Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i w Norwegii

Minister Tom asz Merta otwiera

19

października

2009

roku

w Międzynarodowym Centrum Kultury konferencję inaugurującą

projekt

Z a rzą d za n ie m iejscam i w pisanym i na Listę Ś w iatow ego D ziedzictw a u n e s c o w Polsce i w N orw egii

Minister Tom asz Merta opens the conference launching

the

M a n a g em en t o f U N E S C O World H eritage Sites in Poland

a n d N orw ay

Project on October

19

,

2009

in the International

Tom p o ś w ię c a m y p a m ię c i T o m a sz a M e rty We d e d ic a te th is b o o k to th e m e m o r y o f T o m a sz M e rta

Spis treści / Table of Contents

JACEK PURCHLA

13

Przedmowa

Preface

ENOK NYCAARD

17

Słowo wstępne ambasadora Królestwa Norwegii

Preface by the A m b a ssad o r o f the K in gdo m o f N orw ay in Poland

TOM ASZ MERTA

21

Dziedzictwo - szanse i zagrożenia

H eritage - O p p o rtu n ities and Threats

Polska i N o rw eg ia w o b e c św ia to w eg o d zied zictw a u n e s c o

P oland’s and N o rw a y ’s Sta n ce Toward u n e s c o W orld H eritage

NILS MARSTEIN

31

Światowe dziedzictwo

u n e s c o

- strategia globalna

i inne zagadnienia

u n e s c o W orld H eritage - The G lobal Strategy and O ther

B O G U S Ł A W SZM YGIN

53

Lista Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

- charakterystyka

problematyki w Polsce na tle sytuacji międzynarodowej

T h e u n e s c o W orld H eritage List - C o n ce rn s in Poland and in the International Context

PIOTR D OBO SZ

73

Aspekty prawne systemu ochrony dziedzictwa w Polsce

Legal A sp e cts o f H eritage Protection in Poland

A N N A M A R C O N I-ВЕТКА

95

Rola Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków

w realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

w Polsce

T h e Role o f the National Centre for M onum ent Studies and D ocum entatio n in the A p plicatio n o f the Convention C o n ce rn in g the Protection o f N atural and Cultural H eritage in Poland

TRO N D T A U G B 0 L

107

Bieżące prace nad nowymi propozycjami do Listy Światowego

Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego

u n e s c o

w Norwegii. Lista wstępna i proponowane nominacje

T h e O n g o in g W ork for Prospective New W orld Cultural and N atural H eritage Sites in Norway. T h e Tentative List and Proposed N o m in atio n s

R A G N H IL D H O EL

141

Zintegrowane podejście do krajobrazu kulturowego

-współpraca interdyscyplinarna

A U nified Ap pro ach to Cultural La n d scap es - Interdisciplinary C o-operation

REIDUN LAURA A NDREASS EN

163

Rola władz lokalnych i organizacji pozarządowych

w z ar z ą dz an i u i ochronie zaby t kó w wpi s any ch na Listę

u n e s c o w Norwegii

The Role o f Local Authorities and N on -G o vern m ental O rg a n iza tio n s in the M anagem ent and Protection o f World H eritage Sites in Norway

MARCIN ZAMOYSKI

171

Rola samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych

w systemie ochrony dziedzictwa naturalnego i kulturowego

w Polsce

The Role o f Local Self-G o vernm ent and N on -G o vern m ental O rg an izatio n s in the System o f Protecting N atural and Cultural H eritage in Poland

M iejsca w p isa n e na Listę Ś w iato w e g o D ziedzictw a u n e s c o w Polsce i w N orw egii i ich ochrona

u n e s c o World H eritage Sites in Poland and N o rw ay and Their Protection

LASSE B J0 RK H A U G

189

Pamiątka światowego dziedzictwa kulturowego w centrum

miasta - Bryggen w Bergen

A W orld H eritage Site in the City Centre - Bryggen in Bergen

PER MORTEN EKERHOVD

211

Bryggen w Bergen. Rola właścicieli i władz w zakresie ochrony

zabytków i dziedzictwa światowego

Bryggen in Bergen. The Role o f Private O w n e rsh ip and Public Authorities in the Preservation o fth e W orld H eritage Site

KA ZIM IE RZ BUJAKOWSKI, HALINA ROJKOWSKA-TASAK

231

Zarządzanie na obszarze światowego dziedzictwa w Krakowie

M anaging the W orld H eritage Area in Krakow

LISEN ROLL

251

Górnicze miasto Roros i jego otoczenie. Norweski wniosek

o rozszerzenie wpisu miasta górniczego Roros na Listę

Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

Roros M ining Town and its Circum ference. N orw egian N om ination for Extension o fth e W orld H eritage Site Roros M ining Town

T O R B J 0 R N EGGEN

267

Jak miasto górnicze Roros dba o zabytkowe budowle dzięki

programowi szkolenia rzemieślników

H o w Ro ro s M ining Town Lo o ks after H eritage Bu ildings that H ave Fallen O u t o f Use, through a T raining Program e for Broad C ra ftsm a n sh ip

Z B I G N I E W BEIERS DORF

281

W ieliczka jako przykład polskiej ochrony zabytków,

w szczególności wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa

Kulturowego i Przyrodniczego

u n e s c o

W ie liczka: an Exam ple o f H eritage Site Protection in Poland, with a Special Focus on Sites Inscribed on the u n e s c o Cultural

and Natural Heritage List 9

SJUR M E H L U M

307

Rzem iosło a Dyrekcja Ochrony Dziedzictwa Kulturowego

C ra ftsm a n sh ip and the D irectorate for Cultural Heritage

Z B I G N I E W MYCZKOWSKI

319

Ochrona i zarządzanie zabytkowymi kościołami drewnianymi

w Małopolsce wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa

Kulturowego i Przyrodniczego

u n e s c o

Protection and Managem ent o f M onumental Wooden Churches o f M ałopolska District Inscribed on the u n e s c o World Heritage List

RITA J O H A N S E N

345

Dziedzictwo światowe wysp Vega: proces nominacji, aktualna

organizacja, plany na przyszłość i możliwości

Vega W orld H eritage: the D esignatio n Process, Present O rgan izatio n, Future Plans and Possibilities

ALEKSA NDER BÖHM

363

Ochrona krajobrazu kulturowego w Polsce i jej przykład

w Kalwarii Zebrzydowskiej

Preservation o f Cultural H eritage in Poland: a C ase Study o f Kalwaria Zeb rzyd o w ska

Konkluzje / Conclusions

TROND TAUGBOL

393

Wielowymiarowa lekcja. Norweska perspektywa na rezultaty

projektu Z a rz ą d z a n ie m ie jsca m i w p isan ym i na Listą Ś w ia to w e g o D ziedzictw a u n e s c o w Polsce i w N orw egii

A M ultidim ensional Lesso n. Th e Results o f the M anagem ent

o f u n e s c o W orld H eritage Sites in Poland and N orw ay Project

from the N orw egian Perspective

JACEK PUR CHLA

401

Wielowymiarowa lekcja Norwegii. Polska perspektywa

na rezultaty projektu Z a rz ą d z a n ie m ie jsca m i w p isan y m i na Listę Ś w ia to w e go D ziedzictw a u n e s c o w Polsce i w Norw egii

N orw ay’s M ultidim ensional Lesso n. The Results o fth e M anagem ent

o f u n e s c o W orld H eritage Sites in Poland and N orw ay Project

from the Polish Perspective

A n e k s / Ann ex

EWA WOJTOŃ

413

W arsztaty w M a ło p o ls c e i w Norw egii

W o rksho ps in M ałopolska D istrict (Poland) and in Norway

435

P rogram konferencji o tw ierającej projekt Program m e o f O p e n in g Conference

439

P rogram konferencji p o d s u m o w u ją c e j projekt Program m e o f Su m m ary Conference

EWA WOJTOŃ

443

P o d s u m o w a n ie projektu Project Sum m ary

Opinie uczestników / Participants’ Opinions

ZOFIA OSZACKA, O. M ELC H IO R ZDZIS ŁAW CICHY

455

Dziedzictwo kulturowe jako wyraz interakcji człowieka i natury

na przykładzie archipelagu Vega i nie tylko

Cultural H eritage as an Expression o f Interaction Between Man and Nature. A C ase Study o fth e Vega A rchipelago and Selected O ther Sites

