• Nie Znaleziono Wyników

Zespół ADHD jako predyktor palenia papierosów

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zespół ADHD jako predyktor palenia papierosów"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

 Vol. 19/010, nr 7

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

Zespół ADHD jako predyktor palenia papierosów

ADHD as a predictor of cigarette smoking

Agnieszka Nowogrodzka

1

, Bartosz Piasecki

1

, Ewa Mojs

1

, Martyna Gębska

2

1 Katedra Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2 Zakład Psychologii Ogólnej i Psychodiagnostyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

STRESZCZENIE

Palenie papierosów jest obecnie największym zagrożeniem dla ludzkiego zdrowia i życia. Jednostki z zespołem nadpobudliwo-ści psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD) są w grupie szczególnego ryzyka – osoby te prawie dwukrotnie częściej palą papierosy w porównaniu z populacją generalną – wyka-zując przy tym zwiększone trudności w rzucaniu nałogu. Arty-kuł jest próbą wyjaśnienia przyczyn tego zjawiska. Dokonany przegląd badań pozwolił wyodrębnić trzy podstawowe kierunki tłumaczące tak wysoki wskaźnik palenia wśród osób z ADHD. Badacze zwracają uwagę na podobne podłoże genetyczne nad-pobudliwości ruchowej i zwiększonej predyspozycji do zażywa-nia wyrobów tytoniowych. Podkreśla się również oddziaływanie nikotyny na poprawę funkcjonowania poznawczego, co świad-czyć może o paleniu papierosów jako formie samoleczenia obja-wów zaburzenia. Ostatnia grupa badań skupia się na wpływie farmakoterapii ADHD za pomocą środków stymulujących, które zwiększają natężenie palenia u leczonych.

Słowa kluczowe: ADHD, palenie papierosów, metylofenidat

ABSTRACT

Cigarette smoking is one of the biggest threats to human health and life. People with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) are in the high-risk group as they are twice more often susceptible to cigarette addiction as compared to the general population. What is more, they also have lower quit ratios. This article is an attempt to identify and present the major causes of this dependency. Research review allowed to highlight three primal directions for explaining the high ratios of smoking behaviors among ADHD individuals. Researchers indicate simi-lar genetic background for both ADHD and cigarette smoking that may give rise to this comorbidity. Due to recent findings on nicotine influence on cognitive performance it is also empha-sized that smoking among ADHD is a form of self-medication. The last group of research concentrates on the influence of pharmacotherapy in ADHD on smoking – stimulant drugs may increase rates of cigarette smoking.

Key words: ADHD, cigarette smoking, methylphenidate

Ep�dem�a pale��a pap�erosów jes� jed�ym � �ajw�ęks�ych wy�wa� dla ��s�y�ucj� �ajmujących s�ę ochro�ą �drow�a publ�c��ego. Zgod��e � rapor�em WHO �World Health

Organization� �ażywa��e środków �y�o��owych jes�

�aj-c�ęs�s�ą pr�yc�y�ą �go�ów �a św�ec�e. Każdego roku � powodu chorób �w�ą�a�ych � pale��em pap�erosów um�era 5,4 m�l�o�a osób, a do roku 2030 war�ość �a może w�ros�ąć �awe� do 8 m�l�o�ów [1].

Co prowokuje młode osoby do s�ęg��ęc�a po p�erw-s�ego pap�erosa � co powoduje, �ż c�ęść � ��ch pal� �adal pom�mo wysok�ch kos��ów � pows�ech��e obec�ych ��formacj�, os�r�eże� o wysok�ej s�kodl�wośc� wyrobów �y�o��owych? Nauk� społec��e �łumac�ąc pows�awa��e u�ależ��e��a �wracają uwagę pr�ede ws�ys�k�m �a �jaw�sko modelowa��a �arów�o pr�e� rod��ców, rów�eś��ków jak � środk� masowego pr�eka�u. W oparc�u o �ak�e podejśc�e �wor�o�e są kampa��e a��y��ko�y�owe � pro�drowo��e c�y projek�y praw�e �aka�ujące pale��a w m�ejscach publ�c�-�ych � reklamowa��a wyrobów �y�o��owych. Ko�cepcje �e ��e wyjaś��ają jed�ak wy��ków bada� wska�ujących �a �w�ęks�o�e prawdopodob�e�s�wo pale��a pap�erosów ora�

�rud�ośc� w r�uca��u �ałogu wśród osób pre�e��ujących róż�orod�e �abur�e��a psych�c��e jak m. ��. �abur�e��a afek�yw�e dwub�egu�owe, �abur�e��a lękowe, depresję, sch��ofre��ę, c�y �adpobudl�wość psychoruchową [2,3].

