A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I B H S I S
FOLIA LITTKRABIA 2 2 , 1 9 8 8 _____
M a r ia K uźm in •
SPECYFIKA ARTYSTYCZNEGO PRZEKAZU ŚWIATA W AUTOBIOGRAFICZNYCH UTWORACH LIRYCZNYCH
WŁADIMIRA 30Ł0UCHINA I OLGI BERGHOLC
J e d n ą г głów nyoh o ec h w y ró ż n ia ją o y c h r a d z i e c k ą p r o z ę l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h i s z e ś ć d z i e s i ą t y c h b y ło d ą ż e n ie twóroów do u k
a-zy w ania r z e c z y w is to ś c i p r z e z p ry zm at j e d n o s t k i l u d z k i e j * Z ja w i-sko t o , uwarunkowane o k re ślo n y m i p r z e s ła n k a m i h is to ry o z n y m i i s p o łe c z n y m i, wymagało nowych form p r z e k a z u , pow odując u s c h y łk u l a t p i e ć d z i e s i ą t y o h n a s i l e n i e g a tu n k u tz w . p ro z y l i r y o z n e j . P ro z a t a zdecyd ow anie eksp o n ow ała u ozuo iow ą p o s ta w ę poznaw osą o p a r t ą na s u b ie k ty w iz m ie d oznań p o d m io tu r e la c j o n u ją o e g o * B y ła t o r ó w n ie ż , j a k w y j a ś n ia j ą n i e k t ó r z y znawoy p r z e d m io tu , r e a k c j a n a "pozbaw ioną o b l i c z a p r o z ę p o p rz e d z a ją c e g o o k r e s u " 2 .
T e n d e n cja do m ów ienia o ś w i e c i e w spółczesnym i h i s t o r i i po -p r z e z n a ś w i e t l a n i e in d y w id u a ln e j d r o g i ż y c io w e j, w ła sn y o h d o -ś w ia d c z e ń , w s p ó łb rz m ią c y c h z d o -św iad czen iem p o k o l e n i a 1 s z e r z e j - n a r o d u , a w lec p e n e tro w a n ia d o ś ć s z e r o k i e g o o b s z a ru p r z e s z ł o - ś o i , w yznacza o k r e ś l o n e form y n a r r a c y j n e ró w n ie ż t a k i o h utw orów , j a k "D zienne g w iazd y" O l g i B e rg h o lc o z y " W ło d z im ie rs k ie o p ł o t k i " i " K ro p la r o s y ” W ła d im ira S o ł o u o h ln a . S ą one dowodem p o sz u k iw a-n i a p r z e z i c h tw órców a-nowego w y razu a r t y s t y c z a-n e g o w ujm ow aa-niu o ta c z a ją c e g o ś w i a t a .
J e d n a z b a d a cz e k w s p ó łc z e s n e j p ro z y r a d z l e o k i e j a n a l l z u ją o z n a c z e n ie z a s a d y h ls to r y z m u f u n k c j o n u j ą c e j w l i t e r a t u r z e r a -d z i e c k i e j omawianego o k r e s u ( ja k o o k re ś lo n e g o " ty p u m y ś le n ia a r ty s ty c z n e g o " d e te rm in u ją c e g o " p r z e d s ta w ia n ie w yd arzeń i fa k tó w ~ 1 Zpb. L . J а к i m i e n k o , 0 p o e t i k i e sow rlem ien no g o r o -mane, "D rużba narodow " 1971, n r 5 , s . 2 3 6 .
2 А. Р . К a z а г к i n , P o e t ik a so w rle m ien no g o l i r i c z e s k o g o r a s s k a z a , A w t o r l e f i e r a t d l a s i e r t a c y i n a s o l s k a n l j e u c z o n o j s t l e
w s p ó łc z e s n o ś c i w k o n te k ś c ie o z a a u , w p o w ią z a n iu г dośw iadczeniem n aro d u i sp o łe cz n y m i p o g lą d a m i" ) s t w i e r d z a , że " h is to ry z r a a r t y -s ty c z n y " t o o d k r y c ie nowych t r e ś o i w s p ó łc z e s n o ś c i, c z y l i p o g łę -b i e n i e w iedzy o c z ło w ie k u i c z a s i e 3. Zarówno B e r g h o lo , j a k i S o ło u o h in d ą żą do h i a t o r y o z n e j r e -k o n s t r u -k c ji swego s to s u n -k u do w łasnego c z a s u i e p o k i, co s p r a -w ia , że -w i c h u t-w o ra ch p o -w a ta ją r o z l e g ł e o b ra z y "o za su h i s t o -r y c z n e g o " .
