Charakterystyka litologiczna glin zwałowych rejonu północno-zachodniej Polski

(1)

Przegląd

Geologiczny, vol

.

47,

nr 10, 1999

Charakterystyka litologiczna glin

zwałowych rejonu

północno-zachodniej

Polski

Małgorzata Masłowska*

Badania litologiczne glin

zwałowych

z

33

otworów odwierconych w

północno-zachodniej

Polsce,

wykazały zróżnicowanie

glin z

pięciu

wybranych

pięter

plejstocenu. Gliny

różnego

wieku

wykazują odrębność

szczególnie w zakresie

składu

petrograjicznego

żwirów

oraz

składu

podfrakcji

minerałów ciężkich.

Słowa

kluczowe: gliny

zwałowe,

wiercenia, litologia, Polska

Północno-Zachodnia

Małgorzata Masłowska

-

Lithological characteristics of tills of NW Poland. Prz. Geol., 47: 920- 926.

S

u m m ary. The work shows lithological characteristics oftillsfrom

33

drillings which were made on 13 sheets ofDetailed

Geologi-cal Map of Poland

l :

50 000. Lithological attributes of 5 tilllevels from different Pleistocene stages were dejined and lithological

differentation of tills from these stages was found.

Key words: tills, drillings, lithology, NW Poland

Cechy litologiczne glin

zwałowych

i

możliwość użycia

charakterystyki litologicznej glin do

rozważań

stratygra-ficznych, od

dłuższego

czasu interesuje wielu badaczy

(Racinowski

&

Rzechowski, 1968, 1969; Rzechowski

1980; Mojski, 1980; Kenig i in., 1977; Stankowska &

Stankowski, 1967). Standardowe badania litologiczne glin

zwałowych

w ramach prac nad

Szczegółową mapą

geolo-giczną

Polski

w

skali 1: 5 O 000

są

wykonywane od wielu lat

według

jednolitej metodyki, co daje

duże możliwości

ana-liz porównawczych

między

ich poszczególnymi

pozioma-mi wiekowypozioma-mi (Instrukcja ... ,

1996).

Celem pracy

było

dokonanie

charaktery-styki litologicznej glin

zwałowych wystę

pujących

w

wyodrębnionych

poziomach

wiekowych.

Chodziło

o znalezienie cech

wspólnych dla glin danego poziomu

wieko-wego, przy czym brano pod

uwagę

poziomy

glin, których

pozycję stratygraficzną

ustalo-no na podstawie wyników

badań

litologicz-nych, zawartych w

materiałach

publikowanych

i archiwalnych (Choma-Moryl i in., 1984,

1989; Czerwonka, 1979; Czerwonka

&

Witek, 1977;

Masłowska

&

Michałowska,

1991a, b, 1992, 1993a, b, 1994a, b; Moryli

in., 1985).

Analizą objęto

wyniki

badań

z 33

otworów odwierconych w

obrębie

13 arku-szy

Szczegółowej

mapy geologicznej Polski

w

skali 1:50 000 zlokalizowanych na

południe

od Szczecina (ryc. 1).

W

badanych

otworach

występują

głównie

osady

różnych pięter

plejstocenu-gliny

zwałowe

i osady

międzymorenowe

-najczęściej

wodnolodowcowe, rzadko

obser-wowano osady rzeczne i j eziome

(Butrymo-wicz, 1975; Butrymowicz

&

Nosek, 1975,

1977; Dobracki, 1980; Kurzawa, 1993;

Pio-A

383 -Stara Rudnica

*Państwowy

Instytut Geologiczny,

Oddział

Geologii Morza,

trowski, 1990, 1991a, b;

Ruszała,

1988; Uniejewska

&

Nosek, 1974, 1977).

Poniżej

podano

charakterystykę litologiczną pięciu

poziomów glin

zwałowych

z

różnych pięter

plejstocenu.

Gliny

stadiału

dolnego (Sanu l) zlodowacenia

południowopolskiego

Miąższość

glin tego wieku waha

się

od 0,2 do 27,0 m;

najwyższą miąższość

stwierdzono nad wyniesieniami

25 km

L . . . . - - L . . . - - L . _ - ' - - - ' - - - I ' 229 - Wiei o

Ryc.

1.

A -

arkusze

Szczegółowej

mapy geologicznej Polski w

skali

l :

50 000, na których odwiercono badane otwory; B

-lokalizacja rejonu

badań

Fig.

1.