Nadpobudl�wość psychoruchowa � def�cy�em uwag� �ADHD – Attention Deficit/Hyperactivity Disorder� �o �espół charak�ery�ujący s�ę wc�es�ym poc�ą�k�em, k�órego objawy, �ak�e jak �mpulsyw�ość, �rud�ośc� w ko�ce��racj� uwag� c�y �adak�yw�ość, pojaw�ają s�ę pr�ed 7 rok�em życ�a. �re�e��owa�e pr�e� d��ecko reakcje � �achowa��a są ��e�ypowe dla w�eku c�y po��omu ro�woju. Zespół �e� jes� �ajc�ęśc�ej ro�po��awa�ym �abur�e��em w�eku d��ec�ę-cego � według os�roż�ych s�acu�ków obejmuje od 1 do 5% populacj� d��ec� w okres�e s�kol�ym [4]. Według Wola�-c�yka � wsp. odse�ek osób � ADHD w �olsce wy�os� od 3 do �awe� 12% [5]. C�ęs�ość wys�ępowa��a �abur�e��a wra� � w�ek�em maleje, a już w okres�e doras�a��a moż�a �aobserwować ��ac��e osłab�e��e symp�omów. Objawy choroby u�r�ymują s�ę u około 70% adolesce��ów � �ylko u 5% osób w w�eku dorosłym [6]. Należy jed�ak �a��ac�yć, �ż u po�ad połowy pacje��ów �e �d�ag�o�owa�ą w

(2)

d��e-

A. Nowogrodzka, B. piasecki, E. Mojs et al.

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

c��s�w�e �adpobudl�wośc�ą pojedy�c�e objawy �s�o���e wpływają �a fu�kcjo�owa��e �akże w w�eku dorosłym.

E��olog�a �adpobudl�wośc� psychoruchowej jes� �ło-żo�a, c�ągle �rwają bada��a �ad odkryc�em pr�yc�y�, k�óre mogą powodować objawy ADHD. Z wys�ąp�e��em ry�yka �espołu łąc�ą s�ę c�y���k� �w�ą�a�e � pr�eb�eg�em c�ąży � porodu, d��ała��e w �ch pr�eb�egu �oksy�, pale��e rod��ca, c�y s�resory psychospołec��e [7]. �e�pośred��ch pr�yc�y� ADHD upa�ruje s�ę jed�ak pr�ede ws�ys�k�m w ośrodko-wym układ��e �erwowy �OUN� – specyf�c��ej budow�e s�ruk�ur mó�gowych � ��epraw�dłowośc�ach w fu�kcjo-�owa��u �eurob�olog�c��ym. �odkreśla s�ę pr�y �ym ��a-c�e��e ge�ów w pows�awa��u �abur�e��a – współc�y���k d��ed��c��ośc� �espołu s�acuje s�ę �a ok. 77% [8,9].

Zabur�e��e ko�ce��racj� uwag� – p�erws�y � �r�ech wym�e��o�ych objawów ADHD – do�yc�y �rud�ośc� w pr�eb�egu procesów uwagowych, spowodowa�ych dużą poda��ośc�ą �a dys�rak�ory [10]. Osoby � �ym �abur�e-��em � �rudem pows�r�ymują reakcje �a syg�ały � bodźce pojaw�ające s�ę w o�oc�e��u. Według Hallowella d��ec� �adpobudl�we m�ewają rów��eż okresy �adm�er�ego sku-p�e��a. Do�yc�y �o �wykle c�y��ośc� bard�o a�gażujących, wywołujących duże emocje, jak gra �a kompu�er�e c�y rysowa��e włas�ych projek�ów [11]. Nadruchl�wość �a�o-m�as� �o �adm�er�a ak�yw�ość ��ew�ążąca s�ę � d��ała��em celowym. Chory c�ągle po�os�aje w ruchu, wyko�uje �ad-m�er�ą �lość ges�ów, �wro�ów, gdy ��c s�ę wokół ��ego ��e d��eje sam s�uka ak�yw�ośc�. Os�a���m � pods�awowych objawów ADHD jes� �mpulsyw�ość, k�órą charak�ery�uje �a�ychm�as�owa reak�yw�ość w odpow�ed�� �a syg�ał. D��ecko ma problemy � pla�owa��em, orga���owa��em, ko��rolowa��em ora� refleksyj�ośc�ą �ad wyko�ywa�ym� d��ała��am� [10].

