Kartografia geoœrodowiskowa pomoc¹ w ochronie œrodowiska Górnego Œl¹ska
— czy w pe³ni wykorzystywan¹?
Ma³gorzata Sikorska-Maykowska
Geoenvironmental cartography as a helpful tool in protecting the environment of the Upper Silesia — is its potential fully exploited? Prz. Geol., 53: 753–755.
S u m m a r y. The paper reviews cartographic studies of Upper Silesia in overview scales (mostly 1 : 50,000). Geoenvironmental cartography is intended to help in solving problems related to environmental protection and management, especially concerning spatial planning. These problems discussed at various levels of state and self-government administration, necessitate presenting various topics in different extent, scales, etc., depending on type and scale of the phenomena analysed. An ideal tool for such analyses are digital GIS databases. The provincial geodetic and cartographic collection held by the Marshal of the Œl¹skie Voivodeship (Silesian Province) consists of serial maps produced in 1 : 50,000 scale, available in analog format and as digital records. These are: Geological Economical Map of Poland, Hydrogeological Map of Poland, Sozological Map of Poland, Hydrographic Map of Poland, Map of the Hydrographic Division of Poland, Geoenvironmental Map of Poland. Noteworthy are also other studies concern-ing the Silesian region, by the Polish Geological Institute: Valorisation of natural environment and its hazards within the Œl¹skie Voivodeship; Geochemical Atlas of the Upper Silesia in 1 : 200,000 scale, Detailed Geochemical Map of the Upper Silesia in 1 : 25,000 scale (sheets: S³awków, Olkusz, Nowa Góra, Myœlachowice and Chrzanów), Map of chemistry and quality of ordinary groundwaters of the Upper Silesian Coal Basin and its surroundings in 1 : 100,000 scale, Engineering-geological database with engineer-ing-geological atlas of the Katowice conurbation. The above listed overview scale maps cover the whole Upper Silesia region, thus providing a good basis for regional analyses. Their important common feature is that they are digitally prepared and in fact are rich environmental databases that can be used for GIS-compatible studies, even though there were compiled using different software. The review of geoenvironmental studies on the Upper Silesian region indicates that there is a lot of information available in that respect. Their vast majority is accessible at the Voivodeship Center for Geodetic and Cartographic Documentation in Katowice. Unfortunately, the availability is not fully utilized by the state and self-government administration at the county- or community-level. The situation is somewhat better at the Voivodeship level, even though it is still not satisfactory. Despite the topic has been discussed in public or pub-lished upon, still not much is being done to improve the situation beyond verbal declarations about the need to develop information society and innovative administration methods in Poland.
Key words: geoenvironmental cartography, databases, GIS
Szybki, znacz¹cy jakoœciowo rozwój kartografii geo-œrodowiskowej nast¹pi³ w du¿ej mierze wskutek rosn¹cej œwiadomoœci spo³eczeñstw, co do roli œrodowiska natural-nego w rozwoju gospodarczym oraz jego wp³ywie na jakoœæ ¿ycia ludzi. Zbieg³ siê on jednoczeœnie z powsta-niem nowych technologii cyfrowych, w tym przede wszystkim GIS-u. Silna presja spo³ecznoœci miêdzynaro-dowej, równie¿ i polskiej, doprowadzi³a w konsekwencji do daleko id¹cych zmian w ustawodawstwie wiêkszoœci krajów, w tym tak¿e Polski, maj¹cych na celu ochronê œro-dowiska naturalnego z myœl¹ o nastêpnych pokoleniach. Kartografia geoœrodowiskowa stawia sobie ambitne zada-nie s³u¿enia pomoc¹ w rozwi¹zywaniu tych problemów, w tym g³ównie dotycz¹cych ochrony i zarz¹dzania œrodo-wiskiem, a w szczególnoœci zagadnieñ zwi¹zanych z pla-nowaniem przestrzennym. Zagadnienia te, rozpatrywane na ró¿nych szczeblach administracji pañstwowej i samorz¹dowej, wymagaj¹ przedstawiania problematyki geoœrodowiskowej w ró¿nym zakresie tematycznym, w ró¿nych skalach, odpowiednio do typu i skali analizowa-nych zjawisk. Doskona³ym narzêdziem do wykonywania tego typu analiz s¹ oparte na cyfrowych projektach analizy w systemie GIS.
