Zmiany zespołów otwornicowych w kredzie piszącej (kampan/mastrycht) Mielniką nad Bugiem jako przejaw wahań głębokości zbiornika

DANUTA OLSZEWSKA

Wydzial Geologii Uniwersytetu Warszawskiego

ZMIANY ZESPOLOW OTWORNICOWYCH W KREDZIE PISZACEJ

(KAMPANjMASrRYCHTI MIELNIKA NAD BUGIEM JAKO PRZEJAW

W

AHAN

GLItBOKOSCI ZBIORNIKA

*

W Mielniku nad Bugiem odsJania si~ ok. 20-metrowy profit utworow wyksztalconych w facji kredy p~j (rye. 1). Monotonny profil utworow kredowych uroz-maica jedynie obecnosc poziomu z krzemieniami i strefy twardego dna (rye. 1 C). Sll one lekko nachylone ku SE i miejscami prz.erwane przez uskoki inwersyjne. Na podstawie fauny belemnitowej (24) utwory poniZej twar-dego dna Sll zaliczane do WYZszej ~ci kampanu dol-nego (obecnosc fonny prz.ewodniej Belemnellocamax mammillatus) i ni7szej ~ kampanu gomego (pozipm rozkwitu Belemnitella mucronata). a nie - jak wczeSniej przyjmowano (5) na podstawie danych otwornicowych - wylllCZnie do kamp~u gomego, utwory zas powyi:ej twardego dna nalei:ll do niZszego mastrychtu (poziom Belemnella lanceolata).

Do tej pory nie rozstrzygni~to pozycji geologiczne}....-kredy Mielnika. C~ autorow uwaZa,

iZ

Sll to wychodnie buduj/lCC elewacj~ podloZa (11, 27, 28, 35, 36), inni zaS, .le

jest to kra glacjalna (7, 10,31).

Zesp6l otwomic z kredy piszllCCj Mielnika prz.ebada-no

w

celu ustalenia wzgl~ych zmian batymetrycznych. Badania wykonano dla frakcji 0,12-0,42 mm, ktora wydaje si~ najbardziej obiektywna do ustalenia wsp6l-czynnika plankton/bentos; w dalszej ~ tekstu ten wsp61czynnik ~zie okreslany skr6tem P/B. Osad 0 fra-kcji powyZej 0,42

mm

jest prawie zupelnie pozbawiony otwornic planktonicznych. Otwornice oznaczono do szczebla rodzajowego, gdyZ wystarcza to do okreSlenia paleoekologii poszczegolnych grup.

Wsr6d otwornic planktonicznych oznaczono nast~­

pujllCC rodzaje: Heterohelix. Globigerinelloides. Hedber-gella. Archaeoglobigerina. Rugoglobigerina. Globotrunca-nella. Globotruncana. Otwomice bentoniczne stanowill nieco bogatszy zesp61 w utworach kredowych Mielnika zar6wno pod wzgl~em iloSciowym, jak i taksonomicz-nym. W grupie tej stwierdzono obecnose nast~pujllCYch

rodzaj6wi Ienticulina. Bolivina. Bulimina. Ioxostomum. Reussella. Bolivinoides. Eouvigerina. Stensioeina. Gyroidi-noides. Gavelinella. Osangularia. Cibicides. Arenobulimina. Dentalina. Neoflabellina. 1extularia. Spiropiectamina.

llosciowo udzial poszczeg6lnych rodzaj6w otwornic

w

profilu pionowym zmienia si~ dose istotnie (ryc. 4B~

ANALIZA GL~BOKOSCIOWA FORM PLANKTONICZNYCH I BENTONICZNYCH

Dlugoletnie, prowadzone w szerokim zakresie bada-nia nad otwornicami wsp61czesnymi wykazaly,

iZ

pewne zespoly otwornic Sll zwillzaDe w duZym stopniu z od-powiadajllcymi im strefami batymetrycznymi (1,4, 30, 34).

A.W.H.

Be

(3) wydziela wsrOd wsp61czesnych otwor-nic planktootwor-nicznych trzy grupy ~bokosciowe:

I - plytkowodna, przystosowana do warunk6w Zy'cia w strefie 0- 50 m;

• Opracowanie to powstalo w trakcie pobierania Stypen-dium im. Krzy"sztofa Beresa, przyznanego autorce przez Polskie Towarzystwo Geologiczne na 1989 r.

UKD 563.12:551.163.333(438.142)

n -

posrednia, zamieszkujQC8. stref~ 0-100 m, preferujllC8 gI~bokoSci od 50 do 100 m,

III - gI~bokowodna, obecna na ~bokoSci od 0 do kilkuset metrow, ale z wyraZnll tendencjll do zamiesz-kiwania poniZej 100 m.

A.W.H.

