WOJCIECH LIS
STRA
ĩE GMINNE
W SYSTEMIE ORGANÓW OCHRONY
BEZPIECZE
ēSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO
Ochrona bezpieczeĔstwa i porządku publicznego, która ma doprowadziü do stworzenia człowiekowi przestrzeni Īycia wolnej od niebezpieczeĔstwa i strachu, jest tak istotna, Īe prawodawca nakłada związane z tym obowiązki na wszystkie organy administracji publicznej, które mają zdolnoĞü władczego oddziaływania na zachowanie siĊ jednostek i ich zbiorowoĞci, w których funkcjonują. Jedną z nich jest wspólnota samorządowa, czyli ogół mieszkaĔców zasadniczego podziału terytorialnego paĔstwa, wyodrĊbniony ze wzglĊdu na łączące ich wiĊzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolnoĞü wykonywania zadaĔ publicznych. W celu ochrony bezpieczeĔstwa i porządku publicznego w wymiarze lokalnym wspólnotom samorządowym przyznano szereg uprawnieĔ, wĞród których znajduje siĊ prawo do utworzenia straĪy gminnej. ZałoĪeniem artykułu jest przedstawienie miejsca i roli straĪy gminnych, jako jednej z wielu form realizacji przez gminy zadaĔ związanych z ochroną bezpieczeĔstwa i porządku publicznego.
1. ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Prawodawca zadania związane z ochroną bezpieczeĔstwa i porządku publicznego zaliczył do podstawowych zadaĔ jednostek samorządu terytorialnego. Zakres realizacji tych zadaĔ został jednak zróĪnicowany dla poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego. Zgodnie z przepisem art. 166 ust. 1 Konstytucji RP1: „Zadania publiczne słuĪące zaspokajaniu potrzeb
Dr WOJCIECH LIS – adiunkt Katedry Prawa Administracyjnego, Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych w Tomaszowie Lubelskim Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; e-mail: wlis@kul.lublin.pl
wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkĊ samorządu terytorialnego jako zadania własne”. JeĪeli wynika to z uzasadnionych potrzeb paĔstwa, prawodawca w drodze ustawy moĪe zleciü jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie takĪe innych zadaĔ publicznych. Tryb przekazy-wania i sposób wykonyprzekazy-wania tych zadaĔ okreĞla odrĊbna ustawa. Konstytucja RP wprowadziła podział zadaĔ publicznych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego na zadania własne i zadania zlecone. „Konstytucja definiuje zadania własne jako zadania publiczne słuĪące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania te mają mieü wymiar lokalny, okreĞlony granicami i stopniem samorządu, na którym działa dana jednostka samorządowa i powinny dotyczyü jej mieszkaĔców”2. Zadania zlecone wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego mają charakter ogólnopaĔstwowy. O ile zadania własne jednostki samorządu terytorialnego wykonują w imieniu własnym i na własną odpowiedzialnoĞü, o tyle zadania zlecone wykonują w imieniu administracji rządowej, która takĪe ponosi za nie odpowiedzialnoĞü.
Zgodnie z art. 164 ust. 1 Konstytucji RP: „Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina”, która wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeĪone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego. Zadania własne gmina wykonuje w zastĊpstwie paĔstwa, we własnym imieniu – są to zadania przekazane jej ze wzglĊdu na ich lokalnoĞü i związek z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej3. W szczególnoĞci zadania własne gminy obejmują sprawy porządku publicznego i bezpieczeĔstwa obywateli oraz ochrony przeciwpoĪarowej i przeciwpowo-dziowej (art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym)4. Postanowienia art. 7 u.s.g. mają charakter generalnej klauzuli kompetencyjnej. „Ustawa, zobowiązując do zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty, nakłada na gminĊ obowiązek urzeczywistniania tych zapotrzebowaĔ społecznych wspólnoty lokalnej, które mieszczą siĊ w zakresie działania gminy, są potrzebami powszechnymi lub dominującymi i słuĪą realizacji ogólnych, wspólnych kategorii interesów prawnych tej społecznoĞci. W tym znaczeniu stają
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483 z póĨn. zm.).
2
B. B a n a s z a k, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, s. 844-845.
3
Por. M. S t a h l, Samorząd terytorialny a paĔstwo, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1992, nr 46, s. 53.
4
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. 2013, poz. 594 z póĨn. zm.) [dalej cyt.: u.s.g.].
siĊ one potrzebami o charakterze publicznym”5. TreĞü omawianego przepisu zawĊĪa zadania związane z ochroną bezpieczeĔstwa i porządku publicznego, ograniczając je do ochrony porządku publicznego i bezpieczeĔstwa obywateli. „Ustawa rozgranicza wprawdzie porządek publiczny i bezpieczeĔstwo obywateli, to jednak nie moĪe ulegaü wątpliwoĞci, Īe dopóki porządek publiczny nie zostanie naruszony, dopóty obywatele bĊdą mogli czuü siĊ bezpiecznie. Zachowanie porządku publicznego jest wiĊc niejako gwarantem bezpieczeĔstwa sensu largo”6. Porządek publiczny to stan polegający na przestrzeganiu pewnych zasad, form i nakazów, których nieprzestrzeganie w warunkach zbiorowego
współĪycia ludzi naraĪałoby ich na niebezpieczeĔstwa i uciąĪliwoĞci, nawet
pomimo braku złych zamiarów u osób, które by tych zasad, form i nakazów nie
przestrzegały7. Z kolei bezpieczeĔstwo obywateli, rozumiane jako normalne ich
funkcjonowanie bez obaw o mienie, zdrowie i Īycie swoje i najbliĪszych, jest
elementem koniecznym, warunkującym bezpieczeĔstwo sensu largo, czyli
bezpieczeĔstwo publiczne.
2. POWOŁYWANIE STRAĩY GMINNYCH
Jedną z form realizacji zadaĔ własnych w zakresie ochrony porządku publicznego i bezpieczeĔstwa obywateli jest prawo gminy do utworzenia straĪy gminnej. W ten sposób realizuje siĊ zasada samorządnoĞci, zgodnie z którą przedstawiciele lokalnej wspólnoty, mając najlepsze rozeznanie istniejących potrzeb i moĪliwoĞci ich zaspokojenia, sami decydują przede wszystkim o koniecznoĞci utworzenia straĪy gminnej, a takĪe o jej celach, zadaniach, zakresie uprawnieĔ i obowiązków. Aktualnie podstawĊ prawną tworzenia i działania straĪy gminnych stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straĪach gminnych8. Zgodnie z art. 1 ustawy, straĪ gminna to samorządowa umundu-rowana formacja paramilitarna, której celem jest ochrona porządku publicznego na terenie gminy. W gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz lub prezydent miasta, straĪ gminna nosi nazwĊ „straĪ miejska”, przy czym róĪnice w nazewnictwie nie mają Īadnego wpływu na zakres kompetencji straĪy
5
P. D o b o s z, Komentarz do art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, [w:] Ustawa
o samorządzie gminnym. Komentarz, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2010, s. 127.