A-the sheets oftheDetailed GeologicalMap ofPoland

l :

50,000 on which the drilling we re made; B

-

location of

investigation area

(2)

podłoża podczwartorzędowego

lub nad ich zboczami. Pod

względem

uziarnienia jest to glina

piaszczysto-mułkowa,

z

zawartością

frakcji

żwirowych

do 5%. W

składzie

petro-graficznym

żwirów dominują skały

krystaliczne, których

zawartość

nawet dwukrotnie przekracza

udział

wapieni

północnych,

przy braku dolomitów i

małej ilości łupków

paleozoicznych (ryc. 2, 7).

Kształt

wykresów

współczyn

ników petrograficznych jest ostry z

wierzchołkiem

skiero-wanym

ku

górze

(ryc.

2).

Charakterystycznym

składnikiem żwirów

lokalnych

są

krzemienie (ryc

.

8).

W

składzie minerałów ciężkich

w

obrębie

frakcji

drob-nopiaszczystej

przeważa

grupa

minerałów

przezroczys-tych, a

wśród

nich

najwięcej

jest kolejno: amfiboli,

granatów, epidotów,

minerałów

odpornych (suma cyrkonu,

turmalinu, dystenu i staurolitu) oraz

łyszczyków

(biotyt i

chloryt), (ryc. 2). Dla glin Sanu l jest charakterystyczny

dość

wysoki

udział minerałów

odpornych

(średnio

9%,

maksymalnie 23% w okolicach Gryfina).

Wśród

mine-rałów

odpornych,

największą zawartość osiągają

turmalin

i dysten (ryc. 9), a w okolicach Gryfina cyrkon i turmalin.

Przedstawiony

skład minerałów ciężkich

wskazuje na

sil-ny

związek

omawianych glin z

podłożem,

co oznacza

że

lodowiec tego wieku

wkroczył

na obszar pokryty

zwietrze-liną

osadów

trzeciorzędowych.

Rozpatrując przestrzenną zmienność różnych

cech

osa-du stwierdzono,

że główne

kierunki zmian cech, takichjak

np.

zawartość

CaC0

3

we frakcji ilastej,

udział

amfiboli lub

minerałów

odpornych we frakcji drobnopiaszczystej, czy

też udział skał

krystalicznych w petrografii

żwirów,

prze-biegają

na NNE-SSW i NW-SE. Jest widoczna tendencja

do wzrostu

udziału

amfiboli we frakcjach

drobnopiaszczy-stych w kierunku SSW i SE, przy jednoczesnym

obniżaniu

się zawartości minerałów

odpornych, jak

również skał

krystalicznych we frakcj ach

żwirowych.

Gliny

stadiału

górnego (Sanu 2) zlodowacenia

Gliny te

wykazują miąższość

od 2,3 do 36,3 m; przy

czym

najwyższa

jest ona w

południowo-zachodniej części

obszaru (arkusz Cedynia), w szerokim

obniżeniu podłoża

dochodzącym

do pradoliny Odry.

Skład

ziarnowy jest podobny do

składu

glin Sanu l z

nieco

wyższą zawartością

frakcji ilastych.

W

składzie

petrograficznym

żwirów występuje

prawie

równoważna ilość skał

krystalicznych i wapieni

północ

nych,

pojawiają się również

dolomity i w niektórych

otwo-rach

ilość łupków

paleozoicznych wzrasta do kilku procent

(ryc. 3, 7).

Wśród skał

lokalnych

przeważają

wapienie, a w

rejonie Gryfina (otw. Marwice) znacznie

rośnie udział

mułowców paleogeńskich.

Wykresy

zależności ilościo

wych

między składnikami północnymi mają

silnie

spłasz

czony

kształt.

W

wzrasta

udział

glauko-nitu

(średnio

2%), a w grupie

minerałów

przezroczystych

występuje wyższy niż

w poprzednich glinach

udział

amfi-boli i granatów oraz

minerałów

odpornych

(średnio

10,4%), (ryc. 3).

Wśród minerałów

odpornych podobnie

Przegląd

Geologiczny, vot.

47, nr 10, 1999

jak w glinach Sanu l

przeważa

turmalin (ryc. 9), a w

rejo-nie Gryfina -

cyrkon.

Poziome rozmieszczenie cech osadów wskazuje, w

obrębie

glin poziomu Sanu 2,

przewagę

kierunków zmian

z N na S; w kierunku S maleje np.

udział

amfiboli we

frak-cjach drobnopiaszczystych, a

rośnie

w nich

udział

mine-rałów

odpornych, we frakcjach

żwirowych zaś

wzrasta

zawartość skał

krystalicznych.