S o ło u o h in w " K r o p li r o e y " , j a k t r a f n i e zauw ażył je d e n z b a -d a czy je g o tw ó r o z o ś o l , p o -d j ą ł p ró b ę s t w o r z e n i a j e -d n o c z e ś n ie "p a-noramy w ieku" 1 "paa-noramy d u s z y " * . B e rg h o lo n a to m ia s t w "D zien-nych g w ia z d a c h " , o g r a n i c z a j ą c e i ę w z a s a d z i e do t r z e c h epizodów w ła s n e j b i o g r a f i i , p r z e d s ta w i ł a s z e r o k i z a k r e s w y darzeń h i s t o -ry c z n y c h , a l e przedm iotem sw oloh d o c ie k a ń u c z y n ił a p r z e d e w szy-s tk im ś w ia t w ew nętrznych p rz e ż y ć uwarunkowanych tym i w ydarze-n ia m i.
Są t o zatem utw o ry a u t o b i o g r a f ic z n e , o p a r t e n a w y zn a n iu , s ta n o w ią c e s w o i s tą spow iedź l i r y c z n ą twóroów , k tó r z y p r ó b u ją zro zu m ieć h i s t o r i e n a p o d sta w ie w łasnego ż y c ia 1 ż y c ia b l i s k i c h im l u d z i . C e chu je j e , z J e d n e j s t r o n y , " a n a l i t y c z n e p o d e j ś c i e , z a g ł ę b i a n i e s i ę w s f e r ę m y ś le n ia , g łę b o k ie s p o ł e o z n o - f i l o z o f l c z - ne u św iad o m ien ie h is t o r y o z n o ś c i b y tu , d ą ż e n ie do s z c z e r o ś c i , do-k ł a d n o ś c i " 5 , z d r u g i e j z a ś , przedm iotem o p is u s ą w n i c h u c z u c i a i m y ś li zw iązane z tw ó rczym i z a m ie rz e n ia m i a u to ró w , w sp ó łb rz m ią -ce z p o trz e b a m i e p o k i.
Dom inuje zatem w u tw o rac h t y c h w spó lna d l a g a tu n k u l i r y k o - - a u t o b i o g r a f i c z n e j p ro z y w ła ściw o ść p o l e g a ją c a n a eksponow aniu podmiotowego p u n k tu w id z e n ia r z e c z y w i s t o ś c i , z m ie n ia ją c e g o s i ę n a p o s z c z e g ó ln y c h e ta p a c h ro z w o ju osob ow ości i o h tw órców . Pod-ch od zą o n i do te m a tu w łasneg o ż y c ia p o p rz e z o tw a r tą rozmowę z o d b io rc ą » o p o w in n o śc i p i s a r z a , o p ro b lem ach p r a c y t w ó r c z e j.
Z ob. W. A. A p u c h t 1 n a , S o w rle m ie n n a ja s o w i e ts k a ja p r o z a , Moskwa 1977, s . 1 5.
* A. P a w ł o w s k i , 0 l i r i o z e s k o j p r o z i e , [w#] W riem ia, p a f o a , f l t l l , M oekw a-L eningrad 19 6 5 , s . 2 5 9 -2 6 0 .
5 P o r . S . A. L i p i n , L i r l o z e s k a j a p r o z a как s t i l e w o j e t i e c z e n i j e w so w rie m ien n o j s o w ie ts k o j l i t i e r a t u r i e , [w i] I d i e j - n o je je d in s tw o i c h u d o ż e s tw le n n o je m n o g o o b ra z ije s o w ie ts k o j p ro -z y , Moskwa 1974» s . 248.
Powoduj* t o o b n a ż a n i* chwytów a r t y s t y c z n y c h , o k r e ś l a form ę opow ia d a n ia ko nstru oopow an eg o c z ę s t o opow edług r e g u ł a s o c j a c j i p a m ię c io -wych a u t o r a - n a r r a t o r a .