Kartografia geoœrodowiskowa rozwija siê w Polsce od kilkudziesiêciu lat, ale dopiero w drugiej po³owie lat dzie-wiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku nast¹pi³ jej znacz¹cy roz-wój. Œwiadczy o tym fakt, ¿e niemal jednoczeœnie rozpoczêto realizacjê piêciu seryjnych map w skali 1:50 000, przedstawiaj¹cych ró¿ne elementy zagadnieñ geoœrodo-wiskowych (geosozologicznych). Zadañ tych podjê³y siê: Pañstwowy Instytut Geologiczny, G³ówny Urz¹d Geodezji
i Kartografii oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. S¹ to nastêpuj¹ce projekty:
Mapa geologiczno-gospodarcza Polski (MGGP),
Mapa hydrogeologiczna Polski (MHP),
Mapa sozologiczna Polski,
Mapa hydrograficzna Polski,
Mapa podzia³u hydrograficznego Polski,
Mapa geoœrodowiskowa Polski (MGP) — wykony-wana od 2002 r.
W wojewódzkim zasobie geodezyjnym i
kartograficz-nym prowadzonym przez Marsza³ka Województwa
Œl¹skiego znajduj¹ siê wszystkie wy¿ej wymienione mapy, dostêpne w formie analogowej i zapisie cyfrowym.
Pañstwowy Instytut Geologiczny od kilkunastu lat wydaje dla wybranych obszarów (przede wszystkim du¿ych aglomeracji miejskich, terenów uprzemys³owio-nych), atlasy i mapy geochemiczne, wykonywane w formie cyfrowej. Dla obszaru Górnego Œl¹ska m.in. opracowano:
Atlas geochemiczny Górnego Œl¹ska w skali 1:200 000 (Lis & Pasieczna, 1995),
Szczegó³ow¹ mapê geochemiczn¹ Górnego Œl¹ska w skali 1:25 000 arkusze: S³awków, Olkusz, Nowa Góra, Myœlachowice i Chrzanów (Lis & Pasieczna, 1999),
Mapê chemizmu i jakoœci zwyk³ych wód podziem-nych GZW i jego obrze¿enia w skali 1:100 000 (Ró¿kowski & Chmura, 1996),
Bazê danych geologiczno-in¿ynierskich wraz z atla-sem geologiczno-in¿ynierskim aglomeracji katowickiej (Dubaj-Nawrot, 2005).
W 2001 r. w PIG, jako projekt badawczy (grant celowy) wspó³finansowany przez Komitet Badañ Naukowych i Marsza³ka Województwa Œl¹skiego, wykonano Opraco-wanie metodyki kartograficznego odwzorowania walory-zacji stanu œrodowiska przyrodniczego na terenach poddanych silnej antropopresji górnictwa i przemys³u na Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 9, 2005
753
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa;
obszarze województwa œl¹skiego (Sikorska-Maykowska i in., 2001), które zrealizowano w formie cyfrowej, w syste-mie GIS. W celu umo¿liwienia szerszego dostêpu do wyni-ków tych prac, najistotniejsze informacje zebrano i opublikowano w formie atlasu pt.: Waloryzacja œrodowi-ska przyrodniczego i identyfikacja jego zagro¿eñ na tere-nie województwa œl¹skiego (Sikorska-Maykowska, 2001). Wa¿nym elementem tego opracowania, oprócz analogowej wersji tekstu, map i atlasu, jest numeryczna baza danych geoœrodowiskowych funkcjonuj¹ca w systemach informa-cji geograficznej. Baza ta zawiera cenne informacje o prze-strzeni województwa œl¹skiego i jest zorganizowana w szeœciu poziomach informacyjnych:
antropopresja, wody podziemne, wody powierzchniowe, przyroda, surowce, analizy.
