a m m u z eu m W. W r z e s i ń s k i , W a r m ia z n a k u R o d ła , S zk ice o ls z ty ń s k ie , O lsz ty n 1967, s. 282.
P R O G R A M P O L S K I E G O M U Z E U M Z 1931 R . 269 m u z e u m o c h a r a k t e r z e o g ó ln y m (is tn ie je t u ty lk o n ie w ie lk ie m u z e u m o ls z ty ń s k ie , d o ty c z ąc e w y łą c z n ie s p ra w y p l e b i s c y t u ) 8.
Z b io ry n a le ż a ło b y g ro m a d z ić n a s tę p u ją c y m i m e to d a m i:
1. A p e lu ją c d o o d p o w ie d n ic h o só b i in s ty tu c ji w P o lsc e, b y o fia ro w a ły b e z p ła t n ie p e w n e e k sp o n a ty .
2. A p e lu ją c d o o s ó b n a te re n ie lu b p o c h o d z ą c y c h z nieg o , b y p o s ia d a n e o k a z y do m u z e u m o fia ro w a ły (w ch o d z iły b y t u w g r ę d a w n e d r u k i — d a le j b ę d ą c e w p o s ia d a n iu lu d n o ś c i w ie js k ie j ma s try c h a c h itp . p r z e d m io ty n a d a j ą c e s ię do z b io ró w e tn o g ra fic z n y c h — d a le j fo to g r a f ie itd.).
3. Z a k u p u ją c rz e cz y n ie m o ż liw e d o n a b y c ia in n ą d ro g ą (z a p e w n e k o s z ta n ie b y ły b y t u z b y t d u ż e). N a jw ię k s z y koszit sta n o w iło b y : a) s p o ś ró d w y d a tk ó w je d n o r a z o w y ch z a k u p m e b li (g a b lo te k itp .) d z a k u p n ie k tó r y c h e k s p o n a tó w : b) sp o śró d w y d a tk ó w s ta ły c h — w y n a jm lo k a lu i k o n s e r w a c ja . D o c h o d y (b ile ty w s tę p u i d o b ro w o ln e o fia ry , z w łasz cz a o d g o ści z P o ls k i z a g lą d a ją c y c h o d c z a s u d o c z a s u n a t u t e j sz y te re n ) w y d a tk ó w t y c h n ie p o k r y ją , to te ż p e w n a n ie d u ż a z re sz tą z a p e w n e s u b w e n c ja m ie s ię c z n a o ra z n ie c o w ię k s z a je d n o ra z o w a p r z y z a k ł a d a n iu m u z e u m — b y ła b y k o n ie c zn a .
J e s t k w e s tią do d a lsz e g o ro z w a ż e n ia , p o d j a k ą f ir m ą m u z e u m m u s ia ło b y is tn ie ć (P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a N a u k o w e g o w O ls z ty n ie , Z w ią z k u P o la k ó w , T o w a rz y s tw a S zk o ln eg o , czy te ż n o w e j o so b y p r a w n e j s tw o rz o n e j a d hoc), K o n s u la t p rz y c h y la się ra c z e j k u k o n c e p c ji p ie r w s z e j” .