B e rg h o lc w spom lnająo o d l e g ł e z d a r z e n ia z d z ie c i ń s t w a p i s z e , że zacho w ała j e w " p a m ię c i ż y w e j" , w cią ż od nowa p rz e ż y w a ją c "ów czesne z d a r z e n i a i w ła sn e u c z u o la " . "żywa p am ię ć" j e s t d l a p i s a r k i bodźcem do tw ó rcz e g o u t r w a l a n i a " p ie r w s z y c h , n a j c z y s t -sz y c h i n a jf u n d a m e n ta l n i e j s z y c h w ra ż eń , k t ó r e [ . . . ] t a k s z c z ę -ś l i w i e s y n c h r o n i z u ją s i ę z p ie rw szy m i l a t a m i - t a k ż e d z i e o i ń - stw a l - n a sz e g o s p o łe c z e ń s tw a " ( ■ . 3 6) . T a k i o s o b i s t y , z a b a rw io -ny e m o c jo n a ln ie s to s u n e k tw ó rc y do ś w i a ta p r z e d s ta w io n e g o powo-d u j e , że w o p o w ie ś c ia c h zarów no B e r g h o lo ,j a k 1 S o ło u c h in a a u t o r - - n a r r a t o r ja k o podm iot l l t e r a o k i b ę d z ie s ta ły m punktem o d n ie -s i e n i a .
Do z e s p o łu oeoh w spó lny ch w y z n ac z a ją cy c h p rz e d e w s z y s tk ie s p e c y f i k ę gatunkow ą t y c h utw orów n a le ż y o d n ie ś ć i c h b i o g r a f i c z n ą p o d s ta w ę , zw rot ku d z ie c iń s t w u - o k res o w i stano w iącem u w n i c h u l l r y c z n i o n ą c z ę ś ć e k s p o z y c y jn ą o p o w ia d a n ia , k t ó r e e w o lu u je w k ie r u n k u o p o w ie śc i l l r o - e p l o k i e j1 o s o b i e i ś w ie c le zew n ętrznym . Je d n a k n i e f a b u ł a d om inu je w t e j u l i r y c z n l o n e j p r o z i e , co n a l e ż y r a z j e s z c z e p o d k r e ś l i ć , l e c z sp o só b p rz e ż y w a n ia i o d b io r u ś w ia -t a , 0 0 s p r a w ia , że s t r u k t u r a l l r y o z n a t y c h a u to b i o g r a f i c z n y c h o p o w ie ś c i o b f i t u j e w a u t o a n a l i z y , w sp o m n ie n ia, r o z m y ś la n ia
o s iln y m z a b a r w ie n iu em ocjonalnym , a l e t a k ż e 1 za an g aż ow a niu sp o łec zn y m , przecho dzącym n i e k i e d y w zb ęd n ą d e k la r a ty w n o ś ć .
K ry ty c y r a d z i e c c y z g o d n ie p o d k r e ś l a j ą p o k rew ie ń stw o t e j p r o -zy z p o e z ją , w y m ien ia ją c t a k i e j e j w ł a ś c iw o ś c i , j a k t l i r y c z n a a s o c ja ty w n o ś ć , n ie o c z e k iw a n e zmiany te m a ty c z n e , sp o só b opow iadan i a , k t ó r e r o z w i ja s i ę ja k o l i r y c z iadan y m oiadanolog w sp om iadan ieiadan le o s o -b i e , o -b l i s k i c h l u d z i a c h . Forma t a k i e j " l i r y c z n e j a u t o -b i o g r a f i i "
e k s p o n u ją c e j osobowość a u t o r a p o zw ala n a swobodne k o n s tr u o w a n ie w ą tk u , w prow adzanie dow olnych s o e n , p r z e p l a t a n y c h d y g r e s ja m i a u t o r a . Z z a w a rty c h w i c h t e k ś c i e d e k l a r a c j i tw ó rc z y c h w y n ik a ,
Z ob. O. B e r g h o l o , D z ie n n e g w iaz d y , t łu m . M a ria T r a c z e w s k a , W arszawa 1966, s . 9 ( d a l e j c y t u j ę wg t e g o w ydania w sk a z u ją c w t e k ś c i e n r s t r o n y ) .
że a u to r z y в g ó ry z a k ła d a j ą n ie o k r e ś lo n o ś ć f o r a y o r a z swoboda « k o n stru o w a n iu w łasn y ch w yp ow ied zi^.