Autorzy tego opracowania za g³ówny cel postawili sobie dokonanie waloryzacji zasobów œrodowiska, okreœlenie oddzia³ywania antropopresji na poszczególne jego komponenty i na tej podstawie przedstawienie obsza-rów konfliktowych. Ze wzglêdu na specyfikê regionu, g³ówny nacisk po³o¿ono na oddzia³ywanie górnictwa i zwi¹zanego z nim przemys³u przetwórczego. Za³o¿eniem by³o, aby efekt koñcowy prac móg³ byæ w pe³ni wyko-rzystany przez w³adze regionalne i spe³nia³ ich wymaga-nia, nie tylko co do treœci merytorycznych, ale równie¿ technicznych (oprogramowanie, skala opracowania, formy aktualizacji baz danych) i by³ wykorzystywany przy opra-cowywaniu planu rozwoju regionalnego województwa. Podstawê do wszelkich póŸniejszych analiz stanowi³a waloryzacja nastêpuj¹cych komponentów œrodowiska: kopalin, wód powierzchniowych, wód podziemnych, przy-rody prawnie chronionej (parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przy-rody, u¿ytki ekologiczne). W przypadku krytycznej oceny zasobów kopalin mineralnych wykorzystano wieloletnie doœwiadczenia Pañstwowego Instytutu Geologicznego, w szczególnoœci w odniesieniu do waloryzacji zasobów wêgla kamiennego w Polsce (Kwarciñski i in., 2001). Ana-liza zasobów wodnych województwa œl¹skiego oraz ich
waloryzacja zosta³a wykonana we wspó³pracy z
Wydzia³em Nauk o Ziemi Uniwersytetu Œl¹skiego. Ciekawym i cennym przedsiêwziêciem by³a inicjatywa Pañstwowego Instytutu Geologicznego podjêcia siê aktu-alizacji w cyklu dwuletnim powsta³ej w ten sposób bazy danych geoœrodowiskowych, szczególnie w tych jej seg-mentach, gdzie zmiany zachodz¹ najszybciej. Uda³o siê jedynie jednorazowo przeprowadziæ proces aktualizacji, gdy¿ Urz¹d Marsza³kowski nie wyrazi³ chêci podjêcia dalszej wspó³pracy w tym zakresie.
Wymienione wy¿ej opracowania wykonane w skalach przegl¹dowych, tj. 1:50 000 odnosz¹ siê do ca³ego regionu górnoœl¹skiego i stanowi¹ dobr¹ podstawê do analiz regio-nalnych. Wspóln¹ bardzo istotn¹ ich cech¹ jest to, ¿e wykonane s¹ w formie cyfrowej i de facto stanowi¹ bogate bazy danych œrodowiskowych. Wszystkie wiêc mog¹ byæ wykorzystywane do analiz GIS., mimo i¿ wykonane zosta³y przy u¿yciu ró¿nych programów.
W posiadaniu wojewódzkiego zasobu geodezyjnego i kartograficznego znajduje siê ponadto Mapa geomorfolo-giczna w skali 1:25 000, przedstawiaj¹ca formy
geomorfo-logiczne ze szczególnym uwzglêdnieniem form
antropogenicznych. Obejmuje ona swym zasiêgiem 64 arkusze jako nak³adka tematyczna na mapê topograficzn¹ w skali 1:25 000 w uk³adzie „1965”. Opracowana zosta³a w 1989 r. na podstawie czarno-bia³ych zdjêæ lotniczych w skali 1:10 000 wykonanych w latach 1986–1987 dla ca³ego by³ego województwa katowickiego. Najnowszym materia³em w for-mie zdjêæ lotniczych, których analiza jest wielce przydatna we wszelkiego rodzaju opracowaniach geoœrodowiskowych, s¹ czaro-bia³e zdjêcia w skali 1:27 000, wykonane na obszarze województwa œl¹skiego w po³owie 2002 r. Dostêpne s¹ w zapisie rastrowym z rozdzielczoœci¹ 1200 dpi.
Bior¹c pod uwagê same opracowania o zasiêgu regio-nalnym wykonane w skali 1:50 000, obejmuj¹ce ca³y region Górnego Œl¹ska, treœci merytoryczne jakie one zawie-raj¹ mo¿na zestawiæ w nastêpuj¹ce grupy tematyczne:
z³o¿a kopalin,
górnictwo i przetwórstwo kopalin,
wody powierzchniowe (wystêpowanie, ochrona i degradacja),
dzia³y wód powierzchniowych,
wody podziemne (wystêpowanie, ochrona i degradacja),
degradacja powietrza atmosferycznego,
warunki pod³o¿a budowlanego,
przepuszczalnoœæ gruntów,
ochrona przyrody i zabytków kultury,
degradacja lasów,
geochemia œrodowiska, stan geochemiczny gleb, emanacje radonowe,
warunki œrodowiskowe sk³adowania odpadów,
antropopresja — obiekty,
antropopresja — obszary konfliktów œrodowiska przyrodniczego i zagospodarowania terenu,
przeciwdzia³anie degradacji œrodowiska i jego rekul-tywacja.
