A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA ,10, 1981
E h re n frie d P ausenb erger *
WSPÓLNE PRZEDSIĘWZIĘCIA (JOINT VENTURES)
NARZĘDZIEM ROZWOJU КООРЕИАСЛ MIĘDZY WSCHODEM A ZACHODEM?
I . Punkt w y jśc ia 1 sprecyzow anie zag ad n ien ia
Zarówno rząd y krajów s o c ja lis ty c z n y c h , Jak i k a p i t a l i s t y c z -nych dążą zdecydowanie do p o p ie ra n ia 1 ro z s z e rz a n ia handlu mię-dzy Wschodem a Zachodem. Chroniczny b rak równowagi w handlu za-granicznym doprow adził k r a je Wschodu do o g ran ic zeń dewizowych, a tym samym- do k o n ieczn o ści r e s t r y k c j i w im p o rc ie . O granicze-n i a hagranicze-ndlu zag ragranicze-niczgranicze-nego o zgranicze-n ac zają Jedgranicze-nak rezy g granicze-n a cję z korzy-ś c i gospodarczych, o siąg aln y ch poprzez wzmocnienie p o d z ia łu p r a -cy w ramach gosp od arki św iato w ej.
- S ta r a ją c s ię rozw iązać ten dylem at gospodarczy, n ie k tó r e k r a je "bloku wschodniego” s ta w ia ją o s ta tn io na m ożliw ości, Ja-k ie o tw ie ra ją międzynarodowe wspólne p rz e d s ię w z ię c ia ( J o i n t ven-t u r e s ) . W wydanej la ven-te m 1977 r . u sta w ie , 'W ęgierska R epublika Ludowa z n io s ła o g ra n ic z e n ie d o p u szczające in w e s ty c je z a g ra n ic z -n e Jedy -nie w form ie h o ld i-n g u 1 . W PRL obow iązują od maja 1976 r . p rz e p is y prawne, k tó r e w yraźnie zezw alają na zachodnie in w esty -c j e k a p i ta łu i tw orzą warunki n iezw ykle.,a tra k c y jn e d la
zachód-* P r o f . d r , kierow nik Zakładu Ekonomiki P rz e d się b lo rstv /a VII (p r z e d s ię b io r s tw a międzynarodowe) w U n iw ersytecie im. J u s tu s a L ie b ig a w G iessen (RFN).
1 Z arządzenie M in ie tra Finansów W ęg iersk iej R epublik i Ludo-w ej n r 28/1977 zmodyfikowało za rz ą d z e n ie n r 28/1972 o tw orze-n iu gospodarczych spółek handlowych z udziałem zagranicznym .
2'
n ic h inw estorów . Zgodnie z tyra, w z a k re s ie rz e m io sła i u słu g (h a n d e l wewnętrzny, gastronom ia, h o te la r s tw o ) możliwe są p ełn e
(100?«) u d z ia ły k a p ita łu zag ran iczn eg o ; w innych d z ie d z in a c h go-s p o d a rk i, sz c z e g ó ln ie w przem yśle, dopuszczalne są w z asad z ie z a g ra n ic z n e u d z ia ły k a p ita łu , jakkolw iek in w e s to r zagraniczny musi tu zadow olić s i^ niepełnym udziałem , a więc n a sta w ić s ię n a p rz e d się b io rstw o p a r tn e r s k ie z państwem polskim Jako wspól-n ik iem .
W ZSRR zlecono g ru p ie badawczej z Akademii Nauk zbadanie mo-ż liw o śc i u d z ia łu zagranicznego w zakładach krajow ych. Także z CSSR napływ ają in fo rm a c je , że probiera ten dyskutowany j e s t na forum rządowym. W ostrożnym s tw ie rd z e n iu w a k c ie końcowym KBWE z H elsin ek (1975 r . ) państwa s y g n a ta riu sz e k o n s ta tu ją , że " sp ó łk i . m ieszane mogą być k o rzy stn e" d la k o o p e ra c ji między Wschodem a
x Z achodem .
W d a ls z e j- ę z ę ś c i a rty k u łu z o s ta n ie rozważony problem , czy w spólne p rz e d s ię w z ię c ia ( j o i n t v e n tu r e s ) stanow ią in stru m e n ty n a-d a ją c e s ię do p o le p sz e n ia k o o p e ra c ji między Wschodem a Zachodem i czy mogą p rzy cz y n ić s ię do p rzez w y ciężen ia b a r i e r w handlu zagranicznym . Należy p rzy J;ym sięg n ąć do dośw iadczeń poczynio-nych zarówno w k ra ja c h zachodnich, Jak i - aczkolw iek w skrom-nym z a k re s ie - w k ra ja c h Europy w sch o d n iej.
We w stępnej o z ę śc i ty ch rozważań n ależy p rz e d sta w ić p o ję c ie i i s t o t n e formy wspólnych p rzed się w zięć ( J o i n t v e n tu r e s ) .
P rzez wspólne p rz e d s ię w z ię c ie n a le ż y rozumieć sam odzielny z a k ła d , poprzez k tó ry dwa lu b w ięcej p rz e d s ię b io rs tw r e a l i z u j e
^ Z arządzenie Rady M inistrów PRL z 14.5.1976 Г. dotyczące U- d z ie la n ia zezwoleń zagranicznym osobom prawnym i fizycznym na wy-konywanie o k reślo n y ch czynności gospodarczych, ja k również za-rz ą d z e n ie M i n i s t r a Finansów z '2 6 '.5.1-97& Г. o prow adzeniu kont bankowych o la cudzoziemców dewizowych o raz o tra n s a k c ja c h dew izo- wych spółek raieszanycn.
Dokument końcowy. KBWS (K o n fe re n c ja B ezpieczeństw a i Współ- p rą c y - w: e u ro p ie ), ro z d z ia ł "K ooperacja przem ysłowa".