D la B e rg h o lo r z e c z , k t ć r ą tw o rz y , J e a t "b ru lio n e m b r u li o n u " t e j " N a jw a ż n ie js z e j K s ię g i" p i s a r z a , k t ć r a j e s t j e s z c z e w c ią ż p r z e d n i ą i d l a te g o p i s a r k a w yznaje» " z b u d z i ła s i ę we a n i e po-t r z e b a s i ę g n i ę c i a do samego p o o a ą po-tk u , do . ź r ó d e ł p o z n a n ia , do o d l e g ł e j , l e c « n i e w ie d n ąo ej p r z e s z ł o ś c i - a o j e j 1 mojego k r a j u " ( s . 4 6 )«
Również S o ło u o h in w " K ro p li ro s y " we wstępnym k o m en tarzu o d a u to r s k im , u jęty m « forme d i a l o g u , o k r e ś l a p o w s ta ją o y u tw ó r ja k o " n ie o p o w ie ść " , " n ie p o w ie ś ć " , " n ie r e p o r t a ż " , l e c z ja k o " k s ią ż k ę " , o b a w ia ją c s i e t e ż nazwać j ą a u t o b i o g r a f i ą , b ow iea J a k t w i e r d z i ł "Żeby j ą n a p is a ć , t r z e b a o p o w ied z ieć o l u d z i a c h , k t ó - ry o h s p o ty k a ł e ś w o lą g u ż y o i a . A u t o b i o g r a f i a , k o n ty n u u je p i s a r z , s k ła d a s i e n i e я o p is u samego s i e b i e , l e c z s o p is u w s z y s tk ie g o ,
O co z o b a o z y łe ś 1 p o k o c h a łe ś n a t e j z ie m i" .
Wspólnym elem entem łączącym t e z a m ie r z e n ia tw ó ro z e j e s t po-t r z e b a p ow ropo-tu do ź r ó d e ł , do m ie js c , g d z ie m in ę ło i c h d z l e o i ń - s tw o , by s ta m tą d s p o jr z e ć n a p r z e b y t ą d ro g ę ż y c ia 1 o c e n i ć , wy-j a ś n i ć 1 z ro zu m ie ć h i s t o r i e i d z ie ń d z i s i e wy-j s z y .
R e a l i z a c j a a r t y s t y c z n a t y c h z am ie rz e ń p r z e b ie g a je d n a k ż e od-miennymi to ra m i* I s t o t n ą r o l e w tym w z g lę d z ie odgrywa u k ła d ma-t e r i a ł u p r z e d s ma-ta w ia n e g o , spo so by je g o o r g a n i z a c j i . O B e rg h o lc b ę d z ie t o z a sa d a " w y o d rę b n ia n ia sz cz y tó w " - znc z ąznc y znc h ogniw ż y znc i a , o b r a z u ją znc y znc h n i e j a k o s z znc z e b l e duznchowego ro a-Q w o ju , " w s p in a n ia s i e b o h a te r k i" . J a k o k s ią ż k a w y z n a n ie "D z ie n ne g w iaz d y " , p o d o b n ie j a k i "K ro p la r o s y " S o ło u c h in a , j e s t z b u -- ^ Z ob. A. E l j a s z e w i c z , U n o g o o b ra z lje s t i l e j w l i -t i e r a -t u r i e s o c y a l l s -t l c z e s k o g o r i e a l i z m a . D i s s i e r -t a o y j a n a s o is k a - n i j e u cz o n o j s t i o p i e n i d o k to r a f i ł o ł o g i c z e s k i c h n a u k , L e n in g ra d
1 9 7З, s . 151 (m a szy n o p is w B i b l i o t e c e im . L e n in a w M oskw ie); A. P a n t i e l e j e w a , A w to b io g r a f ic z e s k a ja l i r i c z e s k a j a p ro z a *W s o w ie ts k o j l i t i e r a t u r i e 5 0 -c h - 6 0 -c h godow, D i s s i e r t a - c y ja n a s o i s k a n i j e u c z o n o j s t i e p i e n i k a n d id a t a f i ł o ł o g i c z e s k i c h n au k , Moskwa 1970, s . 2 (m a sz y n o p is w B i b l i o t e c e im . L e n in a w Moskwie ). Q
C yb ety w tłu m a c z e n iu M a rii Kuźmin. -W. S o ł o u o h i n , K ro p la r o s y , "Roman - g a z i e t a " 1960, n r 2 2 , s . 1 ( d a l e j c y t u j e wg te g o w ydania w sk a zu jąc w t e k ś c i e n r s t r o n y ) .