Gliny

zwałowe stadiału

maksymalnego (Odry)

zlodowacenia

środkowopolskiego

Gliny

odrzańskie są

naj liczniej reprezentowane w

badanych otworach,

wykazują zróżnicowaną miąższość

-od 1,3 do 75,3 m, bez

wyraźnego związku miąższości

z

ukształtowaniem podłoża czwartorzędu.

Pod

względem

uziarnienia gliny

są

podobne do glin

poziomów starszych, przy nieco

większym

udziale frakcji

grubszych. W

składzie

petrograficznym, podobnie jak

w glinach Sanu l

skały

krystaliczne

przeważają

nad

wapie-niami paleozoicznymi, przy niewielkim

stałym

udziale

dolomitów

północnych

(1,2%) oraz

łupków

paleozoicz-nych (do 5,3%). Przewaga

skał

krystalicznych nad

wapie-niami

północnymi

jest mniejsza

niż

w glinach Sanu l, co

znalazło

wyraz w

kształcie

wykresów

wskaźników

petro-graficznych (ryc. 4, 7).

Wśród skał

lokalnych za

składnik

diagnostyczny

można uznać

kwarc

trzeciorzędowy

(oligo-ceński;

ryc. 8).

Skład minerałów ciężkich

jest

dość

podobny do

składu

w glinach starszych, z tym,

że

w poziomie Odry

występuje

podwyższenie udziału łyszczyków,

spada natomiast

zawar-tość minerałów

odpornych (do

śr.

7,3%),

wśród

których

przeważa

turmalin (ryc. 4, 9).

Opisane

wyżej

cechy glin

wskazują, że

przed

zlodowa-ceniem Odry erozja i denudacja

obejmujące

omawiane

obszary

były słabsze niż

w okresach

poprzedzających

sta-diały

zlodowacenia

południowopolskiego.

Poziome rozmieszczenie cech osadów wskazuje

główny

kierunek ich

zmienności

z NW na SE i istnienie w

dalszym

ciągu

drugiego kierunku z NNE na SSW.

Gliny

stadiału

mazowiecko-podlaskiego (Warty)

zlodowacenia

środkowopolskiego

Gliny tego wieku

pojawiają się

w otworach

północnej

i

zachodniej

części

omawianego obszaru.

Miąższość

glin

waha

się

od 2,0 do 23,2 m

.

W stosunku do glin starszych

uziarnienie glin

warciańskich

wykazuje dalszy stopniowy

wzrost

udziału

frakcji grubszych, a zmniejszanie

się

zawartości

frakcji ilastych.

W

składzie

petrograficznym

żwirów zawartość skał

krystalicznych jest zwykle nieco

wyższa, niż udział

wapie-ni paleozoicznych. Znaczwapie-nie spada

udział łupków

paleozo-icznych (0,6%), a

zawartość

dolomitów i

pozostałych

składników północnych

jest podobna jak w glinach Odry

(ryc. 5, 7).

W

śród

okruchów lokalnych brak

wyraźnego składnika

(3)

stwier-Przegląd

Geologiczny, vol.

47,

nr 10, 1999

/ OrNO

:l0

_OIKK/WA/B \,,-...

"

,

wykres współczynników petrograficznych

diagram oj petrographic coejjicients

OIK -stosunek skał osadowych do krystalicznych

relation oj sedimentary rock to crystalline rock KIW -stosunek skał krystalicznych do skał węglanowych

relation oj crystalline rock to carbonate rock NB -stosunek skał nieodpornych do odpornych

relation oj not resistant rock to resistant rock

granica państwa

- . - . - . bor der oj the country

B

/ oKRAJNIKD.

(

n.

1 !

-f

~

t

\

~

I 9).231.8(1,4 4,5J!H,22,S \"

-

...

"

,

,----, skały krystaliczne L--J crystalline rock _ wapienie paleozoiczne Paleozoic limestones ,----, łupki paleozoiczne L--J Paleozoic shales dolomity pólnocne narthem dolomites [ :, kl.d"i,.re,dn,; w pozIOmie 4 . . 1 _ wapienie lokalne local limestones _ krzemienie jlints mułowce trzeciorzędowe Tertiary siltstones

D

kwarc trzeciorzędowy Tertiary quartz r - - l piaskowce pólnocne i kwarc

L - J narthem sandstones and quartz

c

"

I .",,,,,,,,,,,,,o .. ~ Zr ~ARWICESTE~LNO 81.BINEK St

~

... "'.w ... ,v BANIEWICE D ll,816.614,8525.8

,

SU'~lI'A"

b

,

_ amfibole

amphiboles

D

epidoty epidotes

Skład średni

L

'

_ granaty gamets _ biotyt + chloryt biotite+chlorite minerały odporne resistant mineraIs Zr -dominujący minerał odporny

dominant resistant mineral

Ryc. 2.