I I . P o ję c ie 1 formy wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia ( j o i n t v e n tu re - J.V ’.Ü)
zało żo n ą na czas d łu ż szy k o o p erac ję p a r tn e r s k ą . P a rtn e rz y koo-p e r a c y jn i koo-p rzen o szą o k reślo n e zadania częściow o ze spektrum swor
J e j d z ia ła ln o ś c i na wspólne p rz e d s ię w z ię c ie i o czek ują od wspó-l n e j r e a wspó-l i z a c j i ty c h zadań częściow ych lep szeg o s p e łn ia n ia i n -dywidualnych celów p rz e d s ię b io r s tw . To samo dotyczy przypadku, gdy wspólne p rz e d s ię w z ię c ie podejmowane J e s t w c e lu re a liz o w a -n i a -nowych, d otąd n ie w ypełnianych zadań.
J e ż e l i ch o d zif o typowę zakresy d z ia ła n ia wspólnego p r z e d s ię -w z ię c ia , w l i t e r a t u r z e i d y sk u sjach z praktykam i wymienia s ię p rzed e wszystkim 3 zakresy f u n k c ji:
- b ad anie i rozw ój, /
- e k s p lo ra c ja surowców i e n e r g i i,
- prod uk cja z dużym udziałem in n o w a c ji.
Wspólne w y p ełn ian ie tego ro d z a ju zadań w iąże s i ę p rzed e wszy-stk im z pewnym ryzykiem p olitycznym , a le ważkim argumentem wy-d a je s ię być ta k ż e ro z ło ż e n ie c ię ż a r u fin an so w an ia .
Teza, według k t ó r e j wspólne p rz e d s ię w z ię c ia w y stęp ują głów-n ie w przem ysłach, w k tó ry c h prowadzi s i ę intensyw ne badania zw iązane z postępem , o d u żej z a w a rto śc i ryzyka, n ie wytrzymuje em pirycznej w e r y f ik a c ji. Liczbowo przew ażają w spólne p rz e d s ię -w z ię c ia , -w k tó ry c h -w spó ln ie podejmo-wana J e s t opanowana techno-lo g ic z n ie p ro d u k cja , ja k te ż z b y t. Najnowsze b ad an ia em pirycz-ne w R epublice F e d e ra ln e j Niemiec prowadzą do w niosku, że n ie
j e s t możliwe u s t a l e n i e d la wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia zakresu j e -go typowej d z iałaln o śc i* * .
Podstawą wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia J e s t umowa między p rzed - slv jb io rstwamiudziałowcami (umowa d otycząca k o o p e ra c ji, p a r tn e r -stwa lu b z a s a d ), w k t ó r e j zaw arte są głów nie u s t a l e n i a d o ty czą-ce n astę p u ją c y c h zagadnień;
- przedm iotu k o o p e ra c ji,
- formy praw nej i o rg a n iz a c y jn e j wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia , - wyposażenia w fundusze p rz e z wspólników,
- spraw ności wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia ,
- podejmowania wspólnych d e c y z ji, łą c z n ie z łagodzeniem kon-f lik tó w ,
- ro zw iązania k o o p e r a c ji.
. ^ Główna o p in ia Komisji Konopolowej 1973/1.975 í Możliwa J e s t r a c z e j k onk urencja, Baden-Baden 1977, s . 491.
Wspólne p rz e d s ię w z ię c ie ro z w ija d z ia ła ln o ś ć zgodnie z wolą p a rtn e r ó w ; j e s t z ależn e od swych p rz e d s ię b io rs tw -m a te k i prowa-dzi z nim i z -re g u ły wymianę g o sp od arczą. Tak więc wspólne przed-s ię w z ię c ie r e a l i z u j e swoje zad an ia u zg ad n iają c na b ieżąco swą d z ia ła ln o ś ć z p rzed sięb io rstw am i-m atk am i.
I s t o t n e j e s t przy tym, że żaden z partnerów n ie może zmajo- ryzować innego lu b in nych, le c z jako ść p a r t n e r s k i e j k o o p e ra c ji zachowana z o s ta je przez konieczność procesu u z g a d n ia n ia między p a rtn e ra m i, łą c z n ie z ochroną m n iejszo ści w przypadku w ięk szej lic z b y p artn e ró w .
2• F om y wspólnych p rzed się w zięć
V/ c e lu z id e n ty fik o w a n ia n ajw aż n iejszy c h form wspólnych p rzed -s ię w z ię ć , a u to r przyjm uje za punkt w y jśc ia p r o s ty przypadek' wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia d w u p artn ersk ieg o . W i d e a l n i e typowym przypadku sym etrycznego wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia o b aj p a r tn e -rzy mają po 50?i u d z ia łu w łasnego k a p i t a ł u . Asymetryczne wspólne p rz e d s ię w z ię c ie p o w staję wówczas, gdy jeden z partn eró w . p o siad a więKszośó k a p ita łu ; j e ś l i w iększość k a p ita łu w z ra s ta powyżej 755», to wówczas, według w szelk ich r e g u ł, dominujący wpływ p a r t - n e ra z większym k ap itałe m może być ta k s iln y , a wpływ p a r tn e r a z mniejszym k ap itałe m ta k s ła b y , że n ie może być mowy o w s p ó l -nym p rz e d s ię w z ię c iu w peł-nym znaczen iu tego słow a'’.
J e ś l i oba p rz e d s ię b io rs tw a » p a rtn e rsk ie usytuowane są w je d -n e j i t e j samej gospodarce -narodow ej, to tw ór kooperacyjny d a je s i ę wtedy 'o k r e ś lić jako narodowe wspólne p rz e d s ię w z ię c ie ,, n i e -z a le ż n ie od te g o , czy ma ono swą s ie d z ib ę w k r a ju , czy za g ra -n ic ą . J e ś l i n a to m ia st oba p rz e d s ię b io rs tw a p a r tn e r s k ie pochodzą z różnych gospodarek narodowych, pow staje wówczas1 międzynarodo-we wspólne p rz e d s ię w z ię c ie , mające swą s ie d z ib ę w jednym z k r a
-jów, г k tó ry ch pochodzą p a rtn e rz y , lu b w k r a ju trz e c im .