dawana w edług z a sa d y sw obodnej a s o c j a c j i . J e d n a k w o d r ó ż n ie n iu od " K r o p li - r o s y " , w k t ó r e j z a s a d a t a d a j e p is a r z o w i m ożliw ość o g a r n i ę c i a o a łe g o z a k re s u z ja w is k z ró ż n y c h d z i e d z in ż y c ia ( z a równo s p o łe c z n y c h , ekonom loznych j a k i k u ltù rô w y c h ) , z w ie r z e n io -wy c h a r a k t e r o ra z o tw a rto ś ć p o z y c j i " j a " l ir y c z n e g o w "D ziennych g w iazd ach " n i e p r z e s ł a n i a , ja k za uw a żył j e d e n z r a d z i e c k i c h 1 1 - te ra tu ro z n a w o ó w , i n n e j ce ch y t e j o p o w ie śc i - a u t o r s k i e j s e l e k -ty w n o ś c i10.
F a b u łę o p o w ie ś c i, ja k j u ż w spom niano, tw o r ż ą t r z y e p iz o d y z ż y c ia p i s a r k i « d z ie c iń s tw o i pow rót do n i e g o , s p a c e r y z ojcem o r a z k i l k a momentów z ż y c ia w oblężonym L e n i n g r a d z ie . A le p r z e -n o s z ą c s i e j &k gdyby c a łk o w ic ie do k r a i -n y d z ie c iń s tw a 1 m ło d o ś c i, B e rg h o lc n ig d y n i e p o rzu c a d n ia d z i s i e j s z e g o . U r z e c z y w is tn ia s i e
t o za pomocą d y g r e s j i l ir y c z n y o h , s p e c y f l o z n e j k o m p o zy c ji, p r z e p l a t a n i a w arstw ozasow ych . "Bedą t u p o w tó r z e n ia w yz naje a u t o r -ka - i n aw ro ty do t e g o , co j u ż z o s t a ł o n a p is a n e p o p r z e d n io . C hoiałabym o p o w ie d z ie ć o w ie lu apraw aoh d z i s i e j s z y d z ie ń n a -k ł a d a w i e le zobo w iązań " ( s . 1 0 1 ).
P i s a r k a p r a g n ie n i e j a k o p r z e n ik n ą ć w g łą b s t r u k t u r y c z a s u , odbudować n a ru s z o n e w i ę z i, z ro zu m ieć r z e o z y w is ty p o rz ą d e k rz e o z y , w yciągnąć w łaś ciw e w n io sk i z s e n s u ż y c i a , z a z n ac z y ć je g o i s t o t n e w a r t o ś c i . S tą d p ró b a p rz y w o ła n ia dawnych odczuć p o p rz e z sto so w a n i e ró żn y c h chwytów kom p ozycyjnych, j a k n p . o p i s . g ry w " d z i e c i ń -stw o" prow adz on ej m iedzy d o j r z a ł ą k o b i e t ą - c ó r k ą 1 s ta r y m , z d z i-waczałym n ie c o o jcem , o d b y w ającej s i e p o d c z as s p a o e ru do o gro d u
z o o lo g ic z n e g o t "«Czemu on t a k o k l a p ł ? » , pom yślałam 1 n a g le ja k b y m nie o l ś n i ł o ; p r z e c i e ż on c h c e , żebym s i e d z i w ił a 1 c i e s z y ł a j a k w d z i e c i ń s t w i e ! P r z e o ie ż w y m y ślił t e n s p a o e r n i e do o grod u zoo-l o g ic z n e g o , zoo-l e c z do mego d z ie o iń s tw a ,d o s w o je j m ło d o ś c i" ( s . 7 8 ) . O p is s p a c e r u do o g ro d û kończy a u t o r k a f i l o z o f i o z n ą k o n k lu -z ją « " J a k my d a le k o -zaw ędrow aliśm y d -z i s i a j o b o je [ . . . ] I o k a -z a ło s i e , że je g o m łodość 1 m oje d z le o iń s tw o s ą t u t a j , t u ż ob ok, z całym swym s z c z ę ś c ie m 1 j a s n o ś c i ą , i t o w ł a ś n i e j e s t ż y o l e , praw dziw e ż y c ie - s z c z ę ś c i e i j a s n o ś ć [ . . . ] a m oje spraw y [ . . . ] N a jw a ż n ie js z e j e s t ż y c ie " ( s . 8 7 ) .