P o z a p r e z e n to w a n iu ty c h a rg u m e n tó w K o n s u la t R P w O ls z ty n ie w c y to w a n y m w y ż e j p iś m ie fo rm u ło w a ł n a s tę p n ie szczeg ó ło w y p r o g r a m p o ls k ie j p la c ó w k i m u z e a ln e j: „ M u z e u m m u s ia ło b y p o s ia d a ć n a s tę p u ją c e d z ia ły : 1. D z i a ł e t n o g r a f i c z n y . W esz ły b y t u a) d a w n e n a rz ę d z ia u ż y tk u g o sp o d a rc z e g o (k ro sn a , k o ło w ro tk i, m e b le lu d o w e , s k rz y n ie , d a w n e u b io ry w a rm iń s k ie , m a z u rs k ie i m a lb o rs k ie ); b) c e r a m ik a (n a c z y n ia g lin ia n e i k a fle , mp. d a w n e k a f le n i b o r sk ie z p o ls k im i n a p is a m i, k tó r y c h s p o ry z b ió r z g ro m a d z iła p. S u k e r to w a w D ziałd o w ie); c) h a f ty lu d o w e , m a lo w id ła i w y c in a n k i (o ile is tn ie ją ) ; d ) fo to g ra f ie a ta k ż e m o d e le o k a z ó w b u d o w n ic tw a (c h a łu p itp .); d) f o to g ra fie a w p e w n y c h w y p a d k a c h m o ż e n a w e t i o ry g in a ły k rz y ż ó w i 'k a p lic z ek p r z y d ro ż n y c h itd . Z b ió r ta k i m o ż n a b y z g ro m a d z ić p rz y p o m o c y n a u c z y c ie li szk ó ł p o ls k ic h i m n y c h o só b s ty k a ją c y c h s ię z lu d e m . Z a p e w n e b ez p e w n y c h s k ro m n y c h k o s z tó w b y się t u t a j n ie obeszło, a c z k o lw ie k n ie w ą t p liw ie n ie je d e n p rz e d m io t m o ż n a b ę d zie o trz y m a ć d ro g ą b e z p ła tn e j o fia ry .
2. D z i a ł r u c h u w y d a w n i c z e g o . O k a zy c z a so p ism p o ls k ic h , w y c h o d z ą cych w P r u s a c h W sc h o d n ic h o d c za só w n a jd a w n ie js z y c h aż p o d n i d z isie js z e : w O l s z ty n ie (adfab. ła c iń sk i) — p o z a ty m s z w a b a c h ą : w K ró le w c u , E łk u , w L e c u 9, J a ń s - b o r k u 10, S z c zy tn ie, O stró d z ie . K a le n d a rz e m a z u rs k ie (o k ie r u n k u p o ls k im se c z y c ie ń - s k i i o k ie r u n k u 'n iem ie c k im : k ró le w ie c k ie ). D a w n e k a n c jo n a ły m a z u rs k ie . W y d a w n ic tw a re lig ijn e w a rm iń s k ie (k s ią ż k i d o n a b o ż e ń s tw a , ś p ie w n ik i, d w u ję z y c z n e lis ty 8 M u ze u m to z ało żo n e z o sta ło w 1925 r. W s w y c h z a ło ż e n ia c h p ro g ra m o w y c h u w y d a tn ia ło .p o czątk o w o ty lk o i w y łą c z n ie z b io ry m ó w ią c e o n ie m ie c k ic h s u k c e s a c h p le b is c y to w y c h . Z b ie g ie m c za su z w ię k s z a ło οαιο z a k re s sw o ic h z a in te r e s o w a ń i w l a ta c h trz y d z ie s ty c h p o s ia d a ło ju ż z b io ry e k s p o n a tó w d o ty c z ą c e c ałej r e j e n c j i o ls z t y ń s k ie j w n a s tę p u ją c y c h d z ia ła c h te m a ty c z n y c h : p r e h is to r ia , e tn o g r a fia , s z tu k a k o ś c ie l n a , H isto ria i p r z y r o d a (w ty m g e o lo g ia , b o ta n ik a i zoologia). P o r. A lt-P re u s s e n , Jg . R. 1942, a r t . p t. D ie o s tp re u s sis c h e n H e im a tm u s e e n .
9 G iżycko. 10 P isz.
2 7 0 A N T O N I S O L O M A
p a s te r s k ie b is k u p ó w i i'd.), w y d a w n ic tw a d r u k a r n i P ie n ię ż n y c h (K ie r m a s y ks. B a r czew sk ieg o , K r z y ż a c y s z w a b a c h ą u , Ś p ie w n ik w a rm iń s k i S te ff e n a itd . i t d . ) l-. W y d a w n ic tw a p. S u k e rto w e j. W y d a w n ic tw a n a js ta r s z e , tr u d n e do d o s ta n ia (np. czaso p ism o „ P o c z ta K ró le w ie c k a ”) m o g ły b y b y ć r e p r e z e n to w a n e w o d b itk a c h fo to g r a fic z n y c h , k tó r e m o ż n a o trz y m a ć w k tó r e jś z b ib lio te k w P o lsce.