ADHD wyw�era ��ac��y wpływ �a fu�kcjo�owa��e jed�os�k�, rod���y � całego społec�e�s�wa. �ada��a poka-�ują, �ż d��ec�, a póź��ej dorośl�, dośw�adc�ają l�c��ych ko�sekwe�cj� swojej choroby, �ak�ch jak: o�yłość, c�ęs�-s�e ura�y, osobowość a��yspołec��a, depresja, �abur�e��a lękowe, ko�fl�k�y � prawem, problemy f��a�sowe, słabs�e w s�osu�ku do możl�wośc� os�ąg��ęc�a s�kol�e � �awodowe ora� próby samobójc�e [6].

Jed�ym � waż��ejs�ych pow�kła� �adpobudl�wośc� psychoruchowej jes� �akże �w�ęks�o�e ry�yko �aduży-wa��a subs�a�cj� psychoak�yw�ych, w �ym pale��a pap�e-rosów. Młod��eż � dorośl� �e �d�ag�o�owa�ym ADHD wyka�ują ��ac�ąco wyżs�e wskaź��k� pale��a ��ż ogól�a populacja. Lamber� � Har�sough wyka�al� w prospek�yw-�ych bada��ach, �ż do 17 roku życ�a 46% uc�es���ków � ADHD m�ało okres regular�ego pale��a, pr�y 24% w grup�e ko��rol�ej. Róż��ca po�os�ała �adal ��ac�ąca w w�eku dorosłym – 35% regular�ych �cod��e��ych� palac�y wśród bada�ych � ADHD wobec 16% w grup�e ko��rol�ej [12]. �omerleau � wsp. w swo�ch bada��ach określ�l� ro�-pows�ech��e��e pale��a u dorosłych � ADHD �a 40% w porów�a��u � 26% w ge�eral�ej populacj� [13]. �adac�e �wracają rów��eż uwagę �a fak�, �ż osoby � �espołem os�ą-gają ��żs�e wskaź��k� sku�ec��ego r�uca��a pale��a – 23% wobec 51,6% w populacj� [13]. Także Humflee� �e wsp. wska�ują �a �w�ęks�o�e prawdopodob�e�s�wo porażk� w

r�uca��u �ałogu pr�e� dorosłych � h�s�or�ą �adpobudl�wo-śc� psychoruchowej w d��ec��s�w�e [14]. Osoby �e �s�o���e c�ęśc�ej powracały do pale��a w pr�ec�ągu roku od ro�po-c�ęc�a �erap�� – jedy��e 2% wobec 18% osób be� ADHD �achowało peł�ą abs�y�e�cję. Zw�ą�ek �adpobudl�wośc� psychoruchowej � pale��em jes� c�ęs�o kojar�o�y � pr�e-jawam� �mpulsyw�ośc� � �achowa� �ypu acting-out, jed�ak wydaje s�ę, �ż �ak�e wy�łumac�e��e jes� ��ewys�arc�ające, a współwys�ępowa��e ADHD � u�ależ��e��a od pap�erosów jes� �agad��e��em ��ac���e bard��ej �łożo�ym.