6
W. K o t o w s k i, StraĪe gminne. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004, s. 122. 7
Zob. A. M i s i u k, Administracja porządku i bezpieczeĔstwa publicznego. Zagadnienia
prawno-ustrojowe, Warszawa 2008, s. 12-14.
8
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straĪach gminnych (tekst jedn. Dz. U. 2013, poz. 1383 [dalej cyt.: u.st.gm.].
gminnych i straĪy miejskich. Lokalny charakter straĪy gminnych stanowi gwarancjĊ dobrej znajomoĞci danego terenu, rozeznania potrzeb i oczekiwaĔ zamieszkujących go mieszkaĔców i sytuacji, które mogą stanowiü potencjalne zagroĪenie dla bezpieczeĔstwa i porządku publicznego w gminie.
Utworzenie straĪy gminnej ma charakter fakultatywny; gmina moĪe taką formacjĊ utworzyü, ale nie ma takiego obowiązku. FakultatywnoĞü utworzenia straĪy gminnej wynika z faktu, Īe gmina moĪe realizowaü zadania związane z zapewnieniem porządku publicznego i bezpieczeĔstwa obywateli takĪe w inny sposób. „Nierzadko alternatywą dla tworzenia straĪy gminnych moĪe byü dofinansowanie Policji ze strony jednostek samorządu terytorialnego czy wspieranie programów walki z przemocą. Realizacja obowiązku zapewnienia bezpieczeĔstwa oraz porządku publicznego w gminie moĪe równieĪ wyraĪaü siĊ w podejmowaniu przez jednostki samorządu terytorialnego współpracy z Policją, która polega m. in. na tworzeniu rewirów dzielnicowych oraz dodatkowych posterunków Policji”9. DecyzjĊ o utworzeniu straĪy gminnej podejmuje samodzielnie rada gminy, na podstawie informacji o stanie porządku publicznego na terenie gminy, po zasiĊgniĊciu opinii właĞciwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, o czym zawiadamia wojewodĊ. PrzyjĊte rozwiązanie daje gminom pełną swobodĊ w ocenie potrzeby utworzenia straĪy gminnej, poniewaĪ opinia komendanta wojewódzkiego Policji, nawet negatywna, nie jest wiąĪąca. Komendant wojewódzki Policji, od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii, ma na to czternaĞcie dni. W przypadku nieotrzymania opinii, po upływie czternastu dni od dnia przedstawienia wniosku o jej wydanie, rada gminy moĪe utworzyü straĪ gminną.
Gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeü, po zasiĊgniĊciu opinii właĞciwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, porozumienie o utworzeniu wspólnej straĪy. W przypadku nieotrzymania opinii, gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeü porozumienie o utworzeniu wspólnej straĪy po upływie czternastu dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii (art. 3 ust. 1 u.st.gm.). W takim przypadku niezbĊdne jest zawarcie porozumienia komunalnego pomiĊdzy zainteresowanymi gminami w trybie art. 74 u.s.g. W porozumieniu ustala siĊ w szczególnoĞci: 1) zasiĊg terytorialny działania wspólnej straĪy; 2) sposób jej finansowania przez zainteresowane gminy; 3) radĊ gminy, która nada regulamin wspólnej straĪy i moĪe ją rozwiązaü; 4) wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, któremu wspólna straĪ bĊdzie podlegaü.
9
B. K u r zĊ p a, E. K u r z Ċ p a - C z o p e k, Ustawa o straĪach gminnych z komentarzem, ToruĔ 2011, s. 48.
Konsekwencją uprawnienia do utworzenia straĪy gminnej jest prawo jej rozwiązania. Rada gminy moĪe rozwiązaü straĪ po zasiĊgniĊciu opinii właĞciwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, o czym zawiadamia wojewodĊ. W przypadku nieotrzymania opinii, rada gminy moĪe rozwiązaü straĪ po upływie czternastu dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii (art. 4 u.st.gm.).
3. SPOSÓB ZORGANIZOWANIA STRAĩY GMINNYCH
StraĪ jest jednostką organizacyjną gminy (art. 6 ust. 1 u.st.gm.), a skoro tak, to rada gminy nadaje straĪy gminnej regulamin, w którym okreĞla jej strukturĊ organizacyjną. Rada gminy moĪe postanowiü o umiejscowieniu straĪy w strukturze urzĊdu gminy. W takim przypadku szczegółową strukturĊ organizacyjną straĪy okreĞla regulamin straĪy nadawany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 6 ust. 2 u.st.gm.). Regulamin straĪy odnosi siĊ wyłącznie do jej struktury organizacyjnej, nie dotyczy natomiast prawnych form działania oraz kompetencji straĪników.
DziałalnoĞü straĪy gminnej jest finansowana z budĪetu gminy, co oznacza, Īe z budĪetu gminy zostaje wydzielona odpowiednia kwota i przeznaczona do dyspozycji straĪy. Podmiotem uprawnionym do dysponowania tymi Ğrodkami jest komendant straĪy, który corocznie przedstawia władzom gminy stosowane rozliczenia z poczynionych wydatków i kosztów związanych z funkcjonowaniem straĪy, na które składają siĊ m.in. płace dla pracowników, koszty związane z wyposaĪeniem w Ğrodki transportu, Ğrodki przymusu bezpoĞredniego, broĔ palną, umundurowanie, koszty utrzymania i wyposaĪenia komendy straĪy.
StraĪą kieruje komendant, zatrudniany na podstawie umowy o pracĊ przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, który jest jego przełoĪonym, po zasiĊgniĊciu opinii właĞciwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. W przypadku nieotrzymania opinii wójt, burmistrz lub prezydent miasta moĪe zatrudniü komendanta po upływie czternastu dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii (art. 7 u.st.gm.). NaleĪy podkreĞliü, Īe komendant straĪy nie jest organem w rozumieniu prawa administracyjnego10. Komendant straĪy wykonuje swoje zadania za pomocą Komendy StraĪy Gminnej.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 u.st.gm., ogólny nadzór nad działalnoĞcią straĪy gminnej sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Fachowy nadzór nad
10
Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 marca 2008 r., II FW 2/07, Lex 466164.
działalnoĞcią straĪy gminnych w zakresie: 1) wykonywania przez straĪników przyznanych im uprawnieĔ; 2) uĪycia broni palnej oraz Ğrodków przymusu bezpoĞredniego; 3) prowadzenia ewidencji dotyczącej: a) liczby etatów, b) wyposaĪenia, w tym Ğrodków przymusu bezpoĞredniego, broni palnej, urządzeĔ samoczynnie ujawniających i rejestrujących naruszenia przepisów ruchu drogowego, Ğrodków technicznych słuĪących do obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych, pojazdów, c) wyników działania straĪy – sprawuje, w imieniu wojewody, komendant wojewódzki Policji. Wojewoda sprawuje nadzór przez:
1) okresowe lub doraĨne kontrole, obejmujące całokształt lub czĊĞü spraw poddanych nadzorowi;
2) wydawanie zaleceĔ pokontrolnych oraz kontrolĊ prawidłowoĞci i terminowoĞci ich realizacji;
3) podejmowanie innych czynnoĞci zmierzających do usuniĊcia stwierdzonych uchybieĔ i zapobieĪenia ich powstawaniu.
