Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów nowo przyjętych do Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 669. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Danuta Golik Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów nowo przyj´tych do Unii Europejskiej 1. Wst´p Integracja Polski z Unią Europejską stwarza potrzebę analizy kondycji gospodarczej Polski i miejsca, jakie zajmuje nasz kraj wśród krajów nowo przyjętych do Unii. Równocześnie ocena konkurencyjności polskiej gospodarki na tle krajów „dziesiątki” służyć może za podstawę wniosków co do przyszłej pozycji Polski w rozszerzonej Unii Europejskiej. Polska, podobnie jak inne nowo przyjęte kraje, realizuje te same cele: najpierw wejście do Unii, a potem przystąpienie do Unii Walutowej. Jednak sposób prowadzenia polityki gospodarczej w poszczególnych krajach jest inny. Znajduje to wyraz w podstawowych wskaźnikach poziomu rozwoju gospodarczego. Celem artykułu, jak już wspomniano, jest analiza porównawcza gospodarki polskiej z wynikami gospodarczymi krajów „dziesiątki”. W artykule posłużono się dostępnymi danymi statystycznymi publikowanymi w raportach Komisji Europejskiej, Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz rankingach Światowego Forum Ekonomicznego. 2. Poziom rozwoju gospodarczego kraju i jego dynamika Stopa wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001–2002 była najniższa spośród krajów kandydujących do Unii, takich jak Czechy, Węgry, Słowacja i Słowenia. Była także niższa od średniego wskaźnika dla Europy Środkowej (tab. 1). Jednakże należy zwrócić uwagę na fakt, że Polska w początkowym okresie transformacji gospodarczej nie miała dotychczas „technicznej” recesji, czyli ujemnej.

(2) Danuta Golik. 42. rocznej zmiany PKB w dwóch kolejnych kwartałach. Sytuacja taka zaistniała na Słowacji i na Węgrzech, a także w Czechach w latach 1997–19981. Tabela 1. Dynamika PKB (w procentach) w latach 2001–2004 w wybranych krajach Europy Środkowej, przyjętych do Unii Europejskiej Wzrost PKB (w %) w latach 2001–2004 (prognoza dla 2003 i 2004). Kraj Europa Środkowa Czechy Węgry Polska Słowacja Słowenia. 2001. 2002. 2003. 2004. 2,2 3,1 3,8 1 3,3 2,8. 2,2 2 3,3 1,3 4,3 3,2. 2,7 1,8 3 2,9 4 2,2. 3,5 2,5 3,4 4,1 4 3. W tys. USD. Źródło: Raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego, „Rzeczpospolita”, 19.09.2003.. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0. Litwa. Łotwa. Estonia. Polska Słowacja Węgry. PKB na 1 mieszkańca w 2000 r.. Czechy. Malta. Cypr. Słowenia. 2003 (prognoza). Rys. 1. PKB na mieszkańca w krajach nowo przyjętych do UE według parytetu w tys. USD Źródło: M. Misiak, Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003.. Prognozy MFW wskazywały, że najszybsze tempo wzrostu gospodarczego będzie mieć w 2003 i 2004 Polska obok Słowacji. Podstawą do tych prognoz był rosnący poziom inwestycji2, produkcji, wzrost eksportu, a także utrzymujący się 1. M. Gronicki, Polacy bardziej wydajni, „Rzeczpospolita”, 31.01.2003. W latach 2001–2002 Polska była krajem wyróżniającym się w „dziesiątce” najgłębszym spadkiem inwestycji. 2.