3. D z i a ł p a m i ą t e k p o l s k i c h . M u sia ły b y to b y ć: a) F o to g ra fie p o lsk ic h p a ła c ó w i d w o ró w , ró w n ie ż ty c h , k tó r e s ą o b e c n ie w r^ k u n ie m ie c k im ; b) F o to g ra fie o d n o ś n y c h w n ę trz — np . s a l p a ła c o w y c h w W a p le w ie ; c) F o to g r a f ie p o ls k ic h z a b y t k ó w w k o ś c io ła c h (g ro b o w có w , ta b lic p a m ią tk o w y c h itp .) — a ta k ż e c ały ch k o ścio łó w fu n d o w a n y c h p rz e z P o la k ó w ; d) K a p lic z k i i k rz y ż e p rz y d ro ż n e z p o ls k im i n a p isa m i. D ział te n m u s ia łb y o b ją ć n ie ty lk o o b s z a r e tn o g ra fic z n y p o lsk i, leoz i W a rm ię p ó ł n o c n ą. M u sia ły b y to b y ć g r a f ik i i m a p y p rz e d s ta w ia ją c e s t r a t y p o lsk ie g o s ta n u p o s ia d a n ia (np. w ie lk ie j w ła sn o śc i) po ro z b io ra c h .
4. D z i a ł p a m i ą t e k p o w y b i t n y c h t u t e j s z y c h P o l a k a c h . M u s ia ły b y tu b y ć : a) s e r ie p o r tr e t ó w w sz y s tk ic h b is k u p ó w w a rm iń s k ic h z czasó w p o l s k ic h ; b) e k s p o n a ty d o ty c z ąc e K o p e rn ik a , tw o rz ą c e ra z e m z b ió r m o g ą c y b y ć o d p o w ie d n ik ie m M u zeu m K o p e rn ik o w sk ie g o w e F r o m b o r k u (r e p r o d u k c je p o r tr e t ó w K o p e r n ik a , d u ż a b a rw n a r e p r o d u k c ja o b ra z u M a te jk i, K o p e r n ik w o b s e r w a to r iu m w e
F r o m b o rk u , fa c sy m ile n ie k tó ry c h rę k o p is ó w K o p e rn ik a , a ta k ż e w sp ó łcz e sn y c h a d
n o ta c ji o n im w sp isa c h u c zn ió w U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń s k ie g o i U n iw e r s y te tu w P a d w ie , z k tó r y c h w y n ik a , że j e s t n a tio n e P o lo n u s, m in ia tu r y p o m n ik ó w K o p e r n ik a w W arsz a w ie , K ra k o w ie i T o ru n iu , k tó r e m o g ły b y b y ć d o s ta rc z o n e p rz e z g m in y ty c h m ia s t); c) e k s p o n a ty d o ty c z ąc e H o z ju sz a ; d ) fo to g ra fie śp. p ro f. W. K ę trz y ń s k ie g o , k o m p o z y to ra N o w o w iejsk ie g o , śp. J. D o n im iirsk ie g o 13 i in n y c h t u t e j szy c h w y b itn y c h P o la k ó w . 5. D z i a ł h i s t o r i i r u c h u p o l s k i e g o . M ap y z o z n ac z e n iem ro z m ie sz c z e n ia szk ó ł 'p o lsk ich , fo to g ra f ie szk ó ł, lo k a li p o ls k ic h in s ty tu c ji, w y k a z y d o ty c z ąc e w k ła d ó w o szc z ęd n o śc io w y ch w p o ls k ic h b a n k a c h lu d o w y c h p rz e d w o jn ą i po w o jn ie itd . P a m ią tk i p o d a w n y c h fa z a c h r u c h u p o lsk ie g o n a ty m te re n ie . 6. D z i a ł p a m i ą t e k p l e b i s c y t o w y c h . M u sia łb y o n b y ć (b. o g lę d n ą n ie m a ją c ą z a b a rw ie n ia a n ty p a ń stw o w e g o ) o d p o w ie d z ią n a tu te js z e M u ze u m P le b is c y to w e n ie m ie c k ie . M u sia łb y z a w ie ra ć s ta t y s ty k i, g ra fik i, m a p y etc. u w y p u k la ją c e te n fa k t, że a) m im o k lę s k i o g ó ln e j b y ły p o w a ż n e s u k c e s y lo k a ln e ; b) n ie b y ło w a ru n k ó w b e z s tro n n o ś c i p rz e p ro w a d z e n ia g ło s o w a n ia (f o to g ra fie d o ty c z ą c e t e r r o r u itd); c) b y ły c z y n n ik i z e w n ę trz n e u tr u d n i a ją c e g ło s o w a n ie za P o ls k ą . M u sia ły b y b y ć ta k ż e p rz e d s ta w io n e s t r a t y p o lsk ie g o s ta n u p o s ia d a n ia po p le b is c y c ie , z w łasz cz a w S z tu m - sk iem (u b y te k lu d n o ś c i d z id k i u c ie cz c e, o p c ji itp ., s tr a ty w s ta n ie p o s ia d a n ia ziem i itp.).