Informacje o danych zawartych w ewidencji: a) liczby etatów, b) wyposaĪenia, w tym Ğrodków przymusu bezpoĞredniego, broni palnej, urządzeĔ samoczynnie ujawniających i rejestrujących naruszenia przepisów ruchu drogowego, Ğrodków technicznych słuĪących do obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych, pojazdów, c) wyników działania straĪy, komendanci straĪy, do dnia 31 stycznia kaĪdego roku, przekazują właĞciwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji, który z kolei, do koĔca lutego kaĪdego roku, przekazuje wojewodzie zbiorcze informacje z obszaru całego województwa. Natomiast wojewoda, do dnia 15 marca kaĪdego roku, dane z obszaru całego województwa przekazuje ministrowi właĞciwemu do spraw wewnĊtrznych (art. 9 b u.st.gm.).
4. ZADANIA STRAĩY GMINNYCH
StraĪ gminna wykonuje zadania w zakresie ochrony porządku publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego (art. 10 ust. 1 u.st.gm.). W praktyce oznacza to, Īe do zakresu zadaĔ straĪy gminnych naleĪą zadania związane z ochroną porządku publicznego na terenie gminy, wynikające takĪe z innych ustaw i aktów prawa miejscowego, których przedmiotem jest zapewnienie porządku publicznego w róĪnych sferach Īycia. Z uwagi na słuĪebną rolĊ wobec społecznoĞci lokalnej, straĪ gminna zobowiązana jest wykonywaü swoje zadania z poszanowaniem godnoĞci i praw obywateli (art. 1 ust. 2 u.st.gm.).
Zgodnie z art. 11 ust. 1 u.st.gm., do zadaĔ straĪy gminnej naleĪy w szczególnoĞci:
1) ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych;
2) czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego – w zakresie okreĞlonym w przepisach o ruchu drogowym;
3) kontrola publicznego transportu zbiorowego – w zakresie okreĞlonym w art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transpor-cie zbiorowym;
4) współdziałanie z właĞciwymi podmiotami w zakresie ratowania Īycia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klĊsk Īywiołowych oraz innych miejscowych zagroĪeĔ;
5) zabezpieczenie miejsca przestĊpstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagroĪonych takim zdarzeniem przed dostĊpem osób postronnych lub zniszczeniem Ğladów i dowodów, do momentu przybycia właĞciwych słuĪb, a takĪe ustalenie, w miarĊ moĪliwoĞci, Ğwiadków zdarzenia;
6) ochrona obiektów komunalnych i urządzeĔ uĪytecznoĞci publicznej; 7) współdziałanie z organizatorami i innymi słuĪbami w ochronie porządku
podczas zgromadzeĔ i imprez publicznych;
8) doprowadzanie osób nietrzeĨwych do izby wytrzeĨwieĔ lub miejsca ich zamieszkania, jeĪeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują siĊ w okolicznoĞciach zagraĪających ich Īyciu lub zdrowiu albo zagraĪają Īyciu i zdrowiu innych osób;
9) informowanie społecznoĞci lokalnej o stanie i rodzajach zagroĪeĔ, a takĪe inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestĊpstw i wykroczeĔ oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami paĔstwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;
10) konwojowanie dokumentów.
Z art. 10 a u.st.gm. wynika, Īe straĪ gminna w celu realizacji ustawowych zadaĔ moĪe przetwarzaü dane osobowe, z wyłączeniem danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynaleĪnoĞü wyznaniową, partyjną lub związkową, jak równieĪ danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub Īyciu seksualnym, bez wiedzy i zgody osoby, której dane te dotyczą, a uzyskane: 1) w wyniku wykonywania czynnoĞci podejmowanych w postĊpowaniu w sprawach
o wykroczenia, 2) z rejestrów, ewidencji i zbiorów, do których straĪ posiada dostĊp na podstawie odrĊbnych przepisów.
W związku z realizacją zadaĔ straĪy gminnej przysługuje prawo do obserwowania i rejestrowania przy uĪyciu Ğrodków technicznych obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych w przypadku, kiedy jest to niezbĊdne do wykonywania zadaĔ oraz w celu:
1) utrwalania dowodów popełnienia przestĊpstwa lub wykroczenia;
2) przeciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i porządku w miejscach publicznych;
3) ochrony obiektów komunalnych i urządzeĔ uĪytecznoĞci publicznej. StraĪ gminna realizuje prawo do obserwowania i rejestrowania przy uĪyciu Ğrodków technicznych obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych w dwojaki sposób: zdalnie – przy uĪyciu urządzeĔ umoĪliwiających przekazywanie obrazu zdarzeĔ na odległoĞü; bezpoĞrednio – w przypadku prowadzenia przez straĪnika gminnego obserwacji i rejestracji obrazu w miejscu zdarzenia. Zarejestrowany obraz zdarzeĔ, niezawierający dowodów pozwalających na wszczĊcie postĊpowania karnego albo postĊpowania w sprawach o wykroczenia lub dowodów mających znaczenie dla tych postĊpowaĔ, przechowuje siĊ przez okres nie krótszy niĪ 20 dni od daty dokonania nagrania i nie dłuĪszy niĪ 60 dni, a nastĊpnie podlega on zniszczeniu. Zagadnienia te szczegółowo reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2009 r. w sprawie sposobu obserwowania i rejestrowania przy uĪyciu Ğrodków technicznych obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych przez straĪ gminną (miejską) (Dz. U. 2009, Nr 220, poz. 1720).