(3) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 43. pod kontrolą poziom inflacji, który był najniższy wśród krajów nowo przyjętych do Unii (tab. 2). Tabela 2. Inflacja (w procentach) w wybranych krajach Europy Środkowej, nowo przyjętych do Unii Europejskiej Kraj Europa Środkowa Czechy Węgry Polska Słowacja Słowenia. Inflacja (w %) w latach 2001–2004 (prognoza dla 2003 i 2004) 2001. 2002. 2003. 2004. 6,4 4,9 9 5,7 7 8,2. 2,8 1,8 5 1,9 3 7,5. 2,2 0,5 4,3 0,5 8,2 5,9. 3,8 3,8 5,7 2,2 8 5. Źródło: Raport MFW, jak w tabeli 1.. Produkt krajowy brutto w międzynarodowych porównaniach gospodarczych może być ujmowany według siły nabywczej waluty lub według oficjalnych kursów walut3. Głównym miernikiem pozwalającym na międzynarodowe porównania poziomu rozwoju jest PKB na 1 mieszkańca w wybranej walucie. Miarą, która najlepiej odzwierciedla poziom rozwoju, jest PKB według parytetu. Biorąc pod uwagę ten wskaźnik, Polska zajmowała w 2000 r. wśród dziesięciu krajów kandydujących do Unii 4. miejsce od końca (rys. 1). Tylko dwa kraje „dziesiątki” (Słowenia i Cypr) wyprzedzały pod tym względem najsłabszy kraj „piętnastki” – Grecję. Tabela 3. Dochód przypadający na 1 mieszkańca w krajach nowo przyjętych do Unii z uwzględnieniem siły nabywczej walut narodowych UE „piętnastka” = 100, w latach 1998–2002 Kraj Słowenia Cypr Czechy Węgry Malta Słowacja Estonia Litwa Polska Łotwa. PKB na mieszkańca w krajach „dziesiątki” (UE „piętnastka” = 100) 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 69 78 63 48 54 50 40 32 38 28. 68 82 59 49 55 49 38 34 39 28. 70 75 56 50 . 46 40 35 40 31. 72 73 59 53 . 47 40 38 40 34. 74 72 60 57 . 47 42 39 39 35. Źródło: J. Bielecki, Reguły nie na naszą kieszeń, „Rzeczpospolita”, 10–11.11.2003. 3 S. Lis, Ocena pozycji gospodarczej i zdolności konkurencyjnej Polski na rynkach Unii Europejskiej [w:] Proces dostosowania gospodarki polskiej do kryteriów członkowskich Unii Europej-.

(4) 44. Danuta Golik. Równocześnie dochód narodowy przypadający na przeciętnego mieszkańca Polski z uwzględnieniem siły nabywczej złotego wynosił w 2002 r. zaledwie 39% średniej unijnej. Jest to zarazem najniższy poziom wskaźnika wśród krajów „dziesiątki” (tab. 3). Zaznaczyć przy tym należy, że dystans ten się pogłębia, ponieważ w 1999 r. dla Polski wskaźnik był na tym samym poziomie, podczas gdy inne kraje „dziesiątki” na przestrzeni kilku ostatnich lat osiągnęły znacznie wyższy poziom rozwoju. Według szacunków zawartych w raporcie The Economist Intelligence Unit, przez następne kilkadziesiąt lat w obecnej „piętnastce” PKB na osobę będzie rósł w tempie średnio 2% rocznie. W Polsce natomiast wskaźnik ten wyniesie 2,9% rocznie, przy założeniu realizacji wariantu ustabilizowanego wzrostu gospodarczego. Z tego względu dochód na osobę w Polsce zrówna się ze średnią unijną za 59 lat. Dla porównania – zrównanie dochodu na mieszkańca ze średnią unijną nastąpi: w Czechach po 39 latach, Estonii i Słowenii po 31 latach, na Węgrzech po 34 latach, Łotwie po 58 latach, Litwie po 53 latach, Słowacji po 38 latach, Cyprze po 21 latach i na Malcie po 29 latach4. 3. Tendencje na rynku pracy Słabością polskiej gospodarki jest wysokie bezrobocie. Polska i Słowenia to dwa kraje „dziesiątki” o najwyższej stopie bezrobocia (ponad 18%). Na Węgrzech wskaźnik ten nie przekracza 6%, w Czechach dochodzi do 8%, a w Słowenii do 7%. W krajach nadbałtyckich jeszcze w 2001 r. stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 13–17% (największa była na Litwie), ale w pierwszym kwartale 2003 r. było to 10–13%5. Wysoka stopa bezrobocia w Polsce powoduje, że tylko co drugi Polak w wieku produkcyjnym pracuje (tab. 4). Przyczyną tego stanu są wysokie koszty zatrudnienia. Podatki i ubezpieczenia społeczne stanowią w Polsce 42% kosztów zatrudnienia. To niemal tyle, ile w najbogatszych krajach UE, m.in. w Niemczech (47%), Francji (48%) czy Szwecji (50%). Wysokie obciążenia podatkowe hamują wzrost gospodarczy, zwiększają stopę bezrobocia, a także zwiększają udział zatrudnionych w „szarej strefie”. Według szacunków zagranicznych ekonomistów Polska wytwarza do 27,4% PKB w szarej strefie. Natomiast „na czarno” zatrudnionych jest w Polsce około 5 mln osób, co stanowi 20,9% osób w wieku produkcyjnym. skiej, pod red. naukową S. Lisa, AE w Krakowie oraz Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Kraków–Tarnów 2000. 4 H.Bińczak, Powiększenie Unii, Spojrzenie z tamtej strony, „Rzeczpospolita”, 17.06.2003. 5 H. Bińczak, Polak tańszy od Czecha, „Rzeczpospolita”, 6.11.2003..