Czynnlkifvi s ilr jie charakteryzujący« wspólne p rzed sięw zięcie j e s t statutowy charakter udziałowców, a.'więc to , czy chodzi o
** Z podobnych wzglądów. ta k ż e § 23 ro z d z , 2, s . 3 Ustawy p rzeciw og raniczaniu. k on k u ren cji o k re ś la co, n a jiu n ie j 25-pro.cen- towy uriiiląf 4wĆęh -p rz e d się b io rstw jako warunek i stn i« rd ri wspól-nego pŕ г. v i '$X ęw z l o i a .
pryw atne p r z e d s ię b io r s tw a , cry o in s ty t u c je państwowe. Nasze szcze g ó ln e z a in te re s o w a n ie dotyczy ta k ie g o uk ład u, przy którym p rz e d s ię b io rs tw o pryw atne tworzy spółkę z i n s t y t u c j ą państwową ( s p ó łk a m ieszana, mixed v e n tu r e ) . J e ś l i zachodnie p r z e d s ię b io r -stwo pryw atne prowadzi wspólne p rz e d s ię w z ię c ie z i n s t y t u c j ą pań-stwową k r a ju s o c ja lis ty c z n e g o , w tymże k r a ju , to p o w staje wów-c z a s system powiązań międry gospodarkami o e le m e n ta rn ie różnych zasad ach u stro jo w y ch . P e rlm u tte r w skazuje na n ie z a le ż n y od id e -o l-o g i i c h a r a k te r teg o ro d z a ju w sp ó ln y ch 'p rzed sięw zięć i p rzep o-w iada im dużą p rz y s z ło ś ć ^ .
W schem acie na r y s . 1 zestaw ione są p r z e j r z y ś c ie wspomnia-ne formy, przy czym szczegółowa s tr u k tu r a podana j e s t ty lk o d la n a jw a ż n ie jsz e g o przypadku (międzynarodow e wspólne p rz e d się w z ię
-c i a w k r a ju po-chodzenia jednego z udziałow ców ). Wspólne przedsięwzięcia ( jo in t venture } ■■ Г “ "
narodowe
_ L _
k r a j zagranica
p ryw atn e« p ryw atn e- państwowe
- prywatne -p a ń stw o w e -państw ow e
fsoófka m ie s za n a ]
R ys. 1. Schemat form wspólnych p rzed się w zięć
*** * P ośw iadczenia krajów żachodnlch
Dla oceny szan s powodzenia n ie z a le ż n y c h od id e o lo g ii w spól-nych p rz e d się w z ię ć k o rzy stn e są bez w ą tp ie n ia ta k ż e t e doświad-c z e n ia , k tó ry ch dokonano w k r a ja c h zach od nich. Spośród w a ż n ie
j-—"7“ . ■ , - ■■
H. V. P e r 1 m u t t e r , The M u ltin a tio n a l Firm and th e F u tu r e , [w:] D. H. В 1 a k e [ e d , ] , The M u ltin a tio n a l Ć drpo ratio n,
"The Annuals o f th e American Academy o f P o l i t i c a l and S o c ia l Cor-p o r a tio n s " 1972, v o l. 403, s . 139-152. kraj pochodzenia I jednego z partnerów ] I międzynarodowe — i— i k r a j trzeci
szych aspektów , tr z y wydają s i^ mieć szczególn e z n a c z e n ie : go-towość p rz e d s ię b io r s tw do tw o rzen ia międzynarodowych wspólnych p rz e d s ię w z ią ć , zn aczen ie ic h i l o ś c i , ja k również problem s t a -b il n o ś c i tego ro d z a ju k o o p e r a c ji. Na po czątek n ie c h będą p rz e d -staw io n e dane o w yrdarze ilościow ym .
1. Rozpow szechnienie wspólnych p rz e d się w z ię ć
A. Według swej lic z b y i zn aczen ia gospodarczego, w spólne p rz e d s ię w z ię c ia mają dużo wyższą ra n g ę , n iż im to s ię o g ó ln ie p rz y z n a je . W swym najnowszym spraw ozdaniu Komisja Monopolowa R e p u b lik i F e d e ra ln e j Niemiec p r e z e n tu je d la k r a ju k ilk a danych, k tó r e - o i l e wiadomo - po r a z pierw szy dokumentują niezw ykle duże zn aczenie wspólnych p rzed się w zięć . B adania 100 p r z e d s ię -b io rs tw o n ajin ten sy w n iejsz y m o -b ro c ie ( -b e z -banków i u -b e z p ie c z e ń ) d a ły d la reku .1974 n a s tę p u ją c y o b raz:
- między 100 największym i p rzed się b io rstw am i z n a jd u je s ię
8 wspólnych p rz e d się w z ię ć o o b ro ta c h rocznych od 1 ,4 mld mk (H esserschm it-BOlkow-Blohm GmbH) do 11,9 mld mk (R u h rk o h le AG);
O li c z b a wspólników d ocho dziła przy tym do 16 (A ra l AG) 5
duże zn ac zen ie o s ią g a ją w spólne p rz e d s ię w z ię c ia ta k ż e j a -ko in s tru m e n t łą c z ą c y . Ś c ie le 70?» p rz e d s ię b io rs tw o n a j s i l n i e j -szym o b ro c ie p o sia d a p r z e d s i ę b i o r s t w a - f i l i e . K ilk a p r z e d s ię -b io rs tw z kręgu "100 n ajw ięk szy ch 1* ma u d z ia ł w niezw ykle w ie l-k i e j l i c z b i e w spólnych przedsię.w zięć, n p . Veba w 93, E s te l w 87, Thyssen w 36; ogółem d a je s ię wymienić 12 p r z e d s ię b io rs tw ma-ją c y c h u d z ia ł w 30 lu b w ięce j wspólnych p rz e d s ię w z ię c ia c h .