KS. JA N U SZ KU RASZ

461

Ś w i a t o w e d z i e d z i c t w o u n e s c o t o w i e l k i e z o b o w i ą z a n i e W orld H eritage as a G reat Responsibility

KS. Z B IG N IE W KRAS

467

Polsce potrzebne jest nowe spojrzenie

11

T he N eed for a New Perspective in Poland _

B iogram y / Biographical N otes

475

Biogramy

Preface

The project

M anagem ent o f U N ESC O World Heritage Sites in Poland and N orway

was carried out in 2009 -20 11 as a result of co-operation be­

tween Riksantikvaren, the Directorate for Cultural Heritage in Norway in

Oslo and the International Cultural Centre in Krakow. It was made possible

thanks to support from the Cultural Exchange Fund as part of the Financial

Mechanism ofthe European Economic Area and the Norwegian Financial

Mechanism. This book is not only an attempt to sum up our two-year-long

work, but also to share its results with a wider public of readers interested

in the issues of preservation of cultural heritage.

Project focused on a variety of sites inscribed on the

u n e s c o

World

Heritage List. It showed the complexity o f the conservation problems

involved and verified the tools in our hands. This Norwegian-Polish

dialogue strengthened our belief that today conservation is a creative,

future-oriented process that uses innovation to preserve and enhance

heritage as a resource.

The “Norwegian Lesson” and the "Polish Lesson” doubtless offer

a chance to draw on the partner’s experience in m anaging

w h

Sites.

More importantly, this is a mutual lesson. Additionally, the project gave

all its beneficiaries and parties to the debate a chance to try to follow

up on it through bilateral co-operation. In this sense, our project is not

complete: it has just begun! There is a third, very im portant aspect

to our Norwegian-Polish co-operation: these days

u n e s c o

is holding

a public debate on the future of the World Heritage List. The aim is

not to extend the List but to improve the efficiency ofthe conservation

tools we employ in various parts of the world in the listed sites. As such,

Przedmowa

Projekt Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa

UN ESCO w Polsce i w Norwegii został zrealizowany w latach 2 0 0 9 -2 0 11

jako owoc w spółpracy pom iędzy Riksantikvaren - Dyrekcją Ochrony

D ziedzictw a Kulturow ego w Oslo, i M iędzynarodow ym C entrum

Kultury w Krakowie. Jego realizacja była m ożliwa m iędzy innym i dzię­

ki środkom Funduszu W ymiany Kulturalnej w ram ach M echanizm u

Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego

M echanizmu Finansowego. Ta książka to nie tylko próba podsumowania

naszej dwuletniej współpracy, ale także próba podzielenia się owocami

naszego projektu z szerszym gronem czytelników zainteresowanych

problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego.

Projekt dotyczył bardzo różnorodnych m iejsc wpisanych na Listę

Światowego Dziedzictwa

u n e s c o.

Pokazał też złożoność problematyki

ochrony i zweryfikow ał narzędzia, jakim i w tym zakresie dysponujemy.

Ten norwesko-polski dialog utwierdził nas w przekonaniu, iż ochrona

to dziś niezw ykle kreatywny proces zwrócony ku przyszłości i wyko­

rzystujący innowacje dla zachowania i ubogacenia zasobu, jakim jest

dziedzictwo.

„Lekcja N orw egii” i „Lekcja Polski” to niewątpliwie szansa na wyko­

rzystanie doświadczeń partnera w zarządzaniu m iejscam i w pisanym i

na Listę Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

i co ważne - to lekcja obustron­

na. Projekt dal przy tym szansę w szystkim beneficjentom, uczestnikom

dialogu, podjęcia próby jego kontynuacji poprzez bilateralną współpracę.

W tym sensie nasz projekt się nie kończy - on się dopiero zaczyna!

Jest jeszcze trzeci, niezwykle ważny aspekt naszej norwesko-polskiej

I believe, the initiative reac h e s out far b e y o n d the b o rd e rs o f Poland and N orw ay, and ou r c o m m o n d ia lo g u e is a m u ltid im e n s io n a l le s s o n , for which I w ould like to w arm ly th ank o u r p a rtn e rs and project p articipan ts o n ce again.

Ja c e k Pu r c h l a

Director o f the International Cultural C entre

w spółpracy - dzisiaj

u n e s c o

prowadzi szeroką publiczną debatę nad

przyszłością Listy Światowego Dziedzictwa. Nie chodzi przy tym o jej

w ydłużanie, lecz o to, aby narzędzia ochrony, które stosujemy w różnych

częściach świata wobec m iejsc wpisanych na Listę, były bardziej sku­

teczne. Jestem przekonany, że w tym sensie nasza inicjatywa wychodzi

daleko poza granice Norwegii i Polski, a nasz wspólny dialog to lekcja

wielowym iarowa, za którą chciałbym raz jeszcze w szystkim naszym

partnerom i uczestnikom projektu gorąco podziękować.

Ja c e k Pu r c h l a

Preface by the Ambassador of

the Kingdom of Norway in Poland

It is a great p lea su re for m e to participate in th e o p e n in g o f this c o n ­ fere n ce on M a n a g em en t o f u n e s c o W orld H eritage Sites in P olan d a n d

N orw ay.

I am particularly pleased that the co n fere n ce takes place at the Inter­ national Cultural Centre. T h e Centre is a m o n g a n u m b er o f im portant cultural heritage sites in Poland that have been renovated with the finan­ cial a s s is ta n c e from N o rw ay through the e e a and N orw ay grants. S o m e o f the sites that w e s u p p o r t can a lso be fo u n d on the u n e s c o World

H eritage List.

Earlier this year I had the great pleasure o f b eing guided through the newly renovated building o f t h e Centre and w a s able to adm ire the inno­ vative architectural solutions. The renovation s h o w s that it is po ssib le to join old traditions with a m o d ern architectural language. This o p e n n e s s to a fruitful co m bin atio n o f old and new traditions and e x p re s sio n s is closely linked to the C en tre’s mission.

T h e International Cultural Centre invites us to participate in o p en and d y n a m ic international d e b a te s , a im in g at crea tin g u n d e rs ta n d in g and appreciation for European cultural heritage in dialogu e with the m odern society. C hallen ges related to the preservation o f u n e s c o World Heritage Sites will be p resented and m o d e ls for m a n a g e m e n t and co-operation with local co m m u n itie s will be d is c u s s e d during this co n fere n ce . This dialogu e will be o f great value to all the participants.

We are proud to have a n u m b er o f u n e s c o World H eritage Sites lo­

cated in Norway. Represen tatives from s o m e o f th e s e sites, as well as e x p e rts from th e D irectorate o f Cultural H eritage, are p re s e n t at this

Słowo wstępne ambasadora

Królestwa Norwegii

To dla m nie ogrom ny zaszczyt móc uczestniczyć w otwarciu konferen­

cji Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego dziedzictwa

UN ESCO w Polsce i w Norwegii.

Szczególnie cieszy mnie to, że konferencja ta odbywa się tutaj - w Między­

narodowym Centrum Kultury, gdyż jest to jedna z tych instytucji zajmu­

jących się ochroną dziedzictwa kulturowego, której siedziba została zmo­

dernizowana dzięki wsparciu finansowemu udzielonemu przez Królestwo

Norwegii za pośrednictwem M echanizm u Finansowego Europejskiego

Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Co naj­

mniej kilka z obiektów i miejsc, które otrzymały tego rodzaju wsparcie,

znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa

u n e s c o.

W tym roku m iałem przyjem ność zwiedzić odrestaurowany budynek

siedziby Międzynarodowego Centrum Kultury i podziwiać zastosowane

tutaj innowacyjne rozwiązania architektoniczne. Renowacja ta pokazuje,

że można łączyć tradycję ze współczesnym językiem architektonicznym.

Otwartość na doskonale połączenie starej i nowej tradycji oraz sposobów

wyrazu ściśle łączy się z misją Centrum .