Dotycz¹ one takich zagadnieñ szczegó³owych, jak: per-spektywy i prognozy wystêpowania kopalin, stan zagospo-darowania i klasyfikacja z³ó¿ kopalin, rzeczywiste i potencjalne zagro¿enia œrodowiska przyrodniczego zwi¹zane z ich wystêpowaniem oraz eksploatacj¹ i prze-róbk¹, wybrane elementy hydrogeologiczne zwi¹zane z ochron¹ jakoœci wód powierzchniowych i podziemnych, wielkoœæ i ochrona zasobów wód podziemnych. Przedsta-wiane s¹ obiekty i obszary chronione (w tym: gleby, lasy, parki narodowe i krajobrazowe itp.) stanowi¹ce ogranicze-nia w gospodarowaniu przestrzeni¹, warunki pod³o¿a budowlanego (w tym tereny zagro¿one wystêpowaniem szkód górniczych) dla tworzenia optymalnych koncepcji urbanistycznych, ryzyka zagro¿eñ naturalnych, takich jak: powódŸ i osuwiska, uwarunkowania przyrodnicze dla plano-wania przestrzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym.
Na szczególn¹ uwagê zas³uguje nowa warstwa infor-macyjna Mapy geoœrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, której treœæ zosta³a ca³kowicie podporz¹dkowana aktual-nym przepisom prawaktual-nym w zakresie ochrony œrodowiska dotycz¹cym zagro¿eniom powierzchni ziemi. Warstwa tematyczna pod nazw¹ „geochemii œrodowiska” obejmuje przetworzone zasoby danych PIG z zakresu geochemii dotycz¹ce gleb i osadów wodnych (Sikorska-Maykowska & Strzelecki, 2001; Instrukcja ..., 2002) wczeœniej publiko-wane w cytowanych powy¿ej atlasach i mapach geoche-micznych. Zawiera lokalizacje miejsc opróbowania, zawartoœci w glebach metali ciê¿kich, pierwiastków pro-mieniotwórczych, zanieczyszczenia gleb zwi¹zkami orga-nicznymi, a tak¿e zanieczyszczenia osadów wodnych metalami ciê¿kimi, wielkoœæ emanacji radonowych. Na 754
podstawie tych danych przedstawiana jest klasyfikacja gleb w nawi¹zaniu do Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowi-ska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleb oraz standardów jakoœci ziemi, oraz klasyfikacja osa-dów wodnych w nawi¹zaniu do Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stê¿eñ substancji, które powoduj¹, ¿e urobek jest zanieczyszczony.
Warstwa tematyczna poœwiêcona problemom sk³ado-wania odpadów przedstawia tereny predysponowane do lokalizowania w ich obrêbie sk³adowisk odpadów, przy uwzglêdnieniu ograniczeñ prawnych wynikaj¹cych z wymagañ ochrony œrodowiska. Generalnie obszary te powinny spe³niaæ kryteria lokalizacji sk³adowisk odpadów zgodnie z ustaleniami zawartymi w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. oraz w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szcze-gó³owych wymagañ dotycz¹cych lokalizacji, budowy, eks-ploatacji i zamkniêcia, jakim powinny odpowiadaæ poszczególne typy sk³adowisk odpadów.