B. Nie ma żadnych obszernych i dokładnych danych d o ty c zą-cych rozpow szechnienia międzynarodowych wspólnych p r z e d s ię -w z ię ć . Dla R ep u b lik i F e d e ra ln e j Niemiec zag ra n iczn y u d z ia ł k a - p i t a ł u w krajow ych p rz e d się w z ię c ia c h podawany J e s t , ja k widać
'•v;' ■4' ■ . ' ■ ■ ' ' ’ .'.ľ. • . ' ‘ ' '
n a ta b . 1.
P e r l m u t t e r , op . c i t . , s . 1б8 i n ,
6 GmbH - sp ó łk a z o g ran iczo n ą o d p o w ied zialn o ścią ( G e s e l l -s c h a f t m it „ b e -s c h rä n k te r H aftu n g ), AG spółka ak cy jn a (A k tie n g e
T a b e l a 1 Z agraniczny u d z ia ł k a p ita łu w p rz e d się b io rstw a c h RFN
U dział k a p ita łu nominalnego RFN w p rz e d się b io rstw a c h
%
P rz e d się w z ię c ia z udziałem zagranicznym lic z b a abso-lu tn a % k a p ita ł nom inal-ny min mk % Do 25 26-50 w tym: d o k ła d n ie 50 51-90 91-100 751 1 309 (782) 1 362 7 61$ 6 ,7 12.5 (7 ,0 ) 12,2 6 8.5 6 619 0 055 (3 236) k ú 39 50 563 13,3 15,2 (6 ,5 ) 9 ,8 61,5 Ogółem 11 121 .100 49 676 100
Ź r ó d ł o : Sprawozdanie m iesięczne D eutsche Bundesbank, l i s t o p a d 1974, s . 2o.
I n t e r p r e t u j ą c przed staw io ną ta b . 1 n á le ty uw zględnić, że w ięk szoić udziałów zagranicznych podaria j e s t przy jednym p rzed-s ię w z ię c iu i że agregowane fią te ż u d z ia ły b e zp o śred n ie i- p o ś r o d - n i e . Uwzględniając to można s t& io rd z ić , że u d z ia ły zag ran iczn e
w
firmach RFN mają w znacznej c z ę śc i p rz e d s ię b io rs tw dominujący ch arak ter. Godny uwagi j e s t ta k że n ie w ie lk i u d z ia ł p ary ta ty w - nyoh wspólnych p rze d sięw z ięć .Dokładnej lic z b y wspólnych p rzed się w zię ć n ie da s ię wyprowa-d z ić z przewyprowa-dstaw ionych wyprowa-danych. Wewyprowa-dług oszacowań, u wyprowa-d z ia ł Ich w o g ó ln ej l i c z b i e sp ó łek z udziałem zagranicznym wynosi 15-20^.
Dla n ie m ie c k ic h in w e s ty p ji b e z p o ś re d n ic h 4 za g r a n ic ą , s t a t y - s ty k a urzędowa podaje wprawdzie re g io n a ln ie i sektorowo p o d zie-lo n e w a rto ś c i, a le n ie podaje żadnych danych co do s tr u k tu r y u - d z i a ł u . S tw ierd za s ię je d y n ie , że 3 8,5 mid DM udziałów z a g ra n i-cznych d a je s ię p o d z ie lić na thzy grupy, ( t a b . 2 ) .
Z agraniczne in w e s ty c je b ezp o śred n ie północnoam erykańskich p rz e d s ię b io rs tw odnoszą s ię ty lk o w n ie w ie lk ie j c z ę ś c i do w spól-nych p rz e d s ię w z ię ć .
T a b e l a 2 .Struktura ud zia łó w przemysłu RFN
w inwestycjaci» zagranicznych stanú w dniu 5 0 .6 .1 9 7 7 r . )
Wysokość u d z ia łu 1-Ild mk 7°
Kwota ud2i a ł u p o n iž ej 50'/Ь 6,207 16, 1 Kwota u d z ia łu powyżej 50p 28,678 74 ,5 Prawnie n ie sam o d zieln e f i l i e
zag ra n iczn e 3,623 9 ,4
Ogółem 38,508 100
Według badan empirycznych u d z ia ł te n s ię g a raniej n iż je d n e j t r z e c i e j ' .
2 . Gotowość międzynarodowych p r z e d s ię b io r s tw do tw orzeni a wspólnych p rz e d sięw zięć
Międzynarodowe p rz e d s ię b io rs tw a p r e f e r u j ą na ogół przy i n -w esty cja ch zagran iczny ch -w 100JÓ p r z e d s i ę b i o r s t -w o - f i l i ę . Z am * ry k ań sk ich p r z e d s ię b io rs tw pochodzą dane, że n ie je d n o k ro tn ie wo-l ą one zrezygnować z rynku n iż zaakceptować wspólne p r z e d s ię -
10
w z ię c ie . Podaje s ię 3 n a s tę p u ją c e główne przyczyny ta k ie g o zachow ania;
1) Wysoki s to p ie ń j e d n o lit o ś c i k iero w nictw a, konieczny d la r e a l i z a c j i efektów pow iązania w międzynarodowym k o n c e rn ie , d aje s i ę o siągn ąć ty lk o w przypadku stuprocentow ych p rz e d s ię b io rs tw - - f i l i A . Przeciw staw nych in te re s ó w m n iejszo ści n ie tr z e b a w tym
przypadku b rać pod uwagę.
2 ) Z ab ezp ieczen ie sp ecy ficzn eg o d la p rz e d s ię b io rs tw a know- -how p rz e d niewłaściwym wykorzystaniem p rz e z fak ty czn y ch lu b .
po-P or. J . M. S t o p f o r d, L. T. W e 1 1 s . Managing th e M u ltin a tio n a l E n te r p r is e , London 1972, s . 100 i n .
