Danuta Seroka, Małgorzata Sadkowska-Todys, Elżbieta Łabuńska
W ŚC IEK LIZN A W POLSCE W 1997 R O K U
Analizę epidemiologiczną wścieklizny w Polsce w 1997 roku oparto na inform a cjach zaczerpniętych z następujących źródeł:
- 7566 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźnie nadesłanych przez W oje wódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,
- druki Mz-56,
- dane epizootiologiczne udostępnione przez D epartam ent W eterynarii M inister stwa Rolnictw a i G ospodarki Żywnościowej (M R i GŻ),
- biuletyn inform acyjny M R i G Ż nr 6-7 1998 (artykuł H. M óla).
Z A C H O R O W A N IA L U D Z I I Z W IE R Z Ą T
W roku 1997 nie stwierdzono w Polsce zachorowań ludzi na wściekliznę. Ostatni przypadek wydarzył się w lipcu 1985 roku. Zm arła osoba pokąsana przez nierozpo znane zwierzę dzikie, nie szczepiona przeciw wściekliźnie.
W 1997 roku w 41 województwach zarejestrowano 1 525 przypadków zacho rowań zwierząt na wściekliznę (w 1996-2557, 1995-2022, 1994-2273, 1993-2704, 1992-3097). Wścieklizny zwierząt nie rejestrowały województwa: chełmskie, koszaliń skie, legnickie, leszczyńskie, pilskie, słupskie, wałbrzyskie, zielonogórskie. Wściekliz na zwierząt dzikich stanowiła 83% wszystkich zachorowań, w tym wścieklizna lisów - 72%. Zarejestrowano 1 przypadek wścieklizny wiewiórki.
T a b e l a I. Liczba zwierząt chorych na wściekliznę (AB) i liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie, narażonych przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane o wściekliznę (CD) T a b l e I. N um ber o f rabid anim als (AB) and number of vaccinated persons exposed by rabid
138 D. Seroka i in. N r 1-2 c.d. tab. I
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potw ierdzona laboratoryjnie lub klinicznie (rabid animal, rabies laboratory confirmed)
С - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona (rabies suspected animal, rabies no t excluded) D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji (animal healthy on time o f hum an exposition)
Liczby dotyczące chorych zwierząt (przypadki potwierdzone laboratoryjnie) i licz bę ludzi szczepionych przeciw wściekliźnie podano w tabeli I.
S Z C Z E P IE N IA P R Z E C IW W Ś C IE K L IŹ N IE Z W IE R Z Ą T D Z IK IC H
W tabeli II przedstaw iono realizację planu szczepień doustnych zwierząt dzikich na terenie kraju, począwszy od ich wprowadzenia w 1993 roku.
A kcją zwalczania wścieklizny zwierząt dzikich objętych jest 28 województw. P ro gram działania na rok 1998 przewiduje dalsze dw ukrotne w ciągu roku wykładanie szczepionki przeciw wściekliźnie na tych terenach oraz m onitorow anie stopnia p o brania szczepionki i uzyskanej odpowiedzi serologicznej.
Szczepienia doustne w pozostałych województwach będą zależały od ich budże towych możliwości. D ane dotyczące skuteczności prowadzonych szczepień zawiera tabela III.
W yraźny spadek zachorow ań wśród zwierząt następuje już po upływie pełnych dwóch lat od rozpoczęcia szczepień (czterokrotne wyłożenie przynęt ze szczepionką). Częściowe wykonanie szczepień na terenie kraju, obecność ognisk zakażenia w pozo stałych nie szczepionych województwach, możliwość przenikania wścieklizny z k ra jów sąsiadujących - będą decydowały o konieczności pow tarzania akcji szczepień, tak
T a b e l a II . Szczepienie doustne przeciw wściekliźnie zwierząt dzikich w Polsce w latach 1993-1997 (liczba dawek w poszczególnych województwach) T a b l e I I . O ral vaccination o f wild animals against rabies in Poland 1993-1997
(num ber o f doses by province)
+ szczepionkę wyłożono dw ukrotnie Biuletyn Inform acyjny * łącznie wyłożono 2.463.200 dawek M .R i G.Ż.,
140 D. Seroka i in. N r 1-2
T a b e l a I I I . Wścieklizna zwierząt na terenach objętych akcją szczepień doustnych zwie rząt dzikich, 1993-1997.