Cechy

litologiczne

glin

zwałowych

zlodowacenia

-

Sanu 1. A

-

wykresy

współczynników

petrogra-ficznych, B -

skład

petrograficzny

żwirów,

C

-

skład minerałów ciężkich

Fig. 2. Lithologic

features oftills from Southem-Polish Glatiation- San

1.

A- diagrams ofpetrographic coefficients, B

-petrogra-phi c composition, C -

heavy minerals composition

A

\ \

'c:':

'-l JE2IERZYcll_

"

. 2

'b

1--GlINNA

o,~

~

t~

O;C:

O : I ~TNICA

.

,

I~RWICE

STE~LN,;::

'c

:A:WO

,t-::

BABlNE '

-.i

t=

I ~ (,RAJNIKD .

.

//t:::

(' \ ; : : ' '\LUBIE~HÓ -MIROWO

/:cy:~

t~~

'"--

...

"

,

B

i,

fi

.,.""" "

l

U~L

GLINNA o ST CZARNOWO H1.3O,so.S3,l1.8l,S2.6 o 411 41.51l.5D.62.6ol91.91.8

lJ.!

'

~""""32

:"'"

1LJ

3521l20.sQ64012.8111.2 HWARSTNICA

L

, ' , "

I~ARW1CE

SJE~

L:

T

~HRAPOW

BAiJNEK

,

460.f1,so.1o.H,32.5111.8 41.3-tlSO,s122,1tS1.62,6

c

, \ \

b

'-'

~

L

'

TGLlNN: .,'''''' 35,416.912,614,310,20 ST.CZARNOWO T o CHWARSTNJCA 27.01.8 0.\ o

li

r MARWJCE STE5LND ST.CHRAf'OWO

o _ _ T o

BABINEK 26.8 .1 .18.9JM 37.141 Hl,81G,S

Skład średni

,

Ryc. 3.

Cechy litologiczne glin

zwałowych

zlodowacenia

-

Sanu 2. A

-

wykresy

współczynników

petrogra-ficznych, B -

skład

petrograficzny

żwirów,

C

-

skład minerałów ciężkich. Objaśnienia

p. ryc. 2

Fig. 3. Lithologic

features oftills from Southem-Polish Glatiation -

San 2, A

-

diagrams ofpetrographic coefficients, B -

(4)

A

'[" lL-~ASZEWKO , ,'t •• 8e11"" NB IIĄ ,l'lflY"

~I~

"

~

,

GRZĘDZICEOfK N8

;i'A

:~

'I ~G~HHA~ST.~~RNOWO ~ I CHW,,'Snl!t NB

I

~

.

L

.,

OiK NB

't:5hłRWICE ~ 2 ST.~HRAPOWO STR~~O ...

1'~ ,r~ PyORlYCE'"

.'

:

"~~

~:

l0

OJKM<NB I O:.r.'wf/'l OJK M< NB • , 'tNlCA '[ " ' " , ,,(1WNlI~ I~ ~ OiKM<NBOJKM<NB

,

~''''''iK

M<NB

1 ~UBlfCHÓr :::0 OJK .~~YNl' '~.br:... /1.-... OiKM<NBI~ , rJtKK/WA/B ,_O~

!:::

.I~ " 'QlKKlWNB

'.

_,

,

B

"

~

,

Przegląd Geologiczny, vot. 47, nr 10, 1999

~

,

J~IERZYCE

b-~'~.Dt,.~ _l~ZYCA T 26,18.17.5l,alJ GR~ĘDZICE GlINN.

L

tST.~ZAANOW~ DCH'1 ... rsmh~t2.S7JJ )i.Oll,Ol8,311.11U Składśrerlni

Ryc. 4. Cechy litologiczne glin

zwałowych

zlodowacenia

środkowopolskiego

-

Odry; A-wykresy

współczynników

petrograficz-nych, B -

skład

petrograficzny,

żwirów,

C -

p. ryc

.

2 Fig. 4. Lithologic features oftills from Middle-Polish Glaciation

-

Odra; A -

diagrams of petrographic coefficients, B -

petrogra-phi c composition, C -

heavy minerais composition. Explanation see fig. 2

dzono

podwyższoną zawartość mułowców paleoceńskich

(ryc. 8)

.

Wykresy

wskaźników

petrograficznych

mają kształt spłaszczony, często

z

obniżoną wartością wskaźnika

A/B

(stosunek

składników

nieodpornych do odpornych).

W

nieznacznie wzrasta

zawartość

glaukonitu (2,2%).