(5) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 45. Dla porównania – wskaźnik ten wynosi na Węgrzech tyle samo, co w Polsce, na Słowacji 16,3%, w Czechach 12,6%, a w Słowenii 21,6%6. Szczególnie istotny problem stanowi duży udział zatrudnionych w polskim rolnictwie w stosunku do ogółu zatrudnionych. Jest to najwyższy wskaźnik wśród krajów kandydujących do Unii, obniżający znacznie konkurencyjność polskiej gospodarki (tab. 4). Poprawą tej sytuacji może być restrukturyzacja i modernizacja rolnictwa i obszarów wiejskich w kierunku zwiększenia zatrudnienia pozarolniczego poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w otoczeniu i obsłudze rolnictwa7. Sytuacja na rynku pracy powoduje różnice w tempie wzrostu płac nominalnych. W 2000 r. zarobek brutto statystycznego Polaka w przeliczeniu 436 USD miesięcznie był o 125 USD większy niż pensja przeciętnego Węgra, a płacę statystycznego Czecha przekraczał o 83 dolary. W pierwszym kwartale 2003 r. przeciętny Węgier zarabiał już 568 USD, tylko o 3 dolary mniej niż Polak, a Czech miał pensję o 48 dolarów mniejszą od polskiej średniej. W drugim kwartale 2003 r. średnie płace węgierskie były zbliżone do polskich, a czeskie znacznie je wyprzedziły. Statystyczny czeski pracownik zarabiał wówczas około 610 USD, a pensja pracownika polskiego wynosiła w tym okresie 558 USD. Zmniejszanie się różnic w dolarowej wartości średnich zarobków Polski i innych krajów nowo przyjętych do Unii wynikało z wolniejszego wzrostu wynagrodzeń w Polsce niż w innych krajach, kandydujących do Unii. Rekordowy wzrost wynagrodzeń miał miejsce na Węgrzech. W pierwszym kwartale 2003 r. średnie płace były tam nominalnie o 47% większe niż w 2000 r., a ich realna wartość wzrosła w badanym okresie o 24%. W tym okresie wzrosły również znacznie płace nominalne w Czechach i Estonii. Najmniejszy wzrost wynagrodzeń realnych w latach 2000–2002 odnotowano w Polsce (o 5,8%), na Litwie (o 5,4%) i w Słowenii (5,2%), przy czym należy zaznaczyć w krajach nowo przyjętych do Unii8. 4. Inwestycje zagraniczne i atrakcyjnoÊç lokowania kapitału Europa Środkowa i Wschodnia są regionem, w którym nie doszło w ostatnim okresie do wyhamowania tempa inwestycji zagranicznych. Liderem w napływie inwestycji zagranicznych w 2002 r. były Czechy, których inwestycje zagraniczne wyniosły ponad 9 mld USD (dla porównania w 2001 r. kształtowały się one na 6. P. Blajer, Szary cień coraz dłuższy, „Rzeczpospolita”, 10.03.2003. J. Siekierski, Rolnictwo i wieś polska wobec współczesnych wyzwań rozwojowych i integracyjnych, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Tarnów 2002. 8 H. Bińczak, Polak tańszy od Czecha…; H. Bińczak, Najtaniej na Litwie, „Rzeczpospolita” nr 234, 7.10.2003. 7.