м е х zaprasza do otwartej i dynam icznej debaty, ukierunkow anej

na tworzenie płaszczyzny zrozum ienia i uzn an ia dla europejskiego

dziedzictwa kulturowego przez nowoczesne społeczeństwo. Podczas tej

konferencji zostaną zaprezentowane w yzwania, jakie wiążą się z ochro­

ną m iejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa

u n e s c o,

modele

zarządzania i współpracy m iędzy władzą państwową a społecznościam i

lokalnymi - zarówno w Polsce, jak i w Norwegii. Taka możliwość w ym ia­

ny m yśli i doświadczeń będzie z korzyścią dla obu stron projektu.

co n fere n ce to sh are their ex perien ce and to learn from the b est practices in Poland.

T od ay ’s project is only o n e o f a n u m b er o f pro je cts in Krakow funded by the EEA and N o rw ay G ra n ts Cultural Exchange Fund. This fund aims at stren g th e n in g bilateral relations b etw een o u r tw o countries through cultural activities, such as exhibitions, theatre and d a n ce p e rfo rm an c es, as well as c o m p e te n c e building and exchan ge o f experien ces, an exam ple o f which is t o d a y ’s conference.

En o k Ny g a a r d

A m b a s s a d o r o f the Kingdom o f Norw ay

S p e a c h d u r i n g th e c o n f e r e n c e l a u n c h i n g th e M a n a g e m e n t o f u n e s c o W orld H e rita g e Sites in P o la n d a n d N o rw a y P r o j e c t on O c t o b e r 1 9 , 2 0 0 9 in t h e In te r n a ti o n a l Cu lt ur al C e n t r e

Jesteśm y dum ni z posiadania na terenie Norwegii licznych m iejsc

wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa

u n e s c o.

Dziś na sali są

obecni przedstawiciele kilku z nich oraz eksperci z Riksantikvaren -

Dyrekcji Ochrony Dziedzictwa Kulturowego w Oslo, po to, aby podzielić

się swoją w iedzą i doświadczeniem, jak również czerpać z polskich do­

świadczeń w zakresie zarządzania i ochrony dziedzictwa kulturowego.

Projekt realizowany we w spółpracy pom iędzy M iędzynarodowym

C en tru m K ultury a norw eską R iksantikvaren jest jednym z wielu

przedsięw zięć realizowanych w Krakowie, które otrzym ują wsparcie

finansowe z M echanizm ów Finansowych za pośrednictwem Funduszu

W ym iany Kulturalnej. Jego celem jest nawiązanie owocnej i długotrwa­

łej w spółpracy pom iędzy instytucjam i kulturalnym i Polski i Norwegii.

Wspiera on artystów i ekspertów działających wspólnie w zakresie sztuk

w izualnych, m uzyki, literatury, kultury ludowej i zarządzania kulturą,

jak to się dzieje w w ypadku dzisiejszej konferencji.

En o k Ny g a a r d

Am basador Królestwa Norwegii

W ystąpienie podczas konferencji in au gu rującej projekt Z arząd zanie miejscami wpisanymi

na Listf Światowego Dziedzictwa U N E SC O w Polsce i w Norwegii 19 października 2 0 0 9 roku

w M iędzynarodow ym Centrum Kultury

[ To m a s z Me r t a

Heritage -

Opportunities and Threats

Your Excellency, Mr A m b assad o r, Mr Director, Ladies and G e n tle m en !

First o f all, I would like to extend my gratitude to the representatives o f Norw ay for significantly expanding the sp a ce o f the International Cultural Centre thanks to the Norw egian Financial M ech a n ism , which has, in turn, enabled the Centre to expand the s c o p e o f its activities. Thanks to the joint financial effort o f both: the Norwegian G ove rn m en t and the Polish Ministry o f Culture and National Heritage, w e can m e et within the M an ag em en t

o f u n e s c o World H eritage Sites in Poland an d N o rw ay Project in the new

h o m e to the icc, the magnificently restored H o u s e o f Ravens (Kamienica “ Pod Kruki” ), and see with our own eyes how adaptive use o f heritage makes it possible for it to m e et new challenges and n eeds; how the old is not destroyed by the new, but can agree and be h arm on ised with it.

Thanks are also due to our N orw egian friends for the fact that their contribution has not been limited only to infrastructural su p p o rt to the icc. Also with their help the d evelopm en t o fth is very interesting and im portant project on the m a n a g e m e n t o f u n e s c o World H eritage Sites has been

m ade possible. It is my h ope that it will prove an inspiring form o f exchange o f Polish and Norw egian experience. In actual fact, the issue o f m a n ag in g

u n e s c o World Heritage Sites is o f im p ortance for all o f us, not only for th ose w ho are h osts o f such sites and look after th e m on a daily basis.

The way in which w e look after th ese sites, h ow w e m a n a g e ou r m ost treasu red heritage, is o f special im p ortan ce, as it defines ou r thinking abou t cultural heritage as a whole and sh ow s the possibilities o f its protec­ tion. N e w paths are being marked in this field; it is a m a jo rte s tin g ground,

To m a s z Me r t a

Dziedzictwo -

szanse i zagrożenia

Ekscelencjo, Panie Ambasadorze, Panie Dyrektorze, Szanowni Państwo!

Chciałbym rozpocząć od złożenia podziękowań na ręce przedstawicie­

li Norwegii za to, że dzięki Norweskiemu M echanizmowi Finansowemu

znacząco p ow iększyły się m ożliw ości lokalowe M iędzynarodowego

Centrum Kultury, a co za tym idzie - m oże rozszerzyć się jego spek­

tru m działania. Dzięki wspólnem u w ysiłkowi finansowem u rządu nor­

weskiego i polskiego M inisterstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

m ożem y się dziś spotkać tutaj, w tej nowej przestrzeni i przekonać się

naocznie, w jaki sposób jest m ożliwa adaptacja dziedzictwa do nowych

w yzw ań i potrzeb. Jak to, co dawne, nie zostaje zniweczone przez nowe,

ale daje się z n im uzgodnić i zharm onizować.

D rugie podziękowanie - również skierowane do norweskich przy­

jaciół - należy się za to, że na infrastrukturalnej pomocy dla

m c k

się

nie skończyło. Udało się przygotować bardzo ciekawy i istotny projekt,

dotyczący zarządzania m iejscam i światowego dziedzictwa

u n e s c o,

który

stanie się, jak sądzę, inspirującą form ą w ym iany doświadczeń polskich

i norweskich. W istocie rzeczy bowiem temat zarządzania m iejscam i

znajdującym i się na Liście Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

jest ważny

dla nas w szystkich, nie tylko dla tych, którzy są gospodarzam i tych

m iejsc i zajm ują się nim i na co dzień.

Sposób, w jaki opiekujem y się tym i m iejscam i, jak zarządzam y na­

szym najcenniejszym dziedzictwem , m a szczególne znaczenie, bo defi­

niuje nasze m yślenie o całym dziedzictwie kulturowym i wskazuje m oż­

liwości jego ochrony. Tu wyznaczane są nowe drogi, tu jest najważniejszy

but, o f cou rse, it is also very im p ortant that su ch ex p e rien c e is followed up by a ctio ns applied to other cultural heritage lan d m a rks as well.

Th u s, the d e b ate o c c a s io n e d by the M a n a g e m e n t o f u n e s c o World H eritage Sites in Poland a n d N orw ay research project concern s not only

the u n e s c o World H eritage List; neither is it only a b o u t N o rw eg ian or Polish landm arks placed on the List. It is also a deb ate on opportu n ities and threats to cultural heritage as we see them here and now, in the present era o f dynamic developm en t, when our ability to, a m o n g others, transform our environ m en t and modify s p a c e is greater than ever before.

