A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA A R C H A E O L O G 1C A 8, 1987 T a d e u s z G r a b a r cz y k, L e s z e k Kaj ze r Śr e d n i o w i e c z n y d w ó r m u r o w a n y B IS K U P Ó W W Ł O C Ł A W S K IC H W C IE C H O C IN IE N A D D R W Ę C Ą I B ad an ia w C ie c h o c in ie n a d D rw ę c ą , woj. to r u ń s k ie , s t a n o w iły k o -l e j n y e t a p s tu d ió w K a te d r y A rc h e o -lo g ii U n i w e r s y t e t u Ł ó d zk ie g o n a d b u d o w n ic tw e m o b r o n n y m P olski p ó łn o c n e j w p ó ź n y m ś r e d n io w ie c z u i na p o c z ą tk u n o w o ź y tn o śc i. W ie l o l e t n i e p r a c e b a d a w c z e , p r o w a d z o n e w z a m k u w R a c ią ż k u k o ło C ie c h o c in k a na K u j a w a c h 1, w y k a z a ł y k o n ie c z n o ść p o d ję c ia sz e rz e j z a k r o j o n y c h prac, z m ie r z a j ą c y c h d o le p s z e go p o z n a n ia fu n d a c ji a r c h i t e k t o n ic z n y c h b is k u p ó w w ło c ła w sk ic h . W r a -m a c h te g o p ro b le -m u , o p ró c z p r o w a d z o n y c h od 1978 r. b a d a ń z a -m k u w R aciążku, w 1982 r. p r z e b a d a n o m e to d a m i a r c h e o lo g ic z n o -a rc h ite k - to n iczn y m i o b r o n n ą r e z y d e n c j ę b is k u p ó w w ł o c ła w s k ic h w m ie js c o w o -ści S u b k o w y , k o ło T cz ew a . P r a c e w S u b k o w a c h p rz y n io s ły p o z n a n ie d u ż e g o m u r o w a n e g o b u d y n k u g o ty c k ie g o p e łn ią c e g o od p o c z ą tk u X V w. ro lę sied zib y b isk u p iej, a z a ra z e m b ę d ą c e g o c e n tr u m ich d z ia -łaln o ści g o s p o d a r c z e j n a t e r e n i e Pomorza*.
1 Z d o ty c h c z a s o p u b lik o w a n y c h p ra c o b a d a n ia c h z a n ik u w R a c ią ż k u p o r L. K a j /, o r, Ś la d y obróbki metali n ie ż e la z n y c h z XIII— Х /V w. na z a m k u w Racią-ż k u ko lo C iechocinka, „ K w a rta ln ik H is to rii K u ltu r y M a te r ia ln e j" 1979, R. X X V II, n r 3, s. 365— 373; t e n ż e , Z a m e k w Racią żku na K u ja w a ch w ś w ie tle n o w s z y c h ba-dań, „ Z a p is k i K u ja w s k o -D o b rz y ń s k ie " 1980, ser. C, s. 9— 24; t e n ż e , W sp rawie im portu piw a a n g ielskieg o do Polski w X V I I I w., „ K w a rta ln ik H is to rii K u ltu ry M a t e r i a l n e j" 1981, R. X X IX , n r 2, s. 163— 176; K. N a d o i s k a H o r b a c z , L. K a j -1 e r , Zam pk w Raciążku. Badania te r e n o w e -1978— -198-1, |w : | A rcheologia i region. M ateria ły z te s j i n a u k o w e j W ł o c ła w s k i e g o T o w a r z y s tw a N a u k o w e g o , W ło c ła w e k 1982, e. 17 24, a t a k ż e k o le jn e (od 1979 r.) n u m e r y Inform atora A rcheolo gicznego.
2 R. B a r n y c z - G u p i e n i e c , T. G r a b a r c z y k , L. K a j z e r , Obronna r e z y d e n c ja b is k u p ó w w ło c ł a w s k ic h w S u b k o w a c h na Pomorzu, „ A c ta U n iv e rs ita tis L o d zien s i* " 1985, F o lia a r c h a e o lo g ie s 7, s. 137— 169.
Ś ro d k i f in a n s o w e p o c h o d z ą c e z p r o g r a m u ,,W i s ł a " u m o ż liw iły p r z e p r o w a d z e n ie w r o k u 1983 b a d a ń t e r e n o w y c h w C iech o c in ie. M ie j s c o -w o ś ć z n a j d u j e się ok. 30 k m na -w s c h ó d od T o ru n ia , na p o łu d n io -w y m b rz e g u D rw ę c y , k tó ra w ś r e d n io w ie c z u b y ła g r a n ic ą m ięd zy Z iem ią D o b r z y ń s k ą a P a ń s t w e m K rz y ż a c k im . W d o t y c h c z a s o w e j lite r a tu r z e d w ó r bisk u p i w C ie c h o c in ie o d n o t o w a n y b y ł b a r d z o słabo. N a j w c z e ś n ie js z ą in fo rm a c ję o b u d y n k u za m ie śc ił W . H. G a w a r e c k i w s w y m z n a -n y m o p isie Z iem i D o b r z y ń s k i e j 3. Z a -n o to w a ł o-n, że w e w si z -n a jd u j e się ,,p a ła c m u r o w a n y o j e d n y m piętrz e, z w a n y z a m e k ” , b ę d ą c y d a w n ie j s ied zib ą bisk u p ią. K ró tk ie d a n e o d w o r z e z a w i e r a ta k ż e S ł o w n i k g e o
-graficzny*. Siedziba w C ie c h o c in ie n a z y w a n a j e s t „ z am k iem ", k t ó r y
p o w s ta ć m iał w XVI w. C ie k a w a je s t in f o r m a c ja o o b e c n o ś c i d w ó c h tablic f u n d a c y j n y c h , j e d n e j z h e r b e m D oliw a, d r u g ie j z h e r b e m Je lita . A u to r z y o c e n ia j ą b u d y n e k j a k o „ o b s z e r n y'1 k t ó r y je d n a k „ż ad n ą się n ie o d z n a c z a s z t u k ą ” . D w ó r d o c z e k a ł się t a k ż e k r ó t k i e j n o ta tk i w m o c -n o p r z e s t a r z a ł e j m o -n o g ra f ii sied zib b is k u p ó w w ło c ła w s k ic h p ió ra S. C h o d y ń s k ie g o 5. W s p o m n ia ł o n p o b y t y w C ie c h o c in ie H. R o z ra ż e w sk ie g o (1584 i 1585 r.), W . G e m b ic k ie g o (1616 r.), F. K. C z a r to r y s k ie g o (1670 r l i W. A. C z a p s k ie g o (1745 r.). N a jo b s z e r n ie j s z ą w z m ia n k ę o i n t e r e s u -jący m n a s b u i y n k u z a w ie r a Ka t a l og z a b y t k ó w s z t u k i e. A u to rz y p o d ają, że w ś r e d n io w ie c z u w C ie c h o c in ie z n a jd o w a ł się z a m e k k s ią ż ą t k u j a w skich. O p i s u j ą c d w ó r, w s p o m in a j ą fa k t j e g o r e m o n tu , p r z e p r o w a d z o -n e g o w 1756 r. (w r z e c z y w is to ś c i w 1757 r.) p rz e z b is k u p a A -n to -n ie q o S e b a s tia n a D e m b o w sk ie g o , a t a k ż e n o t u j ą o b e c n o ś ć ta b lic y f u n d a c y j n e j teq o ż b is k u p a i k o le b k o w o s k le p io n y c h piwnic. W n a j n o w s z y m K a t
a-logu z a b y t k ó w a r c h i t e k t u r y7 d w ó r w C ie ch o c in ie nie w y s t q o u ’e, a jak o o b ie k ty z a b y tk o w e w tej m ie js c o w o ś c i t r a k t o w a n e są k o ś c ió ł i jeno o g ro d z e n ie , p o c h o d z ą c e z X V III w. W s u m ie s tw ie rd z ić należ y , że d w ó r b isk u p i w C ie c h o c in ie p o z n a n y b y ł b a r d z o słabo, a sąd te n p o p ie r a t a k ż e b r a k h a s ła C ie c h o c in w a r c h i w a c h P r a c o w n i K o n s e r w a c ji Z a b y t -k ó w i W o j e w ó d z -k i e g o K o n s e r w a t o r a 7 a b y t -k ó w w T o r u n i u8
3 W . H. G a w a r o c k i, Opis ty p o g r a fic z n o -h is to r y c z n y Ziemi D o b rzy ń sk ie j, P lork,
1825, s. 110.
« S ło w n i k g eo g ra ticzn y Królestw a Polskiego, t. 1, W arszaw a 1880, s. 6 7 9 - 680
5 S. C h o d y ń s k i , Zam ki, palace i r e z y d e n c je b is k u p ó w w ło c ła w s k ic h , [w:]
M o n u m e n ta historica D io eceseos W la d isla v ie n s is, t. X X IV , W ło c ła w e k 1910, s. 88. ‘ Katalog z n b y t k ó w s z ' u k i w Polsce, t. XI, W o j . b y d g o s k i e , red. T. C h r z a n o
-w s k i , M, K o r n e с к i, z. 6, Pow. g o lu b s k o -d o b rz y ń sk i, W a rsza w a 1973, s. 3— 6. i Z a b y tk i a r c h i te k 'u r y i b u d o w n ic tw a w Polsce, z. 2, W o j . b y d g o s k ie , opr. M.
V r s z y ń S k i, M. R e j m a n o w к i, W a rsz a w a 1972, s. 36. 8 K w ere n d ą p rz ep ro w a d zo n o w k oń cu m aja 1983 r.