10 J . I . J a w c z u n o w s k i , D o k u m ie n ta ln y je ż a n r y , I z - d a t i e l s t w o S arato w sk o go U n i w l e r s l t l e t a 1 97 4, s . 18 4 .
W o d n i e s i e n iu do k om pozycji "D ziennyoh gw iazd " t r a f n a eą s p o s t r z e ż e n i a j e d n e j z oytow anych j u t b a d acz ek p ro z y l i r y o z n e j , A. P a n t i e l e j e w e j, że u k ła d w ątku tem atyo zneg o w o p o w leś o i j e s t uwarunkowany "rozwojem n a s tr o jó w i p rz e ż y ć b o h a te r a l ir y c z n e g o " , z a ś z d a r z e n ia , k tó r e spowodowały p o w s ta n ie k s i ą ż k i , u k ł a d a j ą s i « w n i e j t a k , j a k one u t r w a l i ł y s i e w d usz y a u t o r a . D la te g o t e ż , s ł u s z n i e t w i e r d z i b a d a o zk a , h i s t o r i a j e s t przekazyw ana p r z e z p i s a r k ę n a j c z ę ś c i e j b e z sz czegó ło w ych ek sk u rsó w , a r a o z e j w f o r -mie żywych, b e z p o ś re d n io odczuwanych oznak o z a s u , ro z rz u c o n y ch po oałym t e k ś c i e n a d a ją o y c h Jemu t g s w o is tą t o n a o J e h i s t o r y c z n ą . To s p r a w ia , że " z o s t a j e zachowana n a tu r a ln o ś ć r e l a c j i « b o h a te rk a po p r o s t u ż y j e , a n i e z a jm u je s i e badaniem h i s t o r i i " 1 1. W spół-c z e s n o ś ć za ś j e s t o d b ie r a n a p r z e z n i ą ja k o b e z p o ś r e d n ia k o n ty -n u a c ja p r z e s z ł o ś c i .
Tak w içc k a t e g o r i a o z a su odgrywa w "D ziennyoh g w iazd ac h" z ło -żoną r o l e kom po zycyjną. W y stępu je t u z ja w is k o k u m u la c ji w arstw ozasow ychi pod z ew n ętrz n ą w arstw ą o d s ł a n i a j ą s i e * t r a k o i e r e -l a c j i c o ra z t o nowe 1 nowe w arstw y o z a s u . To n a d a je o p o w ie ś ci znam ion e p i c k o ś c i, ł ą c z y t o co k a m e raln e , su b ie k ty w n e к o g ó ln o narodowym, bo c h o o la ż p i s a r z t w i e r d z i B e rg h o lc " w ie ,ż e r d z e -niem j e j [ t e j " N a jw a ż n ie js z e j K s ią ż k i" - U. K .] b ę d z ie on sam, Jeg o ż y c ie , d ro g a je g o s u m ie n ia , k s z ta łto w a n ie s i e św iad o m o ści” , t o je d n a k , "w szy stk o ś c i ś l e z e sp o lo n e z życiem n a ro d u " ( a . 3 6 ).