Wprawdzie straĪe gminne powoływane są przede wszystkim do ochrony porządku publicznego na terenie gminy, to jednak juĪ tylko z pobieĪnego przeglądu nałoĪonych na nie zadaĔ wynika, Īe wiele z nich wpływa takĪe, czy to bezpoĞrednio czy poĞrednio, na ochronĊ bezpieczeĔstwa publicznego. Tym samym, siłą rzeczy, straĪ gminna przejmuje czĊĞü zadaĔ Policji, wchodząc w rolĊ policji municypalnej. Potwierdza to rosnąca stale liczba oddziałów straĪy granicznej. Obecnie pracownicy straĪy gminnej to druga pod wzglĊdem liczebnoĞci, po Policji, siła porządkowa w kraju11. A to z kolei nie pozostaje bez
11
Na dzieĔ 31 grudnia 2012 r. na terenie kraju funkcjonowało łącznie 596 oddziałów straĪy gminnych i miejskich, w których zatrudnionych było w sumie prawie 11 480 osób, w tym 9790 straĪników gminnych (85% etatów) i 1690 (15% etatów) pracowników administracyjnych (stanowiska urzĊdnicze, pomocnicze i obsługi technicznej). NaleĪy podkreĞliü, Īe pracownicy administracyjni niebĊdący straĪnikami, są uprawnieni do wykonywania szeregu czynnoĞci, które mają bezpoĞredni związek z ochroną porządku publicznego na terenie gminy, Informacja
wpływu na poprawĊ stanu bezpieczeĔstwa i porządku publicznego, i to juĪ nie tylko w wymiarze lokalnym.
5. ZAKRES UPRAWNIEē I OBOWIĄZKÓW STRAĩNIKÓW GMINNYCH
Zadania straĪy gminnej wykonują pracownicy straĪy zwani straĪnikami. Wykonując zadania nałoĪone na straĪ gminną, straĪnik ma prawo do:
1) udzielania pouczeĔ, zwracania uwagi, ostrzegania lub stosowania innych Ğrodków oddziaływania wychowawczego;
2) legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich toĪsamoĞci;
3) ujĊcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpoĞrednie zagroĪenie dla Īycia lub zdrowia ludzkiego, a takĪe dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliĪszej jednostki Policji;
4) dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartoĞci podrĊcznych bagaĪy osoby:
a) w przypadku istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groĨbą kary,
b) w związku z ujĊciem osób stwarzających w sposób oczywisty bezpoĞrednie zagroĪenie dla Īycia lub zdrowia ludzkiego, a takĪe dla mienia,
c) w związku z doprowadzaniem osób nietrzeĨwych do izby wytrzeĨwieĔ lub miejsca ich zamieszkania, jeĪeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują siĊ w okolicznoĞciach zagraĪających ich Īyciu lub zdrowiu albo zagraĪają Īyciu i zdrowiu innych osób, jeĪeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, Īe osoba, wobec której czynnoĞci te są podejmowane, posiada przy sobie niebezpieczne przedmioty dla Īycia lub zdrowia ludzkiego;
5) nakładania grzywien w postĊpowaniu mandatowym za wykroczenia okreĞlone w trybie przewidzianym przepisami o postĊpowaniu w sprawach o wykroczenia;
6) dokonywania czynnoĞci wyjaĞniających, kierowania wniosków o ukaranie do sądu, oskarĪania przed sądem i wnoszenia Ğrodków
Nadzoru MSW, Warszawa 2013, [w:]
odwoławczych – w trybie i zakresie okreĞlonymi w kodeksie postĊpo-wania w sprawach o wykroczenia;
7) usuwania pojazdów i ich unieruchamiania przez blokowanie kół w przypadkach, zakresie i trybie okreĞlonych w przepisach o ruchu drogowym;
8) wydawania poleceĔ;
9) Īądania niezbĊdnej pomocy od instytucji paĔstwowych i samorządowych; 10) zwracania siĊ, w nagłych przypadkach, o pomoc do jednostek gospodar-czych, prowadzących działalnoĞü w zakresie uĪytecznoĞci publicznej oraz organizacji społecznych, jak równieĪ do kaĪdej osoby o udzielenie doraĨnej pomocy na zasadach okreĞlonych w ustawie o Policji.
Zakres tych uprawnieĔ jest stosunkowo szeroki, wiele z nich ma charakter władczy i sytuuje straĪe gminne niedaleko od formacji policyjnych12. Uprawnienia straĪy gminnych, które mają charakter policyjny, wskazują, Īe działają one nie tylko dla ochrony porządku publicznego na obszarze gminy, ale mają znacznie szerszy kontekst – słuĪąc wspólnocie lokalnej, słuĪą takĪe realizacji zadaĔ publicznych w skali całego paĔstwa, którego lokalna wspólnota jest integralną czĊĞcią.
W związku z wykonywaniem swoich zadaĔ straĪ współpracuje z Policją. W tym celu wójt, burmistrz lub prezydent miasta moĪe zawieraü z właĞciwym terytorialnie komendantem Policji porozumienie o współpracy straĪy i Policji (art. 9 ust. 4 u.st.gm.). Współpraca Policji i straĪy polega w szczególnoĞci na:
1) stałej wymianie informacji o zagroĪeniach wystĊpujących na okreĞlonym terenie w zakresie bezpieczeĔstwa ludzi i mienia, spokoju i porządku publicznego;
2) zorganizowaniu systemu łącznoĞci Policji i straĪy, uwzglĊdniającego lokalne potrzeby i moĪliwoĞci oraz zapewniającego utrzymanie stałej łącznoĞci miĊdzy jednostkami Policji i straĪy;
3) koordynowaniu rozmieszczenia słuĪb policyjnych i straĪy, z uwzglĊdnie-niem zagroĪeĔ wystĊpujących na danym terenie;
4) wspólnym prowadzeniu działaĔ porządkowych w celu zapewnienia spokoju i porządku w miejscach zgromadzeĔ, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, a takĪe w innych miejscach publicznych; 5) organizowaniu wspólnych szkoleĔ oraz üwiczeĔ policjantów i straĪników
gminnych;
12
B. K u r zĊ p a, Uprawnienia straĪy gminnych – rzeczywista potrzeba czy nadmiar
kompetencji, [w:] SłuĪby i formacje mundurowe w systemie bezpieczeĔstwa wewnĊtrznego Rzeczypospolitej Polskiej, red. E. Ura, S. Pieprzny, Rzeszów 2010, s. 236.