II
Bieg D r w ę c y w y ty c z a ł w ś r e d n io w ie c z u g r a n ic ę m ięd zy P a ń s t w e m K rz y ż a c k im a ziem iam i p o lsk im i. P ó łn o c n y , k r z y ż a c k i b rzeg rz e k i k o ło C ie c h o c in a j e s t niski; p o łu d n io w y , polski, w y z n a c z a d o lin ę r z e c z n ą 0 p r z e w y ż s z e n iu r z ę d u 30 m. N a p o lsk im b r z e g u D r w ę c y stoi i n t e r e s u j ą c y n a s b u d y n e k . W c e n tr u m wsi, p r z y n a d r z e c z n e j s k a r p ie , z n a j -d u j e się k o śc ió ł p o -d w e z w a n i e m św. M a łg o r z a ty , p o s i a -d a j ą c y je -d n o - p r z e s tr z e n n y , p r o s t o z a m k n ię ty k o r p u s (bez w y o d r ę b n i o n e g o p r e z b i t e -rium), z m u r o w a n y z k a m ie n ia i ce g ły , z a p e w n e p o c h o d z ą c y z X IV w. O d z a c h o d u d o s ta w io n o d o n iego, c h y b a w k o ń c u X V I lu b n a p o c z ą tk u XVII w., c e g la n ą w ieżę, a od w s c h o d u b a r o k o w ą , p r a w d o p o d o b n i e X V lI l- w ie c z n ą z a k r y s tię . C m e n t a r z k o ś c i e l n y o to c z o n y je s t m u re m , m oże rz e c z y w iś c ie z X V III w., za ś b r y ł a ś w i ą t y n i (sz cze gólnie w ież a) n o sz ą na so b ie ś la d y n e o g o t y c k i c h X I X - w ie c z n y c h p r z e r ó b e k . O k o ło 200 m n a za ch ó d od k ościoła, b e z p o ś re d n io n a k ra w ę d z i w y s o c z y z n y , z n a jd u j e się r e lik t ś r e d n io w ie c z n e g o o b ie k tu o b r o n n e g o , tzw. g r ó d e k s to ż k o w a ty . Był o n w e r y f i k o w a n y a r c h e o lo g ic z n ie w 1976 r.» W w y n i k u prac s tw ie rd z o n o , że g r ó d e k p o s i a d a j ą c y d r e w n i a n ą z a b u d o w ę p o w s ta ł w, pocz. X IV w. i z o s ta ł z n is z c z o n y p o ż a r e m w pocz. X V w. Opisy-) w a n y o b ie k t był w ięc p ie r w s z ą s ied zib ą m ie s z k a ln o o b r o n n ą w C i e -chocinie.
O k o ło 150 m n a w s c h ó d od k o ścio ła, ró w n ie ż n a k r a w ę d z i w y s o -cz yzny, s tr o m o o p a d a j ą c e j ku rzece, z n a j d u j e się i n t e r e s u j ą c y n a s d w ó r m u r o w a n y . O b e c n i e s ta n o w i on d o m m ie s z k a ln y P a w ła J a g i e ls k ie g o 1 nosi n u m e r p o r z ą d k o w y C ie c h o c in 180. B u d y n e k j e s t p a r t e r o w y i n ie p o s ia d a w id o c z n y c h c e c h s t y l o w y c h za w y j ą t k i e m ta b lic y f u n d a c y j n e j w y k o n a n e j z ż ó łta w e g o d r o b n o z ia r n is te g o p i a s k o w c a i w m u r o w a n e j na osi p o łu d n io w e j, s z c z y to w e j ś c ia n y d w o ru . T a b lic a m a w y m i a r y : w y s o k o ś ć 130 cm i s z e r o k o ś ć 116 cm i p r z e d s t a w i a k a r tu s z z h e r b e m Je lita o z d o b io n y in s y g n ia m i bisk u p im i. P o d ty m p r z e d s ta w ie n ie m , u t r z y -m a n y -m w p ó ż n o b a r o k o w e j (czy ro k o k o w e j) s ty l is t y c e z n a j d u j e się -
ma-* A. K o l a , W. M a t u s z c w s k a - K o l a , G. W i l k o, S p ra w o zd a n ie z prac
u e r y iik a c y jn o -s o n d a ż o w y c h i pom iarów w y s o k o ś c io w y c h m eto d ą g e o d e zy jn ą g ro d zisk
* n iiejsco w o ścia ch C iech o cin , N o w o g r ó d i O stro w ite w w o j. to r u ń sk im w 1976 ro ku , T o ru ń 1976, m a s z y n o p is w A rc h iw u m I n s t y t u tu A r c h e o lo g ii i E tn o g r a lii UMK; w s p o -m n ia ł o n i-m ta k ż e R. J a k i -m o w i c z , Sp ra w o zd a n ie z d zia ła ln o ści Państw . U rzędu K o n se rw a to rsk ie g o na O kręg W a rsza w sk i-P ó ln o c n y , „ W ia d o m o ści A rch eo lo g iczn e" '9 2 1 , t. V I, s. 155. I d e n ty f ik o w a ć go m o ż n a z d w o re m , k tó r e g o sp a le n ie o d n o to w a n e z o s ta ło w a k ta c h p ro c e s u p o ls k o - k r z y ż a c k ie g o w 1412 r., a str a ty w y c e n io n o na 1500 g r z y w ie n ; p o r. J. P o w i e r s k i , Ś re d n io w ie c zn e P lem ięta w ś w ie tle ir ó d e l pi-sa n ych , [w :] P lem ięta — ś r e d n io w ie c zn y g ró d e k w zie m i c h e łm iń s k ie j, re d . A. N
a-Fot. 1. W id o k o g ó ln y dw oru o d p ołu d n ia
j u s k u l n y nap is: D O M | D O M U M H A E C A DUCIBUS C U1A V 1AE fi^ E C T A M I LA PSU 1EM P O R 1S C A D E N T E M | A V A R U S LOC1 ORDI- NARI1S R EFE CTA M | P O S T R E M O | A N T O N I U S SEBEST: A DEMBO- W A G Ö R A D E M B O W SK I 1 S T E M M A T IS IELITA | EPPUS: VLADISL: ET POM ER: | R E ST A U R A V IT | M.DCC.LVII. N a w s c h ó d od d o m u z n a j d u j ą się z a b u d o w a n ia g o s p o d a r c z e , a za nimi t e r e n o b n iża się do n a -tu r a l n e g o p a r o w u , prz ez k t ó r y o b e c n ie p r z e c h o d z i d r o g a w io d ą c a z C ie c h o c in a k u p ó łn o c y , n a E lg iszew o i C o lu b -D o b rz y ń . C e le m p r a c b y ło p o z n a n ie b u d y n k u d w o r u i s tr a ty g r a f ii oLaczają- c e g o g o te re n u . N ie s te ty , s y t u a c j a t e r e n o w a z n a c z n ie o g r a n ic z y ła p l a -n o w a -n y z a k r e s b a d a ń . W m o k r y m 1980 r. d o m za czął się r y s o w a ć , p r a w d o p o d o b n i e n a s k u t e k w z m o ż o n e g o s p ły w u w ó d g r u n t o w y c h k u d o lin ie rz e c z n e j i w ła śc ic ie l o to c z y ł je g o f u n d a m e n t y b e t o n o w y m far- l u c h e m o p a s k ą o z n a c z n e j sz e ro k o ś c i i g łę b o k o ś c i s i ę g a j ą c e j „na c h ł o -p a ” . U n ie m o ż liw iło to o d k r y c ie i z b a d a n ie f u n d a m e n tó w . T a k ż e lo k o -w a n ie -w y k o p ó -w b y ło b a r d z o u tr u d n io n e , g d y ż p o d -w ó r z e g o s p o d a r s t-w a , prz y b u riy n k u d w o ru , w y l a n e j e s t b e lo n e m . W s u m ie w ię c p r a c e o g r a -n ic z o -n o do: w y e k s p l o r o w a -n i a 2 w y k o p ó w b a d a w c z y c h u lo k o w a n y c h n a p rz e d łu ż e n iu p o ł u d n io w e j ś c ia n y b u d y n k u o ra z z b a d a n ia piwnic, w k t ó r y c h m im o lic z n y c h w a r s t w p o b iał i p e w n y c h p r z e r ó b e k w id o c z n e są do dziś lica g o ty c k ic h ścian.
ÍÚSáä^
R y s. 1. P la n s y tu a c y jn o - w a r s tw ic o w y o k o lie d w o r u сл Dwor bi skupów w ło c ła w sk ic h w C ie c h o c in ie .. .W y k o p I o w y m i a r a c h 2 ,0 X 3 ,0 z lo k a liz o w a n o 1,6 m n a z a c h ó d od d w o ru , n a osi p o ł u d n io w e j ścian y . C e le m j e g o b y ło slw ie rd z e n ie , czy o b e c n a ś c ia n a z a c h o d n ia b u d y n k u je s t p i e r w o tn a i czy od z a c h o d u d w ó r o ta c z a ły in n e d o b u d ó w k i. W y k o p p o s a d o w io n y n a gł. niw. 99,35— 99,67 (w a rto ści te p o d a w a n e są w o d n ie s ie n iu do w y s o k o ś c i n.p.m., w g p la n u s y t u a c y j n o w a r s t w i c o w e g o 1 : 250 w y k o n a n e g o p rz ez p la c ó w k ą g e o d e -z y jn o - k a r to g r a f ic -z n ą w G o lu b iu -D o b r-zy n iu ) e k s p l o r o w a n o d o gł. niw. 98,10. W w y k o p i e nie s t w ie r d z o n o re lik tó w m u ró w . S tr a ty g r a f ia je g o n ie b y ła s k o m p lik o w a n a , a z a b y tk i g r o m a d z iły się w p r z y p o w i e r z c h n i o w e j w a r s t w i e g lin ia s te j p r ó c h n ic y k u ltu r o w e j , n a s y c o n e j u ła m k a m i c e gieł, z a p r a w y i w ę g la d rz e w n e g o . P oniżej w a r s t w y p r z y p o w i e r z c h n i o -w e j o m iąższ o śc i 40—60 cm r e j e s tr o -w a n o -w -w y k o p i e n o -w o ż y tn e -w k o p y , a n a s tę p n ie ż ó łty g lin ia s ty calec.