Podobna z a s a d a p r z e p l a t a n i a p ie rw ia s tk ó w lir y o z n e g o 1 e p i c -k ieg o c e c h u je o p o w le śo i S o ło u o h in a , c h o o la ż i t u w y s t ą p ił y znaos- ne r ó ż n ic e w s p o s o b ie o r g a n i z a c j i m a t e r i a ł u . W obu je d n a k s y -stem w ydarzeń n i e odgrywa i s t o t n i e j s z e j r o l i . W " K ro p li r o s y " r o l a f a b u ł y j e s t znikom a. W yd arzenia z ew n ę trz n e s ą t u je d y n i e impulsem do p rz e ż y ć w ew nętrznych a u t o r a - n a r r a t o r a ja k o po dm iotu l i t e r a c k i e g o . Czynnikiem o rg a n izu ją cy m j e s t w o p o w ie ś c i motyw d z ie c iń s tw a p i s a r z a o d tw arzaneg o n a kanw ie obrazów p r z y r o d y ,k tó -r a j e s t n i e t y l k o bodźcem em oojonalaym , wywołującym p o sz c z e g ó ln e w spo m nienia, l e c z zasadnlozym elem entem składowym t e j w i z j i p r z e s z ł o ś c i . P o do bn ie ja k B e rg h o lo , S o ło u o h in d ąży t u do wydoby- o l a z p r z e s z ł o ś c i c a łe g o bogactw a w zru szeń o s o b is t y c h , k t ó r e t o -w a rz y sz y ły zja-w iskom em pirycznym . Je g o d r u g i u tw ó r a u t o b l o g r a
f i c z n y , " W ło d z im ie rsk ie o p ł o t k i " , m ający form ę d z ie n n i k a l i r y c z nego z p o d ró ż y , j e s t zbudowany w edług z a sa d y p rz e p ły w u c z a s u f i z y k a ln e g o , p o s ia d a u k ł a d c h ro n o lo g ic z n y , z w y od ręb nie niem c z a s o -wym p o sz c z e g ó ln y c h etapó w p o d r ó ż y . J e s t t o w szakże " z e w n ętrz n e " ro z c z ło n k o w a n ie czasow e r e l a c j i z t e j p o d ró ży do k r a j u d z i e c i ń s tw a , a r c h i t e k t o n i c z n e , umotywowane p r z y j ę t ą form ą d z ie n n ik a .S e -m antyczna f u n k c j a c z a s u w s t r u k t u r z e o p o w ie śc i n i e J e s t z n a c z ą - o a . Czas h i s to r y c z n y J e s t przyw oływ any w t r a k c i e r e l a c j i w po s t a c i l i c z n y c h d y g r e s j i ( o h i s t o r y c z n e j p r z e s z ł o ś c i w ło d z im ie r s k ie g o k r a j u , o b y c z a ja o h lud ow y ch, h i s t o r y c z n y c h nazw ach m ie j s c o w o ś c i) . Je d n a k ż e k a t e g o r i a o z a s u ( t e r a ź n i e j s z e g o i h i s t o r y c z -n e g o ) pod porządk ow u je s i ę t u zdecydo w a-nie k a t e g o r i i p r z e s t r z e -n i . C e n t ra ln y a obrazem " W ło d z im ie rsk ic h o p ło tk ó w " J e s t bowiem o j o z y s t y k r a j p i s a r z a . P e j z a ż e z a jm u ją t u n ie m a lż e d o m in u jące m ie js o e , s ą nacechow ane szczegółow ym , w ręcz anatom icznym s p o j -rz en iem po dm io tu o b s e rw u ją c e g o , u rz e c z o n e g o pięknem o j c z y s t e j p r z y ro d y , oo z n a la z ło o d b i o le w a r ty z m ie p rz e k a z u p o e ty c k ie g o *
S t w i e r d z i ć n a le ż y w s za k ż e, że w obu o p o w le ś c la o h S o ło u o h ln a r z e c z y w i s to ś ć o t a c z a j ą c a a u t o r a - n a r r a t o r a Ja k o podm iot p o s t r z e - g a ją o y zaw sze j e s t ujmowana pod kątem w y k ry c ia j e j związków z p r z e s z ł o ś c i ą zarów no o s o b i s t ą , j a k i h i s t o r y c z n ą o a łe g o k r a j u .
P r z y ro d a w y s tę p u je w -n io h n i e t y l k o j a k o t ł o lu b s y m b o l.J e s t ona o z ę s to ważnym c z y n n ik ie m o k r e ś la ją o y m l o s b o h a te r ó w , o z y n n i- k iem , k t ó r y u k a z u je n a j s u b t e l n i e j s z e z w ią z k i c z ło w ie k a z o t a o z a - Jąoym św ia te m . I s t o t ą m etody tw ó ro z e j S o ło u o h in a j e s t bowiem u m ie ję tn o ś ć s k r u p u la tn e g o p o s t r z e g a n i a n a j d r o b n i e j s z y c h s z c z e g ó
łów ż y d a , ja k t e ż d ą ż e n ie do s z e r s z y c h u o g ó ln ie ń i sy m b o li ( z a -w a rty c h j u ż -w samych t y t u ł a c h u t-w o ró -w ).