T a b l e I I I . Rabies in animals in areas covered by oral vaccination campaigns, 1993-1997
* akcje lokalne 1) Biuletyn Informacyjny
M .R i G .Ż.
W yraźny spadek liczby wykrywanych przypadków choroby wśród zwierząt nie jest bowiem dotychczas równoznaczny z całkow itą likwidacją wszystkich zwierzęcych
źródeł zakażenia.
REJESTRACJA OSÓB NARAŻONYCH NA ZAKAŻENIE
W roku 1997 otrzym ano o 262 ankiety (3,3%) osób szczepionych mniej niż zarejestrow ano w druku Mz-56. D ane dotyczące rejestracji szczepień ludzi przeciw wściekliźnie w poszczególnych województwach zawarte są w tabeli V.
T a b e l a I V. Szczepienie* ludzi przeciw wściekliźnie na terenach objętych akcją szczepień doustnych zwierząt dzikich, 1993-1997
T a b l e IV . N um ber o f persons vaccinated against rabies in areas covered by mass oral vaccination o f wild animals, 1993-1997
* liczby wg spraw ozdań Mz-56 “ akcje lokalne
142 D. Seroka i in. N r 1-2
T a b e l a V. Liczba ludzi szczepionych przeciw wściekliźnie w Polsce w 1997 r. narażonych przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane (CD)
T a b l e V. N um ber o f persons vaccinated against rabies in Poland in 1997, exposed to rabid (AB) or rabies suspected (CD ) animals
144 D . Seroka i in. N r 1-2
T a b e l a V I I I . Szczepienie ludzi przeciw wściekliźnie w Polsce w mieście i na wsi w 1997 roku.
T a b l e V I I I . H um an antirabies vaccination in Poland in 1997 according to urban/rural distribution of cases.
Z W IE R Z Ę C E Ź R Ó D Ł A N A R A Ż E N IA L U D Z I N A Z A K A Ż E N IE W Ś C IE K L IZ N Ą
D ane z tego zakresu zawierają tabele IX i X.
Najczęściej, przyczyną podejm owania szczepień ludzi było narażenie przez chore i podejrzane zwierzęta dom ow e - 84% szczepionych. Z powodu chorych zwierząt zaszczepiono 1492 osoby, (20%), z pow odu podejrzanych o zakażenie - 6074 osoby (80%). W tej drugiej grupie w większości przypadków są to pokąsania zadane przez zwierzęta dom ow e, zbiegłe, lub padłe i zabite, nie badane laboratoryjnie. W obecnej sytuacji epizootiologicznej należy sądzić, że podejrzane o zakażenie zwierzęta dzikie w większości są chore na wściekliznę. Wciąż jest nikły udział diagnostyki laboratoryj nej w badaniach różnicujących (tab. X).
T a b e l a I X. N arażenie ludzi na zakażenie w ogniskach wścieklizny (AB). Liczby chorych zwierząt domow ych i dzikich mających ko n tak t z ludźmi, liczby osób szczepionych, ekspozycja n a zakażenie.
