Nadanie miejscowości tytułu Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO: transformacje przestrzeni turystycznych z perspektywy mieszkańców

A R T Y K U Ł Y

- P A P E R S

E. Wanda George

NADANIE MIEJSCOWOŚCI TYTUŁU

MIEJSCA DZIEDZICTWA ŚWIATO­

WEGO UNESCO: TRANSFORMACJE

PRZESTRZENI TURYSTYCZNYCH

Z PERSPEKTYWY MIESZKAŃCÓW

Zarys treści: Niekiedy katalizator jawi się jako siła stymulują­ ca gwałtowny rozwój turyzmu. Katalizator ten często przybie­ ra formę niezwykłego zjawiska, wydarzenia lub atrakcji, i staje się bodźcem dla intensywnego rozwoju politycznego i gospo­ darczego, przekształcającego nowe przestrzenie na potrzeby turyzmu. W pewnej niewielkiej miejscowości w Nowej Szko­ cji, w Kanadzie, tym katalizatorem było przyznanie w 1995 r. tytułu Miejsca Dziedzictwa Światowego przez UNESCO. Po­ niższy artykuł prezentuje badania postaw i percepcji miesz­ kańców dotyczących tej nominacji, rozwoju turyzmu, konse­ kwencji i zmian w miejscowości 10 lat po otrzymaniu presti­ żowej nagrody.

Słowa kluczowe: Miejsce Dziedzictwa Światowego UNESCO, turyzm dziedzictwa kulturowego, zmiana kulturowa, zrówno­ ważenie miejscowości wiejskiej.

1. INTRODUCTION

Coraz więcej społeczności na całym świecie trak­ tuje rozwój turyzmu jako odpowiedź na postępują­ cą globalizację.

W wielu, jeśli nie w większości przypadków pojawił się katalizator tego rozwoju. Często przyj­ muje on formę niezwykłego zjawiska, wydarzenia lub atrakcji, nowo odkrytych lub uznanych za uni­ katowe w danym regionie. Staje się bodźcem do ożywionej działalności politycznej lub rozwojo­ wej, przekształcając nowe przestrzenie na potrze­ by turyzmu oraz/lub nadając nowe wartości ist­ niejącym lokalnym cechom lub opowieściom. Ka­ talityczny rozwój turyzmu może nastąpić, kiedy dana społeczność lub obszar cieszy się między­ narodowym uznaniem, np. za kulturowe

znacze-UNESCO WORLD HERITAGE

SITE DESIGNATION:

TRANSFORMING TOURISM SPACES:

A SITE COMMUNITY S

PERSPECTIYE

A bstract: Often, a catalyst em erges a s a stimulaUng force behind rapld tourism developm ent. This catalyst freąuently tak es sh ap e a s a n u n u su a l occurrence. event or attraction, and b eco m es a trlgger for vigorous political and econom ic developm ent activlty to transform new sp a ces for tourism . In one sm ali rural com m unity in Nova Scotta, Canada, th is catalyst w as Its deslgnatlon in 1995 a s UNESCO World Heritage Site. This article presen ts research th at exam ined residents' attltudes and percepU ons ab ou t their UNESCO designaUon, tourism developm ent, im pacts and change in the com m unity ten years after the prestlgious award.

Kev w ords: UNESCO World Heritage Sites, cultural heritage tourism , cultural change; rural com m unity sustalnability.

1. INTRODUCTION

More a n d m ore co m m u n ities worldwide are u n d e rta k in g to u rism developm ent a s one of the local resp o n ses, especially if th ere a re economic motives, to advancing globalization an d change.

In m an y cases, if n o t m ost, a catalyst h a s em erged to becom e th e s tim u la n t force behind su c h developm ent. Often, th is c ataly st takes shape a s a n u n u s u a l occurrence, event or a ttrac ­ tion th a t is newly discovered or recognized a s u n iq u e to a p a rtic u la r region. It becom es a trigger for vigorous political a n d developm ent activity, tra n sfo rm in g s p a c e s into tho se new to to urism . C atalytic to u rism developm ent can occur w h en a com m u n ity or a re a receives an intem ational aw ard an d recognition, for example, in trib u te to its c u ltu ra l signiflcance for the evolution of histo iy a n d m ankind. One example

nie dla ewolucji historii i rodzaju ludzkiego. Przy­ kładem może tu służyć prestiżowa nagroda, ja ­ ką jest tytuł Miejsca Dziedzictwa Światowego (World Heritage Site Designation), który podnosi społeczność lub obszar, który go otrzyma do ran­ gi światowej. Związane z tą nagrodą uznanie i roz­ głos jest marzeniem promotora. Lokalna ogólna dychotomia staje się jednak oczywista, kiedy ma­ ła wiejska społeczność zyskuje światowy rozgłos, szczególnie poprzez zwiększony turyzm.

Wcześniejsze badania (GEORGE 2004) dostar­ czają przekonujących dowodów, iż turyzm może mieć bardzo zły wpływ na społeczność, gdy isto­ tę produktu turystycznego stanowią aspekty kul­ turowe. Lokalna kultura jest źródłem życia spo­ łecznego, w różnym stopniu odpornym na zmiany i innowacje. Niektóre z nich mogą osłabić struk­ turę całej społeczności. Jako że społeczność jest kreatorem i zapewne właścicielem własnej kultury, a jej ciągłość i stabilność zależy od tej kultury, ma ona sporo do stracenia, gdy kultura zostaje wpisana w rozwój turystyki dla korzyści ekono­ micznych. Logicznie rzecz biorąc, społeczeństwo stawiające na turyzm oparty na kulturze jest głów­ nym interesariuszem1 i byłoby idealnie gdyby było głównym decydentem w jakimkolwiek procesie rozwoju.

of th ls is the prestigious World Heritage Slte designation whlch elevates a recipient comrnunity or a re a on to a worlcl slag e. T he asso ctated International recognition an d publicity associated with su ch a n aw ard is a m arketer’s drearn. A 1 ocal-global dichotomy, however, becom es ąuite apparent w hen a smali n iral comrnunity receives su c h International acclaim , particularly through increased tourlsm .

Previous re s e a rc h (Ge o r g e 2004) provides

com pclling evidcnce t h a t to u rism can łiave s e rio u s negative im p acts on a com rnunity when cullu ral a sp ects a re a t th e core of the com m unity’s tourism product. Local cu ltu re is th e source of a com m unity’s life, a n d depending on lts reslllency, is highly vulnerable to change and innovation, sorne of w hich can underm ine th e entire com rnunity s tru c tu re and social fabric. Since a com rnunity is the creator and, arguably, ow ner of its culture, a n d is dependent on th is c u ltu re for th e continuity a n d stability of tłiat com rnunity, it h a s m u ch a t stak e a n d a t ris k w hen c u ltu re b eco m es e n g rain ed in to u rism dev elo p m en t for econom ic gain. Logically, a com rnunity u n d ertak in g cullure- based tou rism is the principal stakeholder and ideally should be th e p a ra m o u n t decision m aker in any developm ent process.

2. TŁO

2.1. KULTURA I TURYSTYKA

Kultura jest sfe rą w której regionalne i lokalne tożsamości znajdują swój najpełniejszy wyraz. W świecie rządzonym przez zinstytucjonalizowa­ ny handel i zglobalizowaną gospodarkę, kulturo­ we wyrównywanie prowadzi do zubożenia. Gru­ py społeczne reagują na to wyszukując produkty kulturowe, które odzwierciedlają lokalne i regio­ nalne tożsamości. Kultura, głęboko zakorzenio­ na w historii i rozwoju społeczności, uważana jest za jej rodowód, chociaż wiele z niego nie daje się dostrzec.

E.H. SCHEIN (1985) przyrównuje kulturę do góry lodowej - jej duża część ukryta jest pod powierzch­ n ią dlatego działanie różnych sił na lokalną kulturę, takich jak globalizacja poprzez mechanizm turyzmu, nie jest ewidentne i łatwo wymierne. E.H. SCHEIN

(1985) opisuje trzy poziomy kultury: artefakty i wy­ twory, przyjęte wartości oraz podstawowe założe­ nia. Na górnym poziomie wiele widocznych cech - artefakty i wytwory - od dawna jest

utowarowio-2. BACKGROUND

2 .1. CULTURE AND TOURISM

C u ltu re is th e s p h e re in w hich regional an d local identlties find their clearest articulation. In a world in which institutionalized trade and a globalized economy a re th e rule, eultural lcvelling c o n stitu tes a n impovcrishment. Social groups are reacting to th is by seeklng out eultu ral p ro d u cts th a t reflect local and regional identlties. C ułture, deeply em bedded In the history and developm ent of a comrnunity. is considered its bloodline, however m uch is not visible.