W w y k o p i e z n a le z io n o 130 f r a g m e n tó w c e ra m ik i, 3 p r z e d m io ty ż e -lazne, 3 d e s t r u k t y k o śc i z w ie rz ę c y c h , 7 m a ły c h u ł a m k ó w szkła i cegłę k s z ta łtk ę , p o c h o d z ą c ą z ż e b r a s k le p ie n n e g o (lub t w o r z ą c ą l a s k ę o k i e n -ną). „ S u c h y " profil te g o u ła m k a „ p r o filó w k i" d a t o w a ć m ożna n a II p o ło w ę X IV i X V w.
W y k o p II o w y m i a r a c h 2,0 X 3,0 m u lo k o w a n o n a w s c h ó d od d w o ru , n ą linii je g o p o łu d n io w e j śc ia n y , w o d leg ło ści 3,9 m od lica ś cian y w s c h o d n ie j. In n a lo k a liz a c ja w y k o p u n ie b y ła m ożliwa. W y k o p miał d o s ta r c z y ć in fo rm a c ji o r e lik ta c h m u r o w a n y c h u l o k o w a n y c h n a w sc h ó d od w s c h o d n ie j ś c ia n y dom u. W y k o p p o s a d o w io n y na gł. niw. 100.02— 100.10 e k s p l o r o w a n o d o gł. niw. 98.70. W j e g o p ó łn o c n e j p a rtii na gł. niw. 99,79 z n a le z io n o k o r o n ę m u ru , b ie g n ą c e g o p o osi w s c h ó d — zachód, w y k o n a n e g o z d u ż y c h k a m ie n i e r a t y c z n y c h i c e g ły g o ty c k ie j, ł ą c z o -n y c h sła b ą z a p r a w ą w a p ie -n -n ą z g li-n ia s ty m i w k ła d k a m i. M u r o w a -n ie j e s t b a r d z o n ie s ta r a n n e , a g r u b o ś ć o d k r y t e g o re lik tu w y n o s i 50— 55 cm. M u r j e s t c o f n ię ty o ok. 20 cm w s t o s u n k u d o lica ś c ia n y p o łu d n io w e j d w o ru . W o b e c s tw ie r d z e n ia w p ó łn o c n o - w s c h o d n im s k r a ju w y k o p u w e w n ę t r z n e g o n a r o ż n ik a , w y k o p p o sze rzo n o , z n a j d u j ą c n a r o ż n ik z e w n ę tr z n y o p is a n e g o m u r u i lico ś c ia n y w sc h o d n ie j, o d c h o d z ą c e j k u p ó ł -nocy. N a p o łu d n ie od m u r u w ś r o d k o w e j p a rtii w y k o p u , n a gł. niw. 99,85 s tw ie r d z o n o b ru k k a m ie n n y , w y k o n a n y z e r a ty k ó w , k t ó r e g o p o -łu d n io w a g r a n ic a z n a jd o w a ł a się w o d leg ło ści 30 cm od p o -łu d n io w e j k r a w ę d z i w y k o p u . P o n iż ej b r u k u s t w ie r d z o n o j e sz c z e d w ie w a r s tw y , p r z e d z ie lo n e n a gł. niw . 99,50 w a r s t e w k ą g lin ia n e j p o le p y i k a m i e n i a mi, p o c h o d z ą c y m i z r o z e b r a n e g o s ta r s z e g o bru k u . W a r s t w a g ó r n a (ciem -n iejsza) z a w ie r a ła w ię c e j u ła m k ó w c e g ły i z a p r a w y ; d o l-n a (jaś-niejsza) w ię c e j w ęgli d rz e w n y c h . S topę o p is y w a n e g o m u ru s tw ie r d z o n o na gł. niw. 98,85 -r90. J e g o k o n s t r u k c j a w y k lu c z a ś r e d n io w ie c z n ą m e try k ę .
W w y k o p ie II z n a le z io n o : 24 f r a g m e n ty c e r a m ik i n a c z y n io w e j, 1 de- s lr u k t kości z w ie rz ę c e j, 5 p r z e d m io tó w ż e la zn y ch , 1 m ały u ła m e k biało - k o b a lto w e g o fa ja n su , 4 u ła m k i szkła, 1 f r a g m e n t p ły tk i p o s a d z k o w e j i 5 u ła m k ó w p ł y t o w y c h kafli p ie c o w y c h .
P r z y s tę p u j ą c d o o pisu b a d a ń a n a li t y c z n y c h m u ró w d w o r u w s p o m n ie ć w y p a d a , że i ich z a k r e s by ł z n a c z n ie o g r a n ic z o n y z a s ta n y m i o k o l i c z nościam i. P a r t e r p e łn ią c y fu n k c je m ie s z k a ln e n ie by ł d o s t ę p n y do b a -dań, k t ó r e siłą rz ecz y o g r a n ic z o n o do: w y k o n a n ia p o m ia r ó w c e g łv w p iw n ic a c h d w o ru , s p o rz ą d z e n ia rz u tu p iw n ic w r a z z e l e w a c ja m i ś ciań i o g ó ln e j a n a liz y s z w ó w i p r z e w ią z a ń w p o m ie s z c z e n ia c h p iw n ic z n y c h . O b s e r w a c j e p o d d a s z a w y k a z a ł y b e z s p o r n e o b n iż e n ie dom u, z a p e w n e o j e d n ą k o n d y g n a c ję . Ze z n a c z n y m t r u d e m z e b ra n o , w i a r y g o d n ą s t a ty sty c z n ie , g r u p ę c e g ie ł („x" z 40 p o m ia ró w , a „ y " i „z” z 20 p o m ia rów), k tó r a w y k a z a ła , że ś r e d n ie w y m i a r y c e g ie ł u ż y t y c h p rz y w y k o n a n iu piw n ic w y n o s z ą : 8,4X 14,2X 30,1 cm. W y n i k i a n a liz y m u r ó w m o ż -na u j ą ć w 3 p u n k ty :
1. A naliza d o s t ę p n y c h o b e c n ie piw nic, a t a k ż e p r z e k a z y pisane, s k ł a niają d o tw ie rd z e n ia , że p i e r w o tn y b u d y n e k p o s ia d a ł w d o ln e j k o n d y g n a -cji c z te r y piw nice. O b e c n ie u ż y w a n e są trzy, c z w a r ta (p ó łn o cn o -w sch o d - nia) je s t n i e d o s tę p n a i z a p e w n e z a g r u z o w a n a . M u r y m a g is tr a ln e d w o ru w y k o n a n e z ce g ły , ze s p o ry m i p a r tia m i z k a m ie n ia e r a t y c z n e g o na m o cn ej, b ia ła w e j z a p r a w i e w a p ie n n e j , p o s ia d a j ą g ru b o ś ć ok. 60 cm; są w ięc o n e — j a k na m u r y g o t y c k i e — w y j ą t k o w o c ien k ie . Poziom u ż y t k o w y p iw n ic z n a j d u j e się o b e c n ie ok. 3 m poniżej poziom u g ru n tu . P iw nica o z n a c z o n a n u m e r e m I (z p ie c e m C O ) j e s t d o s t ę p n a p rz ez z e -w n ę tr z n ą sz y ję z 24 sc h o d a m i o s k o k u ok. 14 cm. J e s t to k -w a d r a t o -w e p o m ie sz c z e n ie o w ym . 5,35X5,35, s k le p io n e c e g la n ą k o le b k ą o w y s o -kości ok. 3 m. Drzwi w ś c ia n ie z a c h o d n ie j p iw n ic y I w io d ą d o p iw n ic y II („ z ie m n ia c z a n e j" ) o w y m . 5,0X 5,65 i w y s o k o ś c i 3,0 m, tak że s k l e -p io n e j c e q la n ą k o leb k ą. W z a c h o d n ie j części -p ó łn o c n e j ś c ia n y -p iw n ic y
II z n a jd u j ą się d rz w i do p iw n ic y III („ o w o co w e j" ), o w y m i a r a c h 3,0 X 5,35. N ie p o siad a ona in n y ch o tw o ró w k o m u n i k a c y j n y c h z czego w y n ik a , że c z w a r ta z a g r u z o w a n a p iw n ic a p o s ia d a ła w y m i a r y n ie c o p o w y ż e j 6 X 7 m i b y ła d o s tę p n a prz ez z e w n ę t r z n e w e jś c ie u m ie sz c z o n e w śc ia n ie w s c h o d n ie j d w o ru .