Wśród minerałów

przezro-czystych amfibole

przeważają

nad granatami i epidotami

A

f--- - - - l \ "

".

I \

,

\ I

,

,~ST.~HRAPOWO

1_

OiK

:1

::::"

~

"

,

przy 8,2%

zawartości łyszczyków

i 7,2%

zawartości

mine-rałów

odpornych,

wśród

których jak poprzednio

przeważa

turmalin (ryc. 8).

Kierunki zmian parametrów petrograficznych i

mine-ralogicznych

są

podobne jak w stadiale Odry -

przeważa

kierunek z NNE na SSW.

Ryc. 5. Cechy litologiczne glin

zwałowych

zlodowacenia

środkowopolskiego

-

stadiał

Warty. A-wykresy

współczynników

petro-graficznych, B -

skład

petrograficzny

żwirów,

C-

p. ryc. 2

Fig. 5. Lithologic features oftills from Middle-Polish Glaciation -

Warta; A -

diagrams of petrographic coefficients, B -

petrogra-phic composition, C -

heavy minerais composition. Explanation see fig

.

2

(5)

Przegląd

Geologiczny, vol. 47

,

nr 10, 1999

A

B

U:-

."ZEWKO 1iI.842122 ~)iIO.oO 0.4 l~ZYCA 31.7$4.51.34,04,6 1,112 GRZĘDZICE 5213 ~OjbIER y E o

~

WKO

300I4,31,31.61.611o.Q4 STCZARNDWOSlOTNoL' ;

.~

~~

'

~

.

;U..,!h

.01109 " , , , , , . '35.526.56.3.09.3 I BABIN E

li

XNICA / 5t / 33,4111(,5 SUCHLI~~~

Ryc

.

6. Cechy litologiczne glin

zwałowych

zlodowacenia

północnopolskiego- stadiał główny.

A -

wykresy

współczynników

petro-graficznych, B

-

skład

petrograficzny

żwirów,

C -

p. ryc. 2

Fig. 6. Lithologic features 9f tills from northern-polish glatiation -

main stadial; A -

diagrams of petrographic coefficients, B

-petrographic composition, C -

heavy minerals composition. Explanation see fig

.

2 Gliny

stadiału głównego

zlodowacenia

północnopolskiego

Gliny tego wieku

mają

szeroki

zasięg występowania, pojawiają się

na

całym

omawianym obszarze,

wykazując miąższość

od 2,2 do 36,5 m. W stosunku do glin starszych

zawierają więcej

frakcji piaszczystych. W

składzie

petro-graficznym

żwirów

obserwuje

się wyraźną przewagę

wapieni

północnych

nad

skałami

krystalicznymi, w efekcie

Uziarnienie zawartość frakcji >2,0 mm <0,01 mm 4% 1,0 20% Zawartość 10% 10 skały krystaliczne crystalline rocks

czego spada

wartość wskaźnika

KJW

i wykresy

wskaźników

petrograficznych

przybierają

ostry

kształt

z

wierzchołkiem

skierowanym ku

dołowi.

Wzrasta

udział łupków

paleozoicznych (do 9,2%) oraz dolomitów

północ

nych (do 4,8%; ryc. 6, 7).

Wśród składników

lokalnych

mniejscami

podwyższoną zawartość wykazują mułowce trzeciorzędowe

(ryc. 8).

Proporcje

udziału składników minerałów ciężkich wahają się

bardziej

niż

we frakcjach piaszczystych

star-zawartość rninerałów przezroczystych

4% 10 20 30 40 50 60 70 80 90%

granaty

gamets

wapienie paleozoiczne c:=J kwarc północny

Paleozoic limestones northem quartz cyrkon + dysten + + tunnalin staurolit

zirconium + tourmaline

+ disthene + staurolite

łupki paleozoiczne _ skały lokalne

- Paleozoic shales local rocks

dolomity północne

northem dolomites

Ryc. 7. Charakterystyka litologiczno-petrograficzna glin

zwałowych

Fig. 7. Lithologic -

petrographic characteristics oftills

epidoty

epidotes

inne

(6)

10% zlodowacen ie północnopolskie stadiałgłÓwn~f----C-W""""'===T-..---1 zlodowacenie środkowopOIS~ stadiał Warty

CJ

r:~~~~:~s

_ 1azemienie jlints

-+-~,.,...a--\----l r - - l mułowce paleogeńskie L-.-J Paleogene siltstones

r - - lkwarc trzeciorzędowy

zlodowacenie L----1 Tertiary quartz

środkowopolsk_ie~ _ _ ~r--~~_~ _ _ _ -ł-_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ----i

stadiał Odry

zlodowacenie

południowopols_kie*-~ _ _ _ _ ~~----''-:c--'''-''~..,--_ _ _ _ _ _ _ _ _ ---I

sladiał górny -San 2

zlodowacenie

południowopols_kie+l-____ ~ ____ ~ __ ~~======~~~---ł

sladiał doln - San 1

szych glin.