The u n e s c o World Heritage List is o ne o f t h e m o s t su ccessfu l projects

that the international c o m m u n ity has ever im p le m e n te d . It is extrem ely difficult for a site to enter the List, s o the fa c t o f b eing in scribed on it is a pre stigio u s award and brings tan gib le e ffe c ts , in cluding e c o n o m ic a d v a n ta g e s . For m any years th e tourist s e c to r h as f o c u s e d on the List, which has t ra n s fo rm e d the e c o n o m ic co nd ition s at its sites. A ch ieving the statu s o f a u n e s c o World H eritage Site is u n d o u b ted ly a great o p p o r ­

tunity for any site or landmark, but w e should r e m e m b e r that at the s a m e tim e it is a c c o m p a n ie d by special, unique and difficult ch a llen g es. T h e s e ch a llen g es can be s u m m e d up as basically tw o s e t s o f p ro b le m s .

The first issu e has to do with what is n e c e s s a ry to maintain a w h S ite s ’ privileged status. It is extrem ely im portant for us - as Andrzej Wajda says in the film about the i c c - t o understand that all World Heritage Sites, with no exception, need to live, to renew th e m s e lv e s and to develop. The effort to maintain the statu s o f a World H eritage Site m u s t go hand in hand with the need for d e v e lo p m e n t , which s o m e t i m e s proves ch allenging. H ow can we h arm on ise both o f t h e s e issues, h ow can we d e velo p without losing the legacy p a s se d dow n to us through centu ries and entrusted to us by the p ast ge n era tion s? We know c a s e s w h e re such h arm onisation has proved to be difficult; o n e o f t h e m o s t painful is s u e s in recent years has been the c a s e o f the m ajor G e rm a n city o f D resd en, which has been deleted from the u n e s c o World H eritage List d u e to its failure to agree the need for d e v e lo p m e n t with p reservin g the site’s authenticity, the very value which w a s the reason behind entering the city on the List.

Here is the first, very im p orta n t q u estio n w e m u s t alw ays ask our­ s elves w h en w e talk a b o u t m a n a g in g World H e rita ge S ites - h ow can w e develo p, u p g ra d e and protect th em w ithou t altering t h e m to the ex­ tent that they lose their pre cio u s value?

A n o th e r g ro u p o f is s u e s that n e e d s to be d i s c u s s e d is co n n e c te d with what results from b ein g placed on the w h List. The results are, o f

poligon doświadczalny, ale rzecz jasna bardzo istotne jest także to, by

te doświadczenia były potem implementowane, wprowadzane w życie

w odniesieniu do innych obiektów dziedzictwa kulturowego.

Zatem ta dyskusja, zaczynająca się dzisiaj, w trakcie tej konferencji,

nie jest rozmową li tylko o Liście Światowego Dziedzictwa

u n e s c o,

w y­

łącznie o obiektach polskich i norweskich, jakie się na niej znajdują, ale

jest także refleksją na temat szans i zagrożeń wiążących się z dziedzic­

twem kulturow ym tu i teraz, w obecnej epoce dynam icznego rozwoju,

gdy człowiek, jak nigdy w przeszłości, m a ogromne szanse przekształ­

cania swojego otoczenia i modyfikowania przestrzeni, w której żyje.

Lista Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

jest jednym z najbardziej

udanych projektów, jakie zrealizowała społeczność m iędzynarodowa.

Znalezienie się na niej jest niezwykle trudne, toteż fakt uzyskania w pi­

su jest sam w sobie czym ś prestiżowym i przynosi realne skutki, także

ekonomiczne. Od w ielu lat Lista ogniskuje ruch turystyczny, m odyfi­

kuje w arun ki ekonomiczne funkcjonowania m iejsc na niej um ieszczo­

nych. U zyskanie statusu m iejsca światowego dziedzictwa

u n e s c o

to dla

danego m iejsca czy obiektu bez wątpienia wielka szansa, ale m usim y

pamiętać, że wraz z nią pojawiają się równocześnie wyjątkowe, niezw y­

kłe i trudne wyzwania. Można je sprowadzić do dwóch zasadniczych

zbiorów problemów.

Pierwsze w iążą się z tym , co niezbędne, aby zachować uprzywilejo­

wany status m iejsca. Bywa to niezwykle trudne, zwłaszcza wtedy gdy,

jak powiedział Andrzej Wajda na film ie o

m c k,

zrozumiemy, iż m iej­

sca, wszystkie bez wyjątku, m uszą dalej żyć, odnawiać się i rozwijać.

U trzym anie uprzywilejowanego statusu m iejsca światowego dziedzic­

twa m usi iść w parze z koniecznością rozwoju, a to bywa skomplikowane.

Jak zharm onizować obie te kwestie, jak rozwijać się tak, aby nie utracić

tego, co było wartością odziedziczoną po m inionych stuleciach, powie­

rzoną nam przez poprzednie generacje? Znam y przypadki, w których

to harm onizow anie okazało się trudne - jedną z najbardziej bolesnych

kwestii ostatnich lat jest sprawa skreślenia jednego z ważniejszych miast

niem ieckich z Listy Światowego Dziedzictwa

u n e s c o,

w łaśnie z tego

powodu, że nie udało się uzgodnić warunków rozwoju, które korespon­

dowałyby z potrzebą zachowania autentyczności danego miejsca, zacho­

w ania tych wartości, jakie były powodem w pisu Drezna na Listę.

To jest pierwsze, bardzo ważne pytanie i zawsze sobie je stawiamy,

kiedy m ów im y o zarządzaniu m iejscam i znajdującym i się na Liście:

jak się rozwijać, ażeby dziedzictwo uszlachetniać, aby je chronić, nie

m odyfikując w taki sposób, że utraciłoby cenne wartości?

O fi c y n a k a m i e n i c y „ P o d Kruki", s i e d z i b y M i ę d z y n a r o d o w e g o C e n t r u m Kultury p r z y Rynku G ł ó w n y m 25, z m o d e r n i z o w a n a z e ś r o d k ó w M e c h a n i z m u F i n a n s o w e g o E u r o p e j s k i e g o O b s z a r u G o s p o d a r c z e g o o r a z N o r w e s k i e g o M e c h a n i z m u F i n a n s o w e g o

T h e b ac k p r e m i s e s o f “ P o d Kruk i” t e n e m e n t h o u s e , h o m e to t h e In te r n a ti o n a l Cult ura l C e n t r e (R y n ek G ł ó w n y 25), m o d e r n i z e d t h r o u g h t th e E u r o p e a n E c o n o m i c A r e a Fi n an ci a l M e c h a n i s m a n d th e N o r w e g i a n Fi n an ci a l M e c h a n i s m

fo rw e a lth generation and additional fu n d in g available to protect the site. But at the s a m e tim e, w h eth er w e like it or not, w e are fac ed with new, extraordinary ch allen g es. A site which has been con sid ere d preciou s and valuable enou gh to be inscribed on the u n e s c o List b e c a u s e o f its special

Druga grupa problemów, z którym i się zmagamy, wiąże się ze skut­

kam i znalezienia się na Liście. Są one oczywiście czym ś niezwykle pozy­

tywnym , oznaczają zwiększony ruch turystyczny, m ożliwość generowa­

nia bogactwa i dodatkowych środków na dobrą ochronę danego miejsca.

Zarazem jednak sprawiają, że chcąc nie chcąc, stajemy w obliczu nowych,

niezwykłych problemów. Miejsce uznane za tak cenne i wartościowe, aby

znaleźć się na Liście

u n e s c o z

powodu swojego szczególnego charakte­

ru, kam eralnej atmosfery, niewielkiej liczby odwiedzających, nastroju

zw iązanego ze swoistą izolacją, nagle staje się popularnym m iejscem

pobytu setek, jeśli nie tysięcy, turystów. Kontekst, w którym trwało przez

stulecia i który był słusznie postrzegany jako dopełniający jego kulturo­

w ą wartość, ulega gwałtownej zm ianie. Jak zatem zachować to, co było

ową bezcenną wartością? W jaki sposób nie dopuścić do marketyzacji

czy - jak powiedzieliby niektórzy - do disneylandyzacji dziedzictwa? Jak

powstrzym ać proces nazywany erozją turystyczną?

Z jednej strony niewątpliwie jesteśmy zobowiązani udostępniać dzie­

dzictwo, wszyscy mają prawo je zobaczyć, dotknąć, rozumieć i poznawać.