Schein (1985) likens c u ltu re to a n iceberg -

m u ch is deeply h id den b e n e a th th e surface; therefore th e im p acts of v ario u s forces, su ch a s globalization th ro u g h th e rnechanism of tou rism , on local c u ltu re a re n o t clearly evident a n d easily m ea su rab le . Schein (1985) describes

th re e levels of cu ltu re: a rte fa c ts a n d creatlons, espoused values, a n d basie underlying assu m p- tions. At th e top level, m an y visible features - arte fa c ts an d c re a tio n s - have long been comm odiiled a s to u rism p rod u cts. Increas- ingly, it is th e esp o u se d v alu es a n d beliefs of

nych jako produkty turystyczne. Ale to przyjęte wartości i wierzenia stają sie coraz bardziej atrak­ cyjne i poszukiwane przez ciekawych i zafascyno­ wanych turystów. Turyści ci wydają się mieć niena­ sycony apetyt na nowe doświadczenia, np. miejsco­ we obyczaje i praktyki, tradycyjnie uważane za święte i chronione, które teraz zostały zamienione w produkty turystyczne. Co więcej, jako że kultura jest również nienamacalna, jest ona często postrzegana jako coś, co nie należy do nikogo, a więc może być eksploatowana dla osiągnięcia zysku.

Podczas gdy w badaniach coraz więcej uwagi pośw ięca się postaw om m ieszkańców w obec tury- zmu w ogóle (Tosu n 2002, Gu rsoy & Ru th er­ ford 2004, Willia m s & La w so n 2001, Ch eyne & Mason 2000, P Erez & Na d a l 2005), rozw a­ żania na tem at ich podejścia do rozw oju turyzm u, który um acnia kulturę lokalną jak o produkt głów ­ ny, nie są tak liczne. B.W . RlTCHIE & M. INKARI (2006: 27) sugerują, że niew iele w cześniejszych badań „zajęło się postaw am i w społeczności go­ spodarzy wobec zarów no turystyki, ja k i rozw oju turystyki kulturow ej” .

Kultura jest domniemaną częścią turystyki i badania nad zjawiskiem turystyki kulturowej sta­ ją się coraz bardziej popularne. Jednakże, badania te skupiają się w większości na dziedzictwie oraz rozwoju i zarządzaniu turystyką kulturową w kon­ tekście globalnym zarówno materialną, jak i nie­ materialną, tzn. na miejscach i budynkach związa­ nych z dziedzictwem narodowym, muzeach, archi­ tekturze, historycznych ruinach i starożytnych arte­ faktach itd. Badania prowadzone nad relacjami między turystyką a kulturą na poziomie regional­ nym i lokalnym, często obejmujące rozwój wsi, wykazały, iż rozwój budownictwa i bogactwa ka­ pitałowego w mniejszych społecznościach był 0 wiele mniejszy. Co więcej, rola kultury przed­ stawiona w produkcie turystycznym, podobnie jak ogólna koncepcja turyzmu, była wszechstronnie badana i oceniana w ramach planowania gospo­ darczego i planów rozwoju. Najczęściej jest ona określana z perspektywy państwa lub regionu, z punktu widzenia rządowych agencji kulturalnych 1 turystycznych oraz organizacji turystycznych.

Dokładniej rzecz ujmując, przeprowadzono nie­ wiele badań empirycznych, w których badano punkt widzenia i postawę osób zamieszkujących wysoko oceniane i znane obszary turystyczne, tak jak te, którym nadano tytuł Miejsc Dziedzictwa Światowe­ go, chociaż istnieją badania empiryczne dotyczące Wenecji, Toledo, Salzburga, Granady i Brugii. To, co mieszkańcy osobiście sądzą na temat takich

c u ltu re th a t a re becom ing m ore attractive and so u g h t by c u rio u s a n d fascin ated to u rists. These to u rists seem to have insatiable appetites for new a n d novel experiences, i.e. indigenous c u sto m s a n d p ractices, traditionally considered sacred an d protected, th a t now have becom e comm odified into to u rism p ro d u cts. In addi- tion, b e c au se c u ltu re is also intangible it is often perceived a s so m eth in g n o t owned by anyone a n d therefore free to be exploited for profit.

W hile s tu d ie s a re increasingly looking a t re sid e n ts’ a ttitu d e s to w a rd s to u rism generally ( T o s u n 2002; G u r s o y & R u t h e r f o r d 2004; W i l l i a m s & L a w s o n 2001; C h e y n e & M a s o n 2000; P e r e z & N a d a l 2005), th o se focusing on re sid e n ts’ perspectives reg ard ing a tourism developm ent w hich e n tre n c h e s local c u ltu re a s th e core p ro d u c t bave n o t been a s ap p aren t. R i t c h i e & I n k a r i (2006: 27) su gg est th a t few previous stu d ie s have “exam ined th e a ttitu d e s of th e h o s t com m u n ity to w ard s both tourism an d c u ltu ra l to u rism developm ent’\

C u ltu re is im plicit in to u rism a n d research on th e c u ltu ral to u rism p h en o m en o n is grow- ing. However, th e re se a rc h th a t is available te n d s to focus on h eritag e and cu ltu ral to u rism developm ent a n d m an a g e m e n t w ithin a global context both tangible a n d intangible, i.e. heritage sites a n d buildings, m useum s, arch itectu re, h isto rie ru in s an d an cien t artefacts, a n d so on. R esearch con ducted on to u rism -c u ltu re rela tio n s a t th e regional an d local level, i.e. often involving ru ra l develop- m ent, h a s show n th a t grow th in com m unity capacity building a n d cap ital w ealth in sm aller com m u nities łias been far less. F u rth er, the role of c u ltu re a s p ortrayed in th e tou rism product, like th e co ncept of to urism generally, h a s largely been stu d ie d a n d evaluated w ithin a n econom ic p lan n in g a n d developm ent frame- work. M ost often it com es from a s ta te or regional perspective a n d top-dow n hierarchical viewpoint, i.e. govem m ent cu ltu ral an d tourism agencies, an d to u rism in d u stry organizations.

More specifically, nevertheless, little empirical rese a rc h is evident th a t exam in es th e per- spectives a n d a ttitu d e s of local resid e n ts living in highly recognized a n d publicized cu ltu ral to u rism a re a s, su c h a s d esignated World H eritage Sites, alth o u g h th e re a re stu d ie s on Venice, Toledo, Salzburg, G ra n a d a an d B ruges w here s u c h em pirical stu d ie s have b een earried out. How resid e n ts person ally feel a b o u t su ch d esignations a n d th e related co nseąu ences to th eir com m un ities, p articu larly throu gh tourism , h a s largely n o t b een d iscussed. According to W i l l i a m s & L a w s o n (2001) an d G u r s o y e t al. (2002), rese a rc h a b o u t residen ts'

nom inacji i zw iązanych z nim i konsekw encjam i wynikającymi dla ich m iejscowości, szczególnie za spraw ą turyzmu, nie zostało obszernie przedysku­

towane. W edług J. WlLLIAMSA & R. LAWSONA

(2001) oraz D. GURSOYA i in. (2002), badania na te­ mat reakcji mieszkańców na turyzm są istotne z róż­ nych powodów. Sugerują oni, iż takie badania m ogą pomóc osobom odpowiedzialnym za planowanie tu­ ryzmu zrozumieć, dlaczego mieszkańcy popierają ałbo sprzeciwiają się turystyce.

B.W. R i t c h i e & M. I n k a r i (2006: 29) podkre­ ślają, iż ten typ badań również pomaga planistom wybrać „taki rozwój, który zminimalizuje wpływy negatywne i zwiększy poparcie dla niego”. Wcze­ śniejsze badania postaw i opinii mieszkańców wy­ kazały, że mogą oni postrzegać wpływy turyzmu jako pozytywne ( M u r p h y 1985, PERDUE i in. 1987, ALLLEN i in. 1988, R i t c h i e 1988) albo ne­ gatywne (PlZAM 1978, LlU & V A R 1986, GURSOY i in. 2002), albo też obojętne, oraz że postawy mo­ gą z czasem ulegać zmianie.

Niniejszy artykuł prezentuje ostatnie badania, które podjęto w pewnej wiejskiej miejscowości Lunenburg, w Nowej Szkocji w Kanadzie, która otrzymała status Miejsca Dziedzictwa Światowego ok. 10 lat temu. To ważne wyróżnienie stało się katalizatorem rozwoju turystyki i dużych zmian w społeczności.