6) wymianie informacji w zakresie obserwowania i rejestrowania przy uĪyciu Ğrodków technicznych obrazu zdarzeĔ w miejscach publicznych. Wspólne działanie ma na celu optymalne zuĪytkowanie sił i Ğrodków obydwu tych formacji w celu wykorzystania znajdujących siĊ w ich dyspozycji sił i Ğrodków jak najbardziej efektywnie13. Bez współpracy, opartej na zasadzie partnerstwa, niemoĪliwe bĊdzie osiągniĊcie widocznych i trwałych rezultatów wspólnych działaĔ w zakresie ochrony bezpieczeĔstwa i porządku publicznego. Z obowiązku współpracy wynika, Īe straĪe gminne nie są i nie mogą byü postrzegane jako formacje konkurencyjne wobec Policji, ale jako istotne wsparcie dla podejmowanych przez nią działaĔ w obszarach, w których posiadane przez nią siły i Ğrodki są niewystarczające albo niekonieczne.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 u.st.gm. w przypadku koniecznoĞci podjĊcia co najmniej jednego z nastĊpujących działaĔ:
1) wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem;
2) odparcia bezpoĞredniego, bezprawnego zamachu na Īycie, zdrowie lub wolnoĞü uprawnionego lub innej osoby;
3) przeciwdziałania czynnoĞciom zmierzającym bezpoĞrednio do zamachu na Īycie, zdrowie lub wolnoĞü uprawnionego lub innej osoby;
4) przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeĔstwa publicznego; 5) przeciwdziałania bezpoĞredniemu zamachowi na ochraniane przez
uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia;
6) ochrony porządku lub bezpieczeĔstwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez uprawnionego;
7) przeciwdziałania niszczeniu mienia;
8) zapewnienia bezpieczeĔstwa konwoju lub doprowadzenia; 9) ujĊcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub poĞcigu za tą osobą; 10) pokonania biernego oporu;
11) pokonania czynnego oporu;
12) przeciwdziałania czynnoĞciom zmierzającym do autoagresji.
StraĪnik moĪe uĪyü lub wykorzystaü Ğrodki przymusu bezpoĞredniego w postaci: siły fizycznej, kajdanek zakładanych na rĊce, pałki słuĪbowej, psa słuĪbowego, chemicznych Ğrodków obezwładniających – rĊcznych miotaczy substancji obezwładniających oraz przedmiotów przeznaczonych do
13
Zob. G. S t a n e j k o, Współpraca Policji ze straĪami miejskimi w Ğwietle praktyki
i obowiązujących przepisów prawa. Wybrane zagadnienia, [w:] StraĪe miejskie w systemie organów odpowiedzialnych za bezpieczeĔstwo i porządek publiczny (Studia i materiały), red. J. Liszewski,
obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, o których mowa w art. 12 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞredniego i broni palnej14.
Szczególnym Ğrodkiem przymusu jest broĔ palna, której straĪnik moĪe uĪyü lub wykorzystaü (art. 14 ust. 2 u.st.gm.) w przypadku koniecznoĞci:
1) odparcia bezpoĞredniego, bezprawnego zamachu na: a) Īycie, zdrowie lub wolnoĞü uprawnionego lub innej osoby albo koniecznoĞci przeciw-działania czynnoĞciom zmierzającym bezpoĞrednio do takiego zamachu, b) waĪne obiekty, urządzenia lub obszary albo koniecznoĞci przeciw-działania czynnoĞciom zmierzającym bezpoĞrednio do takiego zamachu, c) bezpieczeĔstwo konwoju lub doprowadzenia; albo
2) koniecznoĞci przeciwstawienia siĊ osobie:
a) niepodporządkowującej siĊ wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego uĪycie moĪe zagroziü Īyciu, zdrowiu lub wolnoĞci uprawnionego lub innej osoby,
b) która usiłuje bezprawnie odebraü broĔ palną uprawnionemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania, oraz w przypadku
3) koniecznoĞci zaalarmowania lub wezwania pomocy;
4) unieszkodliwienia zwierzĊcia, którego zachowanie zagraĪa bezpoĞrednio Īyciu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby;
5) oddania strzału ostrzegawczego.
Ponadto, wobec zwierzĊcia, którego zachowanie zagraĪa bezpoĞrednio Īyciu lub zdrowiu straĪnika, lub innej osoby, straĪnik moĪe wykorzystaü takĪe Ğrodek przymusu bezpoĞredniego w postaci siatki obezwładniającej (art. 14 ust. 3 u.st.gm.).
UĪycie i wykorzystanie Ğrodków przymusu bezpoĞredniego i broni palnej oraz dokumentowanie tego uĪycia i wykorzystania odbywa siĊ na zasadach okreĞlonych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞred-niego i broni palnej.
Stosownie do postanowieĔ art. 15 ust. 1 u.st.gm. straĪe gminne mogą posiadaü broĔ palną oraz paralizatory elektryczne o Ğredniej wartoĞci prądu w obwodzie przekraczającej 10 mA na podstawie Ğwiadectw broni, wydawanych na zasadach okreĞlonych w art. 29 oraz art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 576 z póĨn. zm.). Dopuszczenie straĪnika do wykonywania zadaĔ z bronią palną bojową i paralizatorem
14
Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞredniego i broni palnej (Dz. U. 2013, poz. 628).
elektrycznym nastĊpuje na wniosek komendanta straĪy w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez właĞciwy organ Policji. StraĪnicy otrzymują broĔ palną i paralizatory tylko na czas wykonywania zadaĔ słuĪbowych, po ich ukoĔczeniu muszą je zdaü.
Dopuszczenie straĪnika do wykonywania zadaĔ z bronią palną i paralizatorami elektrycznymi o Ğredniej wartoĞci prądu w obwodzie przekraczającej 10 mA, nastĊpuje na wniosek komendanta straĪy, w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez właĞciwy organ Policji (art. 16 ust. 1 u.st.gm.). WyposaĪenie straĪnika w broĔ palną ma miejsce wtedy, kiedy poleci to komendant straĪy i to tylko na czas wykonywania zadania uzasadniającego posiadanie broni palnej, w związku z ochroną: 1) obiektów komunalnych i urządzeĔ uĪytecznoĞci publicznej; 2) konwojowania dokumentów, przedmiotów wartoĞciowych lub wartoĞci pieniĊĪnych na potrzeby gminy. WyposaĪenie straĪnika w broĔ palną ma charakter fakultatywny, co oznacza, Īe nie w kaĪdym przypadku na wyposaĪeniu straĪnika musi znaleĨü siĊ broĔ palna. Zadania, o których mowa, mogą byü wykonywane takĪe bez broni palnej; decyzjĊ w tym przedmiocie podejmuje komendant straĪy, kierując siĊ istniejącymi zagroĪeniami.
UĪycie broni palnej bojowej powinno nastĊpowaü w sposób wyrządzający moĪliwie najmniejszą szkodĊ osobie, przeciwko której uĪyto broni, i nie moĪe zmierzaü do pozbawienia jej Īycia, a takĪe naraĪaü na niebezpieczeĔstwo utraty Īycia lub zdrowia innych osób. StraĪnik, który podjął decyzjĊ o uĪyciu broni palnej, powinien postĊpowaü ze szczególną rozwagą, traktując broĔ jako ostateczny Ğrodek działania.