2. W s z y s tk i e o m a w i a n e p iw n ic e z a c h o w a ły sw ó j g o ty c k i c h a r a k te r , p o d k r e ś lo n y o b e c n o ś c ią lic z n y c h blend. S z cz eq ó ln ie c ie k a w a jest p i w -nica „ o w o c o w a ” z d w ie m a d u ż y m i i sze ro k im i b le n d a m i na śc ia n a c h d łu ż s z y c h (w sc h o d n ie j i za ch o d n iej), p r z e d z ie lo n y m i o d c in k ie m ś c ia n y tw o r z ą c y m ro d z a j p r z y ś c ie n n e g o filarka . P o d o b n ie s y m e tr y c z n ie u k s z t a ł to w a n a jest ś c ia n a p ó łn o c n a z d w ie m a m a ły m i b le n d a m i i u m ie s z c z o -n ym -na osi ś c ia -n y o k ie -n k ie m , u lo k o w a -n y m b e z p o ś r e d -n io w s trz a łc e łu k u
R y s. 2. R zu t p rz y z ie m ia , o b e c n ie p iw n ic , d w o ru
k oleb k i. Ś cian ę p o łu d n io w ą p iw n ic y „ o w o c o w e j ” p r u j ą ty lk o drz w i do p iw n ic y „ z ie m n ia c z a n e j ” . W tej o s ta tn ie j c ie k a w a je s t ś c ia n a za c h o d n ia , o z d o b io n a d w ie m a , s y m e tr y c z n ie u m ie sz c z o n y m i d u ż y m i b l e n dami, z k t ó r y c h p ó łn o c n a p o s ia d a w g ó r n e j p a rtii m ałe ( z a p e w n e w t ó r -n ie w y k u te ) o k ie-nko, u m ie s z c z o -n e sk o ś -n ie w p rz e b ite j szyi. P ie rw s z a p iw n ic a j e s t n a j m o c n ie j p r z e m u r o w a n a , ch o ć i o n a nie p o zo staw ia w ą tp liw o ś c i p r z y o k r e ś le n ia c h sty listy c z n o -c h r o n o lo g ic z n y c h .
a]
Ы
0 2m
Rys. 3. W nQlrze p iw n ic y I (p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j). E lew acja a - p o łu d n io w a i za-ch od n ia, b — p ó łn o cn a i w sza-ch o d n ia 3. O b s e r w a c j a d o l n y c h p a r tii n a r o ż n ik ó w w s z y s tk ic h p o m ie s z c z e ń p iw n ic z n y c h w s k a z u j e na ich p rz e w ią z a n ie i c h r o n o lo g ic z n ą w s p ó ł -czesność. M im o z a s to s o w a n ia w p iw n ic a c h í i II w ą t k ó w c z ęścio w o k a m i e n n y c h w idać, że w s z y s tk ie po m ie sz c z e n ia p o w s t a ł y w w y n i k u j e d n e j ak c ji b u d o w la n e j, k tó r e j a u to r z y s to so w a li d o b r e z a s a d y g o t y c -k ie g o m u r a to r s tw a . W ś w ie tle teg o s tw ie r d z e n ia razi n i e -k o n s e -k w e n t n e i n ie p o r z ą d n e u ż y w a n i e w ą tk ó w . W p ła s z c z y z n a c h b le n d p r z e w a ż a w ą te k w o z ó w k o w y , w ś c ia n a c h w y s t ę p u j e ta k w e n d y js k i, j a k i polski, j e d n a k ż e w s p o r y c h p a r ti a c h m u ró w tr u d n o j e s t m ów ić o k o n s e k w e n t n y m ich s to s o w a n iu . N a to m ia s t fuga o p r a c o w a n a j e s t s t a r a n n ie i p o -s iad a dość je d n o litą g ru b o ś ć (ok. 15 mm).
B adania d o s ta r c z y ły s k r o m n e j ilości r u c h o m e g o m a te r ia łu z a b y t -kow ego. N a 154 u ła m k i w y r ó ż n io n o 124 f r a g m e n t y c e ra m ik i w y p a lo n e j v. a tm o s fe r z e r e d u k c y j n e j , p o c h o d z ą c e j g ł ó w n ie z g a r n k ó w „ k u c h e n -n y c h " (w z -n a c z -n e j części -n i e d o r e d u k o w a -n y c h i p o s i a d a j ą c y c h dw u - b a r w n e przełom y). U łam k i mis, talerzy , d z b a n ó w są nieliczne. Ł ącznie c e ra m ik a r e d u k c y j n a w C ie c h o c in ie s t a n o w i 80,5% fr a g m e n tó w n a c z y ń
ю
о
R ys. 4. W n ętrze p iw n ic y II (p o łu d n io w o -z a ch o d n iej) p o łu d n ie —-zachód— p ó łn o c —-w schód
Rys. 5. W n ę trze p iw n ic y III (p ó łn o cn o -z a ch o d n iej) p o łu d n ie — z a c h ó d — p ó łn o c — w s c h ó d
T a d e u sz G id b a r c z y k , L es ze k K a jz e r
T a b l i c a I y* . . i ^ - —=srT 5cm Z ab ytk i ruchom e
I U l ,z y lA w yP*>lony« h W a tm osferze re d u k c y jn e j, 8— 9 — u ła m k i p o k ry w e k w y p a lo - d r u ' fry e re<u t y jn e j, 10 ucho d z b a ra w y p a lo n e g o w atm osferze re d u k c y jn e j, zdobione- qo ornam entem p alco w ym . 11 - cegła k s zta łtk a z pro filem żebra sklepiennego, 12 - u łam ek na-
g lin ia n y c h . P o z o sta łe 19,5% to n a c z y n ia w y p a lo n e w a tm o s fe r z e u t l e n ia ją c e j (łącznie 30 u łam k ó w ), p rz y czym 9 fr a g m e n tó w to u łam k i p o k r y t e po lew ą , a 1 fr a g m e n t je s t m a lo w a n y c z e r w o n y m i pasami. P r z e -w a g a m a te r ia łu r e d u k c y j n e g o jest ty p o -w a dla tej części Polski. W ś r ó J 8 p rz e d m io tó w ż e la z n y c h w y m ie n ić m ożna 3 g w o ź d z ie k o w a ls k ie i I skobel. Z n a le z io n o ta k ż e 11 u ła m k ó w szkła ( n a c z y n io w e g o i o k i e n nego), 4 d e s t r u k t y kości zw ie rz ę c y c h , 1 f r a g m e n t p o le w a n e j płytki p o -s a d z k o w e j i 5 fr a g m e n tó w p ł y to w y c h kafli p ie c o w y c h . W -su m ie ten nieliczn y m a te r ia ł z a b y tk o w y pochodzi z X V — XVIII w., "choć p o c z ą -tek je g o w idzieć m ożna tak że w k o ń c u X IV w. Ilościow o p rz e w a ż a m a te r ia ł 7 X V I— X VIII w. N a jc ie k a w s z y m , choć-, b a rd z o zniszczonym i fr a g m e n ta r y c z n ie z a c h o w a n y m z a b y tk ie m je st u ła m e k ce g ły k s z t a ł t -ki, p o c h o d z ą c e j z .żebra s k le p ie n n e g o , k tó r y może b y ć d a t o w a n y na II p o ło w ę XIV i X V w.
D zieje o m a w ia n e j m ie js c o w o ś c i s ię g a j ą p o ło w y X III w. Z n a n y i o b s z e rn ie o m a w i a n y d o k u m e n t K a zim ie rza K o n r a d o w ic a z 1250 r. w y m ie n ia b o w ie m C iech o c in , w ra z z in n y m i w s ia m i b is k u p s tw a w ł o cła w sk ie g o , Silnem i Z łotorią, na te r e n ie p ó ź n ie js z e j Ziemi D o b rz y ń -s k i e j '0. Z kolei m e tr y k a p arafii -sięga 1293 r. k i e d y to, lub z n a c z n ie w c z e ś n ie j — j a k sądzi J. P o w ie rsk i — n a le ż a ła do n ie j w ieś Elgisze- wo, p o ło żo n a n a p rz e c iw k o C iechoc ina , na p ó łn o c n y m b rz e g u D r w ę -c y 1. S u g e stie te g o b a d a -c z a w s k a z u j ą je d n a k na s ta r s z ą m e t r y k ę wsi. N a le ż a ła on a do s k u p is k a o s ad n icz eg o , lo k u j ą c e g o się nad d o ln ą D r w ę -cą, w s k ła d k t ó r e g o w c h o d z iło także: o s a d n i c t w o o kolic P o sto lsk a (późniejszy T oruń), Złotorii i N o w o g r o d u , a ta k ż e nieco o d d a lo n e Go- lubia i O s t r o w i t e g o 12. Z o b s z a re m ty m w ią ż e on s k u p is k o grodzisk, w ś r ó d k t ó r y c h w y m ie n ia o b ie k ty w C iechocinie, M ły ń c u i Zębow ie, a ta k ż e w Bierzgle, N o w o g r o d z ie i R u d a w i e 1*. O m a w ia n y te r e n po z a ło żeniu b is k u p s tw a p ło c k ie g o w II p o ło w ie XI w. w s z e d ł w je g o g r a nice, a po p o w s ta n iu w la ta c h d w u d z ie s ty c h XII w. b is k u p s tw a w ło c
-10 J. M i t k o w s к i, K a n c e la r ia K a z i m ie r z a K o n r a d o w i c a k s ię c ia K u ja w s k o - L ę - c z y c k i e g o (1233— 1267), W rocław '—W a r sz a w a — K rdków 1968, s. 87, nr 20. Problem om aw ia o b sze r n ie J. P o w i e r s k i , Do bra o s t r o w i c k o g o l u b s k ie b i s k u p s t w a w ł o c ł a w -s k i e g o na Ile -s t o -s u n k ó w p o l -s k o - k r z y ż a c k i c h w lata c h 1235— 1308, Gd-iń-sk 1977, -s. 60 i n.
11 P o w i e r s k i , op. cit., s. 110. 1! Ib id e m , s. 34.
” Z. G u i d o n , J. P o w i e r s k i , P o d z i a ły a d m i n i s t r a c y j n e K u j a w i Zie m i D o -b r z y ń s k i e j w XIII— X I V w i e k u , W a r sza w a — P ozn ań 1974. s. 138.