2.2. LUNENBURG, NOWA SZKOCJA, KANADA Lunenburg to wiejska miejscowość w południo­ wym, nadmorskim regionie Nowej Szkocji, poło­ żone ok. 100 km od Halifaxu, stolicy Nowej Szko­ cji (rys. 1). Od czasu jej założenia w 1753 r., kiedy zasiedliła j ą grupa Protestantów z Niemiec, Szwaj­ carii i Francji wybrana przez Brytyjczyków, jej społeczność rosła i rozwijała się ekonomicznie po­ przez kwitnące tam rybołóstwo aż do wczesnych lat 90. XX w., kiedy przemysł ten upadł w atlan­ tyckiej części Kanady. W trakcie swej ewolucji Lunenburg stał się słynny jako rybacka stolica Pół­ nocnej Ameryki oraz port, w którym cumował szkuner „Bluenose”.

3. METODY

3.1. CELE I ZAMIERZENIA

Badania w Lunenburgu przeprowadzono latem 2006 r. Podstawowym celem było zbadanie postaw mieszkańców wobec nadanego ich miejscowości

reactlo n s to to u rism Is im p o rta n t for varlous reaso n s. They su g g e st th a t su c h research can help tourism p lann ers u n d erstan d why residents s u p p o rt or oppose to u rism .

RrrcHiE & Inkari (2006: 29) point out th a t this type of research also helps planners to select “those developments th a t can minimize the negative im pacts and maximize support”. Past studies of residents' attitudes and percep- tions have shown th a t residents can view tourism im pacts as either positive (Murphy

1983: Perdue et al. 1987; Allen et al; 1988: Ritchie 1988) or negative (Piżam 1978; Liu & Var 1986; Gursoy et al., 2002) as well as indifferent, and attitu d es change of course over time.

T his p a p e r p re s e n ts rec e n t research th a t w as und ertak en in one rural community, Lunen­ burg, Nova Scotia, C anad a, w hich achieved World H eritage Site s ta tu s a b o u t ten y ears ago. This ‘signiflcant’ aw ard becam e a catalyst for to urism developm ent a n d m ajor transform ation in th e com m unity.

2.2. THE SITE COMMUNITY - LUNENBURG, NOVA SCOTIA, CANADA

L u nen b u rg is a ru ra l com m unity situ a te d on Nova Scotia*s s o u th e m Coastal region an d approxim ately 100 kiloineters from Halifax, Capital city of Nova S cotia (Figurę 1). From its founding in 1753, w h en it w as settled by a group of P ro te sta n t G erm ans, Sw iss an d French selected by th e B ritish, th e com m unity grew an d p ro sp ered eco-nom ically th ro u g h an am b itiou s fishing in d u stry u n til th e early 1990s w hen th e fisheiy collapsed in Atlantic C anada. Over its evolution, L un en burg rose to fam ę a s th e fishing Capital of North America a n d hom e of th e schooner, Bluenose.

3. METHODOLOGY

3.1. PURPOSE AND O B J E C W E S

R esearch w a s c o n d u c te d in L u n e n b u rg in s u m m e r 2 0 06. T he p rim a ry p u rp o se w as to exam in e re s id e n ts ’ a ttitu d e s a n d p ercep tio n s a b o u t th e ir UNESCO d e sig n a tio n s ta tu s an d e n s u in g im p a c ts on th e com m unity, a n d to a s s e s s local o p in io n s to w a rd s to u rism sińce receiving th e aw ard a d ecad e earlier. A lthough th is specific p ro ject looked a t a single site, th e re s e a rc h m ay b e ap p licab le to o th e r World H eritage S ite s a n d c o m m u n ities in generał.

przez UNESCO tytułu oraz wynikających z niego wpływów na społeczność, jak również ocena lokal­ nych opinii na temat turyzmu 10 lat po nadaniu Lunenburgowi tytułu. Choć w tym szczególnym projekcie wzięto pod uwagę pojedynczą miejsco­ wość, badania takie m ogą być prowadzone w in­ nych Miejscach Dziedzictwa Światowego i pośród każdej społeczności. Powinny one zainteresować inne społeczności, które rozważają złożenie wnio­ sku do UNESCO o przyznanie im takiej rangi, jak również mniejsze społeczności, które podejmują działania w kierunku rozwoju turyzmu opartego na kulturze jako sposobu na utrzymanie równowagi gospodarczej.

Autor postawił sobie trzy cele:

1. Zrozumieć postawy mieszkańców wobec UNESCO i efekt wizerunku miejscowości stwo­ rzonego przez tę organizację.

2. Zrozumieć postawy mieszkańców wobec UNESCO i jej związek z turyzmem od czasu przy­ znania miejscowości statusu Miejsca Dziedzictwa Światowego 10 lat wcześniej.

3. Zrozumieć postawy mieszkańców wobec prze­ miany ich miejscowości w miejscowość kulturową.

3.2. METODY I TECHNIKI

Dane zostały uzyskane poprzez ankietę, wspólnym wysiłkiem naukowców z uniwersytetu Mount Saint Vincent w Halifaxie w Nowej Szkocji oraz miesz­ kańców Lunenburga. Badania naukowe często po­ strzegane są jako ćwiczenie przeprowadzane wy­ łącznie w celach akademickich; jednym z celów te­ go projektu od samego początku było, aby przy­ niósł on korzyści zarówno miejscowości, jak i au­ torowi. Wiele małych miejscowości wiejskich nie posiada niezbędnych zasobów finansowych i ludz­ kich, aby przeprowadzać badania pod kątem plano­ wania i zarządzania turyzmem. Co więcej, „oka­ zało się, iż planiści muszą brać pod uwagę opinie gospodarzy, jeśli przemysł turystyczny ma być na­ prawdę zrównoważony na dłuższą metę” (RlCHIE & INKARI 2006: 29).

Zastosowano kilka różnych metod. Podstawo­ wym narzędziem ankiety był kwestionariusz, ale zastosowano też wywiad grupowy i wywiad indy­ widualny do skonstruowania wzoru kwestionariu­ sza. Uczestnicy grupy fokusowej2 identyfikowali zagadnienia, problemy i kwestie uznawane za is­ totne i mające znaczenie dla społeczności. Poprzez uwzględnienie zagadnień i problemów w kwestio­ nariuszu, wyniki mogły potencjalnie pomóc w

przy-Indeed, it sh o u ld be of in te re s t to o th er c o m m u n ities a n d a re a s co n sid e rin g su b m itt- ing a p p lic a tio n s for UNESCO d esig natio n a s well a s to sm a lle r c o m m u n ities u n d e rta k - ing c u ltu ra l-b a s e d to u ris m developm ent s tra te g ie s a s a m e a n s for eeonom ic s u s ta in - ability.

T he re s e a rc h e r’s objectives for th is project were threefold:

1. To get a s e n s e of re s łd e n ts ’ a ttitu d e s to w ards UNESCO a n d th e effects of UNESCO’s projected im age of th e co m m u nity .

2. To get a s e n s e of re s id e n ts ’ a ttitu d e s to w a rd s UNESCO a n d its rela tio n sh ip w ith to u rism siń c e its W orld h e ritag e S ite d e sig n a ­ tion 10 y e a rs ago.

3. To get a s e n se of r e s id e n f s a ttitu d e s to w ard s th e tra n s fo rm a tio n of th e com m unity in to a c u ltu ra l d e s tin a tlo n .

3.2. METHODS AND TECHNIQUES

R esearch d a ta w a s a c q u ired u s in g survey m eth o d s developed in a collaborative effort involving re s e a rc h e rs from M ount S a in t V incent U niversity in Halifax, Nova Scotia, an d people from th e local com m u n ity of L u n enb urg. R esearch is often viewed a s a n exercise solely to b e n e fit acadein ia; one goal of th is p ro ject from its o u ts e t w as to provide som e b e n e fits to th e co m m u n ity a s well a s to th e re s e a rc h e r. M any sm ali ru ra l com m un ities do n o t h ave th e n e c e s s a ry finan cial or h u m a n re so u rc e s to c o n d u c t re s e a rc h for p lan n in g a n d m an a g in g to u rism . F u rth e r, “it h a s becom e recognized t h a t p la n n e rs m u s t talie th e h o s t co m m u n ity view in to a c c o u n t if th e in d u stry is to b e tru ły s u s ta in a b le in th e long term " ( R i c h i e & I n k a r i 20 0 6: 29).

A m ixed m e th o d s a p p ro a c h w as u sed. The m ain su rv ey in s tr u m e n t w a s a ą u e stio n n a ire w hile focus g ro u p s a n d p e rso n a l interview s w ere also u se d in h elp in g c o n s tru c t th e ą u e s t­ io n n aire d esign . F o cu s g ro u p p a rtic ip a n ts identified iss u e s , c o n c e m s a n d ą u e stio n s co n sid ered re le v a n t a n d im p o rta n t to th e com m unity. By considering issu es an d concem s in th e survey ą u e stio n n a ire , r e s u lts could po tentially a s s is t th e c o m m u n ity in its fu tu rę to u rism p lan n in g , d ev elo pm ent a n d m ark etin g stra te g ies.