Nie sposób w tym miejscu wymieniæ wszystkie opraco-wania o tematyce œrodowiskowej z terenu Górnego Œl¹ska. Jest to bowiem obszar wyj¹tkowy pod wzglêdem nagroma-dzonych tu negatywnych, kilkusetletnich oddzia³ywañ cz³owieka, i z tego wzglêdu posiada on wyj¹tkowo du¿o ró¿nego typu opracowañ œrodowiskowych o ró¿nym zasiê-gu terytorialnym i ró¿nym, bardzo nierównym poziomie merytorycznym. Cytowanie ich i ocena merytoryczna nie jest celem niniejszego artyku³u, chodzi raczej o podkreœle-nie ich iloœci i wielkoœci nak³adów, jakie na ten cel przezna-czaj¹ ró¿ni zleceniodawcy. Na obszarze Górnego Œl¹ska
wykonano dziesi¹tki inwentaryzacji obiektów
zagra¿aj¹cych œrodowisku, w ramach ró¿nego typu moni-toringów otrzymano tysi¹ce danych punktowych o stanie poszczególnych komponentów œrodowiska (wód podziem-nych i powierzchniowych, powietrza, gleb, roœlinnoœci),
opracowano dziesi¹tki wycinkowych ekspertyz
dotycz¹cych stanu œrodowiska, zabrak³o jednak ca³oœcio-wej analizy i syntezy obejmuj¹cej kompleksowo region górnoœl¹ski. Znaczna wiêkszoœæ regionalnych opracowañ geoœrodowiskowych koñczy siê na etapie inwentaryzacji i w najlepszym przypadku odniesieniu siê do obo-wi¹zuj¹cych norm prawnych w tym zakresie. Pewn¹ prób¹ kompleksowej analizy geoœrodowiskowej obszaru woje-wództwa œl¹skiego by³o cytowane wczeœniej opracowanie Pañstwowego Instytutu Geologicznego w ramach grantu celowego.
Przedstawiony przegl¹d opracowañ o tematyce geoœro-dowiskowej, lub z ni¹ blisko zwi¹zanych, poœwiêconych regionowi Górnego Œl¹ska œwiadczy o du¿ej iloœci infor-macji zebranych w tej dziedzinie. Ogromna ich wiêkszoœæ jest dostêpna w Wojewódzkim Oœrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficzne w Katowicach, a informacje o zasobie na stronie internetowej. Niestety, dostêpnoœæ ta
nie jest w pe³ni wykorzystywana przez w³adze
samorz¹dowe i pañstwowe na szczeblu gminnym czy powiatowym. Nieco lepiej sprawa ta wygl¹da na poziomie wojewódzkim, choæ ci¹gle nie jest to sytuacja zadawa-laj¹ca. Przyczyny tego stanu s¹ ró¿ne i problem ten wielo-krotnie by³ podnoszony na forum publicznym i w publikacjach, ale poza werbalnymi has³ami o koniecznoœci rozwoju informatyzacji i innowacyjnoœci w dzia³aniach administracji w Polsce, nie wiele w tym zakresie jest czy-nione.
Szczegó³ow¹ i bardzo trafn¹ analizê tego problemu przedstawi³ Jaros³aw Czochañski w serii artyku³ów pod tytu³em Rozwój technologii GIS w Polsce (2005). Nie
sposób nie zgodziæ siê ze smutnym stwierdzeniem autora, ¿e w Polsce: „brakuje wsparcia i programów rozwijaj¹cych nie tylko infrastrukturê danych przestrzennych, ale w ogóle infrastrukturê informatyczn¹ na najni¿szych szczeblach administracji i instytucji lokalnych w kraju. GIS jako nie-zwykle sprawne i przydatne narzêdzie w gromadzeniu informacji przestrzennej i zarz¹dzaniu przestrzeni¹ roz-wijany i doceniany jest tylko przez jego u¿ytkowników, pozostaj¹c nieznanym zagadnieniem dla wiêkszoœci urzêdników i instytucji”. Pozostaje nadzieja, ¿e „samo
¿ycie” wymusi na w³adzach pañstwowych i
samorz¹dowych zajêcie siê tym problemem i zmusi do pro-wadzenia odpowiednich szkoleñ pracowników, zatrudnia-nia absolwentów wy¿szych uczelni z odpowiednim wykszta³ceniem i umiejêtnoœciami pos³ugiwania siê nowy-mi technologianowy-mi, w tym oczywiœcie GIS. Przy obecnym nat³oku informacji tylko taka droga pozwoli na szybkie wykonywanie analiz przestrzennych, z wykorzystaniem du¿ej iloœci danych.
Literatura
CZOCHAÑSKI J. 2005 — Rozwój technologii GIS w Polsce. cz. I. Geodeta, 3 (118): 30–34. Warszawa.
CZOCHAÑSKI J. 2005 — Rozwój technologii GIS w Polsce. cz. II. Geodeta, 4 (119): 28–31. Warszawa.