Sens izolowanego dziedzictwa zdaje się wątpliwy - m usi ono znajdować

odzwierciedlenie w ludzkich um ysłach i sercach. Z drugiej zaś strony

zadajemy sobie pytanie, jak nie dopuścić do redefinicji danego miejsca,

do jego szkodliwego przekształcenia, w jaki sposób zapobiec temu, co

m oże zagrozić wartościom kulturowym danego miejsca.

To są, jak sądzę, dwie zasadnicze grupy problemów, z którym i styka­

m y się już na sam ym początku, gdy m yślim y o zarządzaniu m iejscam i

na Liście Światowego Dziedzictwa

u n e s c o.

Można je oczywiście szerzej

problematyzować, m ożna pokazywać, jak z tych dwóch zasadniczych

nurtów wywodzą się bardziej szczegółowe zagrożenia, czy raczej pytania,

na które powinniśm y szukać odpowiedzi. Pewne jest jedno: dziedzictwo

kulturowe to wyjątkowy zasób, jaki został nam powierzony; wyjątkowy,

bo właściw ie nieodnawialny. Od nas zależy, jak będziem y to dziedzic­

two chronić i w jaki sposób odpowiedzialnie nim zarządzać, tak aby

z jednej strony nie utracić, nie pom niejszyć jego wartości, z drugiej

zaś - troszczyć się, żeby to dziedzictwo było rzeczywiście dostępne dla

nas wszystkich, aby było dziedzictwem odkrytym , a nie ukrytym , zro­

zum iałym , a nie zapomnianym, z którym każdy, jeżeli tylko chce, może

i pow inien się zetknąć.

Chciałbym jeszcze raz, na koniec swojego wystąpienia, podkreślić

wagę tej konferencji. Proszę pamiętać, że jej efekty będą istotne nie tylko

dla grupy uczestników krakowskiego spotkania, ani też nie tylko dla

tych wszystkich, którzy zajmują się na co dzień opieką nad m iejscam i

o f s ec lu sio n , all o f a su d d e n b e c o m e s a d estin ation for h u n d re d s , if not t h o u s a n d s , o f to u rists. The context in which it h as su rvive d for c e n t u ­ ries, and which w a s justly c o n sid ere d to s u p p le m e n t its cultural a s s e t s , c h a n g e s dram atically overnight. T h u s, h ow can w e p re s e rv e its p ric eless a s s e t s ? H o w can w e avoid th e co m m o d ific a tio n or, as s o m e m ig h t say, ‘ M cD o n a ld is a tio n ’ or ‘ D isn ey lan d isation ’ o f heritage? H o w can w e halt

the p ro c e s s known as ‘tourist e r o s io n ’?

On the o n e hand, it is certainly ou r duty to m ak e heritage available, as p e o p le have the right to s e e it, touch it, u n d e rs ta n d it and b e c o m e familiar with it. The idea o f isolated h eritage s e e m s rather d u b io u s ; herit­ age m u s t be reflected in h u m an m in d s and h ea rts. On th e oth e r hand, however, w e need to ask o u rs e lv e s h ow w e can protect th e site fro m its redefinition, its a d v e rs e tran sfo rm ation , h ow to preven t its cultural a s ­ s e t s fro m b eing put at risk.

T h e s e are, I believe, tw o m ajor g ro u p s o f is s u e s to be dealt with at the very b eginn ing w h en w e think o f t h e m a n a g e m e n t o f u n e s c o World

H eritage Sites. Obviously, the issu es can be put in a wider context. It can also be sh ow n h ow m o re specific th reats can be derived fro m t h e s e tw o basic strea m s, or rather q u estion s to which we shou ld seek a n sw e rs . O n e th ing is certain: cultural h eritage is a unique - in fact, n o n -re n e w a b le - re so u rc e which h as b een en tru ste d to us. It d e p e n d s on us, on h o w w e protect this h eritage and m a n a g e it in a re sp on sib le m a n n e r in o rd er to, on the o n e hand, not lose it and not d e g r a d e it, while on th e other hand ensu rin g its real availability for all o f us, so that it rem ains a revealed rather than a c o n c ea le d heritage - u n d e rs ta n d a b le , not f o rsa k e n , and allowing a c c e s s to a nyon e w h o w is h e s to have it.

In con clu sion , I w ou ld like to stre s s o n ce again the im p o r t a n c e o f the M a n a g em en t o f u n e s c o W orld H eritage Sites in P ola n d a n d N o rw a y

p roje ct. P le a se r e m e m b e r that its e f f e c t s will b e im p o r t a n t not only for the participants o f the Krakow m eeting, or only for t h o s e w h o look after u n e s c o World H eritage Sites on a regular b asis. T h e d e b a te on

the m a n a g e m e n t o f cultural g o o d s is im p ortan t for each an d e v e ry o n e o f us, b e c a u s e cultural h eritage is not limited to the List - all o f us bear responsibility for this great treasu ry and need to con tin u e to w ork on s u ch m e t h o d s o f m a n a g in g it w hich will m ake o u r h e rita g e p roperly available, while allowing us to protect it a ga in st threats and p re s e rv e it for the future ge n era tion s.

światowego dziedzictwa

u n e s c o.

D yskusja na temat zarządzania do­

bram i kultury jest dla nas wszystkich sprawą ważną, bo dziedzictwo

kulturowe nie ogranicza się w yłącznie do Listy - w szyscy ponosim y

odpowiedzialność za jego w ielką skarbnicę i m usim y cały czas praco­

wać nad takim i m etodam i zarządzania, które pozwolą nasze dziedzic­

two należycie udostępniać, bronić przed zagrożeniam i i zachować dla

przyszłości.

Polska i Norwegia wobec światowego

d z ie d z ic t w a u n e s c o

Poland’s and Norway’s Stance Toward

u n e s c o

World Heritage-

The Global Strategy and Other

Considerations

Ni l s Ma r s t e i n

The back g ro und for the Convention

The a doptio n o f t h e u n e s c o World H eritage C o n v e n tio n 1 by the u n e s c o

G eneral C o n fe re n c e in 1 9 7 2 w a s the result o f a gro w in g con cern that the cultural and natural heritage w a s in creasin gly th rea ten e d with d e ­ struction, not only th ro ug h the traditional c a u s e s o f decay, but also by c h a n g in g social and e c o n o m ic co n d itio n s w h ich a g g ra v a te d the s itu ­ ation with ev en m o r e th re a te n in g f a c to r s co n trib u tin g to d a m a g e or destru ction .

The cultural and natural heritage w a s seen as inestim able and irreplace­ able good , not only for individual nations, but also for all mankind. Loss o f o n e or m o re o f t h e s e highly valued g o o d s w ould affect all the p eop les o f the world. B e c a u s e o f their exceptional qualities, parts o f this heritage could be regarded as having ‘o u tstan d in g universal va lu e ’, and should, therefore, be given special protection a g a in st the d a n g e rs that in creas­ ingly threatened th em .

In order to guarantee, as far as it is possible, the adequate identification, protection, co n se rvation and prom otion o f world heritage, the m e m b e r states o f u n e s c o adopted the World Heritage Convention. The Convention

envisioned the establishm ent o f a World Heritage C om m ittee and a ‘World Heritage Fund. Both the C o m m itte e and the Fund have been operating since 1976.

T h e 19 7 2 C onvention C oncerning the Protection o f t h e World Cultural and Natural H e rita ge is the m o s t s u c c e s s fu l u n e s c o convention. 186

s tate s are parties to the con vention, which involves m u ch m ore than the well-known World Heritage List. The States Parties undertake, a m o n g

Ni l s Ma r s t e i n

Ś w i a t o w e d z i e d z i c t w o

u n e s c o

- s t r a t e g i a g l o b a l n a

i i n n e z a g a d n i e n i a

Jak d o s z ł o d o p owst a ni a Konwencji?

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i na­

turalnego1 została przyjęta przez Konferencję Generalną

u n e s c o w

1972

roku. Jej przyjęcie spowodowane było rosnącym i obawami, że dziedzic­

tw u kulturowem u i przyrodniczemu w coraz w iększym stopniu zagraża

zniszczenie, nie tylko z przyczyn naturalnych, ale także przez zm ianę

warunków społecznych i gospodarczych, pogarszającą się sytuację, która

zapowiada coraz groźniejsze szkody.