(6) Danuta Golik. 46. poziomie 5,6 mld USD) Znaczny wzrost inwestycji zagranicznych nastąpił również na Słowacji (4 mld USD w 2002 r. przy poziomie 0,5 mld USD w 2001 r.). Polska, podobnie jak Węgry, odnotowała w tym okresie spadek inwestycji zagranicznych (4,1 mld USD w 2002 r. w porównaniu z 2001 r. – 5,7 mld USD)9. Szczególne znaczenie dla inwestorów zagranicznych ma odpowiedni system zachęt do inwestowania i wspierania inwestycji, harmonizacja ustawodawstwa dotyczącego inwestycji zagranicznych, tworzenie odpowiedniego klimatu dla inwestycji poprzez m.in. ograniczenie biurokracji i rozwój infrastruktury. Jednym z czynników, który w najbliższych latach będzie sprzyjał rozwojowi inwestycji zagranicznych w omawianym regionie, są stawki podatkowe. Niskie stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w państwach Europy Środkowej i Wschodniej (tab. 5) spowodują wzrost konkurencyjności tych krajów w pozyskiwaniu inwestorów zagranicznych. Najatrakcyjniejsze dla inwestorów zagranicznych mogą okazać się Węgry, których stawka CIT ulegnie w 2004 r. obniżeniu z 18 do 16%. Obniżenie CIT na Słowacji, w Czechach i w Polsce przy równocześnie niskich stawkach CIT w krajach nadbałtyckich będzie stymulować dalszy wzrost inwestycji, przy równoczesnym członkostwie wymienionych krajów w Unii Europejskiej i niższych stawkach podatku dochodowego od osób prawnych od średnich stawek CIT w krajach Unii i OECD10. Mimo spadku tempa inwestycji zagranicznych w Polsce, w porównaniu do innych krajów Polska nadal jest jednym z krajów o najwyższej atrakcyjności lokowania kapitału. Jak wynika bowiem z raportu światowej firmy konsultingowej A.T. Kearney, Polska zajmuje w rankingu najatrakcyjniejszych miejsc do inwestowania na świecie czwartą pozycję, przed Chinami, USA i Meksykiem11. 5. Tendencje w handlu zagranicznym Niedorozwój polskiego handlu zagranicznego jest obok wysokiego bezrobocia podstawowym problemem naszej gospodarki w perspektywie integracji Polski z Unią Europejską. Świadczyć o tym może przykładowo relacja eksportu do PKB, która w 2000 r. ujawniła ostatnie miejsce Polski w grupie krajów kandydujących do Unii. Jednocześnie w 1990 r. na mieszkańca Polski przypadał eksport o wartości 376 USD, a w 2001 r. o wartości 934 USD. W tym samym czasie import na. 9. Raport Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Czechy absolutnym liderem, „Rzeczpospolita” nr 204, 2.09.2003. 10 Podatkowy wyścig trwa, Raport firmy konsultingowo-audytorskiej KPMG, „Rzeczpospolita” nr 246, 21.10.2003. 11 D. Walewska, Polska w ścisłej czołówce światowej, „Rzeczpospolita”, 18.09.2003..

(7) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 47. mieszkańca Polski wzrósł z 250 USD do 1301 USD, czyli ponad pięciokrotnie. W większości krajów „dziesiątki” proporcje nie są tak duże. W Słowenii w 2001 r. na mieszkańca przypadało 4,6 tys. USD w eksporcie i 5,1 tys. USD w imporcie. W Czechach odpowiednio: 3,3 tys. USD w eksporcie i 3,6 tys. USD w imporcie, w Estonii: 2,4 tys. USD w eksporcie i 3,2 tys. USD w imporcie, na Słowacji: 2,3 tys. USD w eksporcie i 2,7 tys. USD w imporcie, a na Litwie: 1,3 tys. USD w eksporcie i 1,8 tys. USD w imporcie. Tylko na Łotwie, podobnie jak w Polsce w 2001 r., było to 0,9 tys. USD w eksporcie, a import był o 15% większy niż w Polsce12. Szybszy wzrost eksportu niż importu w Polsce w latach 2001–2002, którego bezpośrednią przyczyną było osłabienie popytu krajowego, a także wzmocnienie euro w stosunku do złotego, spowodował poprawę salda na rachunku obrotów bieżących (w