StraĪnik podczas wykonywania czynnoĞci słuĪbowych jest zobowiązany nosiü umundurowanie, legitymacjĊ słuĪbową, znak identyfikacyjny oraz emblemat gminny (art. 21 ust. 1 u.st.gm.). Podczas wykonywania czynnoĞci słuĪbowych zobowiązany jest przedstawiü siĊ imieniem i nazwiskiem, a ponadto na Īądanie osoby, której czynnoĞci te dotyczą, okazaü jej legitymacjĊ słuĪbową w sposób umoĪliwiający odczytanie i zanotowanie nazwiska straĪnika oraz organu, który wydał legitymacjĊ (art. 22 u.st.gm.). StraĪnik jest obowiązany nosiü przedmioty umundurowania w sposób nienaruszający godnoĞci munduru oraz zgodnie z ich przeznaczeniem. Szczegółowy opis umundurowania, dystynkcji, legitymacji, znaków identyfikacyjnych straĪników gminnych oraz warunki i sposób ich noszenia okreĞla rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie umundurowania, legitymacji, dystynkcji i znaków identyfikacyjnych straĪników gminnych (miejskich) (Dz. U. 1998, Nr 112, poz. 713 z póĨn. zm.).
NaleĪy podkreĞliü, Īe od 16 czerwca 2012 r. na mocy rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 27 kwietnia 2012 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbĊdnego wyposaĪenia (Dz. U. 2012, poz. 525) dodany został art. 32 b okreĞlający wygląd pojazdów straĪy gminnych. Nowy przepis zobligował do ujednolicenia wyglądu pojazdów zarejestrowanych po raz pierwszy po 1 lipca 2012 r. Do tej pory, z uwagi na brak odpowiednich przepisów, wygląd pojazdów straĪy gminnych był dowolny. Wprowadzenie jednolitego oznakowania pojazdów straĪy gminnych w skali całego paĔstwa jest niezwykle istotne, nie tyle ze wzglĊdu na ułatwienie jednoznacznego identyfikowania takich pojazdów, ile z uwagi na fakt, Īe mogą one poruszaü siĊ po drogach jako pojazdy uprzywilejowane.
W związku z wykonywaniem czynnoĞci słuĪbowych straĪnik korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych (art. 23 u.st.gm.). Szczególną odpowiedzialnoĞü prawodawca przewiduje za popełnienie przestĊpstwa naruszenia nietykalnoĞci cielesnej (art. 222 k.k.)15, czynną napaĞü (art. 223 k.k.), wywieranie wpływu na czynnoĞci słuĪbowe (art. 224 § 2 k.k.), zniewaĪenie straĪnika lub osoby do pomocy mu przybranej, podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków słuĪbowych (art. 226 k.k.). Wszystkie te przestĊpstwa Ğcigane są z oskarĪenia publicznego, czyli z urzĊdu przez prokuratora. Ochrona prawnokarna straĪnika ma nie tylko chroniü go przed agresywnymi zachowaniami osób naruszających porządek publiczny, ale takĪe zabezpieczyü prawidłowy przebieg wykonywanej przez niego czynnoĞci słuĪbowej bądĨ warunki niezbĊdne do jej efektywnego wykonania.
Z uwagi na charakter zadaĔ wykonywanych przez straĪ gminną i zakres uprawnieĔ przyznanych straĪnikom gminnym, prawodawca wymaga od nich spełnienia nie tylko warunków formalnych, ale i moralnych. Stosownie do postanowieĔ art. 24 u.st.gm. straĪnikiem moĪe byü osoba, która spełnia łącznie nastĊpujące kryteria: 1) posiada obywatelstwo polskie; 2) ukoĔczyła 21 lat; 3) korzysta z pełni praw publicznych; 4) posiada co najmniej wykształcenie Ğrednie; 5) cieszy siĊ nienaganną opinią; 6) jest sprawna pod wzglĊdem fizycznym i psychicznym; 7) nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za Ğcigane z oskarĪenia publicznego i umyĞlnie popełnione przestĊpstwo lub przestĊpstwo skarbowe; 8) ma uregulowany stosunek do słuĪby wojskowej. Wymagana od straĪnika sprawnoĞü fizyczna i psychiczna podlega weryfikacji podczas obowiązkowych badaĔ lekarskich i psychologicznych kandydatów ubiegających siĊ o pracĊ w straĪy gminnej (art. 24 a ust. 1 u.st.gm.). Szczegółowo kwestiĊ tĊ okreĞla rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 sierpnia 2010 r.
15
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póĨn. zm.) [dalej cyt.: k.k.].
w sprawie badaĔ psychologicznych straĪników gminnych (miejskich) (Dz. U. 2010, Nr 150, poz. 1012).
StraĪnika zatrudnia siĊ po raz pierwszy na czas okreĞlony nie dłuĪszy niĪ dwanaĞcie miesiĊcy, w ramach którego odbywa szkolenie podstawowe. Szkolenie podstawowe koĔczy siĊ egzaminem, który przeprowadza komisja egzaminacyjna powoływana przez właĞciwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Po ukoĔczeniu z wynikiem pozytywnym szkolenia podstawowego moĪna zatrudniü straĪnika na czas okreĞlony nie dłuĪszy niĪ trzy lata albo od razu na czas nieokreĞlony. W uzasadnionych przypadkach moĪna odstąpiü od zatrudnienia straĪnika na czas okreĞlony, jeĪeli ma on odpowiednie przygoto-wanie do pracy w straĪy (art. 25 u.st.gm.). Z dniem zatrudnienia straĪnik składa pisemne Ğlubowanie nastĊpującej treĞci: „ĝlubujĊ uroczyĞcie słuĪyü PaĔstwu i wspólnocie lokalnej, chroniü porządek publiczny i bezpieczeĔstwo ludzi, przestrzegaü porządku prawnego i dyscypliny słuĪbowej, dbaü o etykĊ i dobre imiĊ słuĪby”. ĝlubowanie moĪe byü równieĪ złoĪone z dodaniem słów: „Tak mi dopomóĪ Bóg” (art. 26 u.st.gm.).
Obowiązki straĪnika okreĞla art. 27 ustawy, do których zalicza: 1) przestrzeganie prawa, rzetelne, bezstronne i terminowe wykonywanie poleceĔ przełoĪonych; 2) poszanowanie powagi, honoru, godnoĞci obywateli i własnej; 3) zachowanie tajemnicy prawnie chronionej; 4) podejmowanie interwencji w sytuacjach zagroĪenia Īycia, zdrowia lub mienia, a takĪe w przypadku naruszenia dóbr osobistych ludzi; 5) zachowanie uprzejmoĞci i ĪyczliwoĞci w kontaktach z obywatelami, przełoĪonymi, podwładnymi oraz współ-pracownikami; 6) stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych; 7) zachowanie siĊ z godnoĞcią w czasie pracy i poza nią.
StraĪnik, który wzorowo wykonuje obowiązki, przejawia inicjatywĊ w działaniach, doskonali swoje kwalifikacje zawodowe, moĪe uzyskaü: 1) pochwałĊ; 2) nagrodĊ pieniĊĪną; 3) przeniesienie na wyĪsze stanowisko; 4) przedstawienie do odznaczenia; 5) usuniĊcie z akt osobowych zapisu o uprzednio wymierzonej karze dyscyplinarnej.