Dziedzictwo kulturowe i naturalne jest postrzegane jako wartość

bezcenna i niezastąpiona, nie tylko dla poszczególnych narodów, ale dla

całej ludzkości. Utrata jednego lub wielu spośród tych skarbów, gdyby

zaginęły, wiązałaby się ze stratą dla całej ludzkości. Część tego dzie­

dzictwa uważana jest ze względu na jej unikalne cechy za wyjątkową

w artość uniw ersalną (Outstanding Universal Value - ouv) i dlatego

zasługującą na szczególną ochronę przed niebezpieczeństwam i, które

jej coraz bardziej zagrażają.

Aby m ożna było chronić światowe dziedzictwo tak długo, jak to m oż­

liwe, należy je badać, konserwować i udostępniać w odpowiedni sposób.

Państwa członkowskie

u n e s c o

przyjęły w tym celu Konwencję Świato­

wego Dziedzictwa, która wezwała do utworzenia Komitetu Światowego

Dziedzictwa oraz Funduszu Światowego Dziedzictwa. Zarówno Komitet,

jak i Fundusz działają już od roku 1976.

Konwencja w sprawie światowego dziedzictwa kulturowego i natural­

nego z 1972 roku to największy sukces

u n e s c o,

jeśli chodzi o konwencje.

Ratyfikowało ją 186 krajów, o wiele więcej niż liczba państw na Liście

other things, to pro d u c e records o f cultural and natural h eritage with uni­ versal value, and to establish legislation and exp e rtise for s a fe g u a rd in g this heritage for the future.

Th e World Herit age C o m m i t t e e

T h e World H eritage C o m m itte e, co n sistin g o f 21 elected re p rese n tative s o f th e S ta te s Parties, a d m in is te rs th e C o n v e n tio n and d e c i d e s w h ich cultural and natural heritage sites to inscribe on the World H e rita ge List. T h e List has grow n considerably, and in the au tu m n o f 2 0 0 9 it included

a total o f 8 9 0 sites.

u n e s c o’s World Heritage Centre s e rv e s as a secretariat for the C o m m i­

ttee. A c c o r d in g to th e C o n v e n tio n , i c c r o m2 , i c o m o s3 and i u c n4 are

a dviso rs to the C om m itte e.

T h e C o m m itte e is re sp on sib le for the im p lem en tation o f th e World Cultural and Natural Heritage Convention, allocates funds from the World H e rita g e Fund and p r o c e s s e s a p p lic a tio n s for financial a s s i s t a n c e to the States Parties. The C om m ittee decides which sites should be inscribed on the World H eritage List. Criteria for in scribing cultural and natural h eritage sites on the List have been e s ta b lis h e d , in o rd e r to facilitate the a s s e s s m e n t o f w h eth er the sites are o f o u tstan d in g universal value. The C o m m itte e may ask for further information from the S ta te s Parties

before d ecid in g on inscription.

T h e C o m m it t e e a s s e s s e s th e r e p o rts on th e state o f c o n s e r v a t i o n for the sites on the List and a sk s the S tates Parties for im p r o v e m e n t s where sites are not being adequately m a n ag ed . If serious d a n ge r threatens a site on the World H eritage List, the C o m m itte e shall a s s e s s w h eth er to inscribe it on the List o f World H eritage in Danger. If th e o u ts ta n d in g universal value that originally led to the site’s inscription on the World H eritage List has been destroyed, the C o m m itte e shall c o n s id e r deleting the site from the World H eritage List (-» Fig. i).

According to Art. 9 o f th e Convention, the representatives to the C o m m i­ ttee should be ‘p e rson s qualified in the field o f cultural or natural h eritage’. Today, this is no longer the ca se.

Several o f t h e S tates Parties in the C o m m itte e have d e le g a tio n s led by a politician or a diplo m at and it is o b vio u s from several o f t h e d isc u ss io n s in the C om m ittee that their opinions are based on the political positions o f the States Parties. This is the c a s e both for the n om in a tion s to the World Heritage List and for reporting on the state o f con servation for th e sites inscribed on the List.

Światowego Dziedzictwa. Państwa-strony zobowiązują się m iędzy inny­

m i do badań nad dziedzictwem kulturowym i dziedzictwem przyrodni­

czym, do ustalenia listy obiektów o wartości uniwersalnej, do ustalenia

prawa mającego na celu ich ochronę i rozwijanie kompetencji, które mają

zachować te obiekty światowego dziedzictwa na przyszłość.

Komitet Ś w i a t o w e g o Dzi edzi ctwa

Komitet Światowego Dziedzictwa składa się z 21 wybranych przedstawi­

cieli państw-stron, zarządza sprawami realizacji Konwencji i decyduje

o tym, które obiekty kulturowe i przyrodnicze należy wpisać na Listę

Światowego Dziedzictwa. Lista znacznie się poszerza i jesienią 2 0 0 9

roku liczyła już 8 9 0 obiektów.

Centrum Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

słu ży jako sekretariat

Komitetu. Zgodnie z Konwencją organam i doradczym i Komitetu są:

i c c R O M2

(Międzynarodowe Centrum Konserwacji i Restauracji Zabytków

w Rzymie),

i c o m o s 3

(Międzynarodowa Rada Zabytków Kultury) i

i u c n 4

(Światowa Unia Ochrony Przyrody).

Komitet jest odpowiedzialny za realizację Konwencji Światowego

Dziedzictwa, określa korzystanie ze środków pochodzących z World

Heritage Fund (Funduszu Światowego Dziedzictwa) i rozpatruje wnioski

0 pomoc finansową dla państw-stron. Komitet decyduje, które obiekty

mają zostać wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa. Przygotowuje

kryteria i w aru n ki dopuszczenia obiektów kulturowych i przyrodni­

czych na Listę, ocenia, czy stanowią one wyjątkową wartość uniwersalną.

Komitet może zażądać dodatkowych inform acji od państw-stron przed

podjęciem decyzji o ewentualnym wpisie.

Komitet sprawdza raporty o stanie obiektów, które znalazły się na

Liście, i wzywa państwa-strony do usunięcia zaniedbań oraz do popra­

w y zarządzania, jeżeli obiektowi z Listy zagraża niebezpieczeństwo.

Komitet m oże też um ieścić obiekty na liście zagrożeń, jeżeli jednak

wyjątkowe wartości uniwersalne, które były podstawą w pisania danego

obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa, zostały utracone, Komitet

rozważa usunięcie obiektu z Listy (-> Ryc. 1).

Zgodnie z paragrafem 9. Konwencji Komitet składa się z przed­

stawicieli, którzy są ekspertam i w zakresie dziedzictwa kulturowego

1 przyrodniczego. Niektóre z państw-stron delegują do Komitetu polity­

ków lub dyplomatów jako kierowników delegacji i dlatego w dyskusjach

prezentowane są często stanowiska polityczne państw-stron. Dotyczy

to zarówno nominacji na Listę Światowego Dziedzictwa, jak i raportów

34

B r y g g e n ( N a d b r z e ż e ) w B e r g e n , w p i s a n e na List ę w roku 1 9 7 9 . D o k u m e n t a c j ę n o m i n a c y j n ą s t a n o w i ł o 7 s tr o n t e k s t u , 6 z d j ę ć i 3 m a p y . N i e o p r a c o w a n o ż a d n e g o p r o g r a m u o c h r o n y o b i e k t u . Fot. A r v e K j e r s h e i m , R i k sa n ti k v a r e n B r y g g e n in B e r g e n , N o r w a y , w a s i n s c r i b e d in 1 9 7 9 . T h e n o m i n a t i o n d o c u m e n t a t i o n c o n s i s t e d o f 7 p a g e s o f te xt, 6 p h o t o g r a p h s , a n d 3 m a p s . N o m a n a g e m e n t pl an h a d b e e n p r e p a r e d . P h o t o by A r v e K j e r s h e i m , D i r e c t o r y f o r Cult ura l H e r i t a g e

This leads to th e in scription o f sites that s h o u ld not b e in scribed, and to the fact that sites which should be inscribed are not. In addition, the C o m m itte e d o e s not take hold o f the p ro b le m s c o n n e c te d with badly m a n a g e d sites on the List, which w e shall return to later (-» Fig. 2).