procentach PKB). Zaznaczyć przy tym należy, że Polska miała najniższy deficyt na rachunku obrotów bieżących wśród krajów Europy Środkowej, kandydujących do Unii (blisko 4% PKB). Nawyższy deficyt na rachunku obrotów bieżących ma Słowacja (ponad 8% PKB w 2001 r., ponad 6% PKB w 2003 r.). Tabela 4. Pracujący w wieku produkcyjnym oraz zatrudnienie w rolnictwie w krajach „dziesiątki” w 2002 r. (w procentach) Kraj Cypr Czechy Słowenia Estonia Litwa Łotwa Słowacja Węgry Polska Malta. Udział zatrudnionych w grupie wiekowej 15–64 lat. Udział zatrudnionych w rolnictwie. 67,9 65,0 63,6 61,1 58,9 58,6 56,7 56,3 53,8 .. 4,9 4,9 9,9 7,1 16,5 15,1 6,3 6,1 19,2 .. Źródło: J. Bielecki, Tylko co drugi Polak pracuje, Raport Komisji Europejskiej, „Rzeczpospolita”, 21.02.2003.. Dalszemu zmniejszeniu deficytu na rachunku obrotów bieżących w Polsce służył również rosnący w 2003 r. eksport towarów, osłabienie złotego, a także ożywienie w handlu przygranicznym, przed wprowadzeniem wiz dla wschodnich sąsiadów. We wrześniu 2003 r. Polska odnotowała po raz pierwszy nadwyżkę na rachunku bieżącym wynoszącą 61 mln euro. Równocześnie eksport towarów we wrześniu 2003 r. w porównaniu z sierpniem 2003 r. wzrósł o 13,4%, a import w tym samym okresie zwiększył się zaledwie o 0,3 %. Mimo systematycznie 12. M. Misiak, Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003..

(8) Danuta Golik. 48. Tabela 5. Stawki podatkowe w krajach nowo przyjętych do Unii (w procentach) w 2003 r. i planowane w 2004 r. Kraj Czechy Estonia Litwa Łotwa Polska Słowacja Słowenia Węgry. CIT b. 31 (28 ) 0, 26 15 19 (15b) 27 (19b) 25 (19b) 25 18 (16b). PIT. VATa. 15–32 26 33 25 19–40 10–38 17–50 20–40. 22 18 18 18 22 20 20 25. a. – stawki podstawowe, b – stawki planowane od 2004 r. Źródło: Podatkowy wyścig trwa, „Rzeczpospolita”, 21.10.2003.. wzrastającego poziomu eksportu, w dłuższym okresie deficyt będzie wzrastał, ponieważ ożywieniu gospodarczemu Polski towarzyszyć będzie jednocześnie zwiększony import13. 6. Proces dostosowawczy do integracji z Unià Europejskà Negocjacje krajów kandydujących do Unii przyniosły wiele efektów w różnych obszarach negocjacyjnych. Polska jako kraj o największej powierzchni, największej liczbie ludności, dużym udziale zatrudnionych w rolnictwie oraz specyfice terytorialnej, otrzymała największą pomoc z funduszy przedakcesyjnych i funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Łącznie z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności dla Polski na lata 2004–2006 przypada ponad 12 mld euro. Dla porównania – Węgry mają do wykorzystania w wymienionym okresie blisko 3 mld euro, a Czechy 2,5 mld euro14. Mimo największej kwotowo pomocy, jaką Polska uzyskała z Unii, wykorzystanie funduszy przedakcesyjnych jest najsłabsze wśród krajów nowo przyjętych do Unii. Świadczyć o tym może m.in. stopień wykorzystania funduszu ISPA w części przeznaczonej na rozwój infrastruktury (tab. 6). Równocześnie, według ekspertów Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, ponad połowa polskich firm nie rozpoczęła jeszcze przygotowań do funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej (stan na koniec 2003 r.). Dotyczy to zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw. Zakres zmian wymaganych przez Unię jest bardzo duży, od norm sanitarnych po certyfikaty towarowe, od reguł konkurencji 13. S. Karpiński, Rósł eksport i handel, „Rzeczpospolita”, 3.09.2003. J. Bielecki, A. Burak, J. Jasiński i A. Stankiewicz, Opóźnienia mogą nas drogo kosztować, „Rzeczpospolita”, 26.06.2003. 14.