Zgodnie z art. 29 a u.st.gm., obowiązki pracownicze straĪnika powinny byü ustalone w sposób pozwalający na ich wykonanie w ramach przeciĊtnie 40 godzin w piĊciodniowym tygodniu pracy w 4-miesiĊcznym okresie rozliczeniowym. Tygodniowy czas pracy straĪnika, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych, nie moĪe przekraczaü przeciĊtnie 48 godzin w 4-miesiĊcznym okresie rozliczeniowym. StraĪnikowi przysługuje w kaĪdym tygodniu nieprzerwany odpoczynek w wymiarze nie krótszym niĪ 35 godzin oraz nieprzerwany odpoczynek dobowy w wymiarze nie krótszym niĪ 11 godzin z wyjątkiem
sytuacji, które wymagają podjĊcia Ğrodków do ochrony Īycia lub zdrowia obywateli, a takĪe bezpieczeĔstwa zbiorowoĞci, w szczególnoĞci w związku z powszechnym zagroĪeniem bezpieczeĔstwa publicznego, katastrofą, klĊską Īywiołową lub przestĊpstwem o charakterze terrorystycznym. W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych, straĪnikowi przysługuje w tym samym wymiarze, w okresie rozliczeniowym, czas wolny od pracy albo moĪe mu zostaü przyznany dodatek do wynagrodzenia.
W straĪy gminnej zostały ustanowione nastĊpujące stanowiska straĪnicze: 1) aplikant; 2) młodszy straĪnik; 3) straĪnik; 4) starszy straĪnik; 5) młodszy specjalista; 6) specjalista; 7) starszy specjalista; 8) młodszy inspektor; 9) inspektor; 10) starszy inspektor; 11) zastĊpca kierownika; 12) kierownik; 13) zastĊpca naczelnika; 14) naczelnik; 15) zastĊpca komendanta; 16) komendant straĪy. Stanowiska okreĞlone w art. 8 a u.st.gm. są jednoczeĞnie stanowiskami urzĊdniczymi w rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. 2008, Nr 223, poz. 1458 z póĨn. zm.).
Wynagrodzenie straĪników miejskich reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. o wynagrodzeniu pracowników samorządowych (tekst jedn.: Dz. U. 2013, poz. 1050 z póĨn. zm.), które okreĞla kategorie zaszeregowania stanowisk – im wyĪsza kategoria, tym wyĪsza punktacja, decydująca o wysokoĞci pensji. W praktyce jednak zarobki zaleĪą od zamoĪnoĞci gminy, co znajduje swój wyraz w budĪecie gminy, a dokładniej – w tej jego czĊĞci, która dotyczy finansowania straĪy gminnej. Dlatego teĪ zarobki straĪników gminnych są zróĪnicowane i wprost proporcjonalne do wielkoĞci i zamoĪnoĞci gminy, w której pełnią słuĪbĊ. Do pensji naleĪą siĊ róĪne premie i dodatki. Jest ich sporo, ale praktycznie w kaĪdym mieĞcie ich wysokoĞü, warunki przyznawania i charakter zaleĪną od lokalnych przepisów.
*
Podsumowując, naleĪy stwierdziü, Īe działalnoĞü straĪy gminnych w zakresie ochrony bezpieczeĔstwa i porządku publicznego ma charakter subsydiarny w stosunku do organów administracji rządowej, wĞród których najwiĊkszą rolĊ odgrywa Policja. Niemniej straĪe gminne dobrze wpisują siĊ w zadania związane z ochroną bezpieczeĔstwa i porządku publicznego na terenie gminy, zwiĊkszając poczucie bezpieczeĔstwa i wpływając na zapobieganie naruszeniom prawa. Głównym atutem w działalnoĞci straĪy gminnych jest ich stała obecnoĞü na ulicach miast, co daje mieszkaĔcom poczucie bezpieczeĔstwa oraz wpływa dyscyplinująco na ich zachowania.
SkutecznoĞü realizacji zadaĔ nałoĪonych na straĪe gminne zaleĪy od zakresu przyznanych im uprawnieĔ, a te w ciągu niemal 25 lat ich funkcjonowania ulegały systematycznemu poszerzaniu, i z pewnoĞcią proces ten jeszcze siĊ nie zakoĔczył. Uprawnienia straĪy gminnych pozostają w Ğcisłej zaleĪnoĞci do nakładanych na nie zadaĔ, co oznacza, Īe wraz z nakładaniem na nie coraz to nowych zadaĔ bĊdą one dalej ewoluowały. WiąĪe siĊ z tym jednak niebezpieczeĔstwo albo bezpoĞredniego przerzucania, albo odstĊpowania przez PolicjĊ od realizacji nałoĪonych na nią czĊĞci zadaĔ związanych z zapewnieniem bezpieczeĔstwa i porządku publicznego. Rozwiązanie takie moĪna byłoby zaakceptowaü jedynie wtedy, kiedy tworzenie straĪy gminnych byłoby obligatoryjne, a wraz z poszerzaniem jej zadaĔ – zmieniłby siĊ sposób finansowania straĪy gminnych. Nie sposób zaakceptowaü sytuacji powierzania gminom nowych zadaĔ bez jednoczesnego zagwarantowania im Ĩródeł ich finansowania.
Pomimo to, Īe idea powoływania straĪy gminnych na dobre juĪ zakorzeniła siĊ w ĞwiadomoĞci społecznej, istnieją gminy, w których organy samorządowe uznały, Īe nie ma potrzeby powoływania straĪy gminnej. Są teĪ i takie, w których początkowo powołane i działające straĪe gminne zostały rozwiązane, poniewaĪ uznano je za zbĊdny element ochrony bezpieczeĔstwa i porządku publicznego w gminie, a przede wszystkim niepotrzebne obciąĪenie dla jej budĪetu. Nie da siĊ ukryü, Īe proces uboĪenia gmin bądĨ powtarzające siĊ kryzysy gospodarcze, w których pierwszeĔstwo uzyskują czynniki ekonomiczne, liczone wskaĨnikami opłacalnoĞci, moĪe doprowadziü do odwrotu od idei powoływania straĪy gminnych i w konsekwencji nasilenia siĊ tendencji do likwidowania juĪ istniejących oddziałów straĪy gminnych16. W tym kontekĞcie naleĪy zauwaĪyü, Īe w gminach, w których funkcjonują straĪe gminne, zasadna byłaby racjonalizacja stanu osobowego poprzez proporcjonalne odniesienie liczby straĪników do liczby mieszkaĔców gminy oraz dostosowanie czasu pracy i organizacji słuĪby do lokalnych potrzeb i warunków.