ła w s k ie g o mógł zn a le źć się w o b rę b ie n o w o e r y g o w a n e g o b isk u p stw a . W d o ty c h c z a s o w e j lite r a tu r z e sądzi się j e d n a k , że p o z y s k a n ie przez b is k u p s tw o w ło c ła w s k ie klucza ra ciąsk ieg o , a ta k ż e o kolic C iechoc ina , Złotorii i O s tr o w ite g o w iąz ać n a le ż y z n a d a n ie m g r o d u sło ń s k ie g o z 1185 r. dla d iecezji w ł o c ł a w s k ie j 14. J. P o w ie rs k i je st je d n a k z w o le n -n ik iem w c z e ś -n ie js z e j m e try k i p rz e ję c ia tego te r e -n u p rz e z b isk u p ó w w ło cław sk ic h , co m o g ło się s ta ć w la ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h XII w .1-* W su m ie już w o k re s ie p r z e d k r z y ż a c k im C ie c h o c in na le ż a ł do b i s k u -p ó w w ło cław sk ic h . Po o sa d z e n iu się na ty m t e r e n i e K r z y ż a k ó w d o b ra b isk u p ó w w ło c ła w sk ic h : c iec h o ciń sk ie, n o w o g ro d z k ie , z ł o to r y js k ie i ra- c ią s k ie s ta ły się te r e n e m „ b u f o ro w y m " m iędzy P a ń s tw e m K rz yżac kim , ziem iam i m ło d sz y c h s y n ó w K a zim ierza (o b e jm u ją c y m i łę c z y c k ie i d o b rz y ń sk ie ) ora z w ła s n o ś c ią S ie m o m y sła K o n ra d o w ic a , k sięcia i n o w r o cła w sk ie g o , trz y m a ją c e g o także k a s z te la n ię s ło ń s k ą *. W w y o d r ę b n i e niu się c ie c h o c iń s k ie g o klu cza m a j ą tk ó w bisk u p ich , a ta k ż e w p o ło ż e -niu m iejsco w o ści p r z y p rz e w o z ie przez D rw ęcę , z w ią z a n y m ze szlakiem p r o w a d z ą c y m z Ziem i C h e łm iń s k ie j p rz e z C ie c h o c in i S łońsk do W ł o c ła w k a , w idzieć m ożna p r z y c z y n y f u n d o w a n ia tu p rz e z b is k u p ó w p i e r w szej o b r o n n e j sied zib y d r e w n ia n e j , a ta k ż e i n te r e s u j ą c e g o n a s m u r o w a n e g o d w o ru . O b ra z fu n k c jo n o w a n ia k lu c z a c ie c h o c iń s k ie g o w ś r e d n io w ie c z u p r z e k r a c z a r a m y n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia , ch o ć s p o ro d a n y c h na ten te m a t zb ie ra P. K rie dke, nie w s p o m in a j ą c y jed n ak o s i e -dzibach b isk u p ic h w C ie c h o c in ie 17.
P ie rw sz a p e w n a w z m ia n k a o m u r o w a n y m d w o r z e pochodzi z 1410 r. Z w ią z a n a je s t o n a z d z ia ła ln o ś c ią M ik o ła ja R y ń sk ie g o , c h o r ą ż e g o c h e łm iń sk ie g o i u c z e s tn ik a b i t w y p o d G r u n w a ld e łm , k t ó r e g o u c ie c z k a z p o la w a lk i b y ła w y r a ź n y m d z ia ła n ie m na n i e k o r z y ś ć Z ak o n u . G d y w p a ź -d z ie r n ik u 1410 r. K r z y ż a c y z a jm u ją R yńsk, M ik o ła j u c ie k a c h r o n ią c się w d w o rz e b isk u p im (hof) w C iech o c in ie, k t ó r y jest ta k ż e o k r e ś lo n y ja k o „ g e m ü r te h ü s e " 18. N o ta tk a ta p r z e s u w a d a t o w a n ie i n t e r e s u -ją c e g o nas o b ie k tu n a w iek X IV lub p rz e ło m X IV — X V w. P rz e sła n k i dla d o k ła d n ie j s z e g o d a t o w a n ia o b iek tu są słabe. N a is ta r s z e m a te r ia ły a r c h e o lo g ic z n e d a to w a ć można, ja k już w s p o m n ia n o , na k o n ie c X IV i m X V w., ch o ć o k r e ś le n ie to ze w z g lę d u n a f r a g m e n ta r y c z n o ś ć z n a le -zisk n ie jest p e w n e . Z kolei an a liz a fo r m y a r c h ite k to n ic z n e j b u d y n k u
11 Ib idem , s. 130 in .,- P o w i e r s k i, op. cif., s. 36. 15 P o w i e r s k i , op. cii., s. 37 i n.
Ie /buleni, s. 118.
17 P. K r i e d k e , D ie H er r s c h a lt d e r B isch öie v o n W ł o c ł a w e k in P o m m e re llen , G Sttingen 1974, s. 175, 280, 336.
18 M. B a r t k o w i a k , T o w a r z y s t w o J a s z c z u r c z e w lata ch 1397— 1437, „R oczniki T N T ” 1948, R. LI, z. 2, s. 22— 23.
ta k ż e nie p o m a g a w u śc iśle n iu chro n o lo g ii, g d y ż z w a rte , w ie ż o w e b u d o w le są p o w s z e c h n e dla c a łe g o e u r o p e j s k ie g o śre d n io w ie c z a . Co p r a w da w P olsc e p ó łn o c n e j w X IV i X V w. liczniej s p o t y k a m y d łu g ie d o -my, fu n d o w a n e na r z u ta c h w y d łu ż o n y c h p r o s t o k ą t ó w (np. S u b kow y), lecz w ie ż e i d w o r y w ie ż o w e m ieszczą się ta k ż e w k r a j o b r a z i e a r c h i t e k -to n ic z n y m teg o re g io n u . G o ty c k i d w ó r w C ie c h o c in ie m iał w y m i a r y 12,3X13,7 m, a j e g o ś c ia n y dłu ższe w y z n a c z a j ą (z o d c h y łe m 6°) k i e r u -n e k p ó ł-n o c — p o łu d -n ie . R e k o -n s tr u k c j ę w y g lą d u fazy g o ty c k ie j p o d ją ć
m ożna w o p a r c iu o o b s e r w a c j e z a c h o w a n y c h piwnic, a ta k ż e n a j s t a r s z y o p is b u d y n k u , p o c h o d z ą c y z lat 1616— 1622,e. N o tu je on, że ,,pod tąż k a m ie n ic ą są p iw n ic e c z te r y " o ra z ,,pod k a m ie n ic ą są d o ln e m ieszk a n ia , w k t ó r y c h je st n a p r z ó d s io n k a z p o d w ó rz a (...] z tej sionki są dw ie izdebce [...] s k le p c ie m n y dla s c h o w a n ia rz ecz y ", a ta k ż e ,,k o m n a ta " o św ie tlo n a d w o m a o knam i. P o n ie w a ż ,,na w sch ó d w s z e d łs z y d rz w i na k a m ie n ic ę na z a w ia s a c h " w idzim y, że z a s a d n ic z ą k o n d y g n a c j ę te g o b u -d y n k u s ta n o w ił poziom p i e r w s z e g o (obecnie n ie is tn ie ją c e g o ) p iętra ; o p is a n y p a r te r t r a k t o w a n y b y ł j a k o „ d o ln e m ie s z k a n ia " , a na p oziom ie piw n ic m ieściły się c z te r y sk lep y izb y . O p is te n p o tw ie r d z a w ięc o b -s e r w o w a n y -s ta n piwnic, p r z y cz ym n a jw ię k -s z a izba p iw n ic z n a (może p o s ia d a j ą c a o r i e n t a c y j n e w y m i a r y 6 X 7 m) je s t o b e c n ie z a g r u z o w a n a i n ie d o s tę p n a . T a k ż e o p i s y w a n y w in w e n ta r z u p o dział p a r te r u p r z y p o -m in a o b e c n e -m ie s z k a n ie u ż y t k o w n i k a b u d y n k u ; s y t u a c j a o b s e r w o w a n a w tr a k c ie b a d a ń u n ie m o ż liw iła j e d n a k w y k o n y w a n i e o d k r y w e k i d o -k ła d n ie j s z ą a n a liz ę tej -k o n d y g n a c ji. D w ó r g o ty c -k i p o s ia d a ł w ięc na p o z io m ie p iw n ic u k ła d k r z y ż o w y z c z te re m a p ó l t r a k to w y m i izbami i p o d o b n y b y ł rz u t p a r te ru , g d z ie je d n a k o p ró c z d w ó c h izdebek, s k lep u 1 k o m n a t y m ieściła się sio n k a. Zbliżony, ta k ż e ze w z g lę d ó w k o n s t r u k c y jn y c h , b y ł p o d z ia ł p ię tra , na k t ó r y m z n a j d o w a ł y się: „ sio n k a" , ,,k a -p liczka", „ -p o k ó j b isk u -p i", „ k o w n a t a " i „ iz d e b k a " 20. Z n a le z ie n ie na w t ó r n y m złożu w w y k o p i e I m a łe g o u ła m k a c e g ły k s z ta łtk i z c z ę ś c io -w o z a c h o -w a n y m p ro filem ż e b ra ś-w iad c zy , że n a p a r te r z e , lub ra c z e j n a p ię tr z e m ie śc iły się izby (?) p r z e k r y t e sk le p ie n ia m i, m oże k rz y ż o - w o -ż e b ro w y m i. Suchy, o s t r y profil że b ra d a to w a ć n a le ż y na k o n ie c X IV w. lub ok. 1400 r. M o ż liw e jed n ak , że s k le p ie n ie ta k ie m iała ty lk o k ap lica . W r ó ć m y je d n a k d o p ro b le m u d a to w a n ia o p i s y w a n e g o d w o ru . M im o w s p o m n ia n e j już n ie s ta r a n n o ś c i w s to s o w a n iu w ą t k ó w cegła u ż y ta do z m u r o w a n ia p iw n ic d w o r u w y k a z u j e z n a c z n ą je d n o lito ść i p o -sia d a ś r e d n ie w y m i a r y 8,4X14,2X30,1 cm. P o r ó w n a ć ją m ożna z cegłą u ż y tą do z m u r o w a n ia d w o r u w S u b k o w a c h k o ło T c z e w a (8 ,7 X l5 ,2 X
>• I n w e n t a r z e d ó b r s t o ł o w y c h b i s k u p s t w a w ł o c ł a w s k i e g o z X V II w., w yd . L. 2 y t k o w i с z, „F on tes TNT" 1957, nr 38, s 136 i n.