P o r. m. i n . J . L a p a 1 o m b a r a , Ü. й 1 a n k, Mul-t i n a Mul-t i o n a l C o ro o ra Mul-tio n s in Com paraMul-tive P e r s p e c Mul-tiv e , C onference b o ard R epo rt No. 725, New York 1977, s . 37.
te n c ja ln y c h konkurentów może być o s ią g n ię te ty lk o p rzez tę s tr a -t e g i ę .
3 ) Autonomiczne dysponowanie pełnym zyskiem po o d ję c iu po-datków przypada ty lk o jednemu w ła ś c ic ie lo w i.
J e á l i międzynarodowe p rz e d s ię w z ię c ie przy p rz e n ik a n iu na ob-cy do t e j pory rynek deob-cyduje s ię na w spćlne p rz e d s ię w z ię c ie , ch o ciaż s t o i p rzed nim tak że a lte rn a ty w a stuprocentow ego p rz e d - s i ę b i o r s t w a - f i l i i , to zachodzi to d la te g o , że p a r tn e r miejscowy:
- kompensuje sp ecy ficzn y d e f ic y t know-how d la swego k ra ju , - p a rty c y p u je we wprowadzeniu k a p ita łu i p r z y ję c iu ryzyka, - u ła tw ia d o jś c ie do odpowiednich w ładz, p u bliczny ch zamó-w ień, do rynku kapitałozamó-w ego i t p . ,
- zapobiega możliwym awersjom w stosunku do d z ia ła ln o ś c i go-sp o d a rc z e j cudzoziemców.
Zdobycie nowego rynku j e s t w w ielu przypadkach n i e do po-m yślenia bez u d z ia łu p a r tn e r a po-miejscowego. O czyw iście w ła śn ie teg o ro d z a ju wspólnym przedsięw zięciom g ro zi n ieb ezpieczeństw o li k w i d a c ji , skoro ty lk o dokona s ię in t e g r a c j a rynkowa. F ak ty cz-n i e dochodzi do skutku w iększa i l o ś ć wspólcz-nych p rz e d się w z ię ć , k ied y a lte rn a ty w ą stuprocentow ego p r z e c i 3 i ę b i o r s t w a - f i l i i wyklu-czona j e s t p rz e ? k r a j dokonujący in w e s ty c ji. Międzynarodowe p rz e d s ię b io rs tw o musi w tym przypadku dokonać wyboru mi\‘dzy r e -zy g n acją z in w e s ty c ji b e z p o ś re d n ie j a wspólnym przedsięw zięciom . D ecyzji na korzyść wspólnego p rz e d się w z ię c ia n a le ż y oczekiwać wówczas, gdy
- b ra k u je a tra k c y jn y c h a lte rn a ty w in w esty cy jn y ch w innych k ra ja c h ,
może być zapewniony w y starczaJący wpływ na kierow anie i n -teresem wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia ,
- n ie
są
do z re a liz o w a n ia w in n y sposób fundam entalne c e le p rz e d s ię w z ię c ia , ja k zapew nienie surowców, zapew nienie so b ie o - b ecno áci na rosnącym rynku i t p . ,- panuje o g ó ln ie odpowiedni k lim a t inw estycyjny (g w a ra n c ja w ła sn o śc i, S2anse zysku, tran sfero w o ść zysku i k a p ita łu i i n . ) .
W swoim studium empirycznym Stopfo rd i W ells sądzą, i ż mogą udokumentować, że w iększą gotowość do tw o rzen ia międzynarodowych wspólnych p rzed sięw zięć wykazują te p rz e d s ię b io rs tw a , k tó r e
- d z i a ł a j ą w c e lu uzyskiw ania aurowcćw, - mają heterogenny program wyrobów,
- p rz e d k ła d a ją nabywanie firm i s tn i e ją c y c h nad tw o rzen ie f i r n .
Gotowość tę w yrażają n a to m ia s t w n ie w ielk im s to p n iu p rzed -s ię b io r-s tw a z
- wysokimi kosztam i b adania i rozw oju ( wysoka intensyw ność in n o w a c ji),
- wysoką c e n t r a l i z a c j ą d e c y z ji,
1Л - s i l n ą sk ło n n o ś c ią do tw o rzen ia własnych ośrodków zbytu W l i t e r a t u r z e spotyka s ię rów nież te z ę , że gotowość do two-r z e n ia międzynatwo-rodowych wspólnych p two-rzed sięw zięć m a leje , gdy c e le zysku dominują ' nad dążeniem do o b ro tu i c e le krótkoterm inow e
1 2 staw ian e są wyżej n iż długoterm inowe .
O gólnie n a le ż y s tw ie r d z ić , że międzynarodowe p r z e d s ię b io r -stw a dążą wprawdzie ja k przedtem do opanowania s ie d z ib z a g ra n i-cznych, Są jednak c o ra z b a r d z i e j gotowe do akceptow ania tak że w spólnych p rz e d się w z ię ć , o i l e ty lk o w z ra s ta ją c a l i c z b a krajów z powodów gospodarczych lu b p o lity c z n y c h u tr u d n ia lu b hamuje opa-nowanie krajow ych sp ó łek p rz e z cudzoziemców. Nie ma praw ie k ra ju ro z w ija ją c e g o s i ę , k tó ry zagranicznego in w e s to ra n ie o d e sła łb y do wspólnego p rz e d s ię w z ię c i^ .
o ' ’ . •
3. S ta b iln o ś ć międzynarodowych wspólnyoh p rzed się w zięć Oczekiwany c z a s trw an ia międzynarodowych wspólnych p rzed-się w z ię ć o c e n ia n i j e s t w nowszej l i t e r a t u r z e jak o w zględnie ma- ł y . W iebezpioczeństwo d la trw a n ia wynika n ie je d n o k ro tn ie z d^- to n i ą in w e sto ra zagranicznego do te g o , aby po zakończeniu fazy budowy wzmocnić swój wpływ na p o lity k ę gospodarczą wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia p rz e z zw iększenie sw ojej kwoty u d z ia łu . Zrozumia-ł e może być to sz ć z e g ó ln ie w ty c h przypadkach, w k tó ry ch p rzez p r z y ję c ie p a r tn e r a lo kaln ego zysk uje s ię sp e c y fic z n e d la dane-go k ra ju , in fo rm a c je o środow isku. Motyw te n t r a c i na znaczeniu w raz z rosnącym doświadczeniem handlowym w prow adzeniu In te re só w na nowym rynku; suprem acja p a r tn e r a miejscowego w z a k r e s ie i n
-АЛ ■ ■
L a p а 1 o m b a r a , B l a n k , M u ltin a tio n a l
Corpo-r a t i o n s . . . , s . 1Q7 i n . , 102. ’ '
fo rm a c ji z o s ta je zniwelowana, p r z e z co zan ik a baza d la koopera-c j i .