T a b l e IX . H um an exposure in animal rabies focuses (AB) in Poland, 1997. N um ber of rabid dom estic and wild animals (AB) being in contact with humans, num ber of vaccinated persons and kind of injures
146 D . Seroka i in. N r 1-2
T a b e l a X. Przyczyny szczepień ludzi przeciw wściekliźnie w kategorii С w 1997 roku
T a b l e X. H um an antirabies vaccination due to contact with rabies suspected (C) anim als - situ ation and reasons
* w 43 przypadkach nie rozpoznano zwierzęcia
** w 134 przypadkach wykluczono laboratoryjnie wściekliznę u zwierzęcia i przerwano szczepienie człowieka
S K U T E C Z N O Ś Ć S Z C Z E P IE Ń L U D Z I P R Z E C IW W Ś C IE K L IŹ N IE
N a ocenę skuteczności szczepień, obok immunogennej wartości stosowanej szcze pionki i surowicy składają się następujące czynniki:
- ciężkość zadawanych obrażeń przez zwierzęta chore i podejrzane, - czas podania szczepionki po narażeniu,
- przestrzeganie schematu szczepienia zalecanego przez producenta. Inform acje z tego zakresu w roku 1997 zawierają tabele IX, X I i XII.
W Polsce stosow ana jest oczyszczona i zagęszczona szczepionka produkcji In stytutu Pasteur-M erieux-C onnaught, przygotow ana na kom órkach Vero, podaw ana i.m. zgodnie z zaleceniami producenta, według schematu 0, 3, 7, 14, 28 dni w obję tości 0,5 ml, w dawce conajmniej 2,5 j.m .
Tego samego producenta jest również im portow ana końska, oczyszczona surowi ca odpornościow a, podaw ana w dawce 40 j.m ./kg wagi ciała.
W ro k u 1997 szczepienia przeprow adzono w 414 ogniskach (w roku 1996 - w 766), gdzie ludzie byli narażeni przez 210 zwierząt dzikich i 204 zwierzęta dom ow e (27% ogółu zwierząt z rozpoznaną wścieklizną).
W porów naniu z rokiem 1996 - zmalała blisko o połowę liczba osób szczepionych w ogniskach, co jest niewątpliwym wynikiem zmniejszenia się liczby zachorowań zwierząt na wściekliznę: w roku 1996 - 2557, w 1997 - 1525.
Średnio w ognisku chorowało 1 zwierzę i narażało na zakażenie 3,6 osoby. W ogniskach zaszczepiono 1492 osoby (w 1996 - 2768 osób) w tym 221 osób (15% ) były narażone na pokąsanie lub podrapanie, zaś 1271 osób (85% ) nie miały uszkodzeń pow łok (tabela IX).
Najwięcej obrażeń zadają podejrzane o zakażenie psy i koty (tabela XI).
W 1997 roku stwierdzono następujące postrzegane uchybienia w wykonawstwie szczepień (tabela XII):
- surowicę przeciw wściekliźnie zastosowano tylko u 3 osób narażonych przez zwierzęta chore (w tym 1 pokąsana) i 15 osób narażonych przez zwierzęta podejrzane;
T a b e l a XI . N arażenie ludzi n a zakażenie wścieklizną w Polsce przez zwierzęta chore (AB) i p o d e jrzane (CD) zwierzęta domowe i dzikie w 1997 roku. Rodzaj zadanych ekspozycji T a b l e X I. H um an exposure to rabies infection in Poland in 1997 according to rabid (AB) and
148 D. Seroka i in. N r 1—2
T a b e l a X I I . Postępow anie zapobiegawcze u osób narażonych na zakażenie wścieklizną w Polsce w 1997 roku
D. Seroka, M . Sadkowska-Todys, E. Łabuńska RABIES IN PO LA N D IN 1997
SU M M A RY
M ass oral vaccination o f wild anim als against rabies introduced in 1993, shows a positive im pact on the epizootic situation of rabies in Poland.
In parallel to the decreasing num ber o f rabies cases in animal, the num ber o f persons exposed to rabid parallel animals declines. N o case of rabies in hum an beings has been reported in Poland since 1986.
O f 7566 persons vaccinated in Poland against rabies only 1492 (19,7%) were bitten by or were in contact with a rabid anim al. M ain reason of vaccination against rabies were contact w ith anim als of category С (rabies not excluded) (68,8%) and with animals healthy during the exposition (cate gory D) (11,5%).
Adres autora:
Doc. d r hab. D an u ta Seroka
Zakład Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