Duża j e s t r o l a p e j z a ż u ró w n ież w " D zien ny ch g w ia zd ac h " B e r g - h o l o . O brazy u tr w a lo n e w p a m ię c i a u t o r k i i przek azy w a ne z p o z y - o j i j e j obecnego " j a " r e f l e k s y j n e g o , świadomego upływ u c z a s u w prow adzają do r e l a c j i s p e c y f ic z n y n a s t r ó j < " I o to j u ż w m łodo-ś c i , w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h , e iem n ej r o z p a o z liw e m ie s z k a n ie z
czasów d z ie o iń s tw a i w ojny domowej owa c e l a , ów k ą t k l a s z t o r -nego d z ie d z iń o a z p o tęż n y m i lip a m i i , oo n a j w a ż n i e js z e , w y eo k i, b i a ł y , p i ę c i o k o p u l a s ty s o b ó r n a p rz e c iw k o s z k o ły - w sz y s tk o t o
z a c z ę ło mi s i ę n i e wiadomo d la c z e g o ś n i ć ja k o m ie js o e n a j c z y s t -s z e g o , n a jw y ż -sze g o -s z c z ę ś c i a " ( я , 8 ) .
S o b ó r t e n n a b ie r a w r e l a c j a c h z n a c z e n ia sym bolu s z c z ę ś c i a , do k tó re g o d ro g a p o w rotu n i e j e s t m ożliw a do końoa naw et w po-w tarz a jąc y m s i o a n i * .
"K rążę mrocznymi u l io e m i, s o b ó r j e s t c o ra z b l i ż e j , o o r a z j a » ś n i e j a z y . Я zmaga s i e p r z e o z u o ie s z o z e ś o i a , o o ra z s i l n i e j d r ż y i t rz e p o o e we m nie co ś b a rd z o p ię k n e g o , s k rz ą c e g o s i e , n ie o m a l bo» l e ś n e g o , - w y znaje p i a a r k a - a a o b ó r j e e t c o ra z b l i ż e j i n a g le - k o n ie c i budzę sie> O s ta te c z n i e n ig d y n i e u d a ło ml s i e w c ią g u d łu g lo h - p r z e d łu g lo h l a t d o jś ć we ś n i e do «m o jego sob o ru » " ( s . 9 ) .
Pow rót do p rz e ż y ć d z i e c iń s t w a i m ło d o śc i d l a o b o jg a p i s a r z y j e s t m ożliw y J e d y n ie w p ł a s z c z y ź n i e w yo b raźn i o d tw a r z a ją c e j i c h r e a ln o ś ć śro d k am i a z t u k l s ło w n e j.
" Ja k t r a f i ć do te g o dziw nego s z k a r ł a t n e g o k r a j u - z a p y tu je S o ło u o h in w " K ro p li r o s y " . I l e b yś n i e p r z y j e ż d ż a ł potem [ . . . ] n i e d o t r z e s z tam g d z ie p r a g n i e s z , J e ż e l i z ap o m n iałe ś wszechmocne m agiczn e słow ó p o r u s z a j ą o e l a s y i g ó ry " ( s . 1 1 ) .
S t w ie r d z i ć n a le ż y w sza k że, że zarówno O lga B e rg h o lc ja k i W ład im ir S o ło u c h in p o t r a f i ą mówić o p ro b lem ac h s p o łe c z n y c h i w ła
-sn y ch u c z u c i a c h , o s o b ie i o s w o je j e p o o e , łą o z ą o po m istrz o w sk u do ku m en tarny , a u to b io g r a f ic z n y m a t e r i a ł z g łęb ok im liryzm em p r z e k a z u - tw o rz ą c w ła s n ą " p o e ty c k ą " w i z je ś w i a t a . э I n s t y t u t F i l o l o g i i R o s y js k ie j U n iw e r s y te tu Ł ódzkiego Марья Кузнии СПЕЦИФИКА ХУДОЖЕСТВЕННОГО ОТОБРАЖЕНИЯ МИРА В ЛИРИКО-АВТОБИОГРАФИЧЕСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ВЛАДИМИРА СОЛОУХИНА И ОЛЬГИ БЕРГГОЛЬЦ В с та ть е желается попытка сравнительного анализа художествен-ной структуры таких произведений как "Вяадимирокие проселки" и "Капля росы" Владимира Солоухина и "Дневные звезды" Ольги Берг-гольц. Автор отатьи счи тает , что жанровую специфику названных произ-ведений определяет открытая позиция а в т о р а, стремящегося расска-за т ь о себе и о времени, пропущенном сквозь воспринимающую лич-н ость. Это обуславливает выбор повествовательных форм и компози-ционных приемов, влияющих на организацию отдельных структур.