To e s ta b lis h c o m m u n ity focus g rou ps, town lea d e rs w ere first interview ed a n d a sk ed to identify a list of ‘k ey’ p o ten tia l p a rtic ip a n ts from w ell-know n re s id e n ts living in th e co m m u n ity for a m in im u m of five y ears.

szłym planowaniu i rozwoju turystyki oraz strate­ gii marketingowych.

W celu utworzenia grup fokusowych, najpierw przeprowadzono rozmowy z włodarzami miasta i poproszono ich o ustalenie listy kluczowych po­ tencjalnych uczestników spośród dobrze znanych mieszkańców, zamieszkujących Lunenburg od mi­ nimum pięciu lat.

Aby dobrać innych potencjalnych uczestników w celu utworzenia dwóch grup fokusowych - jed ­ nej reprezentującej środowisko biznesowe i dru­ giej reprezentującej środowisko pozabiznesowe - zastosowano metodę „kuli śnieżnej”. Po wyborze, poproszono każdego uczestnika o wskazanie ko­ goś, kogo uważa za godnego zaufania i cenne źró­ dło. Jedna grupa miała składać się z mieszanej re­ prezentacji mieszkańców pozabiznesowych, włą­ czając mężczyzn i kobiety na emeryturze, młodych ludzi i księży. Druga grupa miała składać się z lu­ dzi biznesu, reprezentujących szeroką gamę spe­ cjalności związanych zarówno z turystyką, jak i z innymi sferami gospodarczymi.

Spośród osób wskazanych jako potencjalni uczestnicy, autor dotarł do 18; ostatecznie cztery osoby prowadzące działalność gospodarczą oraz sześć osób niezwiązanych z nią zgodziło się uczestniczyć w sesjach grup fokusowych. Popro­ szono również miejscowe władze miejskie o roz­ ważenie i zasugerowanie pytań, które wydawały się im ważne z punku widzenia potrzeb przyszłego planowania. Ostatecznie informacje uzyskane pod­ czas dwóch sesji grup fokusowych, jak też wywia­ dów z władzami miasta, stworzyły kontekst do sformułowania ankiety, zawierającej różnorodne, cenne pytania. Dzięki wspólnemu wysiłkowi osta­ teczna wersja ankiety składała się z 50 stwierdzeń punktowanych według skali Likerta, gdzie respon­ denci przyznawali 1 punkt (całkowicie się zga­ dzam), 2 punkty (zgadzam się), 3 punkty (nie mam zdania), 4 punkty (nie zgadzam się) lub 5 punktów (całkowicie się nie zgadzam), aby wyrazić swoje uczucia wobec poszczególnych stwierdzeń. Dzie­ więć z nich było zamkniętymi pytaniami na temat demografii, a jedno było pytaniem otwartym, gdzie można było wyrazić uwagi ogólne. Kwestiona­ riusz, sponsorowany przez władze miasta, został rozesłany do domów mieszkańców miasta; jeden egzemplarz kwestionariusza i koperta zwrotna zo­ stały zawarte w miesięcznym zestawieniu rachun­ ków gospodarstwa. Ogółem rozesłano 1560 kwe­ stionariuszy, a otrzymano z powrotem 204 wypeł­ nione formularze (13%). Większość została złożo­ na w specjalnie oznakowanych urnach,

umieszczo-A ‘sn o w b a ir a p p ro a c h w as u se d to identify o th e r p o ten tla l p a rtlc ip a n ts to com pose two focus g ro u p s - one to re p re s e n t th e b u s in e s s com m unity, th e o th e r to re p re s e n t th e non- b u s in e s s c o m m u n ity . Upon selection, each p a rtic ip a n t w as a sk e d to identify som eone else w hom h e or s h e co n sid ered a reliable a n d v a lu e d so u rc e . O ne g ro u p w ould co n ta in a cross-representatio n of n o n -b u sin ess residents in clu d ln g m ałe a n d fem ale retired senio rs, y o u n g people a n d clergy. T he seeo nd group w ould co m p rise b u s in e s s people who re p re s e n t a w id e-ran g e of differen t b u s in c s s e s in th e co m m unity; th e s e w ould in clud e both to u rism a n d n o n -to u rism .

From tłiose identified a s p o ten tial par- tic ip a n ts, th e r e s e a rc h e r w as able to c o n ta c t 18 in div idu als; ultim ately , four b u s in e s s people, a n d six n o n -b u s in e s s re s id e n ts agreed to p a rtic ip a te in th e focus g ro up sessio n s. Local town a u th o ritie s w ere also ask ed to c o n sid e r a n d su g g e st ą u e s tio n s th ey deem ed im p o rta n t a n d re le v a n t for fu tu rę co m m u nity p la n n in g n e e d s. C o n se ą u e n tly , th e Inform a­ tion g e n e ra te d from th e two com m u n ity focus g rou p se ssio n s, a s well a s th e interview s w ith town a u th o ritie s , provided th e co n tex t for constructing a n d includlng various ‘com m unity’ valued ą u e s tio n s on th e su rv e y ą u e stio n n a ire . T h ro ug h th is collaborative effort, th e finał survey ą u e s tio n n a ire w a s com piled from 50 L ikert-scale s ta te m e n ts , w here re sp o n d e n ts w ere a sk ed to se le c t from 1 (strongly agree), 2 (agree), 3 (n e ith e r agree n o r disagree), 4 (disagree) a n d 5 (strongly disagree) to re ­ p re s e n t th e ir feeling to w a rd s a sta te m e n t; n in e w ere closed d em o g ra p h ic -re late d ą u e s ­ tions, a n d one w as a n open ą u e stio n for g enerał co m m e n ts. S p o n so red by th e town a u th o ritie s, th e su rv e y ą u e stio n n a ire w as m ailed to re s id e n t h o u s e h o ld s in th e town; one ą u e s tio n n a ire a n d a re tu rn envelope w as p u t in to e a ch h o u s e h o ld ’s m on thly utility bill- ing s ta te m e n t. In total, 1,560 su rv ey s were d istrib u te d , two h u n d r e d a n d four com pleted ą u e s tio n n a ire s w ere re tu m e d , re p re se n tin g a re tu r n ra te of 13%. T he m ajority w ere de- posited in a speclally m a rk e d ballot-type box located in a n a re a of th e Town Hall n e a r w here re s id e n ts paid th e ir utility bills; o th ers w ere m ailed direetly to th e re s e a rc h e r a t th e university.

In 1995, th e U nited N ations E d ucatio n, Scientific a n d C u ltu ral O rganization (UNESCO) bestow ed W orld H eritage Site design ation on th is c o a sta l co m m u n ity of a b o u t 2,600 resid e n ts. A lthough N orth A m erica b o a s ts several W orld H eritage S ite s (n a tu ra l land - scapes), th is p a rtic u la r site w as th e second

nych w rejonie Ratusza, w pobliżu miejsca gdzie mieszkańcy zazwyczaj płacili rachunki domowe; pozostałe zostały wysłane bezpośrednio do autora na adres uniwersytetu.

W 1995 r. UNESCO nadała tytuł Miejsca Dzie­ dzictwa Światowego tej nadmorskiej miejscowości zamieszkałej przez ok. 2600 osób. Chociaż Amery­

ka Północna może się poszczycić kilkoma takimi miejscami (krajobrazy naturalne), to miasteczko było drugą kanadyjską historyczną osadą kolonial­ ną, która została tak uhonorowana. Pierwsze by­ ło Quebec City, które otrzymało to wyróżnienie w 1985 r. Nadanie tytułu stało się kamieniem milo­ wym w historii Lunenburga. Zapoczątkowało ono nową fazę radykalnych zmian społecznych i prze­ budowy miejscowości.

Gwałtownie rozwinęła się turystyka, co dopro­ wadziło do poważnych zmian w krajobrazie

lądo-C a n a d ia n h isto rie colonial s e ttle m e n t to be so ho n o u red ; th e flrst w as Q uebec City w hich received th e aw ard in 1985. T he d esign ation w as a m ilesto n e in L u n e n b u rg 's history, one th a t w ould s e t a n ew c o u rse of rad ical social tra n sfo rm a tio n a n d a r e -s tru c tu rin g of th e com m unity.