P R O F IL E FROFIL N
R ys. 6. P ro file p ó łn o c n y i w s c h o d n i w y k o p u I
1 — pró ch n ica g lin ia s ta w spółczesna, 2 — b ru n a tn a g lin a z ceg łą i m a te ria łe m k u ltu ro w y m o raz w ę g la m i, 3 — w k o p z u ła m k a m i c e g ły i w y , 4 — w k o p n as yco n y g lin ia s tą p ró ch n icą , 5 — calec, żó łta , zw a ło w a g lin a
z a p ra -Ю Ol D w o r bi sku pów w ło c ła w sk ic h w C ie c h o c in ie ..
X32,0 cm), z c e g łą z p re z b ite r iu m k o ś c io ła tam że (9,4X 14,8X 30,7 cm) i z n a w y tegoż ( 8 , 6 X 15,1 X33,1 )21.
P rz y p o m n ie ć tu w y p a d a , że d w ó r w S u b k o w a c h d a t o w a n o na t r z e cią i p o c z ą te k c z w a r te j ć w ie rc i X IV w., p re z b ite r iu m k ościoła na p o -ło w ę X IV w., a j e g o n a w ę na k o n ie c X IV łub p rz e -ło m X IV — X V w. J - k z a w o d n e są j e d n a k p ró b y d a t o w a n ia o p a r te ty lk o na p o d s ta w ie a n a liz y m e tr y c z n e j ce g ły w s k a z y w a ć może p r z y k ła d g ł ó w n e g o dom u z a m k o w e g o w R aciążku, k t ó r y ch o ć w z n o sz o n y od p o ło w y X IV do k o ń c a XV w., z a c h o w a ł j e d n o lity ro z m ia r c e g ły w y n o s z ą c y 8 , 4 X l2 ,6 X X26.7 cm. P e w n ą w s k a z ó w k ą p rz y d a to w a n iu o b ie k tu m oże by ć d o s k o -n ało ść te c h -n ic z -n a m u rark i, o m ó w io -n y profil ż e b ra sk le p ie -n -n e g o , a tak że liczne s to s o w a n ie b lend, p o d o b n ie c z ęsto w y s t ę p u j ą c y c h w d o ln y c h k o n d y g n a c j a c h „ k a m ie n ic y w ie lk ie j" w z a m k u w R aciążku. W sum ie nie m a ją c w ą tp liw o ści, że d w ó r p o w s ta ł w II p o ło w ie X IV w., a u to r z y n ie p o tra f ią j e d n a k uściślić sw e g o w n io s k o w a n ia . Lata 1323— 1383, c z y -li o k re s z a s ia d a n ia na sto lc u b is k u p im M a c ie ja i Z biluta z G ołańc zy, są o k re s e m o ż y w io n e j a k c ji i n w e s ty c y jn e j. S z c z e g ó ln ie w a ż ą tu lata po n a je ź d z ie k rz y ż a c k im i o d z y s k a n iu K u jaw , w k t ó r y c h M a c ie j z G o -ła ń c z y r o z p o c z y n a nie ty lk o o d b u d o w ę - k a t e d r y , lecz i b u d o w ę lic z n y c h z a m k ó w i r e z y d e n c ji biskupich. P o re z y g n a c ji z u r z ę d u (1364) a k c ję b u d o w la n ą k o n t y n u o w a ł je g o b r a t a n e k Z bilut (t 1383)22. T a k w ięc, ch o ć b r a k na to b e z p o ś r e d n ic h d a n y c h a n a li t y c z n y c h i ź r ó d ło w y c h (dla p r z y -p o m n ie n ia in fo rm a c ję o b u d o w ie d w o r u w S u b k o w a c h k o ło T c z e w a prz ez Zbiluta p o d a ł J a n k o z C z a r n k o w a ), b u d o w ę m u r o w a n e g o d w o ru b is k u p ó w w ło c ła w s k ic h w C ie c h o c in ie łą c z y ć m o żn a z M ac ie jem , lub
ra c z e j Z bilutem z G ołańc zy.
Liczne są p r z e k a z y d o ty c z ą c e k lu c z a c ie c h o c iń s k ie g o p o c h o d z ą c e z w ie k u X V I i c z a s ó w p ó ź n ie jsz y c h . I n w e n t a r z z 1534 r. n ie z a w ie r a o p isu b u d y n k ó w , r e la c j o n u j e je d n a k s z c z e g ó ło w o o b r a z g o s p o d a r c z y C ie c h o c in a i in n y c h 16 w si w c h o d z ą c y c h w s k ła d te g o k lu c z a 23. K o le j n y in w e n ta r z p o ch o d z i z 1582 r.24 N ie z a w i e r a o n ta k ż e opisu b u d y n ków , lecz d a n e g o s p o d a r c z e i ra c h u n k i. N a jc ie k a w s z a je s t bez w ą t p i e -nia in fo rm a c ja o z a k u p ie 1 tys. sz tu k cegły, ła sz tu w a p n a i d ac h ó w k i,
21 B d r n y c z - G u p i e n i c c , G r a b a r c z y k , K a j z e r , op. cii.
22 N a jo b sz e r n ie js z y b iogram d z ia ła ln o ś ci i fu n d a cji M a cieja z G o ła ń czy d aje J. B i e n i a k, M a c i e j г G o ł a ń c z y herb u P alu ka, [w:] P o ls k i s ł o w n i k b io g r a ficz n y , t. X IX , W r o c ła w — W a rsza w a — K ra k ó w — G dań sk 1974, s. 15 i n. O d z ia ła ln o ś c i fun-d a c y jn e j Zbiluta p isze Jan k o z C zarn k ow a pofun-d 1383 r. (por. M o n u m e n la P olo n ia e H is ío r ic a , t. II, W a r sz a w a 1960).
23 I n w e n t a r z d ó b r i d o c h o d ó w b i s k u p s t w a w ł o c ł a w s k i e g o z ro k u 1534, w yd . B. U l a n o w s k i , „ A rch iw u m K o m isy i H is to r y c z n e j', t. X, K rak ów 1916, s . 38— 46. 2* I n w e n t a r z d ó b r b i s k u p s t w a w ł o c ł a w s k i e g o z ro ku 1582, w y d . L. Z y t k o w i с z, „F on tes TNT" 1953, nr 37, s. 244 i n.
p r o f i l e
R ys. 7. P ro file w s c h o d n i i p o łu d n io w y w y k o p u II
1 — w sp ółczesny hum us, 2 — p ia s e k n a s y p o w y . 3 poziom g lin y z rum oszem . 4 — g lin a z w ę g la m i. 5 — b ru n a tn a g lin a z ceg ła i n ie lic z n y m i w ę -g la m i, 6 poziom p rz e p a lo n e j g lin y — k le p is k a (?), 7 — ja s n o b ru n a tn a g lin a z w ę g la m i i d ro b n y m i c e g ła m i, 8 — calec, żó łta , zw a ło w a g lin a
PROFIL S to D wó r bis kup ów w J o c łu w sk ic h w C io c h o c in ic ...
g d y ż m ożna m ieć w ą tp liw o śc i, c z y m a te r ia ł te n z u ż y to d o b u d o w y stajni, s ta w ia n e j w 1582 r. prz ez cieślę za 1 złoty i 13 g r o s z y ” . W z m ia n
-Rys. 8 Rzut w y k o p u II z za zn a cz o n y m bruk iem i fun d am en tem d o b u d ó w k i bisk up a H ieron im a R o z ra ż e w sk ie g o
kę tę p o łą c z y ć n ależ y z z a c z e r p n ię ty m i od S. C h o d y ń s k ie g o p o b y ta m i H ie r o n im a R o z ra ż e w sk ie g o w C ie c h o c in ie w la ta c h 1584 i 1585, in fo r-m a c ją S ł o w n i k a g e o g ra t i c z n e g o o istn ie n iu w e d w o r z e w k o ń c u X IX w.