(9) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 49. po normy ochrony środowiska. Największe opóźnienia w tej dziedzinie oprócz Polski mają Węgry oraz Łotwa. Pełną znajomość przepisów prawnych i reguł gospodarczych obowiązujących w Unii deklaruje natomiast 28% przedsiębiorców ze Słowenii oraz po 14% z Estonii i Czech. Są to zarazem najwyższe wskaźniki wśród krajów kandydujących do Unii. Do praktycznie zerowej wiedzy na temat prawa europejskiego przyznaje się natomiast 37% firm litewskich, 34% polskich i 31% firm słowackich. Ponadto 85% przedsiębiorstw z krajów kandydujących do Unii nie próbowało nawet oszacować kosztów funkcjonowania w ramach jednolitego rynku. Najbardziej pesymistyczne wskaźniki dotyczą pod tym względem Słowacji, Polski i Węgier15. Konkurencja na rynku Unii Europejskiej stwarza wyzwania dla innowacyjności oraz stosowania nowoczesnych technologii przez firmy. Znajomość lokalnego rynku, niższe koszty siły roboczej czy uznane marki mogą nie wystarczać firmom z krajów kandydujących w rywalizacji z firmami zagranicznymi. Tymczasem nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój w Polsce stanowiły w 2000 r. nieco ponad 0,2% PKB i był to wskaźnik zbliżony do wskaźnika Łotwy. Dla porównania – nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój w Słowenii i Czechach w badanym roku wyniosły ponad 0,8 % PKB, a na Węgrzech ponad 0,3% PKB16. Biorąc za podstawę zasięg wykorzystania najnowocześniejszych technologii przez osoby indywidualne, firmy i administrację, w rankingu opublikowanym przez Światowe Forum Ekonomiczne Polska znalazła się na 39 pozycji wśród 82 najbardziej zinformatyzowanych krajów świata. Za Polską znalazły się Słowacja i Litwa, przed Polską natomiast Estonia (24 pozycja), Czechy (28 pozycja), Węgry (30 pozycja), Słowenia (33 pozycja) oraz Łotwa (38 pozycja)17. W rankingu konkurencyjności, opublikowanym przez Światowe Forum Ekonomiczne, Polska zajęła w 2003 r. 45 pozycję na 102 sklasyfikowane kraje. Mimo że Polska awansowała z 50 pozycji, którą zajmowała w 2002 r., nadal znajduje się na końcu listy krajów nowo przyjętych do Unii. I tak przykładowo, Estonia jest na 22 miejscu, Węgry na 33, Łotwa na 37, Czechy na 39, a Słowacja na 43 miejscu. Słaba pozycja konkurencyjna Polski wynika, zdaniem autorów rankingu, ze zbyt wysokich subsydiów rządowych, dużego deficytu budżetowego, małej efektywności instytucji ustawodawczych, niejasnego prawa własności, rozwiniętej korupcji, a także braku przejrzystości rządowych decyzji gospodarczych18.. 15. J. Jasiński, Do Unii w ciemno, „Rzeczpospolita”, 9.10.2003. Więcej wyzwań niż możliwości, „Rzeczpospolita”, 4.09.2003. 17 D. Walewska, Najlepsza jest Finlandia, „Rzeczpospolita”, 20.02.2003. 18 D. Walewska, Na czele jak zwykle Finlandia, „Rzeczpospolita”, 31.10.–2.11.2003. 16.