Static Convent ion and dy na m ic g uid elines

The p u rp o s e o f t h e C onvention is to identify, protect, c o n s e r v e and p ro­ m ote cultural and natural heritage o f o u ts ta n d in g universal value, and to p a ss this h eritage on to future generations. Sin ce the e s ta b lis h m e n t o f t h e C onvention in 19 72, the international c o m m u n ity h a s e n d o rs e d the idea o f ‘s u s ta in a b le d e v e l o p m e n t ’. P rotectin g and c o n s e r v in g nat­ ural and cultural h erita ge is a significant c o n trib u tio n to this ty p e o f

V e s t n o r s k f j o r d l a n d s k a p (F i o r d y z a c h o d n i e j N o r w e g i i ) - G e i r a n g e r f j o r d e n i N æ r a y f j o r d e n . W p i s a n e na L is tę w r oku 2 0 0 5 . D o k u m e n t a c j a n o m i n a c y j n a s k ł a d a ł a s i ę z 2 2 4 s tr o n te k s tu , 1 0 0 fotogr af ii i 1 5 z d j ę ć . D o d a t k o w o p r z e s ł a n o pl an z a r z ą d z a n i a dla t e g o o b s z a r u l i cz ąc y 1 0 0 s tr o n . Fot. T r o n d T a u g b a l , R i k s a n t i k v a r e n F jo r d l a n d s c a p e s in W e s t e r n N o r w a y ( G e i r a n g e r fj o r d a n d Na e ra y fj o rd ) w e r e i n s c r i b e d in 2 0 0 5 . T h e n o m i n a t i o n d o c u m e n t a t i o n c o n s i s t e d o f 2 2 4 p a g e s o f te xt, 1 0 0 p h o t o g r a p h s , a n d 15 m a p s . In ad d i ti o n , a m a n a g e m e n t pl an o f 1 0 0 p a g e s h ad b e e n p r e p a r e d . P h o t o by T r on d T a u g b a l , D i r e c t o r y fo r C ul t ur al H e r i t a g e

o stanie ochrony obiektów. Prowadzi to niekiedy do tego, że na Liście

znajdują się obiekty, które nie powinny zostać na nią wpisane, a zajmują

one miejsce tych, które na to zasłużyły. Komitet często nie interweniuje

w sprawie złego zarządzania i ochrony obiektów z Listy - wrócę do tego

później (-> Ryc. 2).

Staty cz na ko n w e n c j a i d y n a m i c z n a polityka

Celem Konwencji jest rejestracja, ochrona, konserwacja i upowszechnia­

nie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, mającego wy­

jątkową wartość uniwersalną, oraz dbanie o to, by można je było zachować

d e v e lo p m e n t. S in ce the v ie w s on w h a t c o n s titu te s cultural o r natural heritage with universal value necessarily ch a n g e o ver time, there has been a desire to revise the C onvention to reflect th e s e ch a n ges.

However, the international Convention is static, so a revision would apply only to new States Parties, and to States Parties that ratify the c h a n ges.

To m e e t the n eed for a m o re d y n a m ic C onvention , the C o m m itt e e has created a set o f O p e ra tio n a l Guidelines for the Im plem entation o f the World Heritage C o nventio n’ 5. The p u rp o se o f th ese G uidelines is to fa ­ cilitate the application o f the Convention by establish in g p ro ced ures for: - inscribing cultural or natural heritage sites on the World H eritage List

or the List o f World H eritage in D anger (the List in Danger), - protecting and co n s e rv in g World H eritage Sites,

- allocating international a s s is ta n c e through th e World H eritage Fund and

- m obilizing national and international s u p p o r t for the Convention. The O perational G u id elin es are revised with regular intervals s o they at all tim e s reflect the d e cisio n s o f the World H eritage C o m m itte e.

T h e G u id e lin e s d ra w up criteria and c o n d itio n s for in scrib ing cu l­ tural and natural h eritage sites on the World H eritage List, for a s s e s s ­ ing w h e th e r th ey are o f o u t s t a n d in g universal value, and fo r ad visin g the States Parties to the Convention on protection and m a n a g e m e n t o f World H eritage Sites.

In 19 9 4 , the World H eritage C o m m itte e launched its ‘ Global Strategy for a Representative, Balanced and Credible World Heritage List’6. Its aim is to assu re that the World Heritage List reflects the diversity o f the w o rld ’s cultural and natural heritage o f o u tstan d in g universal value.

O ver the years, the d e v e lo p m e n t o f the World H eritage List has been the topic o f m any d e b a te s, se m in a rs , stu d ie s and reports. Let us take a closer look at the m o s t im portant d isc u ss io n s in recent years.

Current d i s c u s s i o n s in the World H eritage C o m m i tt e e

The discussion has been focussed on 5 points:

- H o w large should the List be?

- H o w can the quality o f inscriptions be en su re d ?

- H ow can go o d m a n a g e m e n t o f the World Heritage Sites be en su red? - H ow can a go o d geographical balance be en su red?

na przyszłość. Konwencja została przyjęta w roku 1972 i społeczność

międzynarodowa dysponowała już wówczas pojęciem „zrównoważonego

rozwoju”, a ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego stała się

znaczącym wkładem w taki rozwój. Jednakże w określaniu uniwersal­

nych wartości dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego nastąpiły wraz

z upływ em czasu pewne zm iany i dlatego pojawiły się zam iary rewizji

Konwencji, aby owe zm iany m ogły w niej zostać odzwierciedlone.

Konwencja międzynarodowa ma charakter statyczny, toteż jej zmiana

m oże dotyczyć tylko nowych państw-stron i tych starych, które je ratyfi­

kują. Aby zaspokoić zapotrzebowanie na bardziej dynam iczny charakter

Konwencji, Komitet stworzył „zbiór wytycznych do realizacji jej celów”

5

.

Mają one charakter określonych procedur, dotyczących:

- w pisania obiektu przyrodniczego na Listę Światowego Dziedzictwa

u n e s c o

lub listę zagrożeń,

- ochrony obiektów światowego dziedzictwa,

- przyznawania pomocy przez Fundusz Światowego Dziedzictwa,

- mobilizacji krajowego i międzynarodowego wsparcia dla Konwencji.

Wytyczne operacyjne będą okresowo kontrolowane, tak by m ogły przez

cały czas odzwierciedlać stanowisko Komitetu Światowego Dziedzictwa.

W ram ach tych wytycznych m ieszczą się też kryteria i w arunki dopusz­

czania obiektów na Listę, aby m ożna było ocenić, czy mają wyjątkową

w artość uniw ersalną, i um ożliw ić państwom -stronom ochronę tych

obiektów oraz ich adm inistrowanie zgodnie z zasadam i Konwencji.

W roku 19 9 4 Komitet Światowego D ziedzictwa ogłosił „Globalną

strategię na rzecz zrównoważonej, reprezentatywnej i wiarygodnej Listy

Światowego Dziedzictwa”6. Jej celem m iało być zapewnienie, że Lista od­

zwierciedla różnorodność światowego dziedzictwa kulturowego i przy­

rodniczego, m ającego wyjątkową wartość uniwersalną.

Przez lata Lista była przedmiotem wielu dyskusji, seminariów, badań

i raportów. Przyjrzyjm y się niektórym tematom tych dyskusji.

T e m a t y dys kusji Komitetu Ś w i a t o w e g o Dzie dzictwa

- Jak długa m a być Lista?

- Co gw arantuje jakość poszczególnych wpisów na Listę?

- Jak zapewnić dobre zarządzanie obiektami światowego dziedzictwa?

- Jak zapewnić równowagę geograficzną?

H ow large s hould the List be?