S ta b iln o ś ć wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia J e s t poza tym w za sa -d z ie zagrożona p rz e z sprzeczność in te re s ó w dwóch różnych p a rtn e -rów, k tó ra w y łania s ię sz c z e g ó ln ie przy d ecyzjach dotyczących zysku, kwoty e k sp o rtu , cen tran sfero w y ch i i n . W łaśnie w p rzy -padku międzynarodowych wspólnych p rzed się w zięć n a tę ż e n ie k o n f li-k tu w ynili-kające z h etero g en n o ści p artn erów j e s t n ie z m ie rn ie ob-c ią ż a j ą ob-c e .
Duży wpływ na s ta b iln o ś ć międzynarodowych wspólnych p rzed -s ię w z ię ć wydają -s ię mieć ta k że warunki środow iska. J e ś l i p a r t -n e rz y przy tw o rze-niu wspól-nego p rz e d s ię w z ię c ia t r a f -n i e o c e n ili czy n n ik i środow iska, a te s ię z czasem n ie z m ie n iły , to n ie ma wtedy negatywnego wpływu na i s t n i e n i e wspólnego p rz e d się w z ię cia. P ogo rszen ie k lim a tu inw estycyjnego byłoby n a to m ia s t o b c ią -żeniem wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia , mogącym w danym przypadku do-prow adzić do re z y g n a c ji in w e s to ra z a g ra n iс znego. J e ś l i k r a j z góry wyklucza a lte rn a ty w ę " u d z ia łu w ięk szo ści" d la in w e sto ra zag ra n iczn e g o , to b ę d z ie to wprawdzie zm niejszać zasadniczo go-towość do in w e s ty c ji, a le zwiększać s ta b iln o ś ć realizow anego wspólnego p rz e d s ię w z ię c ia , ponieważ in w e sto r zag ran iczn y n ie mo-że spodziewać s ię r o z s z e rz e n ia swego wpływu.
IV . D oświadczenia krajów^wschodnich
Od szeregu l a t i s t n i e j ą w k ilk u wschodnich gospodarkach n a -rodowych wspólne p rz e d s ię w z ię c ia z udziałem p rz e d s ię b io rs tw za- ch o d n ich . Zgromadzone dane na tem at ic h występowania 2 o s ta ły zestaw ione-w ta b . 3.
V
V B u łg a r ii, CSRS* NRD i ZSRR utrzymywanie zasady państwowej w ła sn o śc i środków p ro d u k cji wydaje s ię p rzeszk ad zać d otychczas
powstawaniu ' sp ó łe k m ieszanych. W PRL a r ty k u łu je s ię we wapomnia'- nych p rz e p isa c h prawnych z mają 1976 r , gotowość państwa do
ak-ceptow ania w łasn o ści inw estorów zag ran iczn y ch .
Rządy krajów s o c ja lis ty c z n y c h dążą do o s ią g n ię c ia w p rzy - padku spółek m ieszanych głów nie dwóch celów: poprawy sw ojej sy-t u a c j i dewizowej i parsy-tycypow ania w zachodinięh sy-techn o lo g iczn y ch • kńow-how« Możliwość dysponowania nowoczesnymi techn olog iam i bez
5б _ _ ä h ra n fr ieU Jąuso_nbergor _ _________ w ł a s n y c h b a d a ń p rzy n o si k o rz y śc i czasowe i o b n iż e n ie kosztów,
pro-d u k c ji o raz o tw ie ra d ro g i do w yższej w y dajno ści. Na t e j p o d s ta -wie moina oczekiwać pozytywnych efektów zew n ątrzgo spo darczych ,a m ianow icie s u b s ty tu c ji im portu i r o z s z e rz e n ia e k s p o rtu , k tó re ze s ^ e j stro n y prowadzą do zlikw idow ania lu k i dew izow ej.
T a b e l a 3 Wspólne p rz e d s ię w z ię c ia w k ra ja c h s o c ja lis ty c z n y c h
K raj u tw orzenieP ierw sze J.V .
Liczba wspólnych / p rz e d się w z ię ć
ogółem niem ieck iu d z ia ł
Ju g o sław ia 1Э67 150 35
Rumunia 1971 6 2
Węgry 1972 3 1
O ddziaływ ania wewnątrz i zew nątrzgospodarcze s p ó łk i m iesza-n e j wychodzą ta k ż e poza c z y s te umowy lic e iesza-n c y jiesza-n e lu b k oo p eracje p rojek to w e ( w spólne wykonanie dużych u rz ą d z e ń ), ponieważ t r a n s -f e r te ch n o lo g ic zn y n ie o g ra n ic z a s ię do o k reślo nego d n ia , le c z pow tarza s ię i trw a d a l e j .
Oczekiwania partn erów wschodnich d otyczące dysponowania z a -chodnimi know-how wydają s ię o g ó ln ie s p e łn ia ć . C ele wyraźnego r o z s z e rz e n ia e k sp o rtu do krajów zachodnich o siąg an e b y ły n a to -m ia s t ty lk o w ty c h przypadkach, w -których z góry zaplanowane by-ło u do skonalenie systemu p ła c ( n p . zakłady o d zieży w ie rz c h n ie j w J u g o s ła w ii) .