(10) Danuta Golik. 50. Tabela 6. Wykorzystanie funduszu ISPA w części przeznaczonej na rozwój infrastruktury w krajach nowo przyjętych i kandydujących do Unii w latach 2000–2002 (stan na dzień 15.01.2003 r. w mln euro) Kraj Bułgaria Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Polska Rumunia Słowacja Słowenia. Środki wykorzystane. Środki przyznane. Wskaźnik wykorzystania (w %). 34,9 37,4 17,7 68,1 27,9 42,7 203,0 116,0 28,0 13,4. 526 349 121 547 277 252 2053 1171 279 70,4. 6,6 10,7 14,6 12,4 10,0 16,9 9,91 9,97 10,0 19,0. Źródło: J. Bielecki, Miliardy euro mogą pozostać na papierze, „Rzeczpospolita”, 17.07.2003.. Równocześnie, zdaniem Komisji Unii Europejskiej, Polska ma najwięcej obszarów zaległości w wypełnianiu zobowiązań unijnych. W ocenie Komisji Polska nie jest gotowa do integracji w dziewięciu obszarach prawa wspólnotowego. Dla porównania Malta ma 6 takich obszarów, Łotwa – 5, Czechy, Słowacja i Węgry po 4 obszary, Estonia i Cypr – 3 obszary, Litwa – 2, a Słowenia 1 obszar19. W przypadku Polski obszary zaległości koncentrują się w trzech sektorach: rolnictwie, rybołóstwie i swobodnym przepływie osób. Szczególne znaczenie w tym względzie ma stworzenie agencji płatniczych, zajmujących się dotacjami dla wsi i rolnictwa, systemu rejestracji i ewidencji gospodarstw rolnych, poprawa stanu higieny w polskim rolnictwie i przetwórstwie spożywczym, dostosowanie do norm i standardów unijnych w zakresie jakości żywności oraz stworzenie systemu zarządzania zasobami rybnymi i kontroli połowów. Niedostosowanie Polski w wymienionych obszarach zaległości może skutkować uruchomieniem przez Unię tzw. klauzul ochronnych. Mogą one polegać na czasowym wyłączeniu Polski z niektórych obszarów polityki wspólnotowej, jak np. zakaz swobodnego przepływu żywności, ograniczenie pełnego wykorzystania funduszy strukturalnych czy dopłat dla rolników bądź pozwanie Polski przed Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Wdrożenie tym samym unijnego prawa do praktyki jest podstawowym warunkiem pełnej integracji Polski z Unią Europejską i uzyskania korzyści płynących z członkostwa Polski we Wspólnocie.. 19. A. Słojewska, Zdążyć przed majem, „Rzeczpospolita”, 4.11.2003..

(11) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 51. 7. Wnioski Analiza porównawcza podstawowych wskaźników rozwoju gospodarczego Polski na tle krajów nowo przyjętych do Unii wykazuje, że: – w poszerzonej Unii Europejskiej Polska będzie najsłabszym krajem „dziesiątki”. Świadczyć o tym może m.in. poziom rozwoju gospodarczego na tle średniej unijnej, a także PKB na 1 mieszkańca według parytetu; – mimo że Polska ma najniższy poziom inflacji wśród krajów „dziesiątki”, słabe tempo wzrostu gospodarczego naszego kraju wynika przede wszystkim z przyczyn strukturalnych. Opóźnienia w restrukturyzacji takich gałęzi, jak: górnictwo, hutnictwo, przemysł ciężki, przemysł zbrojeniowy czy chemiczny a także słaba wydajność w rolnictwie, które wytwarza tylko 3% PKB, a zatrudnia blisko 20% siły roboczej, to tylko niektóre problemy, z którymi boryka się polska gospodarka; – niepokojący jest również niski wskaźnik udziału zatrudnionych w wieku produkcyjnym w Polsce na tle krajów nowo przyjętych do Unii, a także wysokie koszty pracy, które są przyczyną masowego bezrobocia; – Polska jest krajem o najwyższej stopie bezrobocia wśród krajów „dziesiątki” i sytuacja ta będzie się jeszcze pogłębiać po wejściu do Unii Europejskiej; – wysoki poziom bezrobocia, a także słaby poziom rozwoju gospodarczego wpłynął na zmniejszanie się różnic w dolarowej wartości średnich zarobków w Polsce z innymi krajami „dziesiątki”; – mimo że Polska jest jednym z najatrakcyjniejszych krajów do lokowania kapitału zagranicznego, systematycznie zmniejsza się w ostatnich latach wielkość inwestycji zagranicznych. Polska tym samym utraciła pozycję lidera bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rzecz Czech. Spadek tempa inwestycji zagranicznych wynika m.in. z braku odpowiedniego systemu zachęt i ułatwień dla inwestorów, a także stawek podatku dochodowego CIT, które w innych krajach „dziesiątki” są znacznie niższe niż w Polsce; – obok wysokiego poziomu bezrobocia, spadku inwestycji zagranicznych, problemem polskiej gospodarki jest słabo rozwinięty handel zagraniczny. Świadczą o tym m.in. relacja eksportu do PKB oraz różnice w eksporcie i imporcie na 1 mieszkańca w porównaniu do krajów „dziesiątki”. Jakkolwiek tempo wzrostu eksportu w Polsce w ostatnich latach wzrasta, to głównie na skutek spadku popytu krajowego oraz wyższego kursu euro w stosunku do złotego; – Polska posiada wśród krajów nowo przyjętych do Unii najwięcej obszarów zaległości w wypełnianiu zobowiązań unijnych. Jednym z nich jest słaby poziom wykorzystania funduszy przedakcesyjnych w porównaniu do innych krajów. Trzeba przy tym zaznaczyć, że Polska wynegocjowała najwyższą pomoc z funduszy przedakcesyjnych i funduszy strukturalnych Unii wśród krajów „dziesiątki”;.