7. D z i a ł m a p . M u sia ły b y t u b y ć u m ie szc z o n e p o ls k ie m a p y e tn o g ra fic z n e te re n u w zgl. n ie te n d e n c y jn e n ie m ie c k ie m a p y p rz e d w o je n n e . M u sia ły b y t u b y ć ta k ż e m a p y h is to ry c z n e (g ra n ic p rz e d ro z b io ro w y c h itd.). 8. D z i a ł p t. „ P i ę k n o n a s z y c h s t r o n ” — m u s ia łb y p r z e d s ta w ia ć p e jz a ż e 11 P o r. J . W r ó b l e w s k i , A n k ie ta „M a z u ra ” n a te m a t „K r z y ż a k ó w ” H e n r y k a S ie n k ie w ic z a , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1963, n r 1, ss. 102— 1-27; te n ż e, W y d a n ie i k o lp o r ta ż K r z y ż a k ó w H e n r y k a S ie n k ie w ic z a n a M a zu ra c h , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , -1970·, n r 2, ss. 263— 305. 12 A. S t e f f e n , Z b ió r p o ls k ic h p ie śn i lu d o w y c h z W a r m ii, P o z n a ń 1931. 13 C h o d zi t u p ra w d o p o d o b n ie o J a n a D o m rm rsk ie g o (li&47— 1929). P o r. T. O r a c k i ,
S ło w n ik b io g r a fic zn y W a r m ii, M a z u r i P o w iśla od p o ło w y X V w . do 1945 r o k u , W a r
P R O G R A M P O L S K I E G O M U Z E U M Z 1931 R. 271 w a rm iń s k ie , m a z u rs k ie i ziem i m a lb o rs k ie j, a ta k ż e w id o k i tu te js z y c h m ia s t, ty p y lu d o w e itd . w p rz e d s ta w ie n iu n a jle p s z y c h sił a rty s ty c z n y c h p o lsk ic h . K o n s u la t p r o p o n u je z a p ro sić d o P r u s W sc h o d n ic h n a jle p sz e g o 'p o lsk ieg o g r a f ik a p ro f . L. W y czó ł k o w sk ieg o — n a jw y b itn ie js z e g o a r ty s tę f o to g r a f a p ro f. J . B u łh a k a i 'in.