tablicy f u n d a c y j n e j z h e r b e m D oliw a R o z ra ż e w sk ic h , o p is e m p o c h o d z ą c y m z la t 1616— 1622, a ta k ż e w y n ik a m i o d k r y ć w w y k o p i e II. R e -likt f u n d a m e n tu o d k r y t e g o w ty m ż e w y k o p ie , w r a z z n a r o ż n ik ie m i m u re m b ie g n ą c y m k u p ó łn o c y (a w ięc r ó w n o l e g ły c h d o w s c h o d n ie j śc ia n y d w o ru ) w y d a j e się w s k a z y w a ć , że za c z a s ó w H. R o z ra ż e w sk ie - g o do m u r o w a n e g o d w o r u d o k le j o n o od w s c h o d u d r e w n i a n ą , d w u k o n - d y g n a c j o w ą d o b u d ó w k ę o p i s y w a n ą w in w e n t a r z u z lat 1616— 1622. O d k r y t e w w y k o p ie re lik ty m u ró w tr a k t o w a ć m o żn a j a k o je j f u n d a -m e n to w a n ie . C hoć z n a n a je s t ty lk o s z e ro k o ś ć d o b u d ó w k i, w y n o s z ą c a 6,1 m, sądzić można, że d łu g o ść jej o d p o w ia d a ła w za sad zie długości d w o r u m u r o w a n e g o i w y n o s iła p o n a d 13 m. D o k le je n ie jej do s t a r s z e g o m u r o w a n e g o trz o n u sp o w o d o w a ło , że p o tej ro z b u d o w ie d w ó r o s ią -g n ą ł w y m i a r y 13,7X18,1 m. N a p ię tr z e d o b u d ó w k i m ieścił się „ -g a n e k " , a ta k ż e ,,(...! sala, d rz w i do niej n a z a w i a s a c h p o b ie la n y c h z w rz e c ią
dżem. W tej sali o k i e n d ziesię ć o sześci k w a te r a c h , z h e r b a m i takimiż, j a k i e w p o k o ju [S tefana B a to re g o i H ie r o n im a R o z r a ż e w s k ie g o —1 p rz y p . e u to ró w ] [...]", na p a r te r z e d o b u d ó w k i, pod g a n k i e m m ieściło się 6 kom ór, a p o d „ s a lą ” : izba, k o m o ra, k o m ó rk a s e k r e t n a i p iw n ic a 2® (m oże w k o p a n a niżej). W s u m ie p r z y to c z o n e o p is y n ie d w u z n a c z n ie w s k a z u ją , że in w e s to r e m r o z b u d o w y d w o r u b y ł H ie r o n im R ozrażew - ski. H e r b y s w o je u m ie śc ił n ie t y lk o w o k n a c h , lecz t a k ż e w m u r o w a ł w b u d y n e k tablicę z Doliwą, o g lą d a n ą jeszcze w k o ń c u XIX w. Cel r o z b u d o w y b y ł ja s n y . M%ła p o w ie r z c h n ia u ż y t k o w a ś r e d n io w ie c z n e g o d w o r u w ie ż o w e q o n ie p o z w a la ła n a p o m ie sz c z e n ie w jego b r y l e p a r a d -nej „izby p a ń s k ie j" , n ie o d z o w n e g o e l e m e n tu p r o g r a m u u ż y t k o w e g o X V I-w ie c z n e j re z y d e n c ji. R o z b u d o w ę d w o r u c ie c h o c iń s k ie g o d a to w a ć m ożna na p o c z ą tk o w y o k r e s p a n o w a n i a H. R o z r a ż e w s k ie g o i z a m k n ą ć w Ifltach 1582— 1584, czyli przed, p o ś w ia d c z o n y m i p rz e z S. C h o d y ń s k ie - go, p o b y ta m i te g o b isk u p a . K o le j n y o p is k lu c z a z 1598 r. ta k ż e n ie p r z y -nosi opisu b u d y n k ó w i jest p o ś w i ę c o n y p r o b le m o m g o s p o d a r c z y m 27. N a jo b s z e r n ie j s z y i w ie l o k r o t n i e już p r z y ta c z a n y jest in w e n ta r z z lat 1616— 1622, czyli z o k r e s u r z ą d ó w b isk u p a P a w ła W o łu c k ie g o . N a z w a -n y jest o-n „ r e w iz ją z a m k u c ie c h o c iń s k ie g o " , c h o ć w d a ls z y m ciągu opisu b u d y n e k o k r e ś la n y jest ja k o „ k a m ie n ic a b i s k u p i a " 28. C ie k a w y i d o ty c h c z a s nie p u b lik o w a n y je s t o p is k lu c z a i b u d y n k ó w z 1759 r., 215 I n w e n t a r z e d ó b r s t o ł o w y c h . .. г XV II w., s. 136— 137. :7 I n w e n t a r z d ó b r s t o ł o w y c h b i s k u p s t w a W ł o c ł a w s k i e g o (ł a d a a. 1598), w yd . L. Ż y t k o w i c z , „F o n tes TNT" 1950, nr 36, s. 44 i n. *8 I n w e n t a r z e d ó b r s t o ł o w y c h . . . z X V I I w ., s. 136.
p o w tó r z o n y z n ie lic z n y m i z m ia n a m i w i n w e n ta r z u d ó b r z 1760 r.89 I n t e r e s u j ą c y n a s b u d y n e k n a z y w a n y je s t w nim p a ła c e m : „P a ła c w C i e -ch ocinie. W j e ż d ż a j ą c d o n ieg o b r a m a z fo r tk ą bez w r o t w o p a r k o w a - niu n o w y m w b ale tarte . Ex o p p o s ito p a ła c s ta ry , n ie g d y ś prz ez Illu- stris s im u m R o z d ra ż e w sk i r e f o rm o w a n y , p rz e d d w ie m a la ty z g r u n t u jak n o w o r e p e r o w a n y . Suffity, podłogi, drzw i, piece, sch o d y , dach, w s z y s tk o n o w e i dla w y g o d y n ie k tó r y c h p rz e fo rm o w a n e . N a g ó rz e p o -k o jó w 4, na d o le 3, s c h o w a n ie i s-k arb ie c. O ffic y n a z sz a c h u lc u pod go n ta m i, p rz ed lat sze ścią p o s ta w io n a no w a , w n ie j r e z y d e n c y i dla d w o r s k ic h 6, z trz e m a p iecam i, k u c h e n n y c h trzy, z d w ie m a pieca m i, sp iż a rn ią , k u c h n ia , p i e k a r n i a n y c h p ie c ó w dw a, trzeci dla c u k ie r n ik a , o k ie n w r e z y d e n c y a c h w ołów 16, o k ie n n ic 8, d rz w i 22. S tu d n ia
znacz-R ys. 9. T ablica fu n d a cy jn a b isk u p a A n to n ieg o S -b aslian a D e m b o w sk ie g o w pot id-n io w e j e le w a c ji dw oru
n y m s u m p te m w y k o p a n a , n o w o w g ó r z e o c e m b r o w a n a i p o k r y ta , z k o łam i i ła ń c u c h e m i w ia d r a m i o k u łe m i i r y n n ą do k u c h n i. M ię d z y p a -ła c e m i k o ś c io łe m o q r ó 'l n iew ielk i w kwra t e r y n o w o o p a r k a n i o n y
29 A rch iw u m D ie c e z ja ln e w e W ło cła w k u , 1. 23 (stary nr 159), s. 89— 92 sp isa n y 24 listo p a d a 1759 r. oraz I. R e v i s i o b o n o r u m z 1760 r., s. 214— 242. Por. tak że 1. 14 (ttary lir 148), g d z ie o p is „ k a m ie n ic y m u row an ej'' z 1720 r. f. 33— 39 v.
i o s z t a c h e t o w a n y [...]"30. P r z y to c z o n y o p is p o tw ie r d z a p o d a n ą u p r z e d -nio a t r y b u c j ę łą c z ą c ą r o z b u d o w ę d w o r u z H. R o zra żew sk im , a ta k ż e in fo rm u je o n o w y m r e m o n c ie „ p a ła c u " , p r z e p r o w a d z o n y m „p rzed d w ie m a la ty ", czyli w 1757 r. W ia d o m o ś ć ta p o tw ie r d z o n a je s t tre ś c ią p rz y to c z o n e g o już n a p is u na z a c h o w a n e j ta b lic y f u n d a c y j n e j , k t ó r a o k r e ś la ta k ż e je j a u to r a , b is k u p a A n t o n ie g o S e b a s tia n a D e m b o w s k ie go, a d m in is tr u ją c e g o d ie c e z ją w ło c ła w s k ą w l a t a c h 1752— 1763. N i e s t e ty, p r a c e b u d o w la n e A. S. D e m b o w sk ie g o n ie b y ły m o żliw e do i d e n t y fikacji. P r z y p u s z c z a ln ie j e d n a k d o ty c z y ły o n e p r z e d e w s z y s tk im w n ę -trza d w o ru , ch o ć in fo rm a c ja o 4 p o k o j a c h na p i ę t r z e i 3 n a p a r te rz e , p o z w a la sądzić, że A. S. D e m b o w sk i ro z e b ra ł d r e w n ia n ą , f u n d a m e n t o -w a n ą d o b u d ó -w k ę , z b u d o -w a n ą p r z e z H. R o z ra ż e -w sk ie g o . O p i s y -w a n a p r z e b u d o w a by ła o s t a t n i ą p r ó b ą a d a p ta c j i b u d y n k u d o w y m o g ó w m ie sz k a ln y c h . Po s e k u l a r y z a c j i d ó b r b is k u p ic h C ie c h o c in sta ł się w sią „ r z ą d o w ą " , a o g l ą d a j ą c y g o p r z e d 1825 r. W . H. G a w a r e c k i w id ział j e sz c z e b u d y n e k p o s i a d a j ą c y p ię tro . In f o r m a c j a o d w ó c h ta b lic a c h f u n -d a c y j n y c h za m ie sz c z o n a w S ł o w n i k u g e o g r a f i c z n y m p o z w a la są-dzić, że w k o ń c u X IX w. d w ó r p o s ia d a ł j e sz c z e p ię tro , k t ó r e w o b e c te g o r o z e -b r a n o n a p r z e ło m ie X IX — X X lu-b d o p i e r o w X X w. (może w o k r e s ie u ż y t k o w a n ia o b i e k tu j a k o spichlerz, p rz e z r o d z in y R a m la u i K u ligow - skich, o s t a t n i c h w ła śc ic ie li C iech o c in a ). D w ó r z a m ie s z k a ły o b e c n ie przez r o d z in ę P. J a g ie ls k ie g o j e s t u ż y t k o w a n y z g o d n ie z p i e r w o tn y m p r z e z n a cze n ie m , a d r a s ty c z n a (z p u n k t u w id z e n ia k o n s e r w a to r s k ie g o ) in t e r w e n c j a p o l e g a j ą c a n a o b la n iu je g o f u n d a m e n tó w b e t o n e m b y ć m o -że n ie p r z y s p ie s z y d e s tr u k c ji b u d y n k u .