T o u rism h a s rap id ly grow n re su ltin g in m ajor c h a n g e s to th e la n d s c a p e s , se a sc a p e s a n d s tre e ts c a p e s of th e com m un ity. The w a te rfro n t is no longer a b u stlin g fishing w orking a re a a s it w as from th e 1950s to th e late 80s. W ith a sleek new paved Street, know n a s B lu en o se Drive, it now provides a core of s h o p s - c ra ft a n d so u v en ir, food an d lodging a n d o th e r a ttr a c tio n s a n d activities for th e th o u s a n d s of people w ho now v isit th e co m m u n ity e a c h to u rism se a s o n (George

2004).

wym, nadmorskim i miejskim. Brzeg morski nie jest już tętniącym życiem ośrodkiem rybołóstwa, jak to było od lat 50. do późnych 80. XX w. Przy eleganckiej, odnowionej ulicy Bluenose Drive po­ jawiły się sklepy sprzedające wyroby rzemieślni­ cze i pamiątki oraz żywność, kwatery, w których można się zatrzymać i inne atrakcje dla tysięcy lu­ dzi, którzy teraz odwiedzają miejscowość w każ­ dym sezonie turystycznym (GEORGE 2004).

Lunenburg został wyróżniony przez UNESCO, ponieważ jest doskonałym przykładem zachowanej brytyjskiej osady kolonialnej w Ameryce Północ­ nej. To wyróżnienie niezwykle wyeksponowało tę miejscowość i nadało jej prestiż na scenie świato­ wej, jak również niewątpliwie przyczyniło się do jej rozwoju, sukcesu oraz przemiany w ważną miejscowość turystyczną.

3.3. TYTUŁ, KTÓRY PRZEMIENIŁ LUNENBURG W MIEJSCOW OŚĆ

DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Aby uzyskać prestiżowe wyróżnienie, Lunenburg musiał sprostać pewnym kryteriom ustalonym przez UNESCO (UNESCO. Operational Guideli-

nes ... 2002). Następnie Stare Miasto w Lunenbur-

gu zostało wpisane na Listę Dziedzictwa Świato­ wego na podstawie tych kryteriów (iv), ponieważ uznano, iż jest ono:

(iv ) w ybitnym przykładem typu zabudow y bądź architektonicznego lub tech n o lo g iczn eg o krajo­ brazu, który ilustruje w ażn e stadium (stadia) w historii ludzkości; (v ) w ybitnym przykładem tra­ dycyjnej o sad y ludzkiej lub w ykorzystania grun­ tu, który je s t reprezentatyw ny dla kultury (kultur), zw ła szcza gd y zo sta ło zagrożon e w p ły ­ w em nieodw racalnych zm ian (...) (S ectio n 24:6). Po otrzymaniu wyróżnienia miejscowość przez wiele lat funkcjonująca dzięki rybołóstwu, przeisto­ czyła się w miejsce dziedzictwa kulturowego, strate­ gicznie przebudowując swoje lokalne dziedzictwo kulturowe pod kątem rozwoju turyzmu i tworzenia nowych przestrzeni turystycznych. Ta rekonstrukcja pociągnęła za sobą potężne utowarowienie lokalnej kultury na potrzeby turyzmu i ustanowiła nowe tem­ po zmian w Lunenburgu. E.W. GEORGE (2004) identyfikuje cztery główne elementy procesu utowa- rowienia: lokalna kultura, która jest tworem spo­ łecznym, zostaje skapitalizowana jako towar; trady­ cyjne mechanizmy akumulacji i reprodukcji ustępu­ j ą nowym trybom; następuje radykalna zmiana w ideologii społeczności mieszkańców oraz zachodzą fundamentalne zmiany społeczne i kulturowe.

L u n e n b u rg received UNESCO d esig nation b e c a u s e it se rv e s a s th e b e s t exam ple of a p reserv cd B ritlsh coloniał s e ttle m e n t ln N orth A m erica. T h is h o n o u r h a s given th e co m m u n lty m u c h e x p o su re a n d preslige on th e global scene. a n d w as. w ith o u t d o u b t a key c o n trib u tin g factor to its fu tu rę growtli a n d su c c e ss, a n d tra n s fo rm a tio n a s a m ajor to u ris t d e stin a tio n .

3 .3. TH E DESIGNATION THAT TRANSFORMED LUNENBURG INTO

A CULTURAL HERITAGE DESTINATION

To achieve its p re stig io u s d esig n atio n , L u n en ­ b u rg h a d to m ee t e e rta in e rtte rla u n d e r th e UNESCO O p e ra tio n al G u idelines (2002) for th e im p lem e n ta tio n of th e W orld H eritage C onvention (UNESCO 2000). S u b seq u en tly , L u n e n b u rg Old Town w as in scrib ed on th e W orld H eritage List on th e b a s is of conven- tion c rite ria (iv) a n d (v) b e c a u se it w as considered: (iv) a n o u t s t a n d in g e x a m p le o f a ty p e o f b u ild in g or a r c h it e c tu r a l or te e h n o lo g ie a l e n s e m b le o f la n d s c a p e w h ic h illu s tr a te s a s lg n iiic a n t s ta g e (s ) in h u m a n h isto r y ; (v) a n o u t s t a n d in g e x a m p le o f a tr a d itio n a l h u m a n s e t t le m e n t o r la n d - u s e w h ic h is r e p r e s e n t a tiv e o f a e u lt u r e (or c u ltu r e s), e s p e c ia lly w h e n it h a s b e c o m e v u ln e r a b le u n d e r t h e im p a c t o f ir r e v e r sib le c h a n g e ... (S e c tio n 2 4 : 6).

After receiving th e aw ard, th e com m unity, a lo n g sta n d in g flsh in g -b ased econom y, re- positioned itse lf a s a n In te rn atio n a l c u ltu ra l h e r ita g e d e s tin a tio n . s tra te g ic a lly re- c o n s tru c tin g its local c u ltu ra l h eritag e for to u rism d ev elop m en t a n d new to u rism sp a ce s. T h is re -c o n s tru c tio n h a s involved extensive com m odification of local e u ltu re for to u rism a n d u n le a s h e d a new se t of tra n sfo rm in g d y n a m ic s in th e com m unity. G e o r g e (2004) id en tifies fou r key dy nam ics in th is com m odification process: local e u ltu re, a social c o n s tru c t, beco m es capitalized a s a com m ercial a s se t; tra d itio n a l m ec h a n ism s of a c c u m u la tio n a n d rep ro d u c tio n give way to new m odes; a rad ic al sh ift in com m unity ideology o ccurs; a n d fu n d a m e n ta l social an d c u ltu ra l c h a n g e s ta k e place.

4. WYNIKI - POSTAWY WOBEC UNESCO I TURYZMU

Jednym z pierwszych problemów wskazanych przez grupy fokusowe był fakt, że wielu mieszkań­ ców nie było nawet świadomych, iż ich miejsco­ wość została wyróżniona przez UNESCO, ani na­ wet, co to jest UNESCO. 72% orzekło, iż dobrze rozumieją, co to za organizacja, a 68% wiedziało, dlaczego ich miejscowość została mianowana Miejscem Dziedzictwa Światowego. Co ciekawe, ok. 18% respondentów nie wiedziało jeszcze dzie­ sięć lat po fakcie, dlaczego Lunenburg otrzymał to wyróżnienie.

Poniższych pięć tabel prezentuje wstępną anali­ zę danych. W niniejszym artykule dane zostały ujęte w pięciu nagłówkach: 1) postawy mieszkań­ ców wobec UNESCO; 2) postawy mieszkańców wobec związku między UNESCO a turyzmem; 3) widoczne korzyści gospodarcze i koszty wyni­ kające z turyzmu związanego z UNESCO; 4) wi­ doczne korzyści społeczno-kulturowe i koszty wy­ nikające z turyzmu związanego z UNESCO, oraz 5) postawy mieszkańców wobec obecnego i przy­ szłego turyzmu.

Tabela 1 daje pojęcie o podejściu mieszkańców do mianowania ich miejscowości Miejscem Dzie­ dzictwa Światowego przez UNESCO. Dane zapre­ zentowane są w dwóch częściach: odczuwane ko­ rzyści i koszty związane z UNESCO oraz poparcie mieszkańców dla UNESCO.

Większość respondentów jest zgodna co do te­ go, iż tytuł nadany przez UNESCO zwiększył po­ czucie dumy wśród społeczności (80%) i poprawił wizerunek miejscowości (79%). Co ciekawe, pod­ czas gdy 53% zgadza się, iż reklama i popularyzo­ wanie miejscowości jako miejsca wybranego przez UNESCO prezentuje pozytywny i realistyczny ob­ raz, 26% nie było tego pewne, a 18% nie zgodziło się z tym. 17% uważa, że UNESCO bardziej zjed­ noczyło społeczność, a prawie połowa (46%) jest co do tego nieprzekonana. Natomiast 33% nie zga­ dza się z tym stwierdzeniem. Ogółem jednak pra­ wie 80% respondentów zgodziło się, iż działanie UNESCO jest zjawiskiem pozytywnym dla ich miejscowości.