Th ere is a recurring d isc u ssio n a bo u t the size o f t h e List. A s w e have said, there are currently 8 9 0 sites on the List and there is concern that if it is significantly expa n d e d , it will be in d a n g e r o f b e c o m in g devalued.

In its re p o rt on th e d e ficie n cie s in th e L ist’s r e p r e s e n ta tiv e n e s s , the IU C N p ro p o sed , at the C o m m itte e ’s m e e tin g in S uzhou in 2 0 0 4 , to set a ca p o f 3 0 0 for natural sites.

Th e I U C N has a very g o o d k n ow led ge on th e w o rld 's va riou s biotopes, and their c a p w a s su b sta n tiate d th rough scientific research. However, limiting the n u m b e r o f natural sites on th e List ca n n o t be d o n e by q u a n ­ titative criteria alone. T h e C o n v e n tio n ’s G u id e lin e s provide a set o f cri­ teria to a s s e s s w h e th e r a site has o u ts ta n d in g universal value. O n e o f the criteria for a natural site is ‘exceptional natural b eauty and aesthetic im p o r ta n c e ’ and it is difficult to a s s e s s this in t e r m s o f natural scie n ce

h

F i g . 3)·

At the s a m e m eeting, i c o m o s p ro p o s e d to add

1 00

cultural sites to the List. Both pro positio ns were, after a su bstantial d isc u ssio n , rejected by the C o m m itte e , which pointed ou t that b etter and m o re c o m p le te tentative lists from the S tates Parties would be a g o o d basis for a s s e s s in g the g a p s in the List and would, at the s a m e tim e, provide the C o m m itte e with a better idea o f the future size o f the List.

I believe that the List could well be substantially larger. T h e legitim acy and value o f t h e List is c o n n e cte d much m o re with the quality o f the List than its size.

H ow can the quality o f inscripti ons be e ns ur e d?

The World H eritage List should co n sist o f sites with o u tstan d in g univer­ sal value. This m e a n s a cultural and/or natural valu e is s o exceptional that it exc eed s the national level and is im p ortan t for both p resen t and future g e n era tio n s o f mankind. Therefore, p e rm a n e n t co n se rvation o f this heritage is o f great im p ortan ce for the international c o m m u n ity as a whole. The C o m m itte e e sta b lish es the criteria for inscribing sites on the Cultural H eritage List.

T h e intention beh ind th e C o n ven tio n is not that it s h o u ld e n s u re o f protection o f all sites o f great interest, significance or value, but only a selec tio n o f t h o s e w h ich, fro m th e in ternational point o f view, are m o s t ou tstan d in g. It should not be ex pe cte d that a place with national or regional im p orta n c e should autom atically be inscribed on the World Heritage List.

3 D i a g r a m r o z w o j u L is ty Ś w i a t o w e g o D z i e d z i c t w a w la t ac h 1 9 7 8 - 2 0 0 9 . M i m o p r ó b K o m it e tu o g r a n i c z e n i a il ośc i n o m i n a c j i n a s t ą p i ł n i e m a l l i n io w y ich w z r o s t . Ź r ó d ł o : w h c . u n e s c o . o r g / e n / l i s t . D i a g r a m : Nils M a r s t e i n T h e d e v e l o p m e n t o f t h e Wo rl d H e r i t a g e List 1 9 7 8 - 2 0 0 9 . In s p i t e o f t h e a t t e m p t s o f t h e Wor ld H e r i t a g e C o m m i t t e e t o limit t h e n u m b e r o f n o m i n a t i o n s , t h e g r o w t h o f t h e List is a p p r o x i m a t e l y linear. S o u r c e : w h c . u n e s c o . o r g / e n / l i s t . G r a p h : Nil s M a r s t e i n

j ak d ł u g a p ow in n a być Lista Ś w i a t o w e g o Dziedzictwa?

Pytanie to ciągle powraca. W roku 2 0 0 9 na Liście było 89 0 obiektów i ist­

nieje obawa, że będzie ich ciągle przybywać, a to poskutkuje dewaluacją

Listy.

W swoim raporcie na temat braku reprezentatywności

i u c n

zapropo­

nował na posiedzeniu Komitetu w Suzhou w roku 20 0 4 , by ograniczyć

liczbę obiektów przyrodniczych do 300.

i u c n

ma skrupulatny przegląd różnych biotopów na świecie i uza­

sadnia swe propozycje w ynikam i badań. Nie da się jednak ustalić krań­

cowych granic w pisu na Listę poprzez dane liczbowe. Konwencja ustala

zestaw kryteriów do oceny tego, czy obiekt posiada wyjątkową wartość

uniw ersalną. Dla obszarów przyrodniczych jednym z kryteriów jest

„wyjątkowe piękno natury, wartość estetyczna”, czyli coś, co trudno badać

m etodam i nauk przyrodniczych (-> Ryc. 3).

i c o m o s

zaproponował na tym sam ym spotkaniu w pisan ie 10 0

nowych obiektów kultury na Listę, ale oba w nioski zostały po d łu ż ­

szej dyskusji odrzucone przez Komitet, który uznał, że do oceny luk

na Liście lepiej posłużą kompletne propozycje nowych wpisów składane

iUCN and ic o M o s h ave taken d ifferen t a p p r o a c h e s in th eir r e c o m ­ m e n d a tio n s to the C o m m itte e c o n c e rn in g inscription o f sites on the List. The iu c n has b ased its a s s e s s m e n t s on its extensive records o f natural

sites and, in recen t years, h as only s u p p o r t e d n o m in a tio n s o f u n iqu e places, although the text o f t h e Con vention says outstanding. This has e n ­ sured that the Natural H eritage sites are o f high quality, but has excluded sites that could o bviously have d e s e r v e d a place on the List.

ic o M o s has to deal with a great variety o f cultural e x p re ssion s, which makes it im possible to objectively a s s e s s sites from all corners o f the world. T h e re c o m m e n d a tio n s o f i c o m o s are th erefo re m ore n uanced and less

precise. It is m ore difficult to reject n o m in a tio n s if o n e d o e s not have d e e p cultural knowledge. In my view, this h as led to s o m e no m in atio n s having been a ccepted too easily.

T h e World H eritage C o m m itt e e h as criticized i c o m o s for this, and a fe w years a go i c o m o s ch a n g e d its policy, b e c a m e m o re critical and rejected several no m inatio ns. In my view, this policy ch a n g e w a s a s u c ­ cess. However, parts o f t h e C o m m itte e reacted a ga in st it, and insisted on inscribing the sites which i c o m o s had rejected and which clearly d o not belon g to the List.

A c a s e in point is th e silver m in e at Iwami G in z a n on H o n s u in ja p an . Iwami Ginzan w a s central to th e m ining b o o m in the 17th century. In the cou rse o ftim e , the mine went into decline and it w a s closed in 19 2 3 . In the 19 7 0 s , Iwami w a s m o re or less a g h o s t town, and this w ou ld still be the c a s e had the tourist industry o f the town not w oken up. A local b usin e ssm an used his contacts, and thanks to intensive lobbying in Tokyo, the town w as entered on Ja p a n ’s tentative list, and in 2 0 0 7 it w as inscribed on the World H eritage List.

T h e world H eritage C o m m itte e h as strict criteria for inscription, so how did this h appen ? A site m u st have ‘o u ts ta n d in g universal v a lu e ’ and m u st satisfy at least o n e o f the i o binding criteria. For instance, a site m u st ‘represent a m asterpiece o f hum an creative g e n iu s ’ or ‘bear a unique or at least exceptional testim on y to a cultural tradition...’. Japan claim ed that the n om ination had universal valu e and satisfied both o f t h e s e cri­ teria. i c o m o s d isagreed , and m ain tain ed that Iwami did not m e e t any o f the requirem ents. T h ank s to intensive p re ssu re from Ja p a n e s e d ip lo m ats during the C o m m it t e e ’s m e etin g in D urban, the m ining town w a s n o n e ­ th eless inscribed in a secret ballot (the s e c o n d such ballot in the history o f t h e C o m m itte e). T h e tourist in d ustry and e c o n o m y flourished, and i million tourists visited Iwami, which w a s a dramatic increase from 1 5 , 0 0 0 the previous year.