Społeczny Ośrodek Dokumentacji i Badań Dziejów Harcerstwa na Obczyźnie – geneza, działalność i zamierzenia

Ryszard Truko

Społeczny Ośrodek Dokumentacji i

Badań Dziejów Harcerstwa na

Obczyźnie – geneza, działalność i

zamierzenia

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 2, 227-230

Ryszard Turko

Gorzów Wlkp.

SPOŁECZNY OŚRODEK DO K UM ENTAC JI

I BA D A Ń DZIEJÓW HARCERSTW A NA

OBCZYŹNIE - GENEZA, DZIAŁALNOŚĆ

I ZAMIERZENIA

S połeczny O środek D okum entacji i B ad ań Dziejów H arcerstw a n a O bczyźnie z siedzibą w Gorzowie W lkp. pow ołany zo stał n a konfe­ rencji naukowej poświęconej „D ziejom h arcerstw a n a obczyźnie” , k tó ra odbyła się w dniach 29-30 m a ja 1992 r. w R ogach k. G orzow a W lkp. Inicjatorem stw orzenia O środka był dr m ed. W iesław K ukla z P o zn an ia, który od la t u trzy m u je rozległe k o n tak ty z harcerstw em n a obczyźnie. Ośrodek, ja k o placów ka społeczna, usytuow any zo stał w In sty tu cie W y­ chowania Fizycznego AW F Poznań w Gorzowie W lkp. Prezesem Z arządu jest dr m ed. W iesław K ukla (P o zn ań ), pozostali członkowie: v-ce prezes inż. Jerzy W ittin g (L ondyn), v-ce prezes prof. d r hab. M arek Szczer- biński (Gorzów W lk p .), sekretarz dr R yszard T urko (Gorzów W lk p .). Zadaniem O środka je s t grom adzenie źródeł i m ateriałó w historycznych, uzupełnianie inform acji o m iejscu przechow yw ania dokum entów , inicjo­ wania i koordynow anie b ad ań naukow ych, u trzym yw anie stały ch kon­ taktów z placów kam i naukow ym i, polonijnym i i krajow ym i, oraz o rg an i­ zacjam i harcerskim i w k ra ju i n a świecie.

B adanie dziejów harcerstw a w zbiorowościach polonijnych pow inno być poprzedzone w ypracow aniem p o d staw m etologicznych i teoretycz­ nych, w których należy w ykorzystać m etodologię stosow aną w b ad an iach dziejów i przem ian organizacji polonijnych oraz sta n aktu aln ej wiedzy so­ cjologicznej i historycznej. P ragniem y by w realizacji tych zadań O środek odgryw ał rolę znaczącą.

Dzieje sk au tin g u n a obczyźnie są praw ie ta k sam o długie ja k i jego h istoria w k ra ju . Służył on pielęgnow aniu tra d y c ji i pozw alał zachować

228

R yszard Turko

tożsam ość narodow ą. Pierw sze polskie drużyny harcerskie poza grani­ cam i k ra ju p ow stały przed I w ojną św iatow ą n a U krainie, w Rosji i na Zachodzie, a w czasie I wojny światowej n a K aukazie i D alekim W scho­ dzie. W okresie m iędzyw ojennym drużyny harcerskie istn ia ły w wielu k rajac h , w których u k ształto w ały się polskie zbiorowości - m .in. w Niem­ czech, W M G dańsku, Francji, Belgii, H olandii, D anii, Szwecji, A ustrii, krajach bałtyckich, a także n a kontynencie am erykańskim - w USA, Ka­ nadzie, B razylii. W czasie II wojny św iatow ej kręgi starszo-harcerskie, wojskowe, pow staw ały w arm ii polskiej n a Bliskim i Środkow ym W scho­ dzie, w A nglii, we W łoszech i n a W ęgrzech. Po II wojnie światowej harcerstw o polskie d ziałało n ad al, chociaż w m niejszej liczbie krajów . N ajw iększe organizacje harcerskie były w A nglii, F rancji, S tanach Zjed­ noczonych, K anadzie, w latach pięćdziesiątych p o jaw iły się w A ustralii, a w 1989 r. odro d ziło się harcerstw o polskie n a Łotw ie. Zainteresowanie i oddźw ięk z ja k im s p o tk a ła się konferencja w R ogach za granicą, po­ tw ierdza potrzeb ę istn ien ia O środka. W konferencji uczestniczyli przed­ staw iciele z A nglii (K om isji H istorycznej ZH P poza granicam i K raju ), Francji, D anii, Czecho-słowacji. Inform acje o niej zam ieściły „W iadom o­ ści H arcerskie ZN ICZ” z USA, „Ognisko H arcerskie” i „W ęzełek” z An­ glii. P o d jęte przez O środek ak tu a ln e prace k o n cen tru ją się na:

- opracow aniu dw utom ow ego w yboru źródeł do dziejów harcerstw a n a obczyźnie. T om pierwszy, obejm u jący ź ró d ła od z a ran ia po­ w sta n ia h arcerstw a do 1946 r., je s t w opracow aniu;