StraĪ gminna pełni rolĊ słuĪebną wobec wspólnoty lokalnej, co oznacza, Īe jej działalnoĞü nie powinna mieü charakteru restrykcyjnego, właĞciwego Policji. Tymczasem nie sposób nie odnieĞü wraĪenia, Īe działalnoĞü straĪy gminnych nadmiernie koncentruje siĊ na realizacji tych zadaĔ, z którymi wiąĪe siĊ
16
Rok 2012 był kolejnym rokiem, w którym systematycznie spadała liczba zatrudnionych straĪników. W 2011 r. straĪe gminne liczyły 9833 straĪników, w 2012 r., pomimo wzrostu liczby oddziałów straĪy gminnych (o 22), liczba straĪników spadła do 9790. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe odwrotna sytuacja wystąpiła w przypadku zatrudnienia pracowników administracyjnych, o ile w 2011 r. zatrudnionych było 1425 osób, o tyle w 2012 r. juĪ 1690 osób, Informacja o działalnoĞci
moĪliwoĞü zwiĊkszenia dochodów gmin17. Nie moĪna nie zauwaĪyü swego rodzaju nadaktywnoĞci straĪników w bezwzglĊdnym reagowaniu na całkiem błahe przypadki naruszenia przepisów o ruchu drogowym, koĔczące siĊ unieruchamianiem pojazdów poprzez zastosowanie urządzeĔ do blokowania kół lub usuwaniem pojazdów z drogi, co powoduje negatywne nastawienie mieszkaĔców gminy do tego rodzaju praktyk i w konsekwencji mało przychylny stosunek do straĪników miejskich. Z drugiej strony, straĪnicy unikają podejmowania interwencji w sprawach bardziej skomplikowanych, a wymagających zdecydowanej reakcji i szybkich działaĔ ukierunkowanych na walkĊ z hałasem, spoĪywaniem alkoholu w miejscach niedozwolonych, ochronĊ zieleni i urządzeĔ gminnych czy zaĞmiecaniem przestrzeni publicznej, w tym takĪe przez psy. Wszystko to przekłada siĊ na skutecznoĞü wykonywania zadaĔ związanych z zagwarantowaniem porządku publicznego i bezpieczeĔstwa obywateli. StraĪnicy, wykonując nałoĪone na nich zadania, muszą mieü ĞwiadomoĞü słuĪby lokalnej wspólnocie, która oczekuje od nich wiĊkszego zaangaĪowania w jej sprawy oraz zrozumienia potrzeb i oczekiwaĔ, co wymaga indywidualnego podejĞcia do kaĪdego przypadku i szczególnej ostroĪnoĞci w siĊganiu po Ğrodki o charakterze represyjnym.
BIBLIOGRAFIA
Akty normatywne i orzecznictwo
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483 z póĨn.zm.).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. 2013, poz. 594 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straĪach gminnych (tekst jedn.: Dz. U. 2013, poz. 1383). Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞredniego i broni palnej (Dz. U. 2013,
poz. 628).
Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 marca 2008 r., II FW 2/07, Lex 466164.
Literatura
B a n a s z a k B.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
D o b o s z P.: Komentarz do art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2010, s. 126-168.
17
StraĪnicy gminni w 2012 r. nałoĪyli 1 803 722 grzywien w drodze mandatu karnego, na łączną sumĊ 241 682 180, 50 zł, z czego najwiĊcej za wykroczenia przeciwko bezpieczeĔstwu w komunikacji – 1 462 072, co stanowi około 81% wszystkich sankcji w postĊpowaniu mandatowym, Informacja o działalnoĞci straĪy gminnych (miejskich) w 2012 r.
Informacja o działalnoĞci straĪy gminnych (miejskich) w 2012 r. oraz współpracy straĪy z Policją, Departament Nadzoru MSW, Warszawa 2013, [w:] http://bip.msw.gov.pl/ bip/komunikaty/22307,Informacja-o-dzialalnosci-strazy-gminnych-miejskich-w-2012-r-oraz-o-wspolpracy-s.html [dostĊp: 30.12.2013].
K o t o w s k i W.: StraĪe gminne. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004.
K u r zĊ p a B.: Uprawnienia straĪy gminnych – rzeczywista potrzeba czy nadmiar kompetencji, [w:] SłuĪby i formacje mundurowe w systemie bezpieczeĔstwa wewnĊtrznego Rzeczypospolitej Polskiej, red. E. Ura, S. Pieprzny, Rzeszów 2010, s. 234-240.
K u r zĊ p a B., K u r z Ċ p a - C z o p e k E.: Ustawa o straĪach gminnych z komentarzem, ToruĔ 2011.
M i s i u k A.: Administracja porządku i bezpieczeĔstwa publicznego. Zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008.
S t a h l M.: Samorząd terytorialny a paĔstwo, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1992, nr 46, s. 53-65. S t a n e j k o G.: Współpraca Policji ze straĪami miejskimi w Ğwietle praktyki i obowiązujących
przepisów prawa. Wybrane zagadnienia, [w:] StraĪe miejskie w systemie organów odpowiedzialnych za bezpieczeĔstwo i porządek publiczny (Studia i materiały), red. J. Liszewski, Szczytno 1996, s. 38-46.
STRAĩE GMINNE
W SYSTEMIE ORGANÓW OCHRONY BEZPIECZEēSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO S t r e s z c z e n i e
Ochrona bezpieczeĔstwa i porządku publicznego naleĪy do podstawowych zadaĔ jednostek samorządu terytorialnego, które realizują je w róĪnym zakresie i za pomocą róĪnych Ğrodków. Jednym z nich są straĪe gminne powoływane przez gminy i podległe lokalnemu samorządowi. Lokalny charakter straĪy gminnych daje gwarancjĊ dobrej znajomoĞci dozorowanego terenu i jego mieszkaĔców, rozeznania ich potrzeb i oczekiwaĔ oraz sytuacji, które mogą stanowiü potencjalne zagroĪenie dla bezpieczeĔstwa i porządku publicznego w gminie. StraĪe gminne stanowią realne wsparcie działalnoĞci Policji na rzecz bezpieczeĔstwa i porządku publicznego w gminie, przyczyniając siĊ do poprawy jakoĞci Īycia wspólnoty samorządowej.
Słowa kluczowe: zadania gminy, bezpieczeĔstwo wspólnoty samorządowej, katalog zadaĔ straĪy
gminnych, status prawny straĪnika gminnego.
GMINA (COMMUNE) MUNICIPALITY GUARD IN THE SYSTEM OF PUBLIC ORDER PROTECTION
S u m m a r y
The protection of public order and public safety is one of many basic tasks of local self-government. Local governments have different means to achieve these tasks. The use of municipal guard, called into being by commune councils, warrants a good knowledge of the locality, the people and their needs and expectations, as well as situations that may endanger safety and public order in a gmina, leading towards improved standard of living of the local community.
Key words: tasks of gmina, safety of the local community, catalogue of tasks of municipal guard,
legal status of municipal guard