�ada��a w d��ed����e ge�e�yk� molekular�ej po�walają w��oskować o �bl�żo�ym podłożu ge�e�yc��ym �adpo-budl�wośc� psychoruchowej � �w�ęks�o�ej predyspo�ycj� do �ażywa��a wyrobów �y�o��owych. Do �ej pory wyse-lekcjo�owa�o s�edem ge�ów �w�ą�a�ych � wys�ępowa-��em ADHD: DRD4 � DRD5 kodujące b�ałka recep�orów dopam��y D4 � D5, DAT1 kodujący �ra�spor�er dopam�-�erg�c��y, ge� be�a-hydroksyla�y dopam��y �D�H�, ge� �ra�spor�era sero�o���y �5-HTT�, ge� HTR1� kodujący sero�o���ę ora� ge� b�ałka presy�ap�yc��ego �NA�-25. ��eść spośród �ych ge�ów jes� rów��eż pow�ą�a�ych � pale��em pap�erosów [15]. War�a��y ge�ów DRD4, DAT1, D�H ora� 5-HTT � HTR1� są �w�ą�a�e � wyż-s�ym odse�k�em pale��a w populacj� ge�eral�ej, �a�om�as� pew�e allele ge�u DRD5 wydają s�ę c�y���k�em chro��ą-cym pr�ed pale��em [15 - 18].

Z pu�k�u w�d�e��a �eurochem�� mó�gu ADHD może być ko�sekwe�cją �m�a� w fu�kcjo�owa��u sys�emu dopam��erg�c��ego, sku�kujących def�cy�am� w �euro-pr�ewod��c�w�e dopam��y. N�edobór dopam��y �a�om�as� odpow�ada �a charak�erys�yc��e dla �espołu objawy. Mu�a-cje w obręb�e ge�u DRD4 w ADHD mogą powodować m��ejs�ą wrażl�wość recep�orów �a dopam��ę. Mu�acje allel� ge�u DAT1 powodują ��ew�ą�a��e s�ę �europr�e-kaź��ka �e swo�m recep�orem w bło��e pos�sy�ap�yc��ej, co sku�kować może �w�ęks�o�ym wychwy�em �wro��ym dopam��y w obręb�e sy�apsy [19]. N�ko�y�a pr�yłąc�ając s�ę do recep�ora dopam��owego pobud�a d��ała��e dopa-m��owego układu �agrody, co � kole� prowad�� do uwol-��e��a �ego �europr�ekaź��ka [20]. �r�ypus�c�a s�ę, że uwol��e��e dopam��y wsku�ek d��ała��a ��ko�y�y jes� w w�ęks�ym s�op��u �agrad�ające dla osób � ADHD ��ż dla osób �drowych. ��l��ejs�e w�moc��e��a, k�órych osoby �adpobudl�we dośw�adc�ają podc�as pale��a, predyspo-�ują je do s�ybs�ego pr�echod�e��a w regular�e pale��e po ���cjacj� [15].

�ard�o w�ele mów� s�ę o �ega�yw�ych sku�kach � �agroże��ach wy��kających � pale��a pap�erosów. Należy jed�ak �wróc�ć uwagę �a kor�ys��e odd��aływa��e ��ko-�y�y. W�ęks�y odse�ek palac�y wśród osób � �abur�e��am� psych�c��ym� ora� re�ul�a�y bada� �ad po�y�yw�ym wpły-wem ��ko�y�y �a procesy po��awc�e po�walają wysu�ąć h�po�e�ę o s�osowa��u pap�erosów jako formy samolec�e-��a, �akże w pr�ypadku ADHD. Lev�� � wsp. wyka�al�, �ż d��ała��e ��ko�y�y podawa�ej w form�e plas�rów w �s�o��y sposób popraw�a �dol�ość ko�ce��racj� uwag�, c�as reakcj� ora� s�ybkość odpow�ed�� wśród bada�ych � �adpobudl�-wośc�ą psychoruchową, �arów�o u �ałogowych palac�y, jak � osób ��epalących [21]. Zgod��e �

(3)

�europsycholo- Zespół ADHD jako predyktor palenia papierosów

Vol. 19/010, nr 7

g�c��ą �eor�ą Russela �arkleya u pods�aw �espołu ADHD leżą dysfu�kcje hamowa��a reakcj�: poc�ą�kowego hamo-wa��a – �by� s�ybk�ej reakcj� �a bod��ec, ws�r�yma��a �rwającej reakcj�, co umożl�w�a opóź��e��e decy�j� o jako-śc� odpow�ed�� � �abe�p�ec�e��a reakcj� celowych pr�ed dys�rak�oram�.