- grom adzeniu m ateriałó w do pełnej syntezy h isto rii harcerstw a na obczyźnie. D otychczas cenne do k u m en ty przekazali: K. Filipowicz- -P o lań sk a (D an ia), H. O strow ski (A u stra lia ), Z. Kula- Przezw ań- ski, J . W ittin g , J . Z e g o ta-Jan u szajtis (W . B ry ta n ia ), J. H. Szczę- śniewski (F ran cja), E. G ierat (U SA ), J . R ossm an i K. Jarzem - bowski (W arszaw a). P ry w a tn ą bibliotekę h arcerską d la O środka przekazał Z. C zarnuch (W itnica);

- zbieraniu inform acji do słow nika biograficznego harcerstw a n a ob­ czyźnie oraz in fo rm a to ra o osobach i in sty tu cja ch zajm ujących się dziejam i h arcerstw a w k ra ju i za g ran icą, publicystyką, grom adze­ niem źródeł, opracow aniem historii i pro b lem aty k i prasy harcer­ skiej w ydaw anej poza krajem ;

- opracow aniu m onografii działaczy niepodległościow ych, sp o rto ­ wych i harcerskich (n a ukończeniu je s t m onografia dotycząca gen.

Społeczny O środek D okum entacji i Badań D ziejów...

K azim ierza G labisza). D otychczas opublikow ane zostały m a te ria ły z konferencji naukowej o dbytej w m a ju 1992 r. w Rogach - „Dzieje harcerstw a n a obczyźnie 1912-1992” , Gorzów 1992, s. 331, zawie­ ra ją c a referaty i dorobek naukow y. R ealizacja planow anych zam ie­ rzeń w ym aga w spółpracy z w ielom a ośrodkam i i in sty tu cjam i. Do najw ażniejszych z nich należą:

- K om isja H istoryczna N aczelnictw a ZH P poza granicam i K ra ju , L ondyn, A nglia;

- Redakcje pism harcerskich: „N a tro p ie” , „Ognisko H arcerskie” , „W ęzełek” (Londyn, A nglia), „W iadom ości H arcerskie ZN ICZ” (B ethlehem , USA), „W ici H arcerskie K a n a d y ” , „N asza G az etk a ” (Czeski Cieszyn, Rep. Czeska);

- In s ty tu t Polski i M uzeum im . gen. Sikorskiego, B iblioteka PO S K , L ondyn, A nglia;

- Szkoły Studiów Słow iańskich i K rajów E uropy W schodniej U ni­ w ersytetu Londyńskiego, A nglia;

- O środek K u ltu ry Polskiej U niw ersytetu w Lille, Francji;

- Polskie Z akłady Naukowe - A rchiw um i M uzeum Polonii, O rchard Lake, USA;

- M uzeum Polskie w R apersw ili, Szw ajcaria;

- K om isja H istoryczna G łów nej K w atery ZH P, W arszawa; - A rchiw um A k t Nowych, W arszaw a;

- Z akład B ad ań Narodowościowych PAN, P oznań; - M uzeum H arcerskie, Rzeszów;

- K rajow e D uszpasterstw o H arcerek i H arcerzy, K raków .

P ra c a O środka uzależniona je s t również od w sp ó łd ziałan ia wielu osób. W ażną rolę s p e łn ia ją k o n ta k ty ze środow iskam i harcerskim i rozsia­ nymi po cały m świecie. O środek je s t w trakcie organizow ania sieci kore­ spondentów . D otychczas naw iązano k o n tak ty z w ielom a osobam i z E u­ ropy oraz USA, K anady i A u stralii. Szczególnie owocne k o n tak ty u trz y ­ m ujem y z prof. E dm undem G ogolew skim z U niw ersytetu w Lille oraz

230

R ysza rd Turko

inż. Jerzym W ittin g ie m , kierow nikiem K om isji H istorycznej Naczelnic­ tw a ZH P w Londynie. W najbliższym środow isku, gorzowskim , naw ią­ zaliśm y w spółpracę z O ddziałem Polskiego Tow arzystw a H istorycznego. Miejscowy „E m p ik ” u d o stęp n ia Ośrodkow i m iejsca wystawowe. Z a stan a­ w iam y się n ad celowością opracow ania m onografii ZH P regionu gorzow­ skiego. P odjęte zo stały ju ż pierwsze inicjatyw y, opracow any został a rty ­ kuł dotyczący w ychow ania fizycznego i sp o rtu w harcerstw ie gorzowskim. N a przyszły rok planujem y, w oparciu o źró d ła będące w posiadaniu dr J a n a R ossm ana, zorganizow anie sesji popularno-naukow ej poświęconej H. K apiszew skiem u. P roponujem y w spółpracę w szystkim osobom zain­ teresow anym te m a ty k ą harcerską. Form y w spółpracy m ogą być różne i dotyczyć przekazyw ania o dbitek arty k u łó w , dokum entów , listów , in­ form acji o publikacjach itp . W dzięczni bylibyśm y również za sugestie dotyczące dalszych kierunków i planów działalności O środka.