Powodzenie зр/ ł e k mieszanych z ależn e j e s t od szereg u czyn-ników . ííajnowsze dośw iadczenia w skazują na to , że n a le ż y zwró-c i ć uwagę zarówno na wybór programu p ro d u k c ji, jak te ż na formę w łącz en ia w gospodarkę narodową.
P rzy k ład n a s ta w ie n ia p ro d u k c ji w rumuńskim HElarom ie% wspólnym p rz e d s ię w z ię c iu z partnerem fran cusk im , k tó re produko-wało wysoko skomplikowane u rząd z en ia elektrom edyczne, w ekazuje, że w pierwszym o k r e s ie w spółpracy Wschód-Zachód efektyw niejszym polew d z ia ła n ia J e s t p ro du kcja dóbr masowych, lu b pro du kcje o d o j r z a ł e j te c h n ic e .
J e ż e l i chodzi o w łączenie w gospodarkę narodową, to rumuń-sk i system enklaw d la rozw oju sp ó łek mieszanych wydaje s ię być bardzo szkodliw y, ponieważ t r a k t u j e je jako cudzoziemców dewizo-wych i zmusza do zakupu i sprzedaży w w alu cie z a g ra n ic z n e j. Jak św iadczy o tym w zględnie duża lic z b a spó łek m ieszanych, J u g o s ła -w ia z n a la z ła n a j b a r d z ie j odpowiednią formę i n t e g r a c j i poprzez
system , k tó ry zaw iera s iln e elem enty rynkow ogospodarcze i s t a -w ia s p ó łk i mieszane na ró-wni z miejsco-wymi.
Dla p a r tn e r a zachodniego wspólne p rz e d s ię w z ię c ie j e s t i n -strumentem u rz e c z y w is tn ia n ia poszczególnych gospodarczych celów w zro stu i zysku. Tak więc w ie le p rz e d s ię b io rs tw dąży do in t e n
-syw niejszego w y ko rzystan ia rynków w sch o d n io eu ro p ejsk ich . Przy tym pozwala to na r e a l i z a c j ę k o rz y ś c i związanych z czynnikiem ko-sztów .
Zdobyte d o ty ch czas dośw iadczenia z a w ie ra ją elem enty pozytyw-ne i pozytyw-negatyw pozytyw-ne. Wyniki a n k ie t przeprowadzonych w zachodnich p rz e d s ię b io rs tw a c h w skazują na i s t n i e n i e szereg u tr u d n o ś c i, k tó -r e można p-rzezw yciężyć ty lk o c ie -r p liw o ś c ią . Narzeka s ię na d.łu- g o trw ają ce p e r tr a k ta c j e i procedu ry zezwoleń, . ja k rów nież na pe-wną n ie c ią g ło ś ć w zaopatryw aniu w surowce, m a te ria ły pom ocnicze. W ystępują również u tr u d n ie n ia powszechnego tr a n s f e r u zysku, c z ę -s to zależnego od wygospodarowania zachodnich dewiz i c*zęściowo og raniczonego w swej w ysokości, ja k i tru d n o ś c i w przeprow adzeniu rentow nych czy sty c h in w e s ty c ji i środków n ie tra n s fe ro w a n y c h . Na-to m ia s t p o te n c ja ł w ydajności i ch ęc i do pracy miejscowych współ-pracowników o cen ia s ię jako bardzo d o b r e ,’ ta k że wydajność p r a -cy p rz e k ra c z a c z ę sto oczek iw an ia. S ta b iln o ś ć p o lity c z n a k r a ju - -g csp o d arza p rzy cz y n ia s ię tak do dotrzymywania umów ja k i do pozytywnego oszacow ania k lim atu In w esty cy jn eg o . Rynek dóbr kon-sumpcyjnych j e s t w dużym sto p n iu chłonny,
Według zdan ia inw estorów zachodnich, przy u d z ia le w m iesza-nych spółkach wchodzą w grę jako p a rtn e rz y p ra k ty c z n ie ty lk o t a k i e p rz e d s ię b io rs tw a , k tó re
- dysponują nowoczesną i d o jr z a łą te c h n o lo g ią ,
- w ykazują w y sta rc z a ją c e dośw iadczenie w h an d lu ze Wscho-dem, ja k rów nież w innych formach k o o p e ra c ji między Wschodem a Zachodem,
- dysponują w y starczającym i środkami finansow ym i, aby móc p rzetrw ać s t r a t y początkowe i l a t a bezdywidendowe.
K rąs p o te n c ja ln y c h inwestorów wschodnich J e s t mimo teg o og-ra n ic z e n ia w zględnie sz e ro k i i obejm uje n ie ty lk o duże, ale ta k - że lic z n e ś re d n ie p rz e d s ię b io rs tw a .
V. 'Wnioski
1. Badania em piryczne o s ta t n ic h l a t w ykazały, że narodowym wspólnym przed sięw zięciom przyznawane J e s t w zachodnich p a ń s t- wach przemysłowych zn aczn ie w iększe z n ac zen ie , n iż to do t e j po-r y zak ład an o . 'Takie międzynapo-rodowe w spólne p po-rz e d s ię w z ię c ia wyka-z u ją znaczną li c z b ę i znaczny u d z ia ł w in w e s ty c ja c h z a g ra n ic z -nych i ocen iane są jako mające perspektyw y rozw oju, p rzy czym r e -s tr y k c j e w k ra ja c h będących go-spodarzam i tw orzą decydującą de-te rm in a n tę .
2 . Dla stosunków gospodarczych między Wschodem a Zachodem międzynarodowe w spólne p rz e d s ię w z ię c ia o zn ac zają in t e r e s u ją c e jakościow o r o z s z e rz e n ie form w sp ó łp racy . Jakościow o nowym e l e -mentem j e s t ' długoterminowy u d z ia ł k a p i ta łu p a r tn e r a zachodniego w p r z e d s ię b io r s tw ie k ra ju s o c ja lis ty c z n e g o i p ow stający p rz e z to system d łu g o trw ały ch stosunków wymiany. Ten n ie z a le ż n y od Id e o - l e g l i system pow iązań, zapew niający wydajny t r a n s f e r in fo rm a c ji i know-how, stw arza d łu g o trw ałe pow iązanie dwóch gospodarek o różnym u s t r o j u .