9. D z i a ł p o l s k i e j k u l t u r y p o d h a s ł e m : „ P o la c y w s c h o d n io p ru s c y są częścią n a ro d u p o ls k ie g o ”. D ział te n s k ła d a łb y s ię z trz e c h p o d d z ia łó w : a) m a la rs tw o . O gół P o la k ó w w P r u s a c h W sc h o d n ic h m a ło m a (poza w y ją tk a m i) sp o so b n o ści do p o z n a n ia p o lsk ie g o m a la r s tw a — b o w w y c ie c z k a c h do P o ls k i n ie w sz y s c y m o g ą b r a ć u d z ia ł, a z w ie d z a n ie m u z e ó w n a w y c ie c z k a c h j e s t z re g u ły 'p o w ie rz c h o w n e, re p ro d u k c je z n a jd u ją c e s ię tu w rę k a c h p r y w a tn y c h s ą z -n a tu ry rz e cz y (nieliczne i d la sze rsz eg o o g ó łu n ie d o s tę p n e . D la te g o w y d a je s ię rz e cz ą k o n ie c z n ą z g ro m a d z e n ie w tu te js z y m m u z e u m n ie z b y t d u ż ej liczb y , lecz za to n a jp ie rw s z o rz ę d n ie js z y c h b a rw n y c h r e p ro d u k c ji d u ż eg o f o r m a t u n a jw y b itn ie js z y c h d z ie ł M a te jk i, C h e łm o ń sk ieg o , J. i W. K o ssa k ó w , B r a n d ta , S ie m ira d z k ie g o , S ty k i, F a ła ta , W y sp ia ń sk ie g o , M alc z e w sk ie g o , G ro ttg e ra , W y cz ó łk o w sk ie g o , R o se n a i in . Z a p o z n a n ie się z ta k im z b io re m p rz e z tu te js z ą m ło d zież p r z y o d p o w ie d n ic h o b ja ś n ie n ia c h i p rz y k i l k a k r o t n y m p o w ra c a n iu do m u z e u m m o g ło b y z n a jo m o ść p o ls k ie g o m a la r s tw a w y b itn ie p o g łębić. In n e b y ły b y -pod ty m w z g lęd e m r ó w n ie ż r e z u lta ty w y c iec z e k , g d y b y u c z e s tn i cy ic h b y li p rz y g o to w a n i d o z a p o z n a n ia się ze z b io ra m i m u z e a ln y m i w P o ls c e p rz e z u p rz e d n ie w b ic ie so b ie w p a m ię ć r e p r o d u k c ji ty c h o ry g in a łó w , k tó re -m ają o g lą d a ć. N ie p o d o b n a ró w n ie ż p o m in ą ć kofrzyści, j a k ą d a ło b y u m ie sz c z e n ie w ś ró d in n y c h o b r a zów , a w ię c b ez w id o c z n e j te n d e n c ji p o lity c z n e j d zieł, m o g ą c y ch w tu te js z y m te re n ie o d d z ia ły w a ć ta k k rz e p ią c o , ja k M a te jk i G r u n w a ld i H o ld P r u s k i. R e p r o d u k c je n a j le p sz e m o ż n a by u z y sk a ć o d T o w a rz y s tw a Z a c h ę ty S z tu k P ię k n y c h w W arsz a w ie i T o w a rz y s tw a P r z y ja c ió ł S z tu k i w K ra k o w ie , k tó r e w y d a ły w s p a n ia łe r e p r o d u k c je o b ra z ó w , ja k o p re m ie d l a sw y c h c z ło n k ó w — o ra z w n ie k tó ry c h w y d a w n ic tw a c h d o ty c z ąc y c h p o ls k ie j s z tu k i, w z g lę d n ie z in n y c h źró d e ł; b) K ra jo z n a w s tw a (s e ria w i d o k ó w z P o ls k i w d o b ry c h r e p ro d u k c ja c h ); c) E tn o g ra fii. Z b ió r p o ls k ic h s tro jó w lu d o w y c h , h a ftó w , m a lo w id e ł, w y c in a n e k , r o b ó t s n y c e rs k ic h , k ilim ó w , c e r a m ik i itp . (ło w ic k ic h , g ó ra ls k ic h , k ra k o w s k ic h , h u c u ls k ic h itd ., k t ó r e m o że b y się u d a ło u z y s k a ć ze z b y w a ją c y c h z aso b ó w m u z e ó w e tn o g ra fic z n y c h w P o lsce). Z ozasem n a le ż a ło b y u tw o rz y ć i d a lsz e d z ia ły , a w ięc p rz y ro d n ic z y (w y p c h a n e p ta k i itp .), p r e h is to ry c z n y itp.