DUBAJ-NAWROT J. red. 2005 — Baza danych geologiczno-in¿ynier-skich wraz z opracowaniem atlasu geologiczno-in¿ynierskiego aglome-racji katowickiej. PG Katowice, PIG, PG Proxima.
INSTRUKCJA Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Udo-stêpnianie, weryfikacja, aktualizacja, rozwój. MŒ, PIG, Warszawa 2004 r.
Instrukcja opracowania Mapy geoœrodowiskowej Polski w skali 1 : 50 000.
MŒ, PIG, Warszawa 2005 r.
KWARCIÑSKI J., GA£KA M. & KRIEGER W. 2001 — Obecna i pla-nowana eksploatacja kopalin na terenie województwa œl¹skiego. Pañstw. Inst. Geol., Sosnowiec (maszynopis).
LIS J. & PASIECZNA A. 1995 — Atlas geochemiczny Górnego Œl¹ska 1:200 00. PIG, Warszawa.
LIS J. & PASIECZNA A. 1999 — Szczegó³owa mapa geochemiczna Górnego Œl¹ska 1 : 25 000. Promocyjny arkusz S³awków. PIG, Warszawa. PACZYÑSKI B. 1996 — Waloryzacja — nowy kierunek oceny wód podziemnych. Prz. Geol., 44: 81–86.
RÓ¯KOWSKI A. & CHMURA A. (red.) 1996 — Mapa chemizmu i jakoœci zwyk³ych wód podziemnych GZW i jego obrze¿enia w skali 1:100 000. PIG, Warszawa.
RÓ¯KOWSKI A. & KOWALCZYK A. 1997 — Waloryzacja u¿ytko-wych poziomów wód podziemnych. [W:] U¿ytkowe wody podziemne Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego i jego obrze¿enia, Pr. Pañstw. Inst. Geol., 159.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M., BARSZCZ A., BROMEK T., CZAJA S., DURCZYÑSKI S., GA£KA M., GRABOWSKI D., KOTYRBA A., KOWALCZYK A., KRIEGER W., KWARCIÑSKI J.,
LEWANDOWSKI P., MUTKE G., RUBIN K., STASZEWSKI B., STRZELECKI R., WACH J., WITKOWSKI A. & WOJTAL G. 2001 — Opracowanie metodyki kartograficznego odwzorowania waloryzacji stanu œrodowiska przyrodniczego na terenach poddanych silnej antro-popresji górnictwa i przemys³u na obszarze województwa œl¹skiego. Projekt badawczy nr 9T 12E01299C/4823 finansowany przez Komitet Badañ Naukowych.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M. (red.) 2001 — Waloryzacja œrodowi-ska przyrodniczego i waloryzacja jego zagro¿eñ na terenie wojewódz-twa œl¹skiego, PIG i UMWŒ, Warszawa.
WITKOWSKI A.J., RÓ¯KOWSKI A., KOWALCZYK A., KROPKA J., RUBIN K., RUBIN H., SIWEK P., KACZKOWSKA E.,
GRABALA D. & WRÓBEL J. 1998 — Analiza zmian jakoœci wód podziemnych wybranych g³ównych zbiorników u¿ytkowych wód pod-ziemnych woj. katowickiego w latach 1990–1996 pod k¹tem podjêcia dzia³añ dla ich ochrony. Uniwersytet Œl¹ski, WNoZ, Sosnowiec. WITKOWSKI A., GRABALA D., KACZKOWSKA E., SIWEK P. & WRÓBEL J. 2000 — Regionalny monitoring jakoœci wód podziem-nych na obszarze województwa œl¹skiego. Raport z opróbowania punk-tów obserwacyjnych by³ego RZGW w Katowicach oraz punkpunk-tów sieci uzupe³niaj¹cej wykonanego w 2000 roku. Uniwersytet Œl¹ski, WNoZ, Sosnowiec.
Wytyczne techniczne GIS–4. Mapa sozologiczna Polski skala
1 : 50 000.W formie analogowej i numerycznej. GUGiK, Warszawa 2005.
Wytyczne techniczne GIS–3. Mapa hydrograficzna Polski skala 1 : 50 000.W
formie analogowej i numerycznej. GUGiK, Warszawa 2005.
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 9, 2005