Ponad połowa respondentów (54%) orzekła, iż popierali wyróżnienie przez UNESCO od samego początku. Choć oficjalne mianowanie miało miejsce w 1995 r., wniosek został złożony już w 1994 r. Jednakże tylko 23% uważało, że mieli dobrą oka­ zję by wypowiedzieć się na temat mianowania, a 69% nie zgadzało się z tym stwierdzeniem.

Suge-4. FINDINGS - ATT1TUDES TOWARDS UNESCO AND TOURISM

O ne of th e first c o n c e rn s identlfied by th e co m m u n ity focus g ro u p s w as th e n o tio n th a t m an y re s id e n ts in th e co m m u n ity w ere n o t even aw are of th e UNESCO desig n atio n or, for th a t m a tte r, w h a t UNESCO (the organizatlon) w as. In th e re s u lts , 72% sa id th ey h a d a good u n d e rs ta n d in g of UNESCO a n d 69% knew w hy th e lr c o m m u n ity w as aw arded th e World H eritage S ite d e sig n a tio n . Interestin gly , a b o u t 18% of re s p o n d e n ts did n o t know w hy L u n e n ­ b u rg received its d e sig n a tio n , som e te n y e a rs a fte r th e aw a rd w a s bestow ed.

T he following five ta b le s p re s e n t a prelim i- n a ry a n a ly sis of th e d a ta In th is paper, re s u lts of th e d a ta h av e b e e n c lu ste re d u n d e r fłve b ro ad h ead in g s: 1) co m m u n ity a ttitu d e s to w ard s UNESCO; 2) co m m u n ity a ttitu d e s tow ard th e U N E SC O -tourism relationsh ip; 3) perceived econom ic b e n e fits a n d co sts of U N ESC O -related to u rism ; 4) perceived socio- c u ltu ra l b e n e fits a n d c o sts of UN ESCO-related to u rism , a n d 5) c o m m u n ity a ttitu d e s to w ard s c u rre n t a n d fu tu rę to u rism .

T able 1 p rovides a s e n se of th e re s id e n ts ’ a ttitu d e s to w a rd s th e co m m u n ity ’s UNESCO World H eritage S ite d esig n atio n . D ata is pre- se n te d in two sectio n s: perceived b enefits an d co sts of UNESCO, a n d c o m m u n ity s u p p o rt for UNESCO.

M ost re s p o n d e n ts ag ree th a t th e UNESCO d esig n atio n h a s in c re a se d p rid e in th e com ­ m u n ity (80%) a n d h a s im proved th e ir com m u- n ity 's im age (79%). In terestin g ly , while 53% agree t h a t th e a d v e rtisin g a n d publicity a b o u t th e co m m u n ity a s a UNESCO site gives a good a n d realistic p ictu re, 26% w ere n o t c e rtain a s y et a n d 18% disag reed . W hile 17% perceive th a t UNESCO h a s b ro u g h t th e com m unity closer to g eth er, n e a rly o n e -h a lf (46%) of re ­ sp o n d e n ts w ere u n d e c id e d . In c o n tra st, 33% disagreed w ith s u c h a n otion. Overall, th o ugh , a lm o st 80% of re s p o n d e n ts agreed th a t UNESCO is good for th e ir com m un ity.

Over o n e -h a lf of re s p o n d e n ts (54%) said th ey s u p p o rte d th e idea of UNESCO d e sig n a ­ tion from th e b egin nin g. A lthough th e official d esig n atio n o c c u rre d in 1995, th e applica- tion p ro ce ss a c tu a lly s ta r te d in 1994. How- ever, only 23% believed th e y h a d a d e ą u a te opportunities to be consulted ab o u t th e designa­ tion p ro ce ss a n d 69% did n o t agree w ith th is s ta te m e n t. T h is su g g e sts t h a t m u ch of th e co m m u n ity m ay feel th e y w ere n o t involved or a d e ą u a te ly c o n su lte d a b o u t th e design ation p rocess. C o m m u n ity develop m ent th e o rists

T a b e l a 1. Postawy społeczności wobec UNESCO (procent odpowiedzi) Opinia/Postawa Całko -wicie się zga­ dzam Zga­ dzam się Nie mam zda­ nia Nie zga­ dzam się Całko -wide się nie zga­ dzam Postrzegane korzyści/ koszty związane z UNESCO Tytuł Miejsca Dziedzic­

twa Światowego UNESCO zwiększył moje poczucie dumy z miasta

35,0 4 5 10,0 5,0 4,0

Reklama i rozgłos doty­ czące miasta jako Miej­ sca Dziedzictwa Świato­ wego UNESCO oddają prawdziwy obraz miej­ scowości

16,0 37,0 26,0 15,0 3,0

Tytuł Miejsca Dziedzic­ twa Światowego UNESCO poprawił wize­ runek mojego miasta

31,0 4 8 ,0 12,0 4,0 3,0

Ogólnie Tytuł Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO jest korzystny dla mojego miasta

38,2 41 ,7 11,3 3,4 3,4

Bardziej lubiłem moje miasto przed nadaniem mu Tytułu Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO

7,4 9,8 37,7 18,6 23,0

Nasza społeczność stała się bardziej solidarna od momentu nadania tytułu

2,0 15,2 46,1 25,5 7,8

W Lunenburgu przybyło wielu nowych mieszkań­ ców od momentu nada­ nia tytułu Miejsca Dzie­ dzictwa Światowego UNESCO

23,5 40,7 21,6 9,8 2,9

Ceny domów w moim mieście wzrosły ze względu na wizerunek Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO

31,4 29,9 25,0 9,3 2,9

Poparcie społeczności dla UNESCO (procent odpowiedzi) Popieram ideę tytułu

Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO dla mojego miasta od samego początku

22,5 31,9 31 ,9 4,9 4,9

Mieszkańcy mieli odpo­ wiednią możliwość kon­ sultacji nt. nadania tytułu Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO naszemu miastu

4,9 22,1 4 5 ,6 1 7,2 5,9

Miasto jest zbyt zależne od wizerunku Miejsca Dziedzictwa Światowego UNESCO i turyzmu, któ­ ry dzięki niemu się rozwija

15,2 25,0 25,0 26,5 6,4

Ze względu na tytuł UNESCO, jestem opty­ mistycznie nastawiony co do przyszłości mojego miasta

10,8 37,3 31,9 13,2 5,4

T a b I e 1. Community attitudes towards UNESCO (%) Oplnion/ attitude statement Strongly agree Agree Neith-er agree nor dis-agree Dis-agree Stron •0 iy dis-agree

Perceived Benefits/Costs of UNESCO The UNESCO World

Heritago Site deslgna- tion has increased pride In my community

35.0 4 5 10.0 5.0 4.0

Advertising and pub­ licity about the comm­ unity as a UNESCO World Heritage Site gives a good plcture of what my community Is really all about

16.0 3 7 .0 26.0 15.0 3.0

The UNESCO World Heritage Site designa- tlon has improved my communitv's image

31.0 4 8 .0 12.0 4.0 3.0

Overall The UNESCO World Heritage Site deslgnation Is good lor my commuity

38.2 41.7 11.3 3.4 3.4

I liked my community better bełore the UNESCO World Heri­ tage Site designation

7.4 9.8 37.7 18.6 23.0

Our community has been broughtdoser together slnce the UNESCO designation

2.0 15.2 46.1 25.5 7.8

There are many new residents in Lunenburg sińce the UNESCO World Heritage designation

23.5 4 0 .7 21.6 9.8 2.9

The prices of houses In my community have increased because of its UNESCO World Heritage image

31 .4 29.9 25.0 9.3 2.9

Community Sup Dortof UNESCO 1 supported the idea of

UNESCO World Heritage designation for my community right from the beginning

22.5 3 1 .9 31 .9 4.9 4.9

Residents had adequate opportunities to be consulted about the World Heritage designation of our community

4.9 22.1 4 5 .6 17.2 5.9

The community is depending too much on its UNESCO World Heritage image and the tourism that it brings

15.2 25.0 25.0 26.5 6.4

Because of the UNESCO designation. 1 am very optimistic about the futurę of my community

ruje to, iż duża część społeczności może się czuć pominięta lub niedostatecznie brana pod uwagę w konsultacjach społecznych. Teoretycy rozwoju miejscowości wskazują na pułapki takiej postawy; są przekonani, iż obywatele muszą być zaangażo­ wani albo mieć możliwość partycypowania w każ­ dym planowaniu lub rozwoju, który wpłynie na ich miejscowość. M ówią też o konieczności prawdzi­ wego udziału mieszkańców. L.G. SMITH (1984) proponuje tu cztery warunki wstępne: 1) prawo do i możliwość partycypacji; 2) dostęp do informacji, 3) dostarczenie wystarczającej ilości środków by indywidualne osoby lub grupy mogły się zaanga­ żować, i 4) autentycznie publiczne zaangażowa­ nie - raczej szeroko zakrojone niż wybiórcze. Udział mieszkańców ma w podtekście sprawowa­ nie władzy, a przynajmniej posiadanie jakiegoś wpływu na rezultaty rozwoju.