Def�cy�y �e prowad�ą w�ór��e do ob��że��a �dol�o-śc� samoregulacj� � samoko��rol� reakcj�, co ujaw��a s�ę w pos�ac� �adpobudl�wośc�, �mpulsyw�ośc� � problemów � ko�ce��racją uwag� [22]. �ada��a �o��er � Newhouse wyka�ały, że podawa��e ��ko�y�y ma po�y�yw�e efek�y w proces�e hamowa��a u młod��eży � �adpobudl�wośc�ą psychoruchową �13-17 la�� [23]. U�yska�e re�ul�a�y były pr�y�ajm��ej porów�ywal�e � re�ul�a�am� os�ąga�ych pr�y �as�osowa��u me�ylofe��da�u. Należy jed�ak �a��ac�yć, �ż po�y�yw�y wpływ ��ko�y�y �a procesy po��awc�e, w �ym hamowa��e reakcj�, w�ąże s�ę jed�oc�eś��e � ry�yk�em póź-��ejs�ego �ażywa��a �y�o��u w celu redukcj� symp�omów choroby. ��orąc pod uwagę �ega�yw�e sku�k� pale��a dla �drow�a, �apre�e��owa�e kor�ys��e odd��aływa��e ��ko-�y�y w żade� sposób ��e może być �rak�owa�e jako uspra-w�edl�w�e��e pale��a pap�erosów. Jed�akże wska�uje �o �a ko��ec��ość odpow�ed�� �a po�r�eby wyraża�e popr�e� s�osowa��e wyrobów �y�o��owych jako formy samolec�e-��a pr�y projek�owa��u programów prof�lak�yc��ych � pre-we�cyj�ych dla osób � �adpobudl�wośc�ą psychoruchową. �las�ry ��ko�y�owe wydają s�ę s�a�ow�ć rela�yw��e be�-p�ec��y sposób �aspokoje��a �ych po�r�eb [21].

Jes�c�e jed�ym �s�o��ym �agad��e��em jes� �w�ą�ek lec�e��a �adpobudl�wośc� psychoruchowej pr�y użyc�u środków s�ymulujących � prawdopodob�e�s�wem �ażywa-��a środków �y�o��owych. Kwes�ażywa-��a �a wydaje s�ę s�c�egól-��e waż�a �akże w �olsce �e w�ględu �a wprowad�es�c�egól-��e od poc�ą�ku 2009 roku �a l�s�ę leków refu�dowa�ych środków �a ba��e me�ylofe��da�u, co �ajprawdopodob��ej ��ac���e �w�ęks�y �akres s�osowa��a farmako�erap�� w lec�e��u osób � ADHD. ��ederma� � wsp. badal� ry�yko używa��a subs�a�cj� psychoak�yw�ych ��UD – substance use

dissor-der� u osób � ADHD podda�ych lec�e��u

farmakolog�c�-�emu [24]. Farmako�erap�a oka�ała s�ę redukować o 85% ry�yko używa��a subs�a�cj� psychoak�yw�ych, �a�om�as� brak lec�e��a w�ą�ał s�ę � �s�o���e s�a�ys�yc���e wyżs�ym ry�yk�em wys�ąp�e��a �UD. Re�ul�a�y �ego bada��a

do�y-c�ące pale��a pap�erosów ��e po�wol�ły jed�ak wyc�ąg�ąć podob�ych w��osków, gdyż ��e wyka�a�o �s�o��ych róż��c w �ym aspekc�e pom�ęd�y grupą lec�o�ą farmakolog�c���e � grupą be� �ak�ej �erap��. I��e bada��a sugerują jed�ak, że lec�e��e ADHD �a pomocą s�ymula��ów, k�óre są głów-�ym� środkam� farmakolog�c�głów-�ym� s�osowagłów-�ym� w �era-p�� �adpobudl�wośc� psychoruchowej, może �w�ęks�ać �a�ęże��e pale��a pap�erosów. �ada��a Lamber� � Har�so-ugh wyka�ały, że �s�o���e w�ęcej uc�es���ków lec�o�ych środkam� s�ymulującym� jes� regular�ym� �cod��e��ym�� palac�am� w porów�a��u � grupą bada�ych ��epodda�ych wc�eś��ej �erap�� farmakolog�c��ej [12]. Rush � wsp. wyka-�al� �a�om�as�, �ż me�ylofe��da� �s�o���e �w�ęks�a ogól�ą l�c�bę wypala�ych pap�erosów ora� l�c�bę �ac�ąg��ęć pap�erosem [25]. �adac�e pr�ypus�c�ają, że wpływ �e� może być �w�ą�a�y �e �w�ęks�a��em pr�e� me�ylofe��da� po�y�yw�ych w�moc��e� ��ko�y�y lub/� pale��a, ro�um�a-�ego jako �achowa��e. Ko��ec��e są jed�ak dals�e bada-��a, k�óre po�wol�łyby peł��ej wyjaś��ć �ależ�ość m�ęd�y s�osowa��em me�ylofe��da�u � pale��em pap�erosów.