Najczęściej

amfibole

przeważają

nad granatami

i epidotami, przy stosunkowo wysokiej

zawartości łysz

czyków (ok. 7,5%), ale

są też

próbki z

przewagą

granatów

(ryc. 6)

.

Wśród minerałów

odpornych

przeważają

stauro-lit i dysten (ryc. 9), a w okolicach Gryfina -- cyrkon i

tur-malin.

Przestrzenne rozmieszczenie

zawartości składników

petrograficznych i mineralogicznych wskazuje na kierunki

zmian podobne do wyznaczonych dla glin

zlodowaceń środkowopolskich

tzn. z NE na SE i z NNE na SSW

.

Z przedstawionych

wyżej

danych wynika,

że

gliny

omawianych poziomów wiekowych mimo ogólnego

podo-bieństwa są zróżnicowane

pod

względem

litologicznym i

możliwe

jest scharakteryzowanie, a nawet rozpoznawanie

gliny danego poziomu na podstawie

zespołu wyżej

opisa-nych cech. Charakterystyka litologiczna podana

wyżej

odnosi

się

do glin omawianego rejonu i

może

nie

odpowia-dać zespołowi

cech glin innych obszarów

.

4 8%

Przegląd

Geologiczny, vol

.

47,

nr 10

,

1999

Ryc. 8. U

dział składników

lokalnych w

żwirach

z glin

zwałowych

Fig. 8.

The participation of local components in gravels

from tills

Gliny omawianego rejonu

wykazują następujące

cechy

litologiczne:

O

uziarnienie glin porównywanych poziomów jest

podobne;

zauważalna

jest jedynie niewielka tendencja

wzrostu

zawartości

frakcji grubszych

(powyżej

2,0 mm) od

glin naj starszych do naj

młodszych

(ryc. 7),

O

tzw.

wskaźnik ilastości

(stosunek frakcji ilastych do

reszty

materiału)

wykazuje bardzo

małą zmienność

(od

0,33 do 0,39),

O

wapnistość

glin we wszystkich poziomach oscyluje

wokół wartości

10,0%, nieznacznie

rosnąc

ku poziomom

coraz

młodszym,

a

następnie spadając

w poziomie

naj

młodszym

(ryc. 7),

O

skład

petrograficzny

żwirów

z glin

różni się

w

zale-żności

od poziomu wiekowego zarówno w grupie

skał północnych,

jak i lokalnych. Charakterystyczna dla

oma-wianego rejonu jest przewaga

skał

krystalicznych nad

wapieniami

północnymi,

przy

mało zróżnicowanym

udzia-le

pozostałych skał północnych

w

żwirach

z glin

pochodzących

z

maksymalnego

nasunięcia lądolodu

zlodowacenia

i

środkowopolskiego.

Odzwierciedleniem tego

zja-zlodowacenie

północnopolskie

stadiał główny ~ ... _ ,,---- -, . -.,.---..-- -- - - -- -- . - - - I

wiska

są

wykresy

współczynników

petrograficz-nych o wysokich

wartościach

KIW,

a niskich

wartościach

O/K

i

AlB

(ryc. 2, 4).

zlodowacenie środkowopolskie

s

tadiał

Warty

~

zlodowacenie środkowopolskie stadiał Odry ~.",---łc""'-'---~ -+-zlodowacenie południowopolskie ~~-~~~~~---4b---~--~---~~

stadiał górny - San 2

zlodowacenie

południowopolskie

stadiał

dolny -

s;7

Ryc. 9.

Zawartość minerałów

odpornych w

z

glin

zwałowych

Fig. 9.

The contents of resistant minerais in heavy minerais composition

from tills

W

żwirach

z glin

późniejszych stadiałów

obu

wymienionych

zlodowaceń udział skał

krystalicz-nych i wapieni

północnych

jest

przeważnie

prawie

wyrównany, w efekcie czego wykresy

współczyn

ników petrograficznych

mają kształt

silnie

spłasz

czony (ryc. 3, 5).

Sytuacja zmienia

się

w stadiale

głównym

zlo-dowacenia

północnopolskiego,

gdzie

występuje wyraźna

przewaga wapieni

północnych

nad

skałami

krystalicznymi, a wykresy

współczynni

ków petrograficznych

przybierają kształt

ostry,

z

wierzchołkiem

skierowanym ku

dołowi

(ryc

.

