Aldona Andrzejewska
Zgłowiączka, st. 3, gm. Lubraniec,
woj. włocławskie, AZP 50-45/105
Informator Archeologiczny : badania 26, 92-93
92 Wczesne średniowiecze
Z b ą s z y ń , s t. l a M uzeum A rcheologiczne Środkowego gm . lo c o , w o j. z ie lo n o g ó r s k ie N adodrza w Zielonej Górze
A Z P 5 5 -1 8 /1 2 6
Badania prowadzi! mgr Jarosław Lewczuk (autor sprawozdania) przy współudziale m gr m gr Sławom ira K alagate i M arleny Magdy. F in an sowane przez U rząd M iasta Zbąszyń. Grodzisko wczesnośrednio wieczne X II-X III w.
W dn. 12-20 X 1992 r. przeprow adzono ratow nicze prace wykopaliskowe związane z odkryciem pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu na teren ie Zbąszynia. W zmia nki w literatu rze (Krom ka Wielkopolska, Długosz, Rocznik K apituły G nieźnieńskiej) nie lokalizowały go jednoznacznie. Dopiero prace związane z w ym ianą sieci kanalizacyjnej n a teren ie m iasta pozwoliły na odkrycie resztek drew niano-ziem nego w ału grodu.
Wykop archeologiczny o wymiarach 8 x 2 m (os dłuższa zorientowana północ-południe) założono na działce n r 1044 (własność prywatna, równolegle do ul, Świętomikołąjskiej). W trakcie eksploracji wydzielono 11 warstw mechanicznych w ram ach 5 warstw naturalnych.
Pierw sza w arstw a n atu ra ln a to hum us o miąższości ok. 40 cm. W ystąpiły tu przem ie szane fragm. ceram iki nowożytnej i średniowiecznej. Te ostatnie dostały się z wykopu założonego przez „ Hydrobudowę ”, usytuowanego równolegle do wykopu archeologiczne go. W arstw a druga, niwelacyjna, o miąższości ok. 30—40 cm, to próchnica przem ieszana z gruzem . Wystąpiły w niej fragm. ceram iki z XV-XVI w. Trzecia w arstw a, n aturalna, próchnicy przem ieszanej z bialoszarym piaskiem , to w arstw a rozsypiskowa walu obronne go grodu. W ystąpiła tu ceram ika datow ana na X II-X III w. Miąższość warstwy wynosiła ok, 50-80 cm, a w jej ram ach m ożna wydzielić kilka m niejszych podwarstw. Na spągu w arstwy wystąpiły konstrukcje drew niane w ału w postaci belek dębowych ułożonych w konstrukcji hakowej, tworzące tzw. skrzynie zbudowane n a zrąb. Znaleziono tu ośnik żelazny. C zw arta w arstw a n atu raln a, o miąższości ok. 40 cm, to mierzwa zalegająca bezpośrednio poniżej warstwy trzeciej. W ystąpiły tu duże ilości ścinków drew na, skóry, fragm. ceram iki z XII-XIII w. P ią ta w arstw a n atu raln a, calcowa, m uszelek przem iesza nych z piaskiem , je s t wodonośna. Na stropie jej znaleziono pojedyncze fragm. ceram iki z osady poprzedzającej budowę grodu, górą obtaczanej, datow anej na X-XI w.
W sum ie wykop dostarczył 258 fragm. ceram iki, w tym 14 fragm. ob taczanych tylko górą, 168 fragm. całkowicie ob taczanych, 28 fragm. ceram iki stalowo szarej, 48 fragm. ceram iki nowożytnej — ceglastoczerwonej i kremowej. W arte w zm ianki są, oprócz ośnika żelaznego, liczne fragm, przedm iotów żelaznych pochodzących z okresu budowy grodu (haki, gwoździe, noże). Z czasów późniejszych pochodzi przęślik gliniany, kulka gliniana niewiadomego przeznaczenia, fragm . kafli piecowych z XV-XV w.
Do dalszych badań dendrochronologicznych pobrano 12 próbek bali dębowych z walu grodziska.
Z g ło w ią c z k a , s t. 3 U n iw e rsy tet Łódzki K ated ra Archeo-g m . L u b r a n i e c , w o j. w lo c ła w - logii
s k ie
A Z P 5 0 -4 5 /1 0 5
Badania prow adziła m gr Aldona Andrzejewska. Finansow ane przez Wojewódzkiego K onserw atora Zabytków i U niw ersytet Łódzki. Drugi sezon badań. Osada przy grodowa — w arzelnia soli z X II-X III w. Badania prowadzone od 1987 r. wiążą się z realizacją problem u badawczego „Wczesno średniowieczny zespół osadniczy w Zgłowiączce na Kujaw ach”. W I. 1987-91 prowadzono badania osady z XI-XII w. oraz grodziska 2 X II-X III w. W sezonie 1991 i 1992 rozpoznano, stosując m etodę odwiertów oraz badań sondażowych i szerokopłaszczyznowych, osadę z X II-XIII w.