Reasumując moż�a s�w�erd��ć, że �espół �adpobudl�-wośc� psychoruchowej � def�cy�am� uwag� jes� �s�o��ym c�y���k�em predyspo�ującym do pale��a pap�erosów w adolesce�cj� ora� okres�e dorosłośc�. Zgod��e � doko�a�ym pr�eglądem bada� osoby � h�s�or�ą ADHD palą praw�e dwa ra�y c�ęśc�ej ��ż ogól�a populacja. �o�ad�o osoby �e mają ��ac���e w�ęks�e problemy � r�uce��em �ałogu. �ada��a � �akresu ge�e�yk� molekular�ej wska�ują �a możl�we wspól�e podłoże ge�e�yc��e �ażywa��a środków ��ko�y-�owych ora� �adpobudl�wośc� psychoruchowej. Oka�uje s�ę, �ż c�y���k�em ry�yka może być �akże forma lec�e��a � wykor�ys�a��em środków s�ymulujących opar�ych �a me�ylofe��dac�e, k�óre mogą �w�ęks�ać �lość pr�yjmowa�ej ��ko�y�y. U�yska�o w�ele dowodów �a poparc�e h�po�e�y �rak�ującej pale��e pap�erosów jako formę samolec�e��a, k�óra popraw�a ko�ce��rację uwag�, s�ybkość odpow�e-d�� � hamowa��e reakcj�, �ym samym ��ac���e uła�w�ając fu�kcjo�owa��e osób � ADHD. Re�ul�a�y �e wska�ują �a możl�wość �as�osowa��a ��ko�y�y ��p. w pos�ac� plas�rów� w �erap�� �adpobudl�wośc� psychoruchowej ora� jako rela-�yw��e be�p�ec��ej formy prof�lak�yk� pale��a pap�erosów w �ej grup�e ry�yka.

pIŚMIENNICTWO

[1] WHO Report on the Global Tabacco Epidemic, 2008.

[2] Killeen M. R.: Focus on Research. On ADHD and Smoking. JCAPN 2002; 15 (4): 178-179.

[3] Lasser K., Boyd J.W., Woolhandler S. et al.: Smoking and mental Illness. A Population-Based Prevalence Study. JAMA 2000; 284: 2606-2610. [4] Bragdon, A. D., Gamon, D.: Kiedy mózg pracuje inaczej. Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2003.

[5] Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. „Bifolium”, Lublin 1999.

[6] Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A. i wsp.: ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

[7] Kubiak H.: Neuropsychologiczne aspekty nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. [w:] Dziecko chore. Zagadnienia biopsychiczne i pedagogiczne. B., Cytowska B. Winczura [red.] Oficyna Wydawnicza “Impuls”, Kraków 2007.

[8] Biederman J.: Advancing the neuroscience of ADHD. Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder: A Selective Overview Biol Psychiatry 2005; 57: 1215–1220.

[9] D’Agati E., Moavero R., Paloscia C. et al.: The neurology of Attention Deficit/Hyperactivity Disorder Neur Dziec 2008; 17: 15-20.

[10] Borkowska A. R.: ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi. [w:] Neuropsychologia kliniczna dziecka. A.R., Borkowska, Ł. Domańska [red.], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, 177 – 200.

(4)



A. Nowogrodzka, B. piasecki, E. Mojs et al.

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

[11] Hallowell E.M., Ratey J.J.: W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych. Media Rodzina, Poznań 2004.