6).

Skład skał

lokalnych

również

wykazuje

zróż

nicowanie w

różnych

wiekowo poziomach glin.

Przy

stałej

wysokiej

zawartości

wapieni dla

glin Sanu 1 charakterystyczny jest

podwyższony udział

krzemieni, dla glin poziomu Odry --

kwar-cu

trzeciorzędowego,

a dla poziomów Warty i

(7)

sta-Przegląd

Geologiczny, vol. 47, nr 10, 1999

diału głównego

zlodowacenia

północnopolskiego

mułowców trzeciorzędowych

(ryc. 8).

Zespół minerałów ciężkich zwłaszcza

w grupie

mine-rałów

przezroczystych wykazuje

zróżnicowanie

w

propor-cjach

udziału

poszczególnych

minerałów zależnie

od

poziomu wiekowego gliny.

W glinach starszych

zlodowaceń,

przy

stałej

dominacji

amfiboli

występuje

tendencja wzrostu

udziału

granatów w

kierunku poziomów coraz

młodszych

(ryc. 7),

jednocze-śnie

maleje

udział

amfiboli i

łyszczyków.

Wskazuje to na

stopniowe

słabnięcie dopływu świeżego materiału.

Ten-dencję tę

potwierdza

również

spadek

zawartości

glaukoni-tu oraz

udziału skał

lokalnych w

żwirach

w

najmłodszym

z

omawianych poziomów gliny.

Interesujący

jest

także

pionowy

rozkład zawartości minerałów

odpornych tzn. cyrkonu, turmalinu, dystenu i

staurolitu (ryc. 9).

W glinie Sanu l

wśród minerałów

odpornych

przewa-żają

turmalin i dysten, a w glinie Sanu 2 -

turmalin i

stau-rolit (w tym poziomie

udział minerałów

odpornych jest

najwyższy).

Poziomy

glin

zlodowaceń środkowopolskich

charakte-ryzują się dość zbliżonym udziałem

turmalinu i dystenu,

które

przeważają; jednocześnie zawartość

staurolitu

znacz-nie

obniżona

w glinie poziomu Odry,

wyraźnie rośnie

w

kierunku poziomów

młodszych

i

osiąga najwyższą wartość

w glinie

stadiału głównego

zlodowacenia

północnopol

skiego.

Przedstawiona

wyżej zmienność zawartości minerałów

odpornych jest najprawdopodobniej odzwierciedleniem

zmian kierunku nasuwania

się

lodowca w

różnych

okre-sach glacjalnych.

Skład minerałów ciężkich

jest

również

w

dużym

stop-niu

uzależniony

od rodzaju osadów

występujących

w

podłożu czwartorzędu

na danym obszarze. Dowodem na to

są

gliny okolic Gryfina, gdzie w

podłożu czwartorzędu

występują

osady

oligoceńskie

i kredowe. We wszystkich

poziomach glin (a

również

w osadach

międzymoreno

wych) w

tego rejonu

wyróż

nia

się

szczególnie wysoka

zawartość minerałów

odpornych,

wśród

których dominuje cyrkon. Pozwala to

wnioskować, że

we frakcji drobnopiaszczystej

dłużej

pozostaje swoisty zapis historii geologicznej obszaru

niż

we frakcjach grubszych.

Kierunki zmian

różnych

cech

litologicznych

powta-rzają się

zasadniczo we wszystkich poziomach glin z

wyjątkiem

glin zlodowacenia Sanu 2, gdzie

przeważa

kie-runek

południkowy.

Literatura

BUTRYMOWICZ N. 1975 - Mapa geologiczna Polski, 1 : 200 000, arkusz Świdwin. Wyd. A. Inst. GeoI., Warszawa.

BUTRYMOWICZ N. & NOSEK M. 1975 - Mapa geologiczna Polski, 1: 200 000, arkusz Świdwin. Wyd. B. Inst. GeoI., Warszawa.

BUTRYMOWICZ N. & NOSEK M. 1977 - Objaśnienia do mapy geologicznej Polski, 1 : 200 000, arkusz Kołobrzeg i Świdwin. Wyd. GeoI.

CHOMA-MORYL K. (red.) 1984 - Geneza i stratygrafia osadów

występujących na obszarze Szczegółowej mapy geologicznej Polski w

skali 1 :50 000, arkusz Wielgowo. Inst. Nauk GeoI., UWr, Wrocław.