Be

(3) sugeruje, iz ponii:ej 100 m do bardro duZych ~bokoSci, r6Znice w tanatocenozach otwornic

~

.' . ., A

."

lOOk

--l

illll;~~9

~:

mDls

rai4

_3

02

II1'II1

Ryc. 1. A - lokalizacja bat:JoDego obszaru; B - schematyczna mapa ge%gicZ1llJ rejonu Mielnika nad Bugiem (wg 30. nieco

zmie1limle)

1 - kreda piS74ca. 2 - piasek kwarcowo-glaukonitowy, 3 - piasek kwarcowy, 4 - Zwiry i glazy moreny koncowej. 5 - glina zwalowa, 6 - piaski i glazy leZltce na glinie zwalowej, 1 - piaski i glazy akumulacji OuwioglacjaInej, 8 - pUlSki taras6w akumulacyjnych, 9 - muly i piaski taras6w zaIewowych C - schematyczny profu utworow odslaniajqcych sit w Mielniku

nad Bugiem

1 - kreda piS74ca. 2 - krzemienie, 3 - scementowane fragmenty kredy piszllcej, 4 - poziom twardego dna z konkrec-jami fosforytowymi, 5 - piasek kwarcowo-glaukonitowy, 6 - konkrecje fosforytowe, 1 - piaski i Zwiry tluwioglacjalne Fig. 1. A - location of studied area; B - geological sketch-map of the vicinities of Mielnik-on-Bug (after 30. somewhat corrected) 1 - white chalk, 2 - glauconitic-quartz sands, 3 - quartz sands, 4 - gravels and boulders of end moraine, 5 - glacial tilI, 6 - sands and boulders overlying the till, 1 - sands and boulders oCtluvioglacial accumulation, 8 - sands of accumulation terrace,

9 - muds and sands of flood plain terraces

C - schematic section of the cludk deposits exposed at Mie/-nile-on-Bug

1 - white chalk, 2 - flints, 3 - cemented chalk pieces,

4 - h.ard ground with phosphatic nodules, 5 - glauconitic--quartz sands, 6 - phosphatic nodules, 1 - fluvioglacial sands

and gravels

57

planktonicznych Sll na tyle male i nieistotne, Ze nie ma podstaw do wydzielania kolejnych grup gl~bokoSciowycb

(por. rye. 3). RoZnice mi~dzy trzema wydzielonymi grupa-mi polegajll na rosn~ stopniu skomplikowania

budo-wy skorupki wraz z rosnllCll gl~bokoScill.

WSrod planktonicznych otwornie kredowyeh moma wyroZnic morfologiczne odpowi~ wyZej wymienio-nych grup (18) i zaloZyc istnienie batymetrycznej stratyfi-kacji otwornic planktonicznych w pOmokredowym mo-rzu. Otwornice planktoniczne z utworow kredy piszllcej w Mie1niku, ze wzgl~u na stopien skomplikowania skorupki, moma podzielic rownieZ na trzy typy mor-fologiczne.

I - otwornice 0 skorupkach gladkieh, cicmkich i pozbawionych kila. Zaliczono tu nastwujllCC rodzaje: Heterohelix. Globigerinelloides. Hedbergella.Ten zesp6J

otwornic moma uznaC za plytkowodny (17, 22, 23, 29, 32).

n -

otwornice 0 skorupkach z dosc ~ or-namentacjEJ,. i w zasadzie pozbawione kila. RzeZ~ skorup-ki stanowi/l guzskorup-ki i niezbyt silne Zeberka. Do tego typu Jnorfologicznego taliczono rodzaje: Archaeoglobigerina. Rugoglobigerina oraz Globorruncanella z bardzo slabo

zaznaczaj~ si~ kilem. WspOlczesne morfologiczne odpowiedniki tych rodzajow majll dosc· szeroki zasi~g

batymetryczny. JednakZe, 0 ile mlodociane formy

preferu-jll wody przypowierzchniowe, to formy dorosle Sllliczniej-sze na wi~kszych gl~bokoSciach (4). Rodzaje te wyroi:-niono jako posrednill gru~ gl~bokoSciowll (17).

III - otwornice 0 znaemym stopniu skomplikowania skorupki, wyramej ornamentacji, ktofll stanowill guzki, zgrubiale Sciany. Skorupki slllekko splaszczone z

wyrai-nym podwojwyrai-nym kilem. Do tego typu morfologicznego zaliczono rodzaj Globotruncana. UwaZa si~, ii: ten rodzaj

zamieszkiwal~bsze strefy zbiornika wodnego(17, 23, 29, 32). Ten typ morfologiczny moma traktowac jako gl~bo­

kowodny, tj. poniZej 100 m gl~bokoSci.

Badaniil. prowadzone nad ekologill wsp6lczesnyeh otwornie bentonicznych rowniei: wykazaly, ii: pewne morfotypy Sll zwi/lZ8D.e Z okreSlonymi strefami

~boko8-ciowymi. Obserwaeje W.R. Waltona (34) w Bahia de Todos Santos (Pacyfik przy POlwyspie Kalifornijskim) dowodzll, ii: najbardziej SPrzyjajllce warunki dla Zycia otwornic bentonicmych wystwujEJ,. do gJ:~b. ok. 180 m. Zatem jest to zakres ~bokoSci zawarty w przedziale batymetrii, w ktorym osadzala si~ kreda piSZllCa (100-600 m) w pOmokredowym zbiorniku (por. 14).

Analiza ekologiczna wsp6lczesnych otwomic ben-tonicznych (34) i interpretacja paleoekologiczna form kopalnych (23, 29, 30) pozwala w zespole bentonicznym z Mielnika wyroZnic dwie grupy gJ:~bokoSciowe:

Grupa plytsza - jest licznie reprezentowana przez przedstawicieli rodzajow: Stensioeina, Bolivinoides, Guve-linella, Eouvigerina, Bulimina, Bolivina. ~odzaje te Sll charakterystycme dla strefy Srodkowego szelfu, rzadziej spotykane Sll w strefie gJ:~bszego szelfu (23, 29, 30, 34).

Grupa ~bsza - reprezentowana jest przez rodzaje: Gyroidinoides, Osangu/aria, Globorotalites, charakterys-tyczne dla strefy gJ:~bszego szelfu (zewn~trznego) i jego granicy ze stokiem kontynentalnym (23, 29, 30).

Kombinacja wymagati srodowiskowych

w

wyroZnio-nych zespolach otwornicowyeh umoZliwia rekonstrukcj~

mUan gl~bokoSci w profiIu Mielnika.

RELACJA PLANKTON/BENTOS

plytkie morza szelfowe zawierajll bogate zespoly otwornic bentonicmych. Wraz ze wzrostem gl~bokoSci

udzial form bentonicznych zmniejsza si~, zas w gl~boko­

morskich mulach deponowanych powYZej poziomu kom-pensacji w~glanu wapnia (CCD) Sll majdowane prawie wylE!cznie otwornice planktl>niczne (12). Na podstawie stosunku plankton/bentos w osadach kopalnyeh moma ocenic wzgl~ne zmiany gJ:~bokoSci zbiomika (9, 16, 19, 21 - 23, 26, 32, 33). Do tej metody naleZy si~ odnieS6 z pewna ostromoSciIb gdyi: na zmian~ tanatocenoz otwornicowych wplywa nie tylko zmiana gJ:~bokoSci.

NaleZy rowniei:

wzillC

pod uwag~ takie czynniki, jak:

dos~p swiatla, poZywienie, obecnosc tlenu, zasolenie, energia srodowiska, dziaWnosc turbidytow i Pflldow dennych, prEJ,.dy wynosZllCC, morfologia dna morskiego, prowincja biogeograficzna (9, 3O} Wymienione czynniki mogll bye przyczynll odchylen spodziewanych wartoSci P/B. JednakZe, analiza wartoSci P/B pozwala na ustalenie

wzgl~dnych zmian batymetrycmych kredowego epejrycz-nego zbiomika (rye. 3).

A ... B ... '/..".:---, D 10",

.

-I

- - - '

-)

.~~---1- .

i·

t

.~

r

t

t .

t-t-1-t--I-+---AI

~."

Rye. 2. Udzia/ otwomic planktonicznyeh i bentonicznyeh oraz otwornieowyeh gTUp g/fbokoseiowyeh w profilu utworow kredy piszqcej w Mielniku. A - profil utworow kredy piszqcej

(obji1S-nienia - patrz rye. lC), B - proeentowy udzia/ otwornie

planktonieznyeh i bentonieznyeh w profilu 1 - plankton, 2 - bentos

C - procentowy udzia/ typOw g/fbokosciowyeh wirOd otwornic

planktonicznyeh

3 - plytkowodny, 4 - poSrcdni, 5 - ~bokowodny

D - proeentowy udziaI grup g/fbolcoseiowyeh warOd otwornie

bentonicznyeh

6 - plytsza, 7 - gI~bsza

Fig. 2. The contents of planktic/benthic foraminefers andforamini-feral depth groups in Mielnik chalk section. A - section Qf the

chalk deposits (see the fig. lC for explanations} B - plank-tic/henthie ratio graph

1 - plankton, 2 - benthos

C - distribution of plank tic foraminifers depth groups 3 - shallow group, 4 - intermediate group, 5 - deep group

D - distribution of benthie foraminifers depth groups 6 - shallower group, 7 - deeper group

Analizuj/lC wartoSci P/B w profilu utworow kredy pisZllcej w Mielniku (rye. 2B) widaC, iZ od najni7szej ~ci

profilu do poziomll z krzemieniami P/B fosnie, maleje znaczenie w poziomie z krzemieniami. Nad poziomem z krzemieniami P /B rosnie osillgajlle znaczne wartoSci. Maleje tuZ pod strefit, twardego dna, w strefie zaS twar-dego dna i poziomie fosforytowym bardzo wydatnie raSnie. PowyZej poziomu fosforytowego zmniejsza ~~ do analogicznyeh wartoSci jakie byly pod strefll twardego

dna (rye. 2B).

INTERPRETACJA ZMIAN BATYMETRYCZNYCH Interpretacja wzglctdnyeh zmian batymetrycznych w profilu utworow kredy piszlJ:cej w Mielniku (rye. 4) bazu-je na zmianaeh wartoSci P/B (rye. 2B) oraz na anaIizie grup gletboko!iciowyeh otwornie planktonicznyeh (rye. 2C) i w mniejszym stopniu bentonicznyeh (rye. 2D). W trakcie sedymentacji osadow obejmujllcyeh dolnll CZctSC profilu (do poziomu krzemieni) zbiornik osi@lll srednie glctbokoSci. W poziomie krzemieni obserwuje siet zmniejszenie wartoSct P/B, eo w polIJ:czeniu ze wzrostem iloSci otwomie planktonicznych typu plyt1cowodnego oraz zmniejszeniem iloSci otwornie bentonicznyeh grupy gletbszej moZe swiadczyc 0 splycaniu. Jest prawdopodob-ne, ii: doszlo tutaj do zahamowania sedymentacji i roz-woju powierzchni omisyjnej, ktora w procesach diasene-zy zostala wykordiasene-zystana jako miejsce gromadzenia siet krzemionki. Podobne zjawiska SIl opisywane z utworow kredowyeh Francji (13) i AngIii (20). Nad poziomem krzemieni P/B zwi~za wartoSc~ pojawiajll siet wszystkie typy gletbokoSciowe otwornic planktonieznyeh ze znacz-nym udzialem glctbokowodnego (do 35%). Swiadczy to o ponownym po~bieniu. Okolo 2 m poniZej twardego

100 III I

A:

I

I I IBI C .a,l,d.,. adaial

otworaic planktoDic •• ych

200_ 8 0 0 . I I I L ______ _ I I _{L ________ _} I I 'D ::, _ __ .J '(

.,we

ob_.a .. e

Rye. 3. Rozklod otwornic planktoniCznyeh i bentonieznych na wyidealizowanym, otwartym sze/fie morza kredowego (wg /15).

Gl~bokosc sklonu szeJfu wg J.M. Hancocka, E.G. Kauffmana (15). A - morfotypy plytkowodne i osobniki mlodocimle irrnyeh morfOIYpOW, bogatafauna bentoniczna, niski wspolezynniJc PIB, B - posrednie i plytJcowodne morfotypy,formy mlodociane.jauna bentoniczna zredukowana, §rednie wartosci wspolczynnika P/B, C - wszystkie, ale przewagagl~bokowodnych morfotypow iformy mlodociane. fauna benloniczna znacmie zredukolllQnQ, wysoki wspOlczynnik P/B. D - wspOlczynnik PI B powyzej poziomu CCD

okolo 9911

Fig. 3. The distribution of planktic and henthic foramini/ers across an idealized Cretaceous. open, shelf-sea (after 16), The depth of 500 m for the shelf edge is based on current suggestions of Cretaceous sea-level (15). A - shallow water morphotypes and juveniles only. rich henthic fauna. low P/B ratio. B - inter-lnediate and shallow water morphotypes together lIIith juvmiles. reduced henthicfauna, moderate P/B ratio, C - all but dominate the deepest water morphotypes together with juveniles. mueh reduced henthic fauna. high

PI

B ratio. Jj - above CCD levels

PI

B

ratio about 99/1

dna P/B maleje, a formy planktoniezne typu gletboko-wodnego zanikajll. Przemawia to za postwujlleym sply-caniem zbiornika. W okolo 2-metrowej strefie twardego dna i poziomie fosforytowym wartoSci P /B gwaltownie rOSIlll. JednoczeSnie anaIiza zespolow otwornicowyeh wykazuje, iZ wplyw na wzrost wartoSci P/B ma wysoka frekweneja otwornic planktonicznyeh typu plytkowod-nego (g16wnie rodzaj Heterohelix - ok. 40%, rodzaj Globigerinelloides - ok. 20%), udzial typu posredniego jest niewielki, a otwornice typu glctbokowodnego nie pojawiajll siet lub wystwujll sporadycznie. Udzial otwor-nic bentootwor-nicznyeh grupy plytszej w stosunku do grupy

gI~bszej wzrasta znacznie. MoZna zatem SIldzic, iZ

zbior-nik w tej strefie ulegl splyceniu.

A Hexer, A Starinsky (9)oraz R.I. Price (26) uWaZajll:, iZ podwyZszona zawartosc P zO 5 przy zmniejszajllCym siet P/B swiadczy 0 splyceniu zbiornika wodnego. W utwo-rach kredowyeh Mielnika wzrost PzOs

wUP:e

siet ze wzrostem wartoSci P/B. Analogiczny przypadek opisuje

I. WaIaszczyk (32, 33) z warstwy fosforytowej w utworaeh kredowych Annopola, gdzie otwornice planktoniezne typu plytkowodnego rowniez wplywajll na znaczny wzrost wartoSci P /B.

DuZa

ilosc otwornie planktonicz-nyeh typu plytkowodnego moZe bye spowodowana inten-sywnym rozwojem tych form w Srodowisku bogatym

w PzOs (2, 6).

Nad poziomem fosforytowym zmniejsza siet udzial form. planktonicznyeh typu plytkowodnego, wzrasta udzial form typu posredniego oraz pojawiajll si~ otwor-nice typu ~bokowodnego. Takie stosunki moZna obser-wowaC do stropu utworow kredowyeh ods10nit1yeh w profilu Mielnika i willzaC z pogl~bieniem zbiornika oraz stabilizacjll warunkow sedymentacji.

B A PLAIIKTOIIICZIII! . . . . TO . . . C Z N I c .. .s • :. et .e ~o,!l·~i~ c.. ..

:n~ta'q Cl ~ :I!tlo 1i.e~

,,!s i .! l! 7:: .s ::: ~ ::;: ;;.,

!

i.t!~~~ ":iaei

-ClI.CII~.~E--~~11:·~-r~,~1l!&5

~:a::~&.:! c::- l i I ! I : J - : , i l o - C : O C : . . a

! ~ ~ q ci 13" is .., ·i~O&Oo-~..., QlIi.ICII ·t!:!!~~a.s U " ' ( l : : I O \ )

11'

I,

I '

I

I . ,

I

I

_t

I

I

. I

t

D HMOI'oMII •• Globlgorlnolloldos. Hodber,oIltJ

~obIgerlt>o. RugoJlloblgerlna, _1'IJIICOMI1rI

Globotrunc:ana

c

.aro.,

.,' ••••• d

... 4 •• 4.

Ryc. 4. Zmiennosc ilosciollla rodzajow otwornic w profilu oraz interpretacja zmian batymetrycznyeh w utworach kredy piszqcej Mielnika. A - profillitologiczny (objaSnienia - patrz ryc.1C), B - wzgl~dny udzial poszczegolnych rodzajow otwornicowych w profilu, C - interpretacja zmion paleog~bokosci w lcampanie i WCzeSllym mastrychcie. D - interpretacja batymetrycznaform

planktonicznych (objaSnienia - patrz ryc. 2C) Fig. 4. Variability of foraminifers quantity in Upper Cretaceous section at Mielnik-on-Bug. Sea-level changes interpretation. A - lithological section (see. the fig. 1C for explO1UJtions) , B - relative content of the individualforaminifers genus in section. C - interpreted paleodepth changes in Campanion and Early Maastrichlian. D - distribution of planktic foraminifers depth

PODSUMOW ANIE

Analiza paleoekologiczna zespolu otwornicowego w profilu kredy piSZl!cej Mielnika pozwolila na wy-dzielenie kilku grup otwornic zwillZMych z okreSlonymi

g1~bokoSciami w zbiorniku zarowno w grupie otwornic planktonicznych, jak i bentonicznych.

Na podstawie zmian wartoSci P/B oraz udzialu poszczeg61nych grup ~bokosciowych otwornic w profi-lu, przeprowadzono an~ wzgl~nych zmian batymet-rycznych. Z analizy tej wynikli, iZ dwukrotnie doszlo do istotnych wahni~, prowadzlicych do splycenia zbiornika. Pierwsze wahni~e doprowadzilo do powstania powierz-chni omisyjnej, z kt6nt zwiQZane s~ pOmodiagenetyczne krzemienie. Drugie wahni~e na granicy kampan/mast-rycht jest zwiQZane z rozwojem twardego dna. Zjawisko kr6tkotrwalego obniZenia si~ poziomu morza na granicy kampanu z mastrychtem notowane jest powszechnie wepejrycznym zbiQrniku pOInocnej Europy (25). Zda-niem autorki, epizod regresywny zarejestrowany w utwo-rach kredowych Mielnika przypada na wyZszIl c~sc

kampanu g6mego, kiedy morze stopniowo si~ splycalo

i doszlo do rozwoju powierzchni twardego dna. W utwo-rach gomokredowych regionu Braunschweig - Hanno-ver (pin. RFN) poziom Bostrychoceras polyplocum. od-powiadaj~cy wyi:szej ~Sci kampanu gornego, jest zwi~­

zany z tendencjll regresywnll morza (8). W Mielniku nad Bugiem brak osad6w najwyZszego kampanu. Natomiast utwory leZ4ce nad twardym dnem - poziom Belemnella lanceolata (najni7sza ~sc mastrychtu dolnego) zostaly zlozone podczas kolejnego transgresywnego pulsu.

LITERATURA

1. Ban d y O.L. - Micropaleontology, 1967 vol. 13

nr 1 s. 1-31.

2. Bat u r i n G.N., B e z r u k 0 v P.L. - Marine Geology, 1979 vol.31 nr 3-4 s. 317-332

3. B e A.W.H. - [W:[ A.T.S. Ramsay (Bd.). Oceanic Micropalaeontology, 1977 vol. 1 s. I-lOO.

4. Be A.W.H., H a m I i n W.H. - Micropaleon-tology, 1967 vol. 13 nr 1 s. 87 -106.

5. B i e d a E. - Biul.lnst. Geol., 1958 nr 121 s. 17 - 89. 6. Coo k P.I., M c E I h inn y M.W. - Econ.

Geology, 1979 vol. 74 nr 2 s. 315 - 330.

7. D a t a J. - Analiza facjalna i faunistyczna kredy piSZfl,cej Mielnika nad Bugiem. Praca magisterska, Arch.lnst. Geol. Podst. Uniwersytetu Warszawskie-go, 1974.

8. Ern s t G., S c h mid F., K lis chi e s G. - [w:l J. Wiedmann (Bd.). Aspekte der Kreide Europas, 1979 lUGS Series A 6 s. 11-46.

9. F e x erA., S tar ins k y

A. -

Sedimentology, 1970 vol. 14 nr 3 -4 s. 245 - 258.

10. Gajewski Z, Wyrwicka K - Wyniki prac poszukiwawczych nad zagadnieniem kredy pi-SZfl,CCj w woj. bialostockim w latach 1961/62. Arch. Paristw. Inst. Geol. Warszawa, 1963.

11. G i e d r 0 y cS A. - Pam. Fizjograf., 1886 t. 6 s.

3-27.

12. G rim s d a I e T.F., van M 0 r k h 0 v e n F.P.C.M. -

£W:l

Proc. 4th World Petrol. Congr., Sec. I/D (preprint), 1955 s. 473 -491.

13. H a k a n son E., B r 0 m 1 e y R., Per c h - N i e I s

e

n K. -

£W:l

KJ. Hsii, H.C. Jenkyns (Eds). Pelagic Sediments: on Land and

under the Sea. Spec. Publ. Int. Assoc. Sediment., 1974 part 1 s. 211- 233.

14. H a n c 0 c k J.M. -

£W:l

KW. Glennie (Bd.).

Introduction to the Petroleum Geology of the North Sea, 1984 s. 133 -150.

15. H a n c 0 c k J.M., K a u f f m a n E.G. - J.

Geol. Soc. Lond, 1979 vol. 136 nr 2 s. 175 -186. 16. H art M.B. - Cretaceous Research, 1980 nr 1 s.

289-297.

17. Ha r t M.B. - Nature, 1980 vot. 286 nr 5770 s.

252-254.

18. H art M.B., B a i I e y H.W. -

£W:l

J. Wiedmann (Bd). Aspekte der Kreide Europas, 1979 lUGS Series A 6 s. 527-542.

19. H u s s F. - Acta Geol Pol., 1962 vol. 12 nr 1 s.

113~157.

20. Ken n e d y W.J., G a r r i son R.E. -

Sedi-mentology, 1975 vol. 22 nr 4 s. 311-386.

21. L u c z k 0 w s k a E. - Acta Geol. Pol., 1967 vol. 17 nr 1 s. 219-249.

22. M a I i k K, 0 I s z e w s k a B. - Rocz. Pol. Tow. Geol., 1984 vol. 54 nr 3-4 s. 293-334. 23. 0 I s z e w s k a B. - Biul. Inst. Geol., 1984 nr 346

s.7-62.

24. 0 I s z e w s k a D. - Belemnites from the Upper Cretaceous chalk of Mielnik (eastern Poland) -w przygoto-waniu do druku.

25. Po Z a r y ski W. - Kwart. Geol., 1960 t 4 s. 105-112.

26. Pr ice R.I. - Proc. Geol. Assoc., 1977 vol. 88 nr 2 s. 65-91.

27. P r 6 s z y xi ski M. - Biul. Paristw. lost. Geol., 1952 nr 65 s. 313-364.

28. R ii hie E., Z w i e r z S. - Biul.lnst. Geol., 1961 nr 169 s. 213-238.

29. S 1 i t e r W.V. - Nature, 1972 vol. 239 nr 5374 s. 514-515.

30. S p r e c h m ann P. - N. Jb. Geol. Paliiont., 1981 vol. 162 nr 2 s. 188-230.

31. S t ask i e w i c z E. - OkreSlenie momwosci wystwowania zl6z kredy piSZl!cej w rejonie Mielnika na tie budowy geologicznej regionu. Praca magisters-ka, Arch. Inst. Geol. Podst. Uniwersytetu Warszaws-kiego, 1971. .

32 W a I a s z c z y k I. - Geologia antykliny An-1l0pola. Praca magisterska, Arch. lost. Geol. Podst. Uniwersytetu Warszawskiego, 1984.

33. W

a I

a s z c z y k I. - Acta GeoI.·Pol., 1987 vo!. 37 nr 1-2 s. 61-74.

34. W a 1 ton W.R. - J. Paleont., 1955 vol. 29 nr 6 s. 952-1018.

35. Z

w

i e r z S. - Przekr6j geologiczny doliny Bugu

mi~ Mielnikiem a KorniCll. Arch. Patistw. Inst. Geol. Warszawa, 1954.

36. Z w i e r z S. - Syntetyczny opis geologiczny rejo-nu Mielnika nad Bugiem. Arch. Paristw. Inst. Geol. Warszawa, 1954.

SUMMARY

At Mielnik-on-Bug (eastern Poland) a 20-meters thick section of the Campanian and Maastrichtian chalk is exposed (fig. 1). The relative bathymetrical trends in this section

are

shown basing on the palaeoecological studies of the foraminiferal assemblages, including plank-ton/benthos (P/B) ratio analysis (fig. 2B, fig. 3) and the

changes in the foraminiferal spectra (fig. 2C, D). The analysis indicates the two shallowing episodes in the Campanian Sea (fig. 4). The first episode is recorded boy the omission surface with which the epidiagenetic flints are associated, the secend one by the hard ground at the Campanian/Maastrichtian boundary.

A brief sea-level lowering at Campanian/Maastrich-tian boundary is a common phenomena in the epeiric basin of northern Europe (8, 25). The chalk overlying the hard ground (the lower Lower Maastrichtian) was deposi-ted during the successive weak transgressive episode.

Tr01ls1ated by the author

PE3lOME

B Mem.HHJ.(e Ba Eyre (BOCTO'IBaJI nOJIbma)

OTXIUaI-BaeTC1I pa3pe3 OTJIO)l(emm rrpe,nCTaBJIeHHbIX B cpamm

IIBC'lerO MeJIa, ,ZVIHHoii ox. 20 M (PHC 1). Ha OCHOBaHIIH H3MeBemm BeJIH1IlIHLI xo9cJ:lcpllIl;HeBTa WIa.HICToH/6eHToc (PHC. 2E, pHC. 3), a T8X)I(e ,nOJIH OT,neJIbBHX rny6H8HLIX rpymr DJIamTOHIILIX H 6eHTOHHbIX cllopMHHllcpep B Pa3-pe3e (PHC. 2C, D), 6hIJI npOBe,neB aHaJIH3 OmOCHTeJIbHbIX 6aTHMeTpH'lecmx H3MeHemm. H3 lToro aHaJIH3a BH,lI;HO, 'lTO .ZJ;Ba.JX.nLI IIpOH30mJIH ~eCTBemn.Je xOJIe6aHHJ1, B~e x 06MeJIeHHlO 6accemm (PHC. 4). nepBoe XOJIe-6aHHe rrpHBeJlO x o6pa3oBaHHlO OMHCCHOHHOH nosepx-HOCTH, c xOTopoii CBJI3aHhI 3IIJI,I:tHareHeTH'Iecme

KpeM-BB. BTopoe, 60JIee '1eTXO 0603Ha'leHHOe 06MeJIeHHe Ba

rp~e 1I:aMlJaH/MaaCtpBXT npHBeno 11: pa3BBTHIO

TBep-,nom .ZJ;Ha.

~BJIeHHe xpaTXOBpeMeHHOrO nOCHH)l(eBHJI YPOBHJI MOPJl Ha rpamm;e UMIlaHa C MaaCTpBXTOM H36mo,naeT-C1I BCIO.ZJ;y B 3neHpH'lecKOM 6acceiiHe cesepHoit EBpoIlbl

(8,25). Oca.nm JIe)l(aIUHe Ha.ZJ; TBep.D;hIM ,D;HOM (caMLtii

IlII1KIIItit MaaCTpBXT) HaXOIIJIJIJIIICb BO BpeMHJI

O'lepe,n-HOH CJIa60H TpaHcrpeccHHBHOit ny.m.can;HH.

DARIUSZ KRZYSZKOWSKI Instytut Geograficzny Uniwersytetu Wroclawskiego

NAJSTARSZE PLEJSTOCENSKIE OSADY ORGANICZNE

W OnKRYWCE BELCHATOW (FORMACJA

IJ~KINSKO);

nONIESIENIA

WS~NE

W odkrywce Belchatow znaleziono pod osadami zlodowacen poludniowopolskich a nad osadami trzecio-~owymi seri~ osad6w, kt6ra zawierala torfy, mulki organiczne, mulki. ily i piaski. Seria ta zostala opisana jako najni:isza formacja czwarto~owa w odkrywce Belchatow - formacja

z

4kinska (4kiIisko) (8, 9, 14) (ryc. 1). Pozycja geologiczna formacji z 4kiIiska sugeruje przynalemosc osadow do pi~tra kromerskiego. Jak

do-. tychczas nie zakonczono ozna.czen palinologicznych, kt6-re moglyby potwierdzic t~ hipot~·.

Osady pi~tra kromerskiego s~ w Polsce bardzo slabo udokumentowane. Nie znaleziono jak dotyczczas stano-wisk interglacjalnych tego wieku udokumentowanych. paleobotanicznie (16, 23). Osady rzeczne, ktorym jest przypisywany wiek kromerski, Sll opisywane

z

utworow wiertniczych, glownie w poludniowej ~Sci NiZu Pol-skiego. SI! to naj~Sciej mi!tZsze serie piaszczysto-Zwiro-we, wypelniaj~ce gl~bokie rozci~ erozyjne w podloZu trzecio~owym lub mezozoicznym (2, 5, 17, 20, 21, 24-27). C~ tak opisanych ,,kromerskich doIin kopal-nych" moma jednak uznac za pogrzebane rynny subgla-cjalne (3, 22), inne natomiast moma wiltzac z rozwojem rowow tektonicznych w czWarto~dzie (1). Piaszczys-to-Zwirowa seria kromerska (seria grzymaliIiska)

wypet-niajllCa row tektoniczny byla opisywana taki:e Z obszaru

rowu Kleszczowa (2). Jest ona ~owo dost~pna do .

bezposredniej obserwacji w odkrywce Belchatow. Now-sze badania (8, 13) sugerujl! jednak raczej genezy glaci-fluwia1n~ dla osadow

serii

grzyma1iIiskiej,

co

zostalo wykazane na podstawie analizy wyksztalcenia litofacjal-nego osadow, cech mineralogicznych, cech obtoczenia

• Pr6bki do badan palinologicznych przekazano pani mgr A. Szuchnik, Inst. Geol. Podst Uniw. Warszawski, dziltki uprzejmemu posrednictwu prof. dr hab. L. Lindnera i doe. dr M. Ziembiriskiej-Tworzydlo.

UKD 551.793:552.57(438.122) kwarcu oraz na podstawie nowych oznaczeIi palinologi-cznych. przez analogi~ do obszaru rowu Kleszczowa moZna stwierdzic, :le tzw. serie zasypania (1) znane z innych rowow tektonicznych mo~ bye raczej seriami zasypania glaCifluwialnego nii interglacjalnego i nie moi-na ich wiltzac z okresem kromerskim.

Stan rozpoznania pi~tra kromerskiego w Polsce jest daleko niedostateczny w porownaniu do profili stratoty-powych, Klasyczna seria kromerska (Cromer Forest Bed) zawiera osady dw6ch okresow cieplych (Cromerian, Pastonian) i osady rozdzielaj~go je okresu chlodnego (Beestonian) (19, 28). W Holandii, w pi~trze kromerskim (Cromerian) oraz w nowo wydzielonym pi~trze BaveIian (starszy od pi~tra Cromerian

a:

mlodszy od zlodowacenia Menap, dawniej obydwa tworzyly tzw. Cromer Complex) wydzielono l~cznie szesc okresow interglacjalnych udo-kumentowanych paleobotanicznie, oraz pi~ okresow chlodnych (glacialow ?) (29, 31). Taki:e w Niemczech pi~tro kromerskie jest lepiej udokumentowane (4, 6, 18). Wydziela si~ tu naj~sciej od dwoch do trzech okresow interglacjalnycb i odpowiednillliczb<; okresow chlodnych.

•

W 1985 r. w poludniowozachodniej c~sci odkrywki Belchatow zaobserwowano bezposrednio nad plioceIis-kimi ilami zielonymi seri~ osadow organicznych tj., torfy, muty telmatycme (torfy ilaste), mulki oraz szare piaski. Osady te byty ~owo zaburzone. Ponad nimi wy-st~powaty osady rzeczne z formacji CzyZow (8, 14). Stwierdzona pozycja osadow· organicznych sugerowala ich przynaleinosc do formacji Czyi:6w. Jednaki:e w trak-cie dalszych prac dokumentujllcych budow~ geologiczIUl czwartor~u odkrywki Belchatow stwierdzono, :le w ko-lejnych odsloni~ciach (1986 r.)pod formacj~ CzyMw,