M u ze u m m u s ia ło b y m ieć c h a r a k t e r p o w a ż n y , b y ć p r z y ty m ro z m ie szc z o n e r a czej w lo k a lu c ia sn y m (stło czo n e n iż w z b y t o b s z e rn y m i z ie ją c y m p u s tk ą ) . Z z a ło ż e n ia m u z e u m n a le ż a ło b y czas d łu ż sz y ro b ić ta je m n ic ę , b y n ie s p ro w o k o w a ć N ie m có w do w y p rz e d z e n ia n a s i w c ze śn iejsz e g o z a ło ż e n ia .p o w ażn iejszeg o m u z e u m n i e m ie c k ieg o . O d p o w ie d n ie k ro k i w k ie r u n k u ro z p o c z ę c ia g ro m a d z e n ia z b io ró w K o n s u la t g o tó w j e s t p o c z y n ić po u z y s k a n iu a p r o b a ty P o s e ls tw a .
A p ro b a ta P o s e ls tw a R P w B e r lin ie p o d p is a n a p rz e z dir. E u g e n iu s z a Z d r o je w s k ie go (z a stę p c a r a d c y do s p r a w e m ig ra c y jn y c h ) n a d e s z ła d o K o n s u la tu R P w O lsz ty n ie w d n iu 20 lis to p a d a I9ÖU r. C z y ta m y w n ie j m ię d z y in n y m i: „ P o ru s z o n y w p is m a c h z dirnia 9-go c z e rw c a rb . N o.T.646/31 i 16 c z e rw c a 19Э1 r. N o Т.657/Э1 p r o j e k t z a ło ż e n ia m u z e u m p o lsk ie g o w O ls z ty n ie P o s e lstw o u w a ż a z a b a rd z o c elo w y i sąd z i, ż e ta w ła śn ie fo r m a d z ia ła n ia n a jb a rd z ie j n a d a w a ła b y s ię d o w y k o rz y s t a n ia w ra m a c h T o w a rz y s tw a N a u k o w e g o , o k tó ry m p is a ł K o n s u la t w p iś m ie z d n ia -19-g o c z e rw c a rb . No.T.633/31 a P o s e lstw o w p iś m ie z d n ia 20 w rz e ś n ia rb . N o .T .2346/31”.
U w z g lę d n ia ją c c a łą s p e c y fik ę s p o łe c z n o -p o lity c z n ą W a rm ii o k re s u m ię d z y w o je n n e g o n ie w y d a je s ię s łu s z n e w in ić r u c h u p o lsk ie g o za n ie z re a liz o w a n ie p r z e d s ta w ionego w y ż e j p ro je k tu . W c ie le n ie w ży cie k o n c e p c ji m u z e u m p o lsk ie g o w O lsz ty n ie
272 A N T O N I S O Ł O M A
w ó w c ze sn y ch w a ru n k a c h b y ło ró w n ie n ie m o ż liw e ja k i n ie b e z p ie c z n e . S a m f a k t je j p o w s ta n ia s ta n o w i w y ra z tro s k i p o lsk ie g o r u c h u n a ro d o w e g o o g ro m a d z e n ie i e k s p o n o w a n ie w sz y s tk ic h ty c h m a te ria łó w , d o k u m e n tó w i o b ie k tó w , k tó r e u w y d a tn ia ć m ia ły w a rto ś c i p o ls k ie j k u ltu r y . P o tr z e b a i o b o w ią z e k ta k ie g o u k ie r u n k o w a n ia p r o g r a m u m u z e u m w y n ik a ła z p o lity c z n y c h i s p o łe c z n y c h n a c ji n a ro d o w y c h , a ta k ż e z n a u k o w e j rz e te ln o ś c i b a d a ń . P rz y to c z o n y m e x te n s o w n in ie js z y m a r ty k u le p i e r w szy p r o je k t m u z e u m p o ls k ie g o w O lsz ty n ie z a c h o w a ł d o -dziś z n ac z n e w a lo ry a k t u a l n ości o ra z d u ż e w a rto ś c i h is to ry c z n o -p o z n a w c z e . T H E F IR S T P R O G R A M M E O F T H E P O L IS H M U S E U M IN O L S Z T Y N O F 1931