CHOMA-MORYL K. (red.) 1989 - Geneza i stratygrafia utworów kenozoicznych dla arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Polski, w

skali 1: 50 000, arkusz Czarnowo i Żelisławiec. PTPNoZ, Oddz.

Dolnośląski, Wrocław.

CZERWONKA 1. 1979 - Badania litostratygraficzne osadów kenozoicznych. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1 :50 000, arkusz Gryfino. Arch. PIG., Warszawa-Szczecin.

CZERWONKA J. & WITEK B. 1977 - Granulometric and petrographic studies of tills of South-Western Poland. BiuI. Inst.Geol., 305, Warszawa.

DOBRACKI R. 1980 - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Gryfino. Instrukcja w sprawie opracowania i wydania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50000 , 1996 - Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KENIG K., RZECHOWSKI J. & SOBCZUK B. 1977-Charakterystyka lito stratygraficzna osadów plejstoceńskich w wybranych profilach Pojezierza Mazurskiego. Kwart. Geol., 21: 371-372.

KURZAWA M. 1993 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Żelisławiec. Wyd. Geol., Warszawa.

MASŁOWSKA M. & MICHAŁOWSKA M. 1991a - Badania

litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych dla

Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, w skali 1:50000, arkusze

Stara Rudnica i Mieszkowice. Arch. OGM PIG, Sopot.

MASŁOWSKA M. & MICHAŁOWSKA M. 1991 b - Badania

litolo-giczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych dla Szczegółowej

mapy geologicznej Polski w skali l : 50 000, arkusz Stargard Szczeciń

ski. Arch. OGM PI G, Sopot.

MASŁOWSKA M. & MICHAŁOWSKA M. 1992 - Badania

mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz GoŚcino.Arch.

OGM PIG, Sopot.

mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Gryfice. Arch. OGM PIG, Sopot.

MASŁOWSKA M. & MICHAŁOWSKA M. 1993b - Badania

mapy geologicznej Polski w skali l : 50 000, arkusz Banie. Arch. OGM PIG, Sopot.

mapy geologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Pyrzyce. Arch. OGM PIG, Sopot.

MASŁOWSKA M. & MICHAŁOWSKA M. 1994 b - Badania

mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Dębno. Arch. OGM PIG, Sopot.

MOJSKI J.E. 1980 - Vistulian Stratigraphy in the Glaciated Area of the Polish Lowlands. Quater.Stud. Pol., 2: 77-98.

MORYL 1. (red.) 1985 - Geneza i stratygrafia osadów występujących

na obszarze Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:5 000, arkusz Widuchowa, Chojna, Cedynia. Insty. Nauk. Geol., UW,

Wrocław.

PIOTROWSKI A. 1990 - Objaśnienia do szczegółowej mapy geolo-gicznej Polski w skali l: 50 000, arkusz Widuchowa. Wyd. Geol. PIOTROWSKI A. 1991 a - Objaśnienia do szczegółowej mapy geolo-gicznej Polski w skali l: 50 000, arkusz Cedynia. Wyd. Geol. PIOTROWSKI A. 1991 b - Objaśnienia do szczegółowej mapy geo-logicznej Polski w skali l: 50 000, arkusz Chojna. Wyd. Geol. RACINOWSKI R. & RZECHOWSKI 1. 1968 - Znaczenie

szczegółowych badań minerałów ciężkich dla stratygrafii

czwartorzędu. Kwart. Geol., 12:

RACINOWSKI R. & RZECHOWSKI 1. 1969 - Selected problems of lithology and petrography ofthe boulder clays in Central and Eastern Poland. Geogr. Pol., 17: 319-340. Warszawa.

RUSZAŁA M. 1988 - Objaśnienia do szczegółowej mapy

geologicz-nej Polski w skali 1:50000, arkusz Wielgowo. Wyd. Geol. RZECHOWSKI J. 1980 - An attempt ofthe lithostratigraphical Subdivision ofVistulian. Quater. Stud. Pol., 2: 107-120. Warszawa. STANKOWSKA A. & STANKOWSKI W. 1967 - Próba

rozpoziomowania glin zwałowych Polski Zachodniej w świetle analiz mineralogicznych i chemicznych. Bad. Fizjograf. Pol. Zach., 17: 109-139. Poznań.

UNIEJEWSKAM. & NOSEK M. 1974 - Mapa geologiczna Polski w skali l : 200 000, arkusz Pyrzyce. Wyd. A i B. Inst. Geol.

UNIEJEWSKA M. & NOSEK M. 1977 - Objaśnienia do mapy geologicznej Polski w skali l : 200 000, arkusz Pyrzyce. Wyd. Geol.