Informator Archeologiczny 93
W sezonie badawczym 1992 objęto rozpoznaniem obszar 4 arów, odsłaniąjąc p artię skraju wsi, będącą częścią produkcyjną związaną z produkcją soli, Odkryto 49 obiektów — piecy i palenisk — zawierających kilka tysięcy ułam ków ceram iki, noże, przęśliki, kablącz- ki skroniowe, bryłki żużla, ołowiu i srebra. N a szczególną uwagę zasługuje obiekt służący do odparowywania solanki. Byl to piec otw arty o ścianach zbudowanych z kam ieni łączo nych gliną, z um ieszczoną w ew nątrz prażnicą glinianą. Pod piecem znajdow ała się ofiara zakładzinowa — prawdopodobnie konia i dwóch źrebiąt. W badanej p artii osady nie n a tr a fiono n a obiekty m ieszkalne, k tó re (co stw ierdzono w trak cie badań sondażowych w 1991 r.) znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie części produkcyjnej i skupiały się n a wschód od omawianego miejsca, bliżej centrum współczesnej wsi Zgłowiączki.
M ateriały i dokumentacja znąjdują się w Katedrze Archeologii U niw ersytetu Łódzkiego. Badania zakończono.
PÓ ŹNE ŚREDNIO W IECZE
B ie ls k o - B ia ła , s t. 31 M uzeum Okręgow e w B ielsku-B iałej A Z P 1 07-48/16
Badania prowadził m gr Stanisław Pawłowski przy współpracy m gr m gr Bogdana i Bożeny Chorążych. K onsultant naukow y — prof. Jerzy Szydłowski. Nadzór konserw atorski — m gr Jacek Reyniak. Finansow ane przez M uzeum Okręgowe w Bielsku-Białej. Zamek póź nośredniowieczny i nowożytny (XTV-XX w.)
Zamek usytuow any n a skraju wzgórza miejskiego dominującego nad rzeką Białą, w widłach potoków Młynówki i N ipru wpadających do Białej, zespolony został z układem urbanistycznym m iasta wspólnym m urem obronnym. Obecna bryła zbudow ana je st na planie trap ezu z dziedzińcem pośrodku.
Pierw sze prace wykopaliskowe przeprowadzono w 1957 r., a następnie kontynuow ano je w I. 1982-1985. Rozpoczęte po wieloletniej przerw ie badania w 1992 r. miały c h arak ter ratowniczy (w związku z wykopami kanalizacyjnym i n a dziedzińcu zamkowym) i zm ierza ły do poznania stratygrafii dziedzińca i weryfikacji s ta n u badań nad najstarszym i fazami budowy zam ku. W czasie nadzoru nad wykopami kanalizacyjnym i założono 2 wykopy archeologiczne oznaczone num eram i 1/92 i 2/92.
W ykop 1/92 o wym iarach 2,65 x 3,4 m założono w północno-zachodnim narożniku dziedzińca. Stwierdzono sztuczne obniżenie calca sięgające od 140 do 250 cm w najgłęb szym miejscu. Calec stanow i żw irow ato-gliniasty utw ór pochodzenia polodowcowego z otoczakami. Sztuczne obniżenie calca kształtem przypom ina nieckę, w części dolnej wypełnioną kolejno po sobie następującym i naw arstw ieniam i, których układ je s t zgodny z kształtem tego obniżenia. Kolejne w arstw y m iały przebieg odm ienny i stanow iły praw dopodobnie poziom niwelacyjny obniżenia calca (szarożółta glina z w trętam i zaprawy wapiennej, drobne otoczaki). Powyżej, na gt. 110 cm zalegała w arstw a ciem nobrunatnej gliny o miąższości 10 cm, z bardzo licznymi fragm. drew na i ceram iki, będąca prawdopo dobnie poziomem użytkowym. Ponad nią znąjdowała się w arstw a żółtej gliny z w trętam i zaprawy wapiennej, nad k tórą zalegał ostatni poziom użytkow y przykryty współczesnym brukiem dziedzińca na podsypce. Na gł. 130 cm od b ru k u dziedzińca w ystąpił zbliżony do czworoboku obiekt o gł. 90 cm, w części północno-zachodniej m ający ch arak ter jam y z bardzo licznymi fragm. skóiy, wyrobów skórzanych, ceramiki, kości, drew na, fragm. i przedm iotam i żelaznymi (np. b ałt kuszy).
M ateriał archeologiczny pozyskany z wykopu 1/92 stanow iły głównie fragm. naczyń wypalanych w atm osferze utleniąjącej i redukcyjnej, skór i wyrobów skórzanych, przed