Zgodnie z lo g ik ą ekonomiczną, p a rtn e rz y przygotow ują t e czy n n ik i p ro du kcyjn e, k tó re w ic h gospodarkach są w zględnie l i -czne i t a n i e . V te n sposób u lep szo n a z o s ta je międzynarodowa a -
lo k a c ja funduszy i p o d z ia ł p ra c y . \
3 . I s t o t n a cecha n ie z a le ż n y c h od i d e o lo g ii w spólnych pirzed- sięw zięó polega na równoległym d ąże n iu do o s ią g n ię c ia celów na- rodowogospodarczych i poszozególnych celów g osp odarczych. W e - fektywnym i sta b iln y m wspólnym p rz e d s ię w z ię c iu c e le treścio w o różn e doprowadzone z o s ta ły p rz e z odpowiednie umowy kooperacyjny do formy kom plem entarnej. W te n sposób u d aje 3 ię podnieść poziom r e a l i z a c j i celów u obu p artn eró w .
4 . vi c e lu s i l n i e j s z e g o po zy skan ia p rz e d s ię b io rs tw zachodnloh d la sp ółek m ieszanych, w k r a ju , w którym dokonywane są in w e s ty - c j e , powinny być sp e łn io n e n a s tę p u ją c e w arunki:
- p r z e jr z y s to ś ć i n io b iu r o k raty czn e dysponowanie m i n is te r i a -ln ą p ro ced u rą zezw oleń,
- ochrona prawna i s ta ło ś ć ram prawnych,
- w y sta rc z a ją c e p o le d z ia ła n ia d la umów indyw idualnych,
- gw arancja w łasn o ści i dopuszczalność tr a n s f e r u k a p ita łu i гузки .
Pow stanie sp ó łek m ieszanych, ic h s ta b iln o ś ć i powodzenie z a le ż n e są w pierwszym r z ę d z ie od ty ch zmiennych.
5 . Najnowsze s t a r a n i a k ilk u krajów wschodnich o stw o rzen ie a - tr a k c y jn ie js z e g o k lim a tu inw estycyjnego d la zachodnich p r z e d s ię b io rs tw p rz e z poprawę warunków ramowych pozw alają mieć n a d z ie -ję na to , że czy n n ik i ekonomiczne z y sk a ją na zn aczen iu w s to -sunku do a w e rs ji id e o lo g ic z n y c h i p o lity c z n y c h r e s t r y k c j i . Jak -kolw iek n a d z ie ja n ie J e s t n ajlepszym doradcą kupca, a o stro żn y optymizm o kazuje s ię godny p o le c e n ia ta k że w przypadku koopera-c j i między Wschodem i Zachodem, to zarówno po s tr o n ie wschod-n i e j , Jak i z a c h o d n ie j d a ją s ię zauważyć wyraźne s ta r a n i a o podwyższenie lic z b y k o o p e ra c ji w form ie wspólnych p rzed się w zięć o ra z ro z s z e r z e n ie zak re su ic h sto so w a n ia. Należy przy tym d ora-d z ić " p o lity k ę małych kroków", tz n . rozpoczynać z n iedu żą lic z b ą p rz e d s ię b io rs tw i n ie w ie lk ą pro du kcją o raz wypróbowaną te ch n o -l o g i ą , zanim p r z e jd z ie s ię do k o o p e ra c ji w iększych i t r u d n i e j -szy ch .
U dział ilo ś c io w y , k tó ry mogą o siąg n ąć sp ó łk i mieszane w s to -sunkach gospodarczych między Wschodem a Zachodem, p o z o s ta n ie skromny z powodu ic h sz c z e g ó ln e j p o z y c ji w s o c ja lis ty c z n y m u s -t r o j u gospodarczym; ic h znaczenLe Jakościowe n ie może być Jed-nak n ie d o c e n ia n e .
E h re n frie d P au senberg er
V
JOINT VENTURES ~ EIN MITTEL ZUR AU SV/EI‘ЩЮ DER OST-WEST-KOOPERATION?Der A utor g e h t von d e r V oraussetzung au s, d ass d ip Begren-zungen des A ussenhandels den V e rz ic h t a u f d ie w ir ts c h a f tlic h e n V o r te il e b ed eu ten , d ie durch e in e V erstärk un g d e r A rb e its te ilu n g im Rahmen d e r W e ltw irs c h a ft zu e rre ic h e n w äran. Die RüW-Länder
bei;iuaen s ic h , m e in t d e r A u to r , d ie s e s w i r t s c h a f t l i c h e Dilemma zu lö s e n , Inden: s ie M ö g lic h k e ite n wahrnehmen, d ie j o i n t v e n tu re s zu e r ö f f n e n . Im e rw ä h n te n A r t i k e l s t e l l t d e r Autor Überlegungen d a r ü b e r an, ob j o i n t v e n tu r e s g e e ig n e te I n s tru m e n te f ü r e in e V e rb e s s e ru n g d e r Ost-W est-K ooperation d a r s t e l l e n , ’ und ob s i e z u r Ü b erw indun g d e r A u ss e n h a n d e ls b a rrie re n b e i t r a g e n können. Der Autor g r e i f t d a b e i au f d i e Erfahrungen zurück, d i e i n den we-s t l i c h e n L ä n d e rn und - i n einem gewissen B e re ic h - i n den Län-d ern O s te u ro p a s gem acht wurden. A bschliessend f o r m u l i e r t d e r Autor o p t im is t is c h e S c h lu ssfo lg eru n g en und r ä t " d ie P o l i t i k der k le in e n S c h r i t t e " an.
