SPRAWOZDANIA I RECENZJE
194
jących siĊ we wnĊtrzach budynku. DziĊki tak szczegóđowym opisom czytelnik jakby przenosi siĊ w czasie i staje siĊ naocznym Ğwiadkiem codziennego Īycia Olgi Ko-bylaĔskiej. Tekst monografii zostađ wzbogacony licznymi ilustracjami z osobistego archiwum pisarki.
KsiąĪka Wođodymyra WoĨniuka pt.: Ȼɭɤɨɜɢɧɫɶɤɿ ɚɞɪɟɫɢ Ɉɥɶɝɢ Ʉɨɛɢɥɹɧɫɶɤɨʀ.
Ȼɿɨɝɪɚɮɿɱɧɨ-ɤɪɚɽɡɧɚɜɱɚ ɦɨɧɨɝɪɚɮɿɹ niewątpliwie zasđuguje na uwagĊ. Autor
w sposób wnikliwy i kompetentny dokonađ analizy zarówno Īycia, jak i twórczoĞci, przez pryzmat Īycia codziennego, jednej z wybitniejszych przedstawicielek ukraiĔ-skiego modernizmu. Monografia jest warta polecenia równieĪ z uwagi na fakt, iĪ stanowi jedno z niewielu tak wnikliwych opracowaĔ dotyczących Īycia i twórczoĞci KobylaĔskiej.
Anna Waga Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
ȼɚɥɟɪɿɹ ȼ ɪ ɭ ɛ ɥ ɟ ɜ ɫ ɶ ɤ ɚ, ɒɚɪɿɬɤɚ ɡ Ɋɭɧɝɭ: Ȼɿɨɝɪɚɮɿɱɧɢɣ ɪɨɦɚɧ
ɩɪɨ Ɉɥɶɝɭ Ʉɨɛɢɥɹɧɫɶɤɭ, Ʉɢʀɜ: ȼɢɞɚɜɧɢɱɢɣ ɰɟɧɬɪ „Ⱥɤɚɞɟɦɿɹ” 2007,
ss. 512.
Tradycja form biograficznych siĊga antyku, jednak wielki rozkwit biografii przyniósđ koniec XIX i wiek XX. W szczególnoĞci rozwinĊđy siĊ liczne odmiany ga-tunkowe, poĞrednie pomiĊdzy historiograficznymi formami, pamiĊtnikami, dzien-nikami, listami, a powieĞcią autobiograficzną, której fabuđa swobodnie posđuguje siĊ prawdziwymi wydarzeniami mającymi miejsce w Īyciu pisarza, đącząc je z sy-tuacjami wymyĞlonymi przez autora.
Pojawia siĊ równieĪ powieĞü biograficzna, która ma na celu wyraziste zaprezen-towanie osobowoĞci i psychiki gđównego bohatera, osoby rzeczywistej. Utwór opie-ra siĊ na materiađach biogopie-raficznych, ale operuje fikcją i wprowadza nieudokumen-towane wypowiedzi, wydarzenia, sytuacje wykreowane przez autora powieĞci bio-graficznej. NajczĊĞciej dzieje takiej postaci tworzą spójną fabularnie cađoĞü. Utwór biograficzny siĊga po typowo literackie elementy kompozycyjne i stylistyczne. Zdarzenia rozwijają siĊ w przebiegu chronologicznym, a pomiĊdzy nimi zachodzą związki przyczynowo-skutkowe. W powieĞci narrator nie ingeruje w Ğwiat bohatera, nie bierze udziađu w wydarzeniach, prowadzi anonimową opowieĞü o tym, co siĊ zdarzyđo. PowieĞü taka charakteryzuje siĊ zazwyczaj narracją prowadzoną w trze-ciej osobie, którą cechuje pozorny obiektywizm i dystans do czytelnika.
PowieĞü biograficzna stanowi jeden z najchĊtniej uprawianych gatunków literackich. Ten rodzaj powieĞci moĪna zakwalifikowaü jako jedną z rozlicznych odmian powieĞci historycznej. Liczba gđównych bohaterów takiego utworu jest
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
195
zawsze doĞü ograniczona, zazwyczaj jest to tylko jeden gđówny bohater, moĪe byü ich teĪ kilku.
WđaĞnie do takiego gatunku siĊgnĊđa Waleria Wróblewska, autorka powieĞci biograficznej o Oldze KobylaĔskiej, ukraiĔskiej pisarce Īyjącej na przeđomie XIX i XX wieku. Wróblewska jest pisarką, której twórczoĞü wiąĪe siĊ z takimi znanymi postaciami w ukraiĔskiej kulturze, jak: S. Kruszelnycka, O. KobylaĔska, a w kul-turze rosyjskiej M. Cwietajewa. Wszystkie stađy siĊ bohaterkami jej powieĞci bio-graficznych. W swoim dorobku pisarskim ma ona równieĪ ksiąĪkĊ dla dzieci pt.
PersteĔ, którą debiutowađa w 1969 roku, a takĪe scenariusz do filmu Powernennia Baterflaj (o Ğwiatowej sđawy ukraiĔskiej Ğpiewaczce operowej Solomiji Kruszel-nyckiej), który zostađ zaliczony do stu najwiĊkszych obrazów ukraiĔskich. Utwory Walerii Wróblewskiej wzbogaciđy ukraiĔską literaturĊ i zostađy wysoko ocenione w kategoriach artystyczno-dokumentalnych. Sama autorka twierdzi, Īe w swoich ksiąĪkach widzi jedynie realizacjĊ swoich marzeĔ o tym, aby stworzyü portret ple-jady najznamienitszych ukraiĔskich kobiet. KsiąĪkĊ o Oldze KobylaĔskiej zaczĊđa pisaü jeszcze w 1978 roku, interesowađa ją osobowoĞü pisarki, która wedđug niej jest najbardziej zđoĪoną i peđną sprzecznoĞci postacią w literaturze ukraiĔskiej. Motywacją do zakoĔczenia pracy nad utworem byđo pojawienie siĊ nowych i doĞü kontrowersyjnych publikacji o KobylaĔskiej we wspóđczesnym literaturoznawstwie ukraiĔskim.
KsiąĪka Wróblewskiej Szaritka z