(12) 52. Danuta Golik. – jednocześnie ponad połowa polskich firm nie rozpoczęła jeszcze (stan na koniec 2003 r.) przygotowań do funkcjonowania na rynku unijnym. Słaba jest przy tym wiedza i znajomość przepisów unijnych przez polskie firmy na tle innych krajów kandydujących do Unii. Nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój są jednym z najniższych wskaźników wśród krajów „dziesiątki”, podobnie jak wskaźnik konkurencyjności, opublikowany przez Światowe Forum Ekonomiczne; – jednocześnie rosnący deficyt budżetowy i dług publiczny w Polsce stanowią zagrożenie dla finansów publicznych. Polska nie jednak krajem odosobnionym w tej sferze, bowiem deficyt budżetowy w Czechach wyniesie na koniec 2003 r. 6,2% PKB, a deficyt budżetowy na Słowacji wyniesie w badanym okresie 5% PKB. Konsekwentne zmniejszanie deficytu budżetowego, a tym samym długu publicznego, jest częścią strategii i zasadniczym elementem reformy finansowej w krajach kandydujących do Unii; – przeprowadzenie wspomnianych reform, a także reform strukturalnych jest warunkiem ożywienia gospodarczego Polski, przyśpieszenia wzrostu gospodarczego, a także wejścia do strefy euro. Literatura Bińczak H., Powiększenie Unii. Spojrzenie z tamtej strony, „Rzeczpospolita”, 17.06.2003. Bińczak H., Polak tańszy od Czecha, „Rzeczpospolita”, 6.10.2003. Bińczak H., Najtaniej na Litwie, „Rzeczpospolita”, 7.10.2003. Bielecki J., Reguły nie na naszą kieszeń, „Rzeczpospolita”, 10–11.11.2003. Bielecki J., Tylko co drugi Polak pracuje, Raport Komisji Europejskiej, „Rzeczpospolita”, 21.02.2003. Bielecki J., Miliardy euro mogą pozostać na papierze, „Rzeczpospolita”, 17.07.2003. Bielecki J., Burak A., Jasiński J., Stankiewicz A., Opóźnienia mogą nas drogo kosztować, „Rzeczpospolita”, 26.06.2003. Blajer P., Szary cień coraz dłuższy, „Rzeczpospolita”, 10.03.2003. Gronicki M., Polacy bardziej wydajni, „Rzeczpospolita”, 31.01.2003. Jasiński J., Do Unii w ciemno, „Rzeczpospolita”, 9.10.2003. Karpiński S., Rósł eksport i handel, „Rzeczpospolita”, 3.11.2003. Misiak M., Miejsce w szeregu, „Nowe Życie Gospodarcze”, 26.01.2003. Podatkowy wyścig trwa. Raport ﬁrmy konsultingowo-audytorskiej KPMG, „Rzeczpospolita”, 21.10.2003. Raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego, „Rzeczpospolita”, 19.09.2003. Raport Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Czechy absolutnym liderem, „Rzeczpospolita”, 2.09.2003. Słojewska A., Zdążyć przed majem, „Rzeczpospolita”, 4.11.2003. Walewska D., Polska w ścisłej czołówce światowej, „Rzeczpospolita”, 18.09.2003. Walewska D., Najlepsza jest Finlandia, „Rzeczpospolita”, 20.02.2003..

(13) Sytuacja gospodarcza Polski na tle…. 53. Walewska D., Na czele jak zwykle Finlandia, „Rzeczpospolita”, 31.10.–2.11.2003. Więcej wyzwań niż możliwości, „Rzeczpospolita”, 4.09.2003. Poland’s Economic Situation Compared to the New European Union Member States This article offers a comparative analysis of Polandʼs economic position compared to the other new EU members. The author presents basic socio-economic ﬁgures that illustrate the economic situation in Poland compared to that of the “Ten”. In this manner, the author tries to show Polandʼs place among other EU candidate states as well as to indicate its position in the enlarged European Union..

(14)