40% respondentów sądzi, iż miejscowość jest zbyt zależna od wizerunku wykreowanego przez UNESCO i turyzm; 25% nie jest tego pewnych. W przeszłości Lunenburg w ogromnym stopniu zale­ żał od rybołóstwa. Niektórzy twierdzą, iż było to miasto jednego przemysłu, całkowicie polegające na połowach. Tak więc gdy rybolóstwo upadło na początku lat 90. XX w., miejscowość ta, jak wiele innych nadmorskich miejscowości w Kanadzie atlantyckiej, była zmuszona rozważyć inne strate­ gie. Mieszkańcy wielu miejscowości popadali w rozpacz.

Zależność od pojedynczej gałęzi przem ysłu m o­ że być bardzo niebezpieczna dla m iejscow ości, wywołując u m ieszkańców poczucie bezsilności i rozpaczy; ludzie czują, że nie m ają żadnej kontroli nad sytuacją, zatem m ają n iew ielką albo żadną m otywację by reagow ać, pogłębiając jeszcze cykl zależności (Seligm an 1975, GEORGE 1995). N ie­ stety m ieszkańcy wielu takich m iejscow ości nabie­ rają fałszywego przekonania, iż turyzm , prom ow a­ ny jako „m iękki”, czysty przem ysł, w ym agający niewielkich kw alifikacji, m oże stać się sposobem na odzyskanie rów now agi ekonom icznej. W iele społeczności naw et dziś w ciąż ignoruje albo nie

je st św iadom e podstępnej natury turyzm u

(George 2004). Jak na ironię, m ieszkańcy często zam ieniają je d n ą zależność na d ru g ą - w tym w y­ padku rybolóstw o na turyzm. Pomim o niepew ności

48% respondentów bardzo optym istycznie postrze­

ga przyszłość swojej m iejscow ości ze w zględu na Pozycję n ad a n ąjej przez UN ESCO .

Kultura i turyzm od dawna się przeplatają. Gdy Lunenburg został wyróżniony ze względu na swoje znaczenie kulturowe, przemienił się w turystyczną

p o in t o u t th e pitfalls of s u c h a n ap p roach ; th ey stro n g ly a rg u e t h a t citizen s m u s t be involvcd o r h ave th e o p p o rtu n ity to p a rticip a te in a n y p la n n in g or d ev elopm en t th a t will p otentiałly affect th e ir co m m u n ity . They also a rg u e th e im p erattve of g e n u in e co m m unity p a rticip a tio n . To th is , S m ith (1984) offers four p re re q u isite s for p u b lic particip atio n : 1) th e legał rig h t a n d o p p o rtu n ity to p articipate, 2) a c c e ss to In fo rm atio n , 3) provision of e n o u g h re s o u rc e s for people or g ro u p s to get involved, a n d 4) gen u in ely public - bro ad r a th e r th a n se le c t - involvem ent. Participation of th e co m m u n ity im plies th e ability to exercise power, or a t least have som e influence over th e o u tco m es of developm ent.

Forty p e rc e n t (40%) of re s p o n d e n ts th in k tłie co m m u n ity is too d e p e n d e n t on its UNESCO im age a n d th e to u rism th a t it brings; a n o th e r 25% a re n o t c e rtain a t th is p o in t in tim e. In th e p a s t, L u n e n b u rg w as heavily d e p e n d e n t on th e flshing in d u stry . Som e m lg h t a rg u e th a t is w as a single in d u s try tow n w ith to ta l relian ce on th e fishery. So, w łien th e fish ery collapsed in th e early 90s, th e co m m u n ity , like n u m e ro u s o th e r co astal flsh in g c o m m u n ities in A tlantic C an a d a , w as forced to c o n sid e r diversification stra te g ies. M any c o m m u n ities w ere throw n into d esp alr.

D epen den cy on a single in d u stry can ren - d e r a c o m m u n ity highly v u ln era b le often breed in g a s e n s e of h e lp le s sn e s s a n d despair; people feel they h av e n o control over a par- tic u la r sit.uat.ion so th ere fo re have little or no m otivation to resp o n d , fu rth e r p e rp e tu a tin g a cycle of d ep e n d en c y (Seligman 1975, George

1995). U nfo rtu n ately , m an y s u c h co m m u n i­ ties often g a rn e r false p e rc e p tio n s th a t to u r­ ism , pro m oted a s a ‘so ft,’ c lean a n d Iow skill- re ą u ire m e n t in d u stry , m ay be th e key to su sta in a b ility . M any c o m m u n itie s today still ten d to ignore or a re oblivious to th e in sid io u s n a tu r ę of relian c e on to u rism (George 2004). Ironically, c o m m u n itie s often a p p e a r to have tra d e d one d e p e n d en c y for a n o th e r - in th is case, from flsh in g to to u rism . In sp ite of u n - certain ty , 48 % of re s p o n d e n ts a re very opti- m istic a b o u t th e fu tu rę of th e ir com m u nity b e c a u se of its UNESCO d esig n atio n .

C u ltu re a n d to u ris m hav e long been inter- tw ined. W hen L u n e n b u rg received its d e sig n a ­ tion for its c u ltu ra l significance, it reposi- tioned itse lf a s a c u ltu ra l h eritag e to u rism d e stin a tio n . S everal th e o rists co n ten d th a t w ith o u t c u ltu re , to u rism w ould n o t exist; s u c h a n o tion s u p p o rts th e theo ry th a t th e com m odification a n d c o n su m p tio n of c u ltu re a re c e n tra l to th e p h e n o m e n o n of to u rism

miejscowość związaną z dziedzictwem kulturo­ wym. Kilkunastu teoretyków twierdzi, iż bez kul­ tury turyzm by nie istniał; takie twierdzenie wspie­ ra teorię, iż utowarowienie i konsumpcja kultury jest zasadniczą częścią turyzmu (GEORGE 2004). Dane zawarte w tab. 2 pokazują, iż 76% respon­ dentów uważa, że nadanie miastu rangi Miejsca Dziedzictwa Światowego przez UNESCO - zjawi­ sko związane z kulturą - spowodowało, iż więcej turystów zaczęło przyjeżdżać do Lunenburga. We­ dług mieszkańców, turyzm w Lunenburgu jest ści­ śle związany z decyzją UNESCO, choć wielu twierdzi, że turyści odwiedzaliby miejscowość na­ wet gdyby nie była M iejscem Dziedzictwa Świato­ wego.

T a b e l a 2. Postawy społeczności wobec związku między UNESCO a turyzmem (procent odpowiedzi)

Opinia/Postawa Całko •wicie się zga­ dzam Zga­ dzam się Nie mam zda­ nia Nie zga­ dzam się Całko -wicie się nie zga­ dzam Elektem nadania tytułu

Miejsca Dziedzictwa Światowego jest zwiększona liczba turystów w moim mieście

33,8 42,6 16,2 3,9 2,0

Bez tytułu Miejsca Dziedzictwa Światowego turyzm w mieście by upadł

10,8 26,5 32,4 21,1 7,8

Większość turystów decyduje się odwiedzić Lunenburg ponieważ jest to Miejsce Dziedzictwa Światowego

10,3 25,0 43,6 12,7 4,9

Nawet gdyby Lunenburg nie był Miejscem Dziedzictwa Światowego, turyści by tu przyjeżdżali

21,1 55,4 15,7 3,9 2,9

T a b e l a 3. Postrzegane korzyści i koszty ekonomiczne wynikające z turyzmu związanego z UNESCO (procent odpowiedzi)

Opinia/Postawa Całko -wicie się zga­ dzam Zga­ dzam się Nie mam zda­ nia Nie zga­ dzam się Całko -wicie się nie zga­ dzam Dzięki turyzmowi poja­

wiło się więcej miejsc pracy dla mieszkańców

12,7 51,5 13,7 12,7 7,4

Liczba firm turystycznych w mieście zwiększyła się od czasu nadania mu tytułu Miejsca Dziedzic­ twa Światowego

25,5 50,5 14,2 4,9 2,0

Turyzm poprawił jakość usług w sklepach, res­ tauracjach i hotelach

w mieście

19,6 49,0 20,6 7,4 2,5

Turyzm jest korzystny dla

lokalnej gospodarki 40,2 48,0 6,9 2,0 1,5

( G e o r g e 2004). In Table 2, data reveals th at

76% of respondents believe the UNESCO World Heritage SIte designation, a culture- related phenomenon, h as resulted in inorc tourlsts comlng to Lunenburg. According to resldents’ perceptlons, tourłsm In Lunenburg ls strongly tled to Its UNESCO designation, although many contend th at tourlsts would visit the community even if it were not a World Heritage Site.