M imo, z k o n iecz n o ści, n ie w ie lk ie g o z a k r e s u b a d a ń te r e n o w y c h p r z e -p r o w a d z o n y c h w 1983 r. w z b o g a c e n ie ich w y n i k ó w a n a liz ą -p r z e k a z ó w p i s a n y c h p o zw o liło n a p o z n a n ie h isto rii d w o r u i j e g o form y, a ta k ż e z a s a d n ic z y c h p rz e k s z ta łc e ń . C h o ć k o le j n e p r z e b u d o w y z a ta r ł y j e g o w y -r a ź n e oblicze s ty lis ty c z n e , t -r a k t o w a ć go m u s im y j a k o j e d e n z n ie w ie lu z n a n y c h w p ó łn o c n e j P o lsc e ś re d n io w ie c z n y c h d w o r ó w „ w ie ż o w y c h " i już p rz e z to s a m o p o d le g a ć p o w in ie n ś c iśle jsz e j niż d o t y c h c z a s o p i e c e k o n s e r w a to r s k ie j. N a z a k o ń c z e n ie j e sz c z e d w ie u w a g i. P o d cza s b a d a ń t e r e n o w y c h d w o r u d o k o n a n o t a k ż e w s t ę p n e j a n a liz y b r y ł y s t o j ą -c e g o o b o k k oś-cioła. U b y tk i ty n k u w p ó łn o -c n e j ś -c ia n ie w ie ż y p o z w o liły d o k o n a ć p o m ia r ó w cegieł, z k t ó r y c h z o s ta ła z m u r o w a n a . C e g ła o w y m ia r a c h 7,2 X 13,0 X 26,0 cm, a ta k ż e e l e m e n ty w ą tk u k o w a d e ł k o w e g o i z a p ła s z c z a n ie — m a lo w a n e j p i e r w o tn i e n a c z e r w o n o — fugi w s k a -z ują, że p o w s ta ła o n a n a j w c -z e ś n ie j w X V I w. C e g ła ta j e s t co p r a w d a n ie c o w ię k s z a o d u ż y te j prz ez H. R o z ra ż e w sk ie g o w k o ś c ie le w
R ys. 10. Ргсфа r ek o n str u k cji w y n ik ó w b ad ań
ż'ku (7,0 X 12,6 X 25,1 cm), w y d a j e się j e d n a k , że i w ie ż a k o śc io ła w C ie c h o c in ie m oże b y ć h ip o te ty c z n ie łą c z o n a z d z ia ła ln o ś c ią b u d o w la n ą teg o b isk u p a . D w ó r w C ie c h o c in ie s ta n o w i trz e c ią sied zib ę b i s k u p ó w w ło c ła w s k ic h (po R a c ią ż k u i S u b k o w a c h ) b a d a n ą prz ez p r a c o w n i -k ó w K a te d r y A rc h e o lo g ii U n i w e r s y t e t u Łódz-kiego. P r a c e te ro z p o c z ę te w 1978 r. p o z w a la j ą ju ż w o g ó ln y c h z a r y s a c h o k re ś lić „ r e c e p ty " b u -d o w la n e s to s o w a n e w X IV w. p rz e z Mcicieja i ZbiLuta z G ołańc zy, a w XVI w. prz ez H ie r o n im a R o z ra ż e w sk ie g o . Z d r u g ie j s tr o n y b a d a n ia te p o tw ie r d z a j ą b r a k je d n o lito ś c i p la n ó w i p r o g r a m ó w a r c h i t e k t o n ic z -n y c h w z -n o s z o -n y c h b udow li, co w o c z y w is ty sp o só b w y t y c z a p r z y s z ła k i e r u n k i b a d a ń n a d a n a lo g ia m i w a r s z ta to w y m i. S tu d ia n a d b u d o w n i c t -w e m o b r o n n y m i o b r o n n o - r e z y d e n c j o n a l n y m b is k u p ó -w -w ło c ła -w s k ic h m a m y za m ia r k o n t y n u o w a ć w la ta c h n a s tę p n y c h . K atedra A r c h e o lo g ii U n iw er sy te tu Ł ód zk iego T a d e u s z G r a b a r c z y k , L e s z e k K a j z e r
MITTELALTERLICHER GEMAUERTER HOF
DER W Ł O C Ł A W E K -B ISC H 0FE IN CIECH OC IN A N DRW ĘCA
C ie ch o cin an D rw ęca, W o iw o d sch a ft T oruń, H egt auf dom G eb iet der Z iem ia D ob rzyń sk a, im M ittela lte r w a r es e in G renzdorf z w is c h e n P o len und dem K reuz- rittersta<it. Dije, G e s c h ic h te d e s O rtes r eic h t bis XIII. Jahrhu nd ert und s c h o n in d ie s e r Z e it w ar der Ort im B esitz der B isch ö fe. D ie F o rsch u n g en in C ie ch o cin h a tte n zum Z iel, d en g e m a u e rte n H of der W fo c la w ek -B is ch ö fe k e n n en z u ler n e n und w a r en e rg ä n ze n d im V erh ä ltn is zu d en la n g w ie r ig e n U n tersu ch u n g e n d es Lehrstu h ls für A r ch ä o lo g ie der U n iv o rsitä t Łódź, d ie im S c h lo s s in R aciąż boi C ie c h o c in e k , W o iw o d sch a ft W ło c ła w e k g efü h rt w o r d e n w aren . Der H of w ar in der b ish e -r ig e n Lite-ratu-r w e n ig notie-rt.
Im R esu ltat der T e rr a in u n tersu ch u n g e n u n d der A n a ly s e ä lter er B ea rb eitu n g en w u rd e fe s tg e s te llt, d a ss der u n s in te r e ss ie r e n d e g e m a u erte H of der z w e ite B isch o fs-s itz auf dom G eb iet v o n C ie c h o c in w ar. Der e r fs-s te w a r e in e k le in e Burg v o n der H o lz-E rd ek o n sU u k tio n , d ie am h o h en Ufer d es F lu sse s D rw ęca lo k a lis ie r t war. D as O bjekt w u rd e am A n fa n g d e s X V Jah rh u n d erts zerstört. Der g e m a u e rte H of in C ie ch o cin , der d ie R ollo d es Z entrum s e in e s b e d e u te n d en B isc h o fsg ü ter k o m p le x e s e rfü llte (er z ä h lte 16 Dörfer), en tsta n d in der II. H ä lfte d e s X IV . Jahrhu nd erts. Er w u rd e a u s S te in u n d Z ie g e l auf dem ku rzen, r e c h te c k ig e n G rundriss v o n d en A u sm a ssen 12,30X 13,70 sm. geb a u t. D ie lä n g e r e n W ä n d e d es H o fe s b e stism sm ten a n g e n ä h ert d ie R ich tu n g O ste n — W e sten . In d e n K eller n w a r en 4 S tu b en m it T o n n en -g e w ö lb e ; d ie W ä n d e w a r en m it z a h lreich en B lo n d en -F ü tlu n -g en verzier t. Zur Zeit sin d 3 S tu b en z u g ä n g lich , e in e n o r d -ö stlic h e ist m it S c h o tte r b e d eck t. E rd g esch o ss- und S to c k w erk a n o rd n u n g w ar im Prinzip so , w ie der K eller, o b w o h l d ie se M ein u n g
nur auf d ie B esch reib u n g d es H o le s vom A n fa n g d es X V II. Jah rh u n d erts g e stü tz t ist, w e il der O b erteil vom G eb ä u d e n ich t e r h a lte n w o r d e n ist. D ie g o tis c h e H of in C ie-c h o ie-c in w u rd e vom B isie-ch of M a ie-ciej aus G ołań ie-cza (er resid en te auf dem B isie-ch h ofsitz bis 13b4) oder e h er von sein em N a c h fo lg e r Zilbut aus G ołań cza (Ť1383) geistetet Am Ende d e s XV I. Jahrhu nd erts (m ö g lic h e rw eise in d en Jahren 1582— 1584) w u rd e dar H of vom B isch o f H iero n im R ozra żew sk i e rw eitert. A n s e in e O stw a n d w u rd e der h ö lzern e, e in S to c k w er k h o h o F und am en tanb au an g eb a u t. U n ten w aren darin W irt-sc h a ftsstu b en , im S to ck w erk e in e Laube und e in e g ro sso „H eren stu be" . N a ch d ieser E rw eiteru n g e r r e ic h te der H of d ie A u sm a sse 13,7X 18,1 m. Im Jahre 1757 w u rd e der H o l vom B ischof A n to n i S e b a stia n D em b o w sk i um gebau t u n d r en o v ie rt, w a s an e in er bis h e u te e rh a lten en , in d ie S ü d w a n d e in g em a u er ten S tiftta fel notiert w urde. A m Ende d e s XIX. oder am A n fang d e s X X . Jahrhunderts w u rd e das G eb äü d e um ein S to c k w er k g e se n k t und erfü llt bis b e u te d ie R olle e in e s W o h n h a u se s.
Das b e sp ro c h e n e O bjekt ist e in e der w e n ig e n in N o r d p o le n erh a lte n e n (w en n -sc h o n te ilw e is e ) m ittela lte r lich en g em a u erten R esid e n z e n vom T urm charakter und ist d esh a lb b em erk en sw ert.