[12] Lambert N.M., Hartsough C.S.: Prospective study of Tobacco smoking and substance dependencies among samples of ADHD and non-ADHD participants. J of Learn Dis 1998; 31: 533-544.

[13] Pomerleau O.F., Downey K.K., Stelson F.W. et al.: Cigarette smoking in adult patients diagnosed with attention deficit hyperactivity disorder. J Subst Abuse 1995; 7: 373-378.

[14] Humfleet G.L., Prochaska J.J., Mengis M. et al.: Preliminary evidence of the association between the history of childhood attention-deficit/ hyperactivity disorder and smoking treatment failure. Nicotine Tob Res 2005; 3: 453-460.

[15] McClernon F.J., Fuemmeler B.F., Kollins S.H. et al.: Interactions between genotype and retrospective ADHD symptoms predict lifetime smoking risk in a sample of young adults. Nicotine Tob Res 2008; 1: 117-127. [16] Lerer E., Kanyas K., Karni O. et al.: Why do young women smoke? Role

of traumatic life experience, psychological characteristic and serotonic genes. Molec Psych 2006; 11: 771-781.

[17] Lerman C., Caporaso N., Main D. et al.: Depression and self-medication with nicotine: The modifying influence of the dopamine D4 receptor gene. Health Psychol 1998; 17: 56-62.

[18] Sullivan P.F., Neale M.C, Silverman M.A. et al.: An association study of DRD5 with smoking initiation and progression to nicotine dependence. AJMG 2001; 105: 259-265.

[19] Swanson J. M., Flodman P., Kennedy J. et al.: Dopamine genes and ADHD. Neurosci Biobehav Rev 2000; 24: 21–25.

[20] Siemińska A.: Genetyczne uwarunkowania uzależnienia od tytoniu. Alergia Astma Immunologia 2005; 10: 69-73.

[21] Levin E.D., Conners C.K., Sparrow E. et al.: Nicotine effects on adults with attention-deficit/hyperactivity disorder. Psychopharmacology (Berl) 1996; 123: 55-63.

[22] Barkley R. A.: Attention-Deficit hyperactivity disorder. Sci Am 1998; 279 (3): 44-49.

[23] Potter A.S., Newhouse P.A.: Effects of acute nicotine administration on behavioral inhibition in adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. Psychopharmacology (Berl)2004; 176: 182-194.

[24] Biederman J., Wilens T., Mick E. et al.: Pharmacotherapy of Attention-deficit/Hyperactivity Disorder Reduces Risk for Substance Use Disoder. Pediatrics 1999; 104: 1-5.

[25] Rush C.R., Higgins S.T., Vansickel A.R. et al.: Methylphenidate increases cigarette smoking. Psychopharmacology (Berl) 2005; 181: 781-789.

Adres do korespondencji:

Katedra Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań, e-mail: anowogrodzka@tlen.pl

Cytaty

Powiązane dokumenty

The main findings of this study showed that, while ex-smoking status was significantly associ- ated with CVDs, current smoking status was not, and female ex-smoking status had

U chorych z nadciśnieniem tętniczym stwier- dza się w porównaniu z grupą kontrolną zdrowych osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia zna- mienne zwiększenie wartości P BRB,

Palenie papierosów redukuje ilość tlenu krążącego we krwi, który jest zastępowany toksycznym tlen- kiem węgla. Zapalenie tylko jednego papierosa wystarczy, by wywołać

Binary logistic regression analysis re- vealed a 2.5 times greater estimated risk for NSCLC than for SCLC among variant allele carriers, and a 7.3-fold increased risk of lung

In addition, exposure to IQOS aerosol leads to reduced adhesion of monocytic cells to HCAECs and a decline in molecular changes for both of those cell types, which may

Interestingly, in all in- vestigated subgroups, particularly among current smok- ers, the female patients seemed to be more affected by CD; they developed a more severe form of

Tym razem czytelnik otrzymuje publikacj Ċ bĊdącą „prób ą zrekonstruowania obrazu europejskiego systemu monitorowania wolno Ğci mediów, (…) ukazania aktywno

W nastĊpnym etapie rejestrowano aktywno Ğü miast w serwisie spo- áecznoĞciowym, który byá najczĊĞciej wyko- rzystywany przez gminy oraz liczb Ċ uĪytkow- ników w