T a b l e 2. Community attitudes towards UNESCO - tourism relationship (%) Opinlon/ attitude statement Strongly agree Agree Neith-er agree nor dis-agree Dis-agree Stron -giy dis-agree

The UNESCO World Heritage designation has resulted in more tourists in my community

33.8 42.6 16.2 3.9 2.0

Without the UNESCO World Heritage Site designation tourism would decline in the community

10.8 26.5 32.4 21.1 7.8

Most tourists choose to vislt Lunenburg because it is a UNESCO World Heritage Site 10.3 25.0 43.6 12.7 4.9 Even if Lunenburg were not a UNESCO World Heritage Site, tourists would come here anyway

21.1 55.4 15.7 3.9 2.9

T a b l e 3. Perceived economic benefits/costs of UNESCO - related tourism (%) Opinion/ attitude statement Strongly agree Agree Neith-er agree nor dis-agree Dis-agree Stron ■giy dis-agree Because of tourism there are more employmentopport- unities for locals in the community

12.7 51.5 13.7 12.7 7.4

The number of tourism business has inereased in the communitysince its UNESCO World Heritage designation 25.5 50.5 14.2 4.9 2.0

Tourism has improved the service in shops, restaurants and accommodations In my community 19.6 49.0 20.6 7.4 2.5 Tourism is goodforthe local economy 40.2 48.0 6.9 2.0 1.5

Jednym z najmocniejszych argumentów prze­ mawiających za rozwojem turyzmu jest korzyść gospodarcza, jak ą może on przynieść regionowi. Turyzm, wraz ze swymi wewnętrznymi i zewnętrz­ nymi funkcjami i strukturą, jest zjawiskiem spo­ łeczno-kulturowym o różnych wymiarach i oddzia­ ływaniach, jednym, z których jest ekonomika. Jed­ nakże siły ekonomiczne tego megaprzemysłu i stu­ diowanie ich potencjału były niezbędne by spro­ wadzić turyzm na pierwszy plan, na skalę krajową i międzynarodową jako atrakcyjną opcję gospodar­ czą. Dane w tab. 3 opisują postawy mieszkańców wobec postrzeganych przez nich korzyści (i kosz­ tów) ekonomicznych dla miejscowości, wynikają­ cych z turyzmu związanego z UNESCO. 64% re­ spondentów zgodziło się, że turyzm zwiększył za­ trudnienie wśród miejscowych; 76% stwierdziło, iż związek z UNESCO przyciągnął nowe firmy tu­ rystyczne. Również 70% uważa, że turyzm spowo­ dował lepszą obsługę w sklepach, restauracjach i hotelach w Lunenburgu. Ogółem 88% responden­ tów zgadza się, iż turyzm jest zjawiskiem pozy­ tywnym dla gospodarki.

Dane w tab. 4 ilustrują opinie mieszkańców Lu- nenburga na temat społeczno-kulturowych korzy­ ści i kosztów dla ich miasta, wynikających z tury­ zmu związanego z UNESCO. Większość zgadza się, iż tytuł nadany przez UNESCO uczynił miesz­ kańców bardziej świadomymi ich własnej historii i kultury. To potwierdza, iż turyzm kulturowy może pomóc afirmować tożsamość społeczności. Tożsa­ mość kulturowa zakorzeniona jest w tradycji, stylu życia, wartościach i obyczajach, i może być koja­ rzona z tożsamością miejsca - koncepcja wprowa­ dzona przez H.M. Proshanskiego (McIntosh i in., 2002). Tożsamość miejsca odnosi się do „tych wy­ miarów czyjegoś «ja», które określają tożsamość osoby w stosunku do fizycznego środowiska, cha­ rakteryzującą się indywidualnie bądź zbiorowo skonstruowanymi postawami, wartościami, myśla­ mi, przekonaniami i zachowaniem” (Proshansky

i in. 1983, p. 62). Jest to poczucie tożsamości kul­ turowej i przynależności, którego poszukuje się, by przekazać następnemu pokoleniu (MclNTOSH i in. 2002). To poczucie tożsamości może być afirmo- wane i propagowane poprzez doświadczanie tury­ zmu, w zależności od tego jak jest on skonstruowa­ ny i oferowany turystom (GEORGE 2004).

Wcześniejsi autorzy podają wiele pozytywnych konsekwencji turyzmu (Var & AP 1998, Yu & Chung 2001, Mathews 1978, Smith 1989, APEC 2000, Robinson 1999, McIntosh i in. 2002, Proshansky i in. 1983, Barthel-Bouchier

O ne of th e s tro n g e s t a rg u in e n ts su p p o rtin g to u rism dev elo p m en t is th e econom ic benefit it can g e n e ra te in a region. T ourism , w ith its com plex in w ard a n d o u tw a rd fu n ctio n s a n d s tru c tu re , is a so cio -c u ltu ra lly em bedded p h e n o m e n o n w ith d iverse d im en sio n s and u n to ld in flu e n ce s of w hich econom ics is only one. However, th e econom ic forces of th is m e g a -in d u stry a n d th e s tu d y of its p oten tial hav e b e e n in s tru m e n ta l in b rin g in g to u rism to th e n a tio n a l a n d In te rn atio n a ! forefront, a s an a ttra c tiv e econom ic o p p o rtu n ity . D ata in T able 3 d e scrib e re s id e n ts ’ a ttitu d e s tow ards th e perceived econom ic b e n e fits (and costs) of U N ESC O -related to u rism in th e com m unity. Sixty-four p e rc e n t (64%) ag reed th a t to u rism h a s b ro u g h t in ore em p lo y in en t o p p o rtu n itie s for th e locals; sev en ty -six p e rc e n t (76%) say th e UNESCO co n n e ctio n h a s d raw n new to u rism b u s in e s s e s to th e com m unity. As well. 70% believe th a t to u ris m h a s led to im proved serv ices in sh o p s, r e s ta u r a n ts and a c co m m o d atio n s in L u n e n b u rg . Overall, 88% of re s p o n d e n ts ag ree th a t to u rism is good for th e local econom y.

T able 4 rev eals L u n e n b u rg re s id e n ts ’ p e rc e p tio n s a b o u t so c io -c u ltu ra l ben efits a n d co sts c o n n e cte d to U N ESC O -related to u rism in th e com m unity. M ost agree th a t the UNESCO d esig n atio n h a s m ad e th e com m u n ity m ore aw are of its ow n h isto ry a n d c u ltu re . T his s u p p o rts th e n otio n th a t c u ltu ra l to u rism c an help affirm a c o m m u n ity ’s identity. C u ltu ra l identity is fou nd ed on tra d itio n , lifestyle, v a lu e s a n d protocol a n d c an be asso ciated w ith place iden tity, a c o n c e p t in tro d u c ed by P ro sh a n sk y (in M c I n t o s h e t al., 2002). Place id entity refers to "th ose d im e n sio n s of th e self th a t define th e in d iv id u al’s perso n al identity in rela tio n to th e p h y sical environm ent, c h a ra c te riz e d by individually or collectively constructed attitu d es, values, thoughts, beliefs a n d b e h a v io u r” ( P r o s h a n s k y e t al., 1983, p. 62). It is th e s e n s e of c u ltu ra l id en tity an d belonging th a t one seeks to p a s s on to succeed- ing g e n e ra tio n s ( M c I n t o s h et al., 2002). T his se n se of identity c a n be aflirm ed an d prom oted th ro u g b th e to u rism experience, d e p en d in g on how it is c o n stru c te d by a co m m u n ity a n d offered to to u ris ts ( G e o r g e 2004).

Previous re s e a rc h e rs a rg u e th e n u m e ro u s positive c o n s e ą u e n c e s of to u ris m (V a r & Ap 1998; Y u & C h u n g 2001; M a t h e w s 1978; S m i t h 1989; APEC 2000; UNESCO 1996; R o b i n s o n 1999; M c I n t o s h e t al. 2002; P r o s h a n s k y e t al.; B a r t h e l - B o u c h i e r 2001, a n d T a y l o r 2001) w hich include; econom ic revitalization, c u ltu ra l ren ew al a n d