Anna Rogut
ĝCIEĩKI ROZWOJU FIRM TECHNOLOGICZNYCH
1. WPROWADZENIEInnowacyjno
Ğü polskiej gospodarki byáa i jest obszarem szczególnej troski,
i to mimo dotychczasowych inicjatyw kierowanych na podniesienie jej poziomu
(Rogut 2008). Co prawda, Polska w ostatnich kilku latach przesun
Ċáa siĊ
w rankingu innowacyjno
Ğci z pozycji krajów doganiających na pozycjĊ
umiar-kowanych innowatorów (Ramka 1), nadal jednak charakteryzuje si
Ċ zbyt niską
warto
Ğcią syntetycznego wskaĨnika innowacji, plasującą nas dopiero na 27 – na
33 mo
Īliwe
1– pozycji (PRO INNO Europe 2010).
Ramka 1. Europejski ranking innowacyjnoĞci: Pozycja Polski
Konstrukcja syntetycznego wskaĨnika innowacji (SII) obejmuje siedem determinant: zasoby ludzkie, finanse i wsparcie, aktywnoĞü inwestycyjną firm, sieci wspóápracy i przedsiĊbior-czoĞü, wybrane rezultaty procesu innowacji, innowatorów i ekonomiczne efekty innowacji, pogrupowanych w trzy obszary: stymulatory, aktywnoĞü firm i rezultaty. WartoĞü syntetyczne-go wskaĨnika innowacji jest podstawą wyodrĊbnienia czterech grup krajów:
x liderów innowacji, osiągających SII na poziomie znacznie przewyĪszającym Ğrednią dla Unii Europejskiej 27 krajów (UE27) i wartoĞci osiągane przez wiele innych krajów,
x zwolenników innowacji, mających SII na poziomie zbliĪonym do Ğredniej UE27, x umiarkowanych innowatorów, plasujących siĊ z wartoĞcią SII poniĪej Ğredniej UE27 i x krajów doganiających, u których SII osiąga wartoĞci znacznie poniĪej Ğredniej UE27, choü wykazuje relatywnie wysoką dynamikĊ wzrostu.
ħródáo: PRO INNO Europe (2010), European Innovation Scoreboard (EIS) 2009, Bel-gium: European Union, s. 12.
Dr hab., Katedra PrzedsiĊbiorczoĞci i Polityki Przemysáowej i Centrum DoskonaáoĞci
w Zakresie Gospodarki Opartej na Wiedzy KNOWBASE, Wydziaá Zarządzania Uniwersytetu àódzkiego.
1 Badania objĊáy 27 czáonków Unii Europejskiej oraz ChorwacjĊ, SerbiĊ, TurcjĊ, IslandiĊ,
Z drugiej strony wiadomo,
Īe poziom innowacyjnoĞci gospodarki jest
pochodn
ą wielu czynników, w tym zwáaszcza reĪimu technologicznego
2i gotowo
Ğci technologicznej
3. Ten pierwszy odzwierciedla dojrza
áoĞü
dominuj
ących technologii, okreĞlając tym samym rodzaj i intensywnoĞü
okazji innowacyjnych (radykalne innowacje vs udoskonalenia vs imitacje).
Ten drugi za
Ğ charakteryzuje sprawnoĞü, z jaką gospodarka wykorzystuje
dost
Ċpne technologie w celu podnoszenia produktywnoĞci swoich
przemy-s
áów. Dlatego dla podnoszenia poziomu innowacyjnoĞci polskiej gospodarki
tak istotne znaczenie ma rozwój technologiczny oraz szybka efektywna
komercjalizacja jego wyników, i tym samym rozwój tzw.
techno-przedsi
ĊbiorczoĞci i firm opartych na technologii, w skrócie zwanych
firmami technologicznymi.
St
ąd celem autorki artykuáu jest omówienie wybranych uwarunkowaĔ
roz-woju firm technologicznych, zw
áaszcza tych, które decydują o przyszáym
sukcesie takiej firmy na rynku. W
ątkiem towarzyszącym jest pieniądz, czyli
Ĩródáa finansowania technoprzedsiĊbiorczoĞci, i rola, jaką w rozwoju firm
technologicznych mog
ą, i mają do odegrania „anioáy biznesu”.
2
F. Castellacci, Technological Paradigms, Regimes and Trajectories: Manufacturing and
Service Industries in a New Taxonomy of Sectoral Patterns of Innovation, „Research Policy”
2008, vol. 37; O. Kuusi, Expertise in the Future Use of Generic Technologies. Epistemic and
Methodological Considerations Concerning Delphi Studies, Government Institute for Economic
Research, Helsinki 1999; Ch. Palmberg, Sectoral patterns of inovation and cometence requirement
– a closer look at lowtech industries, Hakapaino Oy, Helsinki 2001. 3
K. Schwab (ed.), The Global Competitiveness Report 2009–2010, World Economic Forum, Geneva 2009. kraje doganiające umiarkowani innowatorzy zwolennicy innowacji liderzy innowacji
2. JAK ANALIZOWAû ĝCIEĩKI ROZWOJU FIRM TECHNOLOGICZNYCH?
Wspó
áczesne spojrzenie na proces innowacji daleko odbiegáo od
pierwo-wzoru opartego na modelach liniowych, i spopularyzowa
áo idee sieciowe
4.
„OdcisnĊáo to swoje piĊtno” na dzisiejszym podejĞciu do analizy ĞcieĪek
rozwoju firm technologicznych (tabela 1), odchodz
ącym od prostej sekwencji
dzia
áaĔ: badanie, nowy rezultat/pomysá, nowa firma, szybka ĞcieĪka wzrostu
5.
Tabela 1. Teoretyczne podejĞcia do analizy procesu powstawania i rozwoju firm technologicznych
Powstawania i rozwoju firm technologicznych jako Model
cyklu Īycia teleologiczny Proces
Proces dialektyczny
Proces ewolucyjny
Jednostka analizy Projekt/spin off Wynalazca/ przedsiĊbiorca
Alternatywa: wáasny biznes vs dziaáalnoĞü nie-samodzielna
Otoczenie przemysáowe
Przydatne teorie Modele sekwen-cyjne/fazowe Teorie sieci, teorie zasobowe Konfliktowe role i kultury Dynamiczne ko-rzyĞci aglomera-cji
Gáówne obszary zainteresowaĔ
Rozwój techno-logii i rynku
Strategie spin off, uczenie siĊ, mo-tywacja Organizacje: struktury, poli-tyki, instytucje RóĪnice miĊdzy-sektorowe PrzydatnoĞü dla wyjaĞnienia
ħródeá okazji i pomysáów biznesowych X Cech konstytu-ujących przedsiĊ-biorcĊ X Znaczenia wa-runków pocz ąt-kowych X Znaczenia szer-szego otoczenia X
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: E. Rasmussen, Spin-off venture creation in a
uni-versity context – An entrepreneurial process view [2006], www.ncsb2006.se/pdf/SpinOff Venture
Creation.pdf, s. 11 (odczyt 22.06.2010).
4
R. Rothwell, Industrial Innovation: Success, Strategy, Trends, [w:] M. Dodgson, R. Roth-well, The Handbook on Industrial Innovation, Edward Elgar Publishing Limited, London 1994.
5
E. Autio, New, Technology-Based Firms in Innovation Networks Symplectic and
Genera-tive Impacts, „Research Policy” 1997, vol. 26; H. Etzkovitz, The Co-Evolution of the University Technology Transfer Office and the Linear Model of Innovation [2005], www.druid.dk/uploads/
tx_picturedb/ds2005-1455.pdf (odczyt 22.06.2010); B. E. Roberts, Entrepreneurs in High
Wiedza naukowa
Technologie
podstawowe inĪynieryjne Firmy Indywidualizacja aplikacji Firmy oparte na wiedzy naukowej
Proces transformacj
Rysunek 1. Obszary specjalizacji firm technologicznych
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: A. Chamanski, S.J. Waagø The organizational
suc-cess of new, technology-based firms, (maszynopis niedatowany), www.nec.ntnu.no/dokumenter/
hightech.pdf, s.1 (odczyt 1.08.2010).
Powszechne sta
áo siĊ takĪe nowe rozumienie firmy jako zbioru aktywów
obejmuj
ących zasoby i umiejĊtnoĞci, powiązanych z funkcjonalnymi i
horyzontal-nymi obszarami wewn
Ċtrznego áaĔcucha wartoĞci
6. W
Ğwietle empirii znaczenia
nabra
áy takĪe specyficzne cele i strategie firm technologicznych. JeĞli chodzi
o cele, to okaza
áo siĊ, Īe wiĊkszoĞü firm technologicznych nie jest zorientowana
na tradycyjny wzrost, oznaczaj
ący tworzenie nowych miejsc pracy i zwiĊkszanie
zatrudnienia
7. D
ąĪą za to do rentownoĞci, osiąganej dziĊki przewagom
konkuren-cyjnym budowanym na poszukiwaniu i eksploatowaniu elastycznej specjalizacji
8.
Dlatego ich g
áówne strategie koncentrują siĊ na poszukiwaniu nisz
9, w tym
przypadku nisz technologicznych, b
Ċdących domeną ich dziaáania. W ramach
takich nisz firmy specjalizuj
ą siĊ albo w przeksztaácaniu wiedzy naukowej w
tech-6
J. F. Christensen, Asset Profiles for Technological Innovation, „Research Policy”1995 vol. 24; J. G Del Canto., I.S.Gonzáles, A Resource-Based Analysis of the Factors Determining A Firm’s
R&D Activities, „Research Policy” 1999, vol. 28; P. Garrouste, S. Saussier, Looking for a Theory of the Firm: Future Challenges, „Journal of Economic Behavior & Organization” 2005, vol. 58.
7
D. J. Storey, Understanding the Small Business Sector, Routledge, London 1994; S.O. Nås et al., High-Tech Spin-Offs in the Nordic Countries Main Report [2003], www.step.no/ reports/Y2003/2303.pdf (odczyt 22.06.2010).
8
A. Amin (ed.), Post-Fordism. A reader, Blackwell Publishers, Oxford Malden1994; E. Au-tio, New, Technology-Based Firms…; J. Carnabuci, J. Bruggeman, Knowledge Specialization,
Knowledge Brokerage and the Uneven Growth of Technology Domains, „Social Forces” 2009, vol.
88, no. 2; Hirst P., Zeitlin J., Flexible Specialization Versus Post-Fordism: Theory, Evidence And
Policy Implications, [w:] H. Beynon, T. Nichols (ed.), The Fordism of Ford and Modern Management. Fordism and Post-Fordism, Elgar, Cheltenham 2006.
9
nologie podstawowe i/lub bezpo
Ğrednio w technologie aplikacyjne, albo teĪ w
do-stosowywaniu technologii podstawowych do specyficznych, indywidualnych
potrzeb i zada
Ĕ (rys. 1). Ten pierwszy obszar jest domeną firm opartych na wiedzy
naukowej, drugi za
Ğ domeną firm inĪynieryjnych
10.
Zakres dzia
áania, i tym samym model rozwoju, firm opartych na wiedzy
naukowej zale
Īy od poziomu gotowoĞci technologicznej poszczególnych
konkretnego obszaru wiedzy naukowej oraz poziomu trudno
Ğci samych badaĔ
i rozwoju.
Poziom gotowoĞci technologicznej (TRL
11) pokazuje gotowoĞü
poszczegól-nych kierunków bada
Ĕ i aplikacji do komercyjnego wykorzystania (tab. 2).
Tabela 2. Poziom gotowoĞci technologicznejSkala Definicja TRL Opis
1 2 3 4
1 Odkrycie i opis pod-stawowych praw/zasad
NajniĪszy poziom gotowoĞci technologicznej. Re-zultaty badaĔ naukowych dopiero zaczynają byü przekáadane na badania stosowane i prace rozwojowe, np.:
x okreĞlenie podstawowych praw fizycznych, chemi-cznych, matematycznych itd. uzasadniających/ wspomagających rozwijaną ideĊ
x studia literaturowe dokumentujące podstawowe prawa nowych kierunków badaĔ/technologii x zdefiniowanie moĪliwych algorytmów dziaáania x rozwój metodyki badaĔ
Badania (podstawowe i stosowane) 2 Koncepcja technologii i/lub zastosowania
Początek procesu inwencji. Odkrycie podstawowych praw/zasad prowadzi do pierwszych pomysáów przy-száych zastosowaĔ. Pomysáy te mają charakter speku-latywny i – na tym etapie – nie znajdują potwierdzenia w szczegóáowych analizach, np.:
x identyfikacja potencjalnego systemu lub jego (naj- waĪniejszych) komponentów
x studia literaturowe potwierdzające wykonalnoĞü rozwiązania
x pierwsze pomysáy rozwiązaĔ projektowych x pierwsze interfejsy uĪytkownika
x wstĊpna charakterystyka technologii wraz z zaáoĪe-niami co do dziaáania itd.
10
A. Chamanski, S. J. Waagø, The Organizational Success of New, Technology-Based Firms (maszynopis niedatowany), www.nec.ntnu.no/dokumenter/hightech.pdf (odczyt 1.08.2010). N. Moray, B. Clarysse, Institutional Change and Resource Endowments to Science-Based
Entrepre-neurial Firms, „Research Policy” 2005, vol. 34; O. Pfirrmann, Neither Soft Nor Hard — Pattern of Development of New Technology Based Firms in Biotechnology, „Technovation” 1999, vol. 19.
11
Tabela 2 (cd.) 1 2 3 4 W cz es n a k o m er cj al iz ac ja ( m o d e-le /t es ty )
3 Faza analityczna i eks-perymentalna i/lub weryfikacyjna
Początek badaĔ wdroĪeniowych i prac rozwojowych. Wykorzystanie prac analitycznych i laboratoryjnych do potwierdzenia zaáoĪeĔ analitycznych (zdefiniowa-nych we wczeĞniejszych fazach) co do poszczegól-nych komponentów technologii, np.:
x eksperymenty, modelowanie, symulacje potwier-dzające potencjaá technologii, jej wykonalnoĞci, efektywnoĞü itd.
x studia literaturowe potwierdzające moĪliwoĞü przy- gotowania zintegrowanych rozwiązaĔ
x zdefiniowanie metodyki pomiaru efektywnoĞci roz- wiązania itd.
4 Faza prób laboratoryj-nych czĊĞci i/lub modeli eksperymental-nych
Integracja podstawowych komponentów technologicz-nych w celu ustalenia moĪliwoĞci i zasad dziaáania (pierwsze modele), np.:
x potwierdzenie w próbach laboratoryjnych funkcjo-nalnoĞci rozwiązania na poziomie systemu i/lub poszczególnych komponentów
x udokumentowanie kompatybilnoĞci rozwiązaĔ x udokumentowanie funkcjonalnoĞci rozwiązania
wĞrodowisku laboratoryjnym itd. 5 Faza testowania czĊĞci
i/lub modeli ekspery-mentalnych w symu-lowanym Ğrodowisku pracy
Poáączenie komponentów technologicznych i wspo-magających (wstĊpny projekt technologiczny) i pierwsze próby w warunkach symulacyjnych, np.: x diagnoza, analiza i dokumentacja ewentualnych
powiązaĔ z innymi technologiami
x specyfikacja i dokumentacja wewnątrz- i miĊdzy-systemowych procedur komunikacji
x weryfikacja rozwiązania w warunkach symulacyj-nych itd.
6 Faza sprawdzania modelu systemu/pod-systemu lub projektu technologicznego w do-celowym Ğrodowisku pracy
Rozwiązanie systemowe/ projekt technologiczny, sprawdzany w rzeczywistych warunkach, np.: x przygotowanie roboczego projektu technicznego
i weryfikacja jego uĪytecznoĞci w realnych warunkach x weryfikacja technicznej wykonalnoĞci rozwiązania
itd. 7 Faza demonstracji
prototypu w docelo-wym Ğrodowisku pracy
Przygotowanie i testowanie prototypu w faktycznych warunkach pracy (samolocie, samochodzie, maszynie wiertniczej itd.) P eá n a k o m er cj al iz ac ja ( p ro to ty p y /t es ty /d em o n st ra cj e)
8 Faza wdroĪenia do-celowego systemu/pro-duktu w docelowym Ğrodowisku
ZakoĔczenie prac rozwojowych, opracowanie doku-mentacji konstrukcyjnej, badania i odbiór prototypu i przygotowanie do komercyjnego wdroĪenia
Tabela 2 (cd.)
1 2 3 4
9 Faza weryfikacji przez konkretne zastosowa-nia
Pierwsze wdroĪenia (technologiczna renta nowoĞci)
D y fu zj a 10 Zaakceptowanie technologii przez rynek
Upowszechnienie technologii (korzyĞci skali) i poja-wienie siĊ coraz to nowych obszarów zastosowaĔ ħródáo opracowanie wáasne na podstawie: Armbruster H.et al., Manufacturing Visions –
Integrating Diverse Perspectives into Pan-European Foresight, ManVis Report 2005, no. 3.
Delphi Interpretation Report, forera.jrc.ec.europa.eu/documents/Final_Report_final.pdf (odczyt 12.10.2007); Homeland Security Institute, Department of Homeland Security Science and Technoogy Readiness Level Calculator. Final report and user’s manual [2009], www.homelandsecurity. org/hsireports/DHS_ST_RL_Calculator_report20091020.pdf (odczyt 21.11.2009); J.C. Mankins,
Research and Development Degree of Difficulty (R&D3). A white paper [1998],
www.hq.nasa.gov/office/codeq/trl/r&d3.pdf (odczyt 2.10.2009); J. Wonglimpiyarat, N. Yuberk, In
support of innovation management and Roger’s Innovation Diffusion theory, „Government
Information Quarterly” 2005, vol. 22, s. 411–422.
Natomiast poziom trudno
Ğci badaĔ i rozwoju (R&D
312) pokazuje stopie
Ĕ
trudno
Ğci prac badawczo-rozwojowych niezbĊdnych do doprowadzenia
po-szczególnych kierunków bada
Ĕ i aplikacji do peánej dojrzaáoĞci (tab. 3).
Tabela 3. Poziom trudnoĞci badaĔ i rozwoju
Skala Opis
1 2
1 Bardzo niski (oczekiwany) poziom trudnoĞci w osiągniĊciu zaáoĪonych celów odnoĞnie koncepcji systemu, jego zasad dziaáania, niezawodnoĞci i kosztów. Potrzeba jednostkowych badaĔ gwarantujących wysokie prawdopodobieĔstwo sukcesu w obszarach póĨniejszych zastosowaĔ.
PrawdopodobieĔstwo sukcesu na poziomie 99%.
2 Umiarkowany (oczekiwany) poziom trudnoĞci w osiągniĊciu zaáoĪonych celów ograniczony, prawdopodobnie, do pojedynczych prób. Niewykluczona potrzeba podjĊcia pewnych prób znalezienia alternatywnego rozwiązania dla zagwarantowania wysokiego prawdopodobieĔstwa sukcesu w obszarach póĨniejszych zastosowaĔ. PrawdopodobieĔstwo sukcesu na poziomie 90%.
3 Oczekiwany wysoki poziom trudnoĞci w osiągniĊciu zaáoĪonych celów, wymagający podjĊcia wczesnych prac nad opracowaniem i sprawdzeniem co najmniej dwóch rozwiązaĔ technologicznych w celu opracowania alternatyw póĨniejszych rozwiązaĔ systemowych gwarantujących wysokie prawdopodobieĔstwo sukcesu w obszarach póĨniejszych zastosowaĔ.
PrawdopodobieĔstwo sukcesu na poziomie 80%.
12 Skrót pochodzący od angielskojĊzycznego oryginaáu Research and Development Degree
Tabela 3 (cd.)
1 2
4 Oczekiwany bardzo wysoki poziom trudnoĞci w osiągniĊciu zaáoĪonych celów, wymagający podjĊcia wczesnych prac nad opracowaniem i sprawdzeniem wielu róĪnych rozwiązaĔ technologicznych w celu opracowania alternatyw póĨniejszych rozwiązaĔ systemowych gwarantujących wysokie prawdopodobieĔstwo sukcesu w obszarach póĨniejszych zastosowaĔ.
PrawdopodobieĔstwo sukcesu na poziomie 50%.
5 Niezwykle wysoki oczekiwany poziom trudnoĞci, związany z koniecznoĞcią podjĊcia pewnych badaĔ podstawowych w celu zdefiniowania moĪliwych rozwiązaĔ systemowych. PrawdopodobieĔstwo sukcesu na poziomie 20%.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: J.C. Mankins, Research and Development
De-gree of Difficulty (R&D3). A white paper [1998], www.hq.nasa.gov/office/codeq/trl/r&d3.pdf
(odczyt 2.10.2009).
Zakres dzia
áania model rozwoju firm inĪynieryjnych zaleĪy natomiast od
poziom innowacyjno
Ğci konkretnych technologii, okreĞlonym na podstawie
analizy intensywno
Ğci wystĊpowania czterech rodzajów deficytu wiedzy:
niepewno
Ğci technologicznej, doĞwiadczenia technicznego, doĞwiadczenia
biznesowego i kosztów wdro
Īenia technologii (tab. 4).
Tabela 4. Determinanty poziomu innowacyjnoĞci Kategoria
deficytu wiedzy Opis Skala ocen
1 2 3
NiepewnoĞü technologiczna
StopieĔ, w jakim rozwój produktów/procesów produkcji wymaga tworzenia nowej wiedzy stanowiącej powaĪne wyzwaniea. Im wiĊksza potrzeba tworzenia nowej wiedzy tym wyĪszy poziom radykalnoĞci innowacji. Miarą potrzeby tworzenia nowej wiedzy moĪe byü wielkoĞü nakáadów na wáasną dziaáalnoĞü badawczo-rozwojową firm związaną z rozwojem innowacji.
skala od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo niski poziom niepewnoĞci, a 5 bardzo wysoki
DoĞwiadczenie techniczne
StopieĔ, w jakim rozwój produktów/procesów produkcji wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią posiadania kwalifikacji/kompetencji (takĪe do obsáugi nowych maszyn/urządzeĔ), których w firmie brakujeb. Im wiĊksza potrzeba pozyskania nowej wiedzy (ksztaáce-nie, doksztaácanie, przekwalifikowanie i zakup nowych maszyn i urządzeĔ) tym wyĪszy poziom radykalnoĞci innowacji. Miarą potrzeby pozyskania nowej wiedzy mogą byü np. koszty pozyska-nia/zatrudnienia nowych pracowników o profilu kwalifikacji niezbĊdnym do rozwoju innowacji, koszty szkolenia pracowników związane z rozwojem innowacji, koszty wdroĪenia nowych technologii, nieuĪywanych dotychczas przez firmĊ itd.
skala od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo maáy brak doĞwiadczenia, a 5 bardzo duĪy
Tabela 4 (cd.)
1 2 3
DoĞwiadczenie biznesowe
StopieĔ, w jakim rozwój produktów/procesów produkcji wymaga tworzenia nowej wiedzy potrzebnej do rozwoju i wdroĪenia nowych praktyk biznesowych (rozwoju innowacji organizacyjnej). Im wiĊksza potrzeba tworzenia takiej wiedzy tym wyĪszy poziom radykalnoĞci innowacji. Miarą potrzeby tworzenia nowej wiedzy mogą byü np. koszty zmiany/zde-finiowania caákowicie nowych strategii marketingo-wych, koszty zmiany dostawców itd.
skala od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo ma- áy brak doĞwiadczenia, a 5 bardzo duĪy
Koszty wdroĪenia technologii
StopieĔ, w jakim rozwój produktów/procesów produkcji wymaga inwestycji w zakup nowych maszyn/urządzeĔc. Im wyĪsze koszty pozyskania wiedzy ucieleĞnionej w nowych maszynach/ urządzeniach tym wyĪszy poziom radykalnoĞci innowacji.
skala od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo nis-kie koszty, a 5 bardzo wysokie
a
KoniecznoĞü uruchomienia procesu ‘uczenia siĊ przez badanie’; b KoniecznoĞü uruchomie-nia procesów ‘uczenie przez ksztaácenie, doksztaácanie, przekwalifikowanie’; c KoniecznoĞü uruchomienia procesów ‘uczenia siĊ przez uĪywanie’.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: N. Amara, R. Landry, N. Becheikh, M. Ouimet,
Radical innovations in traditional manufacturing industries [2004],
www2.druid.dk/conferences/viewpaper.php?id=2359&cf=16 (odczyt 23.11.2009).
W efekcie, oczywiste staje si
Ċ odejĞcie od jednego, mającego swoje
korze-nie w teoriach cyklu
Īycia firmy
13, modelu, i dopuszczenie ró
ĪnorodnoĞci
ĞcieĪek rozwoju firm technologicznych:
x wyznaczonych g
áównie przez warunki początkowe, charakter póĨniejszej
aktywno
Ğci, wáaĞciwy ich domenie reĪim technologiczny i szersze, tworzące
ramy dzia
áania firmy, otoczenie
14) oraz
x podporz
ądkowanych rozwojowi aktywów technologicznych i utrzymaniu
technologicznego przywództwa
15.
13
N. C. Churchill, V. L. Lewis, The Five Stages of Small Business Growth, „Harvard Busi-ness Review” 1983, May-June.
14
M.-S. Cha, Z.-T. Bae, The Entrepreneurial Journey: From Entrepreneurial Intent to
Opportu-nity Realization, „Journal of High Technology Management Research” 2010, vol. 21; R. Garud,
P. Karnøe, Bricolage versus Breakthrough: Distributed and Embedded Agency in Technology
Entrepreneurship, „Research Policy” 2003, vol. 32; H. Löfsten, P. Lindelöf, Environmental Hostility, Strategic Orientation and the Importance of Management Accounting—An Empirical Analysis of New Technology-Based Firms, „Technovation” 2005, vol. 25; R. P. Rumelt, Towards a strategic theory of the firm, [w:] N. J. Foss (ed.), Resources, firms and strategies, Oxford University Press, Oxford–New
York 1997; H. Wang, W.-R. Chen, Is Firm-Specific Innovation Associated With Greater Value
Appropriation? The Roles of Environmental Dynamism and Technological Diversity, „Research Policy”
2010, vol. 39; B. Wernerfelt, A Resource-Based View Of The Firm, [w:] N. J. Foss (red.), Resources,
Firms And Strategies, Oxford University Press, Oxford–New York 1997. 15
3. JAK SKOMERCJALIZOWAû SWÓJ POMYSà? STRATEGIE START UP
Bez wzgl
Ċdu na to, czy mówimy o techno-przedsiĊbiorczoĞci, czy o firmach
technologicznych, istot
ą tych fenomenów jest komercjalizacja wiedzy naukowej
i technologicznej
16. Dlatego wybór
ĞcieĪki komercjalizacji jest jedną z
pierw-szych decyzji, jak
ą potencjalny techno-przedsiĊbiorca ma do podjĊcia. Jednak
z uwagi na ograniczone (najcz
ĊĞciej) zasoby ludzkie i kapitaáowe
17ma on
stosunkowo w
ąski margines swobody, wyznaczony obszarem miĊdzy
rywaliza-cj
ą i wspóápracą
18.
Strategia rywalizacji sk
áania technoprzedsiĊbiorcĊ do zaáoĪenia wáasnej
fir-my i forsowania samodzielnego wprowadzenia nowego produktu na rynek.
W tej sytuacji musi mie
ü jednak braü pod uwagĊ takĪe inne, niĪ atrakcyjnoĞü
nowej technologii, wyznaczniki przysz
áej rentownoĞci firmy, w tym zwáaszcza:
x zakres komplementarnych aktywów (
áaĔcuch dostaw, kanaáy dystrybucji,
relacje z odbiorcami, serwis itd.) i umiej
ĊtnoĞci (nie tylko technologicznych),
jakimi dysponuje (b
Ċdzie dysponowaü),
x determinacj
Ċ i agresywnoĞü reakcji (takĪe cenowej) ze strony juĪ
istnieją-cych firm, w
áączając naĞladownictwo i imitacjĊ funkcjonalnoĞci nowego
produktu/technologii.
Strategia wspó
ápracy skáania technoprzedsiĊbiorcĊ do poszukiwania i
za-wierania porozumie
Ĕ z innymi, z reguáy juĪ istniejącymi, firmami, i
wykorzy-stywania ich jako kana
áów dostarczania nowego produktu/technologii na rynek.
W tym przypadku mo
Īe on zrezygnowaü z uruchamiania wáasnej firmy i czerpaü
dochody g
áównie z praw do wáasnoĞci intelektualnej (pomysáu), które mogą
przybiera
ü róĪną formĊ: sprzedaĪ wáasnoĞci, udzielenie licencji, akwizycja itd.
(Ramka 2).
Ramka 2. Przykáad udostĊpniania praw do wáasnoĞci intelektualnej
Transfer rezultatów regulowany jest (najczĊĞciej) umową o wykorzystanie wyników lub umową licencyjną. KaĪda z tych umów reguluje:
x okres, w trakcie którego uĪytkownik/nabywca licencji ma prawo korzystaü z wyników konkretnych prac badawczych/licencji za korzystanie ze Ğwiadectwa ochronnego i praw autorskich,
16
The Canadian Academy of Engineering, Wealth Through Technological Entrepreneurship, Ottawa 1998.
17
M. G. Colombo, L. Grilli, Founders’ Human Capital and The Growth of New
Technology-Based Firms: A Competence-Technology-Based View, „Research Policy” 2005, vol. 34; European
Commis-sion, Funding of New Technology-Based Firms by Commercial Banks in Europe, European Communities, Luxembourg 2000; Grinstein, A. Goldman, Characterizing the Technology Firm:
An Exploratory Study, „Research Policy” 2006 , vol. 35; V. Revest, S. Sapio, Financing Technol-ogy-Based Small Firms in Europe: A Review Of the Empirical Evidence, LEM Working Paper
Series 2008, no. 23.
18
J. S. Gansa, S. Stern, The Product Market and the Market for “Ideas”: Commercialization Strategies for Technology Entrepreneurs, „Research Policy” 2003, vol. 32.
x wysokoĞü opáat licencyjne/za przekazanie praw do korzystania z wyników prac badawczych, x zakres zobowiązaĔ wáaĞciciela praw co do udostĊpnienia drugiej stronie umowy wszelkich informacji i danych niezbĊdnych do prawidáowego wytwarzania wyrobu (dokumentacji technicznej, warunków technicznych, szablonów konfekcyjnych, wymagaĔ dla surowców, wzorów wyrobu itd.).
W przypadku umów o wykorzystanie wyników dodatkowe regulacje odnoszą siĊ do zakresu, w jakim wáaĞciciel praw moĪe udostĊpniaü te same wyniki prac badawczych innym podmiotom oraz samodzielnie z nich korzystaü. W przypadku umów licencyjnych takie regulacje odnoszą siĊ do warunków, na jakich licencjobiorca ma prawo do udzielania sublicencji.
ħródáo: A. Rogut, M. CieĞlak, Portret regionalnych instytucji transferu technologii, [w:] B. Piasecki, K. Kubiak (red.), Partnerstwo dla innowacji, Spoáeczna WyĪsza Szkoáa PrzedsiĊ-biorczoĞci i Zarządzania, àódĨ 2009.
Ka
Īda z tych strategii ma swoje plusy i minusy. Decydując siĊ na
rywaliza-cj
Ċ techno-przedsiĊbiorca moĪe wykorzystaü (potencjalny) brak – po stronie juĪ
istniej
ących firm – moĪliwoĞci i umiejĊtnoĞci dostosowania swoich organizacji
i strategii do nowych okazji technologicznych. Musi jednak zaoferowa
ü produkt
kompleksowy i liczy
ü siĊ z koniecznoĞcią:
x poniesienia znacznych nak
áadów finansowych, zwáaszcza na produkcjĊ
i marketing,
x rozwini
Ċcia systemu zarządzania ryzykiem i niepewnoĞcią,
x skoncentrowania w
ątáych, początkowo, zasobów organizacyjnych na
bu-dowie silnej obecno
Ğci firmy na rynku i
x przekonania, cz
Ċsto nawet przygotowania, odbiorców do przyjĊcia
swo-jego produktu.
Mo
Īe tego uniknąü decydując siĊ na wspóápracĊ. Tu jednak moĪe mieü
káo-poty z swobodnym poruszaniem si
Ċ po „rynku idei/pomysáów”, co narazi go na
koszty poszukiwania odpowiedniego nabywcy i ustalania warunków udost
Ċp-nienia swojej w
áasnoĞci intelektualnej.
Tak wi
Ċc, wybór strategii komercjalizacji moĪe byü trudny, zwáaszcza gdy
techno-przedsi
Ċbiorca nie ma peánego rozeznania co do
19:
x Podatno
Ğci swojego produktu/technologii na naĞladownictwo i zakresu
ochrony w
áasnoĞci intelektualnej (Ramka 3).
19
S. Casper, R. Whitley, Managing Competences in Entrepreneurial Technology Firms: A Comparative Institutional Analysis of Germany, Sweden and the UK, „Research Policy” 2004, vol. 33; P. Conceição, D. Hamill, P. Pinheiro, Innovative Science and Technology Commercialization Strategies at 3M: A Case Study, „Journal of Engineering and Technology Management” 2002, vol. 19; S. Kascha, M. Dowling, Commercialization Strategies of Young Biotechnology Firms: An Empirical Analysis of The U.S. Industry, „Research Policy” 2008, vol. 37; O. Pfirrmann, Neither Soft Nor Hard…; O. E. Williamson, Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
x Warunków dost
Ċpu (czyja wáasnoĞü i kto sprawuje kontrolĊ) do
unikato-wych aktywów komplementarnych, takich jak: zdolno
Ğci produkcyjne, kanaáy
dystrybucji, marka i reputacja itp.
x Kosztów transakcyjnych. W tym przypadku wybór strategii komercjalizacji
powinien d
ąĪyü do minimalizacji kosztów transakcyjnych, a wspóápraca moĪe byü
traktowana jako forma po
Ğrednia miĊdzy integracją a transakcją rynkową. Inne,
hybrydowe formy tworz
ą alianse finansowe (w tym z funduszami podwyĪszonego
ryzyka czy anio
áami biznesu) czy wspólne przedsiĊwziĊcia.
Ramka 3. Modele sektorowego systemu innowacji rzutujące na wybór strategii komercjalizacji x Model Mark Schumpeter I: kreatywna destrukcja (technologiczna áatwoĞü wejĞcia do sektora, mnogoĞü technologicznych okazji, niskie prawdopodobieĔstwo kopiowania innowacji i niski poziom akumulacji aktywów (zasobów, kompetencji) na szczeblu firmy, wiodąca rola nowo uruchamianych firm w indukowaniu zmiany technologicznej).
x Model Mark Schumpeter II: kreatywna akumulacja (bariery wejĞcia, wysokie prawdopodo-bieĔstwo kopiowania innowacji, wysoki poziom akumulacji zasobów i kompetencji na poziomie poszczególnych firm, rosnąca koncentracja, dominacja kilku duĪych, ustabilizowanych firm w indukowaniu zmian technologicznych).
ħródáo: F. Malerba, Sectoral Systems and Innovation and Technology Policy, „Revista Bra-sileria de Inovação” 2003, vol. 2.
Rysunek 2. Typologia nowo uruchamianych firm technologicznych
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: K. Hindle, J. Yencken, Public research
commer-cialisation, entrepreneurship and new technology based firms: an integrated model,
„Technova-tion” 2004, vol. 24, s. 799.
Pochodzenie Model biznesowy Zasoby
Firmy transferu technologii NiezaleĪne uruchomienia Akademicke spin-offs (bezpoĞrednie Akademicke spin-offs (poĞrednie Korporacyjne spin-offs Doradztwo, kontrakty Zasoby wáasne, klienci Rodzina, znajomi, klienci Orientacja na produkt/usáugĊ Aktywa technologiczne Firma-matka, anioáy biznesu, fundusze ryzyka
Wáasne, anioáy biznesu, fundusze ryzyka
Wybór strategii rywalizacji, i tym samym uruchomienie samodzielnej firmy,
pociąga za sobą koniecznoĞü podjĊcia kolejnej decyzji, tym razem w sprawie
obszaru specjalizacji (firma oparta na wiedzy naukowej vs firma in
Īynieryjna)
i typu nowo uruchamianej firmy. W tym przypadku wybór dokonywany jest
mi
Ċdzy róĪnymi formami spin-offs (uniwersyteckimi lub przemysáowymi),
firmami transferu technologii i niezale
Īnymi nowymi uruchomieniami
(Rysunek 2).
4. GDZIE SZUKAû PIENIĉDZY NA URUCHOMIENIE I ROZWÓJ FIRMY?
Dotychczasowa historia firm technologicznych wyznacza list
Ċ
najwaĪniej-szych czynników ich sukcesu. Nale
Īą do nich
20:
x sprawny, kompetentny, posiadaj
ący wizjĊ technoprzedsiĊbiorca bĊdący
jednocze
Ğnie faktycznym liderem caáego przedsiĊwziĊcia,
x do
Ğwiadczony i zgrany zespóá kierowniczy,
x odpowiednia infrastruktura finansowa gwarantuj
ąca dostĊp do kapitaáu
gwarantuj
ącego uruchomienie i rozwój firmy,
x coraz to nowe okazje pojawiaj
ące siĊ na duĪym i/lub rosnącym rynku,
x (ponadprzeci
Ċtnie) dobry, nowy produkt i/lub proces doceniony przez
konsumenta/u
Īytkownika, interesująca, nowa technologia wsparta
odpowiedni-mi zasobaodpowiedni-mi i uodpowiedni-miej
ĊtnoĞciami umoĪliwiającymi jej peáne wykorzystanie,
x „chytry” marketing i strategia dalszego rozwoju technologii.
Dotychczasowe do
Ğwiadczenie wskazuje jednak, Īe wiĊkszoĞü tych
warun-ków jest niezwykle trudna do spe
ánienia na wczesnym etapie rozwoju
techno-przedsi
ĊwziĊcia, zwáaszcza warunków związanych ze sprawnymi
mechanizma-mi finansowania i dokapitalizowania firmy technologicznej oraz z do
Ğwiadczo-nym i kompetentĞwiadczo-nym kierownictwem (Ramka 4).
Ramka 4. Dwa zagroĪenia dla sukcesu firm technologicznych
Badania wskazują na generalną awersjĊ ‘tradycyjnej’ infrastruktury finansowej (banki i fundu-sze kredytowe) do finansowania technoprzedsiĊwziĊü (F. Bertoni, M.G. Colombo, D. D’Adda, S.Murtinu, Venture Capital Financing and Innovation in European New Technology-Based Firms:
A Longitudinal Analysis on the Role of the Type of Investor [2009],
/iri.jrc.ec.europa.eu/concord-2010/papers/bertoni_colombo.pdf (odczyt 11.05.2010); B. Clarysse, J. J. Degroof, A. Heirman,
Growth Paths of Technology-Based Companies in Life Sciences and Information Technologies,
European Communities, Luxembourg 2003; European Commission, Funding of New
Technology-Based Firms by Commercial Banks in Europe, European Communities, Luxembourg 2000; J. S.
Gansa, S. Stern, The Product Market and the Market for “Ideas”: Commercialization Strategies
20
for Technology Entrepreneurs, „Research Policy” 2003, vol. 32; V. Revest, S. Sapio, Financing Technology-Based Small Firms in Europe: A Review Of the Empirical Evidence, LEM Working
Paper Series 2008, no. 23).
Z badaĔ wynika takĪe, Īe technoprzedsiĊbiorcy zwykle dysponują znakomitymi umiejĊtno-Ğciami technologicznymi lecz zbyt maáym zasobem umiejĊtnoĞci rynkowych, zarządczych i finansowych (R. C.Dorf, and T. H. Byers, Technology Ventures: from Idea to Enterprise, McGraw-Hill, New York 2005; S. Shane and S. Venkataraman, Guest Editors’ Introduction to the
Special Issue on Technology Entrepreneurship, „Research Policy” 2004, vol. 32; The Canadian
Academy of Engineering, Wealth Through Technological Entrepreneurship, Ottawa 1998. F. Thérin (ed.), Handbook of Research on Techno-Entrepreneurship, Elgar, Cheltenham 2007).
Dlatego kolejnym czynnikiem sukcesu jest wsparcie ze strony rz
ądu dla
sys-temu finansowania technoprzedsi
ĊwziĊü. A w tym zakresie Polska zainicjowaáa
szereg dzia
áaĔ (Ramka 5). Zostaáo to zauwaĪone przez szereg rankingów
mi
Ċdzynarodowych, jak np. Doing business 2010, gdzie Polska zajĊáa 15 (na 183
mo
Īliwe) pozycjĊ pod wzglĊdem moĪliwoĞü uzyskania kredytu (IFC 2009), czy
Global competitiveness report 2009–2010, gdzie Polska zaj
Ċáa 44 (na 133
mo
Īliwe) pozycjĊ pod wzglĊdem sprawnoĞci rynków finansowych
21.
Ramka 5. Najnowsze dziaáania rządu zwiĊkszające dostĊp MSP, w tym firm technologicznych do kapitaáu
W okresie 2007–2009 prowadzono sukcesywne dziaáania mające na celu zwiĊkszenie dostĊpu MSP do kapitaáu. CzĊĞü z nich zostaáa wskazana w rządowym programie Kierunki zwiĊkszania
innowacyjnoĞci gospodarki na lata 2007–2013. CzĊĞü byáa efektem sukcesywnie realizowanego
programu na rzecz uproszczenia prawa gospodarczego, w ramach którego dokonano identyfika-cji i wskazano sposoby redukidentyfika-cji istniejących barier regulacyjnych hamujących proces pozyski-wania kapitaáu przez przedsiĊbiorców w segmencie kapitaáu wysokiego ryzyka i leasingu. Efektem są ZaáoĪenia implementacji do krajowego porządku prawnego zapisów prawa
modelo-wego UNIDROIT (projekt prawa wzorcomodelo-wego dotyczącego leasingu, przygotowany przez
MiĊdzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego i KomisjĊ ekspertów rządowych UNIDROIT), wraz z ich specyfikacją i moĪliwoĞcią uzupeánienia bądĨ zmiany zapisów prawa krajowego oraz propozycje zmian sytuacji prawnej funduszy private equity. W caáym tym okresie realizowano dziaáania zwiĊkszające dostĊp MSP do kapitaáu, w tym zwáaszcza:
x PrzyjĊto program Kierunki rozwoju funduszy poĪyczkowych i porĊczeniowych dla maáych
i Ğrednich przedsiĊbiorstw w latach 2009–2013
(www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/D785AA27-7074-4793-83E2-1DFDC7187EEB/51612/Kierunkiporm.pdf). Celem Kierunków jest dalsza poprawa dostĊpu, zwáaszcza mikro- i maáych przedsiĊbiorstw do zewnĊtrznych Ĩródeá finanso-wania, m.in. poprzez: upowszechnienie porĊczeĔ Banku Gospodarstwa Krajowego jako elementu stabilizującego system porĊczeniowy w Polsce; wdroĪenie i upowszechnienie wspóáporĊczenia jako metody ograniczenia ryzyka w dziaáalnoĞci funduszy porĊczeniowych; opracowanie i wdroĪenie zasad wspierania funduszy poĪyczkowych i porĊczeniowych w ramach Ğrodków Regionalnych Programów Operacyjnych, co umoĪliwi marszaákom województw rozpoczĊcie dokapitalizowania istniejących funduszy, a w Ğlad za tym zwiĊkszenie akcji poĪyczkowej i porĊczeniowej dla przedsiĊbiorców; nowelizacjĊ ustaw regulujących zasady udzielania porĊczeĔ i gwarancji przez Skarb PaĔstwa oraz niektóre osoby prawne, umoĪliwiającą wdroĪenie
21
nowych produktów i nowych rozwiązaĔ, jak np. porĊczenia wadium, leasingu, factoringu, inwestycji kapitaáowych, gwarancji dobrego wykonania kontraktu, znaczne podwyĪszenie kwoty porĊczenia, budowĊ systemu lokalnych i regionalnych funduszy porĊczeniowych z udziaáem kapitaáowym samorządu terytorialnego.
x RozwiniĊto system instrumentów kapitaáowych, w tym powoáano do Īycia Krajowy Fundusz Kapitaáowy (KFK), który jest funduszem funduszy, utworzonym przez rząd w celu zmniejszenia luki kapitaáowej polegającej na niskiej podaĪy kapitaáu podwyĪszonego ryzyka w segmencie MSP, w szczególnoĞci we wczesnych fazach wzrostu. Pierwszy konkurs ofert zostaá ogáoszony przez KFK w lipcu 2007. Dalsze dziaáanie KFK wspierane są w ramach PO Innowacyjna Gospodarka, w ramach którego na dofinansowanie funduszu przeznaczone zostaáo 180 mln euro, co pozwoli na utworzenie okoáo 20 funduszy. JednoczeĞnie w ramach Sektorowego Programu
Operacyjnego Wzrost KonkurencyjnoĞci PrzedsiĊbiorstw dokapitalizowano fundusze
poĪyczko-we, fundusze porĊczeĔ kredytowych oraz fundusze kapitaáu zaląĪkowego (seed capital). W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jedną z osi priorytetowych (oĞ 3: Kapitaá dla innowacji) dedykowano kompleksowemu wsparciu innowacji – od momentu powstania innowacyjnego pomysáu, poprzez doradztwo w procesie tworzenia nowego przedsiĊ-biorstwa, do udzielenia wsparcia kapitaáowego nowo powstaáemu przedsiĊbiorcy. Ponadto dla MSP stworzono moĪliwoĞü kapitaáowego wsparcia dziaáalnoĞci o charakterze innowacyjnym za pomocą funduszy podwyĪszonego ryzyka inwestujących w szczególnoĞci w fazy seed oraz
start-up i indywidualnych inwestorów kapitaáowych, m.in. anioáów biznesu. Uzupeánieniem są
instrumenty kolejnej, czwartej osi (Inwestycje w innowacyjne przedsiĊwziĊcia) umoĪliwiające uzyskanie dofinansowania na dziaáalnoĞü B&R i wdroĪenie jej wyników oraz opracowania, przygotowania oraz uruchomienia produkcji nowych i udoskonalonych produktów (w tym usáug). Dodatkowym uzupeánieniem jest wsparcie w ramach osi piątej (Dyfuzja innowacji) projektów mających na celu budowĊ i rozwój powiązaĔ kooperacyjnych przedsiĊbiorców oraz przedsiĊbiorców i instytucji otoczenia biznesu o charakterze ponadregionalnym. Dziaáania promocyjne pozwalają na zwiĊkszenie ĞwiadomoĞci przedsiĊbiorców z korzyĞci wynikających z kooperacji i podejmowania wspóápracy z jednostkami naukowymi. Ponadto wsparcie finanso-we w ramach osi priorytetofinanso-wej uzyskają projekty, których celem jest poprawa warunków dla zwiĊkszania innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstw za poĞrednictwem instytucji otoczenia biznesu – zarówno dziaáających w sieciach o zasiĊgu krajowym, jak i wysoko wyspecjalizowanych oĞrodków wspierania innowacyjnoĞci (w szczególnoĞci parków technologicznych).
x W 2007 roku uruchomiono rynek NewConnect, zwiĊkszający moĪliwoĞü pozyskania kapitaáu dla mniejszych spóáek. NewConnect to nowy rynek akcji mający formĊ alternatywnego systemu obrotu organizowanego przez GieádĊ Papierów WartoĞciowych w Warszawie S.A. Spóáki z NewConnect są zwykle maáe (Ğrednio okoáo 5 mln euro wartoĞci rynkowej), mają krótką historiĊ dziaáalnoĞci i poszukują kapitaáu na rozwój swojej wizji.
ħródáo: opracowanie wáasne.
Szczególne miejsce w tym systemie zajmuj
ą fundusze kapitaáu zaląĪkowego
i anio
áowie biznesu (Rysunek 3).
Fundusze kapita
áu zaląĪkowego
22, to element szerszej grupy funduszy
pod-wy
Īszonego ryzyka (venture capital) specjalizujących siĊ w finansowaniu
inkubacyjnego etapu rozwoju firmy, zwanego faz
ą zaląĪkową (seed-up),
obej-22
Informacje o polskich funduszach kapitaáu zaląĪkowego moĪna znaleĨü na stronach: www.seedfund.pl, www.bioventures.pl, www.aipseedcapital.pl, www.bbiseed.pl, www.iif.pl, www.silesiafund.com.pl, www.satus.pl, www.marr.pl, seed.bioinfo.pl, www.europg.pl.
muj
ącą okres od powstania pomysáu do pojawienia siĊ przedsiĊbiorstwa na rynku
23.
Kapita
á zaląĪkowy oznacza finansowanie przekazywane na prowadzenie badaĔ,
ocen i stworzenie koncepcji pocz
ątkowej, poprzedzającej fazĊ rozruchu.
Rysunek 3. Finansowanie techno-przedsiĊwziĊü
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: K. Hindle, J. Yencken, Public research
commer-cialisation, entrepreneurship and new technology based firms: an integrated model,
„Technova-tion” 2004, vol. 24, s. 801.
Anio
áy biznesu
24, to prywatni inwestorzy, którzy decyduj
ą siĊ wspieraü
wy-brane pomys
áy biznesowe, gáównie w fazie uruchomienia dziaáalnoĞci. Ich
filozofia, to inwestowanie nie tyle w projekt, co w techno-przedsi
ĊbiorcĊ. CzĊsto
czynnikiem, który przes
ądza o inwestycji jest silny, zaangaĪowany i
zdetermi-nowany zespó
á, z którym inwestor nawiązuje bliskie porozumienie, wróĪące
dobr
ą wspóápracĊ. MoĪliwoĞü osiągniĊcia zysku z inwestycji nie jest bowiem
jedyn
ą motywacją do zostania anioáem biznesu. Dla wielu znaczenie ma takĪe
ch
Ċü utrzymywania aktywnoĞci w biznesie, przyjemnoĞü páynąca z tworzenia
nowych firm, samorealizacja, pog
áĊbianie wáasnych doĞwiadczeĔ, nawiązywanie
kontaktów biznesowych oraz mo
ĪliwoĞü dzielenia siĊ swoją wiedzą i
doĞwiad-23 E. Dąbrowska, Fundusze kapitaáu zaląĪkowego, [w:] K. Matusiak (red.), OĞrodki
innowa-cji i przedsiĊbiorczoĞci w Polsce. Raport, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci, Warszawa
2009; A. Rogut, Uruchomienie dziaáalnoĞci gospodarczej, [w:] B. Piasecki (red.), Ekonomika
i zarządzanie maáą firmą, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
24 Informacje o polskich sieciach anioáów biznesu moĪna znaleĨü na stronach: www.plban.pl,
www.silban.pl, www.resik.pl, www.satus.pl, www.lsab.lublin.pl, www.amberinvest.org, www.lba.pl. Rozwój technologii,
weryfikacja koncepcji, prototyp
Model biznesowy Pierwszy klient
Fundusz kapitaáu zaląĪkowego Anioá biznesu, fundusze ryzyka, dochody wáasne Przychody ze sprzedaĪy Kapitaá podwyĪszonego ryzyka
czeniem. To ostatnie dla m
áodego techno-przedsiĊbiorcy okazuje siĊ czĊsto
bardziej warto
Ğciowe niĪ samo wsparcie finansowe
25.
W pó
Ĩniejszym etapie rozwoju istotną rolĊ odgrywają prywatne fundusze
inwestycyjne (Ramka 6) i gie
áda.
Ramka 6. Rozwój prywatnych funduszy inwestycyjnych (private equityI) w Europie i w Polsce
Private equity oznacza nabywanie akcji w spóákach prywatnych z zamiarem odsprzedaĪy
z zyskiem w przyszáoĞci. Do lat siedemdziesiątych rynek private equity w Europie byá domeną zamoĪnych rodzin i przewaĪaáy na nim inwestycje typu venture capital, czyli inwestycje w maáe, dynamiczne spóáki we wczesnej fazie rozwoju (venture capital, early stage). W póĨniejszym okresie powstaáy wyspecjalizowane firmy zarządzające wiĊkszymi funduszami, zasilane przez instytucje finansowe. Zmieniá siĊ teĪ charakter inwestycji, co przejawiaáo siĊ gáównie w spadku zainteresowania inwestycjami we wczesne fazy techno-przedsiĊwziĊü na rzecz wzrostu zaintere-sowania wiĊkszymi transakcjami wykupu lewarowanego (leveraged buy out) i wykupu mene-dĪerskiego (management buy out).
W Polsce początki private equity siĊgają lat 1990. lecz nadal na naszym rynku brakuje powaĪ-nych inwestorów krajowych. Dziaáające na nim firmy, to firmy zagraniczne, a najwiĊkszym kapitaáem dysponują Mid-Europa Partners, Enterprise Investors, Advent International, Innova Capital, Argus i Societe Generale Private Equity.
ħródáo: PSIK, Biaáa KsiĊga. Inwestycje w private equity dla polskich inwestorów
instytucjonal-nych, Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitaáowych, Warszawa 2007. WiĊcej informacji na
stronach: www.ppea.org.pl, www.private-equity.pl, www.evca.eu oraz w: P.Tamowicz, P. Rot,
Informator. Fundusze venture capital w Polsce, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci,
Warszawa 2002.
5. W JAKIM OTOCZENIU NAJLEPIEJ ROZWIJA SIĉ TECHNOPRZEDSIĉBIORCA?
Niew
ątpliwym czynnikiem sukcesu jest takĪe ‘przyjazne’ otoczenie, w
ja-kim powstaje i rozwija si
Ċ firma technologiczna. W obrĊbie tego otoczenia dwa
komponenty odgrywaj
ą niezwykle istotną rolĊ:
x instytucje, obejmuj
ące system prawny i administracyjny, wáączając
sprawno
Ğü dziaáania administracji i jej stosunek do mechanizmów rynkowych
i wolno
Ğci oraz pozostaáe instytucje publiczne i prywatne
26i
x polityka innowacyjna, w
áączając rozwój innych niĪ finansowe instytucji
otoczenia biznesu. Te ostatnie, jak wynika z do
ĞwiadczeĔ europejskich.
W przypadku Polski pierwszy komponent otoczenia tworzy warunki ma
áo
sprzyja zdecydowanie zwi
Ċkszają ratĊ sukcesu firm technologicznych
27.
25
Carum & McCarvi, Anioáy Biznesu – kluczowe wsparcie dla start-upów [2010], www.tf.pl/view.php?art=104861 (odczyt 28.06.2010).
26
K. Schwab (ed.), The Global Competitiveness…
27
H. Löfsten. P. Lindelöf, Science Parks and The Growth of New Technology-Based Firms—
Academic-Industry Links, Innovation and Markets, „Research Policy” 2002, vol. 31;
H. Löfsten. P. Lindelöf, Growth, Management and Financing of New Technology-Based Firms —
Assessing Value-Added Contributions of Firms Located on and off Science Parks, „Omega” 2002,
x sprzyj
ące rozwojowi firm technologicznych. Potwierdza to odlegáa, 117
pozycja Polski (na 183 mo
Īliwych), jaką nasz kraj zajmuje w kategorii
urucho-mienia firmy
28. W ostatnim okresie jednak podj
Ċto i/lub kontynuowano szereg
dzia
áaĔ na rzecz tworzenia bardziej korzystnych warunków dla podejmowania
i prowadzenia dzia
áalnoĞci gospodarczej. ObjĊáy one zarówno rozwiązania
regulacyjne (przegl
ąd nowo tworzonych aktów prawych pod kątem ich wpáywu
na sytuacj
Ċ oraz rozwój MSP), jak równieĪ projektowanie specjalnych
instru-mentów wsparcia dla tych podmiotów (Ramka 7).
Ramka 7: Przegląd ostatnich dziaáaĔ na rzecz tworzenia korzystnych warunków dla prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej
x Przygotowanie dokumentu Dziaáania Rządu na rzecz przedsiĊbiorczoĞci, którego celem jest
zebranie informacji na temat najwaĪniejszych dziaáaĔ Rządu na rzecz przedsiĊbiorczoĞci, realizujących zasadĊ „Przede wszystkim MSP” na poziomie krajowym oraz dokonanie przeglądu dziaáaĔ mających na celu wzmocnienie sektora MSP. Dokument ten staá siĊ punktem wyjĞcia do stworzenia portalu internetowego porządkującego i aktualizującego wszelkie niezbĊdne informacje dla MSP, dziaáających na terenie Polski, w zakresie prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej oraz dostĊpnych instrumentów wsparcia finansowego, zarówno z budĪetu paĔstwa, jak i z funduszy strukturalnych oraz innych funduszy europejskich.
x Opracowanie i wdroĪenie Pakietu na rzecz przedsiĊbiorczoĞci (pakietu 20 ustaw, których celem jest uproszczenie prawa gospodarczego), w ramach którego szczególne znaczenie dla MSP miaáy:
Ograniczenie najpowaĪniejszych barier rozwoju przedsiĊbiorczoĞci; uproszczenie prawa gospodarczego; poprawa klimatu wokóá dziaáalnoĞci gospodarczej; wprowadzenie „jednego okienka”, w którym moĪna dokonaü wszelkich formalnoĞci związanych z rozpoczĊciem dziaáalnoĞci gospodarczej; radykalne uproszczenie i ograniczenie czasu oraz zasad kontroli przedsiĊbiorców; nowelizacja kilkudziesiĊciu innych ustaw mająca na celu stworzenie bardziej przyjaznego prawa gospodarczego – nowelizacja ustawy o swobodzie dziaáalnoĞci gospodarczej (ustawa z 19.12. 2008 o zmianie ustawy o swobodzie dziaáalnoĞci gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U.09.18.97).
Uáatwienie MSP rozliczenia z fiskusem, podniesienie progu przychodów dla obowiązku prowadzenia peánej ksiĊgowoĞci w maáej firmie z 800 tys. euro do 1,2 mln euro – nowelizacja ustawy o rachunkowoĞci (Ustawa z 10.07. 2008 o zmianie ustawy o rachunkowoĞci, Dz.U.08.144.900).
ObniĪenie poziomu obowiązkowego kapitaáu zakáadowego w spóáce z ograniczoną odpowie-dzialnoĞcią z 50.000 zá do 5.000 zá i w spóáce akcyjnej z 500.000 zá do 100.000zá – nowelizacja ustawy Kodeks spóáek handlowych (Ustawa z 23.10. 2008 o zmianie ustawy Kodeks spóáek
handlowych, Dz.U.08.217.1381).
WyjaĞnienie i uszczegóáowienie obowiązków administracji rządowej w zakresie zasiĊgania opinii podmiotów, które mogą byü Ĩródáem informacji o przewidywanych kosztach i korzyĞciach regulacji oraz Ĩródáem opinii o moĪliwoĞciach dokonania usprawnieĔ w projektowanych rozwiązaniach – dokument ‘Zasady konsultacji przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentów rządowych’ (dokument rekomendowany do stosowania decyzja Komitetu Rady Ministrów z 30.07. 2009, www.mg.gov.pl/Galeria/DRE/Publikacja_4.pdf).
28
IFC, Doing Business 2010. Reforming Through Difficult Time, The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank, Washington 2009.
x Dodatkowo, w ramach polityki podatkowej sukcesywnie wprowadzane są zmiany przepisów podatkowych mające na celu uáatwienie rozliczenia podatków, co ma kapitalne znaczenie dla mniejszych firm. Zmiany te mają zapewniü m.in. usprawnienie i uproszczenie systemu podatko-wego oraz wprowadzenie bodĨców zachĊcających podatników do podejmowania dziaáalnoĞci gospodarczej, a przedsiĊbiorców (w szczególnoĞci MSP) do realizacji inwestycji. Ponadto, na mocy przepisów tych ustaw wprowadzony zostaá system ujednolicający stosowanie prawa przez aparat skarbowy oraz poprawĊ przejrzystoĞci procedur podatkowych, poprzez centralny model wydawania interpretacji i przepisów prawa podatkowego i celnego.
x Oprócz tego podejmowane byáy dziaáania mające na celu: zmniejszenie obciąĪeĔ administra-cyjnych związanych z prowadzeniem dziaáalnoĞci gospodarczej; usprawnienie sądownictwa gospodarczego; rozwój narzĊdzi informatycznych i usáug publicznych Ğwiadczonych drogą elektroniczną oraz zwiĊkszenia dostĊpu do Ĩródeá finansowania.
ħródáo: opracowanie wáasne.
Je
Ğli chodzi o politykĊ innowacyjną, to wyrazem najnowszych trendów jest
dokument Kierunki zwi
Ċkszania innowacyjnoĞci gospodarki na lata 2007–2013
29wraz z Dokumentem Wdra
Īającym. Co prawda, program obejmuje caáą
gospo-dark
Ċ, ale wiĊkszoĞü Ğrodków przeznaczonych na bezpoĞrednie wsparcie
przedsi
Ċbiorstw kierowana jest do MSP, w tym techno-przedsiĊbiorców.
Program obejmuje pi
Ċü osi strategicznych:
x Rozwijanie kszta
ácenia ustawicznego (transfer wiedzy pomiĊdzy sferą
B&R a przedsi
Ċbiorcami poprzez wymianĊ kadr; innowacyjnoĞü elementem
systemu kszta
ácenia dostosowanego do wymogów nowoczesnej gospodarki;
promocja przedsi
ĊbiorczoĞci i innowacyjnoĞci).
x Badania na rzecz gospodarki (finansowanie bada
Ĕ naukowych i prac
roz-wojowych przedsi
Ċbiorstw; koncentracja finansowania publicznego na
bada-niach w obszarach strategicznych wyznaczonych równie
Ī w oparciu o potrzeby
przedsi
Ċbiorstw, w tym foresight technologiczny; restrukturyzacja publicznej
sfery jednostek naukowych; internacjonalizacja dzia
áalnoĞci naukowej i
innowa-cyjnej – integracja europejska).
x W
áasnoĞü intelektualna dla innowacji (wsparcie dla zarządzania
wáasno-Ğcią intelektualną; wsparcie dla podmiotów zgáaszających patenty poza
granica-mi Polski; usprawnienie procesu uzyskiwania ochrony w obszarze prawa
w
áasnoĞci przemysáowej; wzornictwo przemysáowe Ĩródáem przewagi
konku-rencyjnej).
x Kapita
á na innowacje (uáatwianie dostĊpu do kapitaáu na przedsiĊwziĊcia
innowacyjne; wspieranie powstawania przedsi
Ċbiorstw opartych na
nowocze-snych technologiach; zastosowanie instrumentów podatkowych motywuj
ących
do ponoszenia nak
áadów na dziaáalnoĞü innowacyjną).
29
Program przyjĊty 4.09.2006, wchodzący w Īycie od stycznia 2007, opublikowany pod adresem www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/90AF42C4-A420-4BF9-9CE8-08C28B8E4FFE/50361/ KierunkiENG.pdf.
x Infrastruktura dla innowacji (rozwój instytucji
Ğwiadczących usáugi
do-radcze oraz techniczne na rzecz innowacyjnych przedsi
Ċbiorców; wspieranie
wspólnych dzia
áaĔ przedsiĊbiorców o charakterze sieciowym, ukierunkowanych
na realizacj
Ċ przedsiĊwziĊü innowacyjnych; wzmocnienie wspóápracy sfery
badawczo-rozwojowej z gospodark
ą; upowszechnienie wykorzystania
technolo-gii informacyjno-komunikacyjnych).
Instrumenty wdro
Īenia Kierunków… zdefiniowane są w (m.in.) aktualnych
programach operacyjnych (PO), zw
áaszcza w PO Innowacyjna Gospodarka
30i w PO Kapita
á Ludzki
31.
Uzupe
ánieniem Kierunków… są inne dziaáania kontynuujące wczeĞniejsze
inicjatywy, w tym np. program Ministerstwa Gospodarki Akademickie
Inkuba-tory Przedsi
ĊbiorczoĞci, program Ministerstwa Nauki i szkolnictwa WyĪszego
‘Inicjatywa Technologiczna’, wzmocnienie instytucji wspieraj
ących dziaáalnoĞü
przedsi
Ċbiorstw (doradztwo, parki przemysáowe, naukowo - technologiczne oraz
inkubatory technologiczne), wsparcie dla przedsi
Ċbiorstw dokonujących nowych
inwestycji, wzrost konkurencyjno
Ğci MSP poprzez inwestycje itd. Efektem tych
dzia
áaĔ jest imponujący wzrost liczby róĪnych instytucji otoczenia biznesu,
w tym inkubatorów, parków technologicznych, naukowych itd., cho
ü ich oferta
nie zawsze dostosowana jest do oczekiwaĔ biznesu
32.
6. STRATEGIE ROZWOJU FIRM TECHNOLOGICZNYCH
Uruchomienie firmy, to dopiero pierwszy krok do sukcesu
techno-przedsi
Ċbiorcy, który po okresie początkowej euforii stoi przed zadaniem
zdefiniowania dojrza
áych strategii dalszego rozwoju, tym bardziej, gdy nadal
chce si
Ċ koncentrowaü na wybranej niszy technologicznej i utrzymaü
przywódz-two technologiczne.
A jedn
ą z takich najwaĪniejszych strategii jest strategia dywersyfikacji
technologicznej i/lub produktowej (rys. 4).
30
www.poig.gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty programowe/Attachments/88/innowacyjna gospodarkaang1704.pdf.
31
www.efs.gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty programowe/Attachments/87/HCOP_EN_ 18January2008_final.pdf. Ministerstwo Gospodarki, PrzedsiĊbiorczoĞü w Polsce [2009],
mg.gov.pl/NR/rdonlyres/EECFD29E-4EE1-4B81-B38B-3421FD74C13E/56348/PrzedsiebiorczoscwPolsce.pdf (odczyt 22.06.2010).
32
A. Rogut, B. Piasecki, Gáówne kierunki polskiej innowacyjnoĞci. Podstawowe czynniki
warunkujące kreowanie i powstawanie innowacji [2010], www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/
Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/glowne_kierunki_ polskiej_innowacyjnosci_2010.pdf (odczyt 10.03.2011).
Rysunek 4. Strategia rozwoju firmy: matryca dywersyfikacji technologii/produktu
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: O. Granstrand, Towards a theory of the
technol-ogy-based firm, „Research Policy”1998, vol. 27, no. 1, s. 472.
Z bada
Ĕ wynika, Īe dywersyfikacja jest jednym z gáównych wyznaczników
dynamiki rozwojowej firmy, zbliĪających firmĊ do osiągniĊcia takiego celu,
jakim jest rentowno
Ğü
33. Dywersyfikacja jednak zdecydowanie zwi
Ċksza
zapotrzebowanie na
Ğrodki finansowe (zwiĊkszona intensywnoĞü dziaáalnoĞci
badawczo-rozwojowej, zwi
Ċkszone koszty koordynacji itd.). Rozwijająca siĊ
firma technologiczna odczuwa coraz wi
Ċksze napiĊcia miĊdzy coraz to nowymi
okazjami technologicznymi i rosnącą liczbą róĪnorodnych obszarów
dziaáa-nia/rynków a kosztami rozwoju i integracji wiedzy ka
Īdego z tych obszarów
34.
To, z kolei, stawia firm
Ċ przed koniecznoĞcią dokonania trudnych wyborów:
finansowanie rozwoju
Ğrodkami wáasnymi, wykorzystanie tradycyjnej oferty
finansowej, skorzystanie z anio
áów biznesu czy funduszy podwyĪszonego
ryzyka, czy teĪ wejĞcie na gieádĊ.
Alternatyw
ą moĪe byü takĪe wejĞcie w alianse czy partnerstwa
strategicz-ne
35, istotne zwáaszcza dla firm dziaáających w sektorach zdominowanych przez
du
Īe, miĊdzynarodowe korporacje i wymagających olbrzymich nakáadów
finansowych na budow
Ċ silnej marki i pozycji na rynku, jak np. farmacja.
33
O. Granstrand, Towards a Theory of The Technology-Based Firm, „Research Policy” 1998, vol. 27.
34
R. J. Saemundsson, On the Interaction between the Growth Process and the Development
of Technical Knowledge in Young and Growing Technology-Based Firms, „Technovation” 2005,
vol. 25.
35
B. Antoncic, I. Prodan, Alliances, corporate technological entrepreneurship and firm per-formance: Testing a model on manufacturing firms, „Technovation” 2008, vol. 28; J. P. Segers, Strategic Partnering Between New Technology Based Firms and Large Established Firms in the Biotechnology and Micro-electronics Industries in Belgium, „Small Business Economics” 1993, vol. 5, no. 4.
Produkt
BIBLIOGRAFIA
Amara N., Landry R., Becheikh N., Ouimet M., Radical innovations in traditional manufacturing
industries [2004], www2.druid.dk/conferences/viewpaper.php?id=2359&cf=16 (odczyt
23.11.2009).
Amin A. (ed.), Post-Fordism. A reader, Blackwell Publishers, Oxford Malden1994.
Antoncic B., Prodan I., Alliances, corporate technological entrepreneurship and firm
perform-ance: Testing a model on manufacturing firms, „Technovation” 2008, vol. 28.
Armbruster H.et al., Manufacturing Visions – Integrating Diverse Perspectives into Pan-European
Foresight, ManVis Report 2005, no. 3. Delphi Interpretation Report,
fore-ra.jrc.ec.europa.eu/documents/Final_Report_final.pdf (odczyt 12.10.2007).
Autio E., New, Technology-Based Firms in Innovation Networks Symplectic and Generative
Impacts, „Research Policy” 1997, vol. 26.
Bertoni F., Colombo M.G., D’Adda D., Murtinu S., Venture Capital Financing and Innovation in
European New Technology-Based Firms: A Longitudinal Analysis on the Role of the Type of Investor [2009], /iri.jrc.ec.europa.eu/concord-2010/papers/bertoni_colombo.pdf (odczyt
11.05.2010).
Carnabuci J., Bruggeman J., Knowledge Specialization, Knowledge Brokerage and the Uneven
Growth of Technology Domains, „Social Forces” 2009, vol. 88, no. 2.
Carum & McCarvi, Anioáy Biznesu – kluczowe wsparcie dla start-upów [2010], www.tf.pl/view.php?art=104861 (odczyt 28.06.2010).
Casper S., Whitley R., Managing Competences in Entrepreneurial Technology Firms:
A Comparative Institutional Analysis of Germany, Sweden and the UK, „Research Policy”
2004, vol. 33.
Castellacci F., Technological Paradigms, Regimes and Trajectories: Manufacturing and Service
Industries in a New Taxonomy of Sectoral Patterns of Innovation, „Research Policy” 2008,
vol. 37.
Cha M.-S., Bae Z.-T., The Entrepreneurial Journey: From Entrepreneurial Intent to Opportunity
Realization, „Journal of High Technology Management Research” 2010, vol. 21.
Chamanski A., Waagø S.J., The Organizational Success of New, Technology-Based Firms (maszynopis niedatowany), www.nec.ntnu.no/dokumenter/hightech.pdf (odczyt 1.08.2010). Christensen J.F., Asset Profiles for Technological Innovation, „Research Policy”1995 vol. 24. Churchill N.C., Lewis V.L., The Five Stages of Small Business Growth, „Harvard Business
Review” 1983, May-June.
Clarysse B., Degroof J. J., Heirman A., Growth Paths of Technology-Based Companies in Life
Sciences and Information Technologies, European Communities, Luxembourg 2003.
Colombo M. G., Grilli L., Founders’ Human Capital and The Growth of New Technology-Based
Firms: A Competence-Based View, „Research Policy” 2005, vol. 34.
Conceição P. Hamill D., Pinheiro P., Innovative Science and Technology Commercialization
Strategies at 3M: A Case Study, „Journal of Engineering and Technology Management”
2002, vol. 19.
Dąbrowska E., Fundusze kapitaáu zaląĪkowego, [w:] K. Matusiak (red.), OĞrodki innowacji
i przedsiĊbiorczoĞci w Polsce. Raport, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci,
War-szawa 2009.
Del Canto J.G., Gonzáles I.S., A Resource-Based Analysis of the Factors Determining A Firm’s
R&D Activities, „Research Policy” 1999, vol. 28.
Dorf R. C., and Byers T. H., Technology Ventures: from Idea to Enterprise, McGraw-Hill, New York 2005.
Etzkovitz H., The Co-Evolution of the University Technology Transfer Office and the Linear
Model of Innovation [2005], www.druid.dk/uploads/tx_picturedb/ds2005-1455.pdf (odczyt
22.06.2010).
European Commission, Funding of New Technology-Based Firms by Commercial Banks in
Europe, European Communities, Luxembourg 2000.
Gansa J. S., Stern S., The Product Market and the Market for “Ideas”: Commercialization
Strategies for Technology Entrepreneurs, „Research Policy” 2003, vol. 32.
Garrouste P., Saussier S., Looking for a Theory of the Firm: Future Challenges, „Journal of Economic Behavior & Organization” 2005, vol. 58.
Garud R. Karnøe P., Bricolage versus Breakthrough: Distributed and Embedded Agency in
Technology Entrepreneurship, „Research Policy” 2003, vol. 32.
Grinstein A., Goldman A., Characterizing the Technology Firm: An Exploratory Study, „Research Policy” 2006 , vol. 35.
Hindle K., Yencken J., Public Research Commercialisation, Entrepreneurship and New
Technol-ogy Based Firms: An Integrated Model, „Technovation” 2004, vol. 24.
Hirst P., Zeitlin J., Flexible Specialization Versus Post-Fordism: Theory, Evidence And Policy
Implications, [w:] H. Beynon, T. Nichols (ed.), The Fordism of Ford and Modern Manage-ment. Fordism and Post-Fordism, Elgar, Cheltenham 2006.
Homeland Security Institute (2009), Department of Homeland Security Science and Technoogy Readiness Level Calculator. Final report and user’s manual, www.homelandsecurity.org/ hsireports/DHS_ST_RL_Calculator_report20091020.pdf (odczyt 21.11,2009).
IFC, Doing Business 2010. Reforming Through Difficult Time, The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank, Washington 2009.
Kascha S., Dowling M., Commercialization Strategies of Young Biotechnology Firms: An
Empirical Analysis of The U.S. Industry, „Research Policy” 2008, vol. 37.
Kuusi O., Expertise in the Future Use of Generic Technologies. Epistemic and Methodological
Considerations Concerning Delphi Studies, Government Institute for Economic Research,
Helsinki 1999.
Löfsten H. Lindelöf P., Science Parks and The Growth of New Technology-Based Firms—
Academic-Industry Links, Innovation and Markets, „Research Policy” 2002, vol. 31.
Löfsten H., Lindelöf P., Growth, Management and Financing of New Technology-Based Firms —
Assessing Value-Added Contributions of Firms Located on and off Science Parks,
„Omega” 2002, vol. 30.
Löfsten H., Lindelöf P., Environmental Hostility, Strategic Orientation and the Importance of
Management Accounting—An Empirical Analysis of New Technology-Based Firms,
„Tech-novation” 2005, vol. 25.
Malerba F., Sectoral Systems and Innovation and Technology Policy, „Revista Brasileria de Inovação” 2003, vol. 2.
Mankis J. C., Research and Development Degree of Difficulty (R&D3). A White Paper [1998],
www.hq.nasa.gov/office/codeq/trl/r&d3.pdf (odczyt 2.10.2009).
Ministerstwo Gospodarki, PrzedsiĊbiorczoĞü w Polsce [2009], mg.gov.pl/NR/rdonlyres/ EECFD29E-4EE1-4B81-B38B-3421FD74C13E/56348/PrzedsiebiorczoscwPolsce.pdf (od-czyt 22.06.2010).
Moray N., Clarysse B., Institutional Change and Resource Endowments to Science-Based
Entrepreneurial Firms, „Research Policy” 2005, vol. 34.
Nås S.O. et al., High-Tech Spin-Offs in the Nordic Countries Main Report [2003], www.step.no/ reports/Y2003/2303.pdf (odczyt 22.06.2010).
Palmberg Ch. Sectoral patterns of inovation and cometence requirements – a closer look at
lowtech industries, Hakapaino Oy, Helsinki 2001.
Pfirrmann O., Neither Soft Nor Hard — Pattern of Development of New Technology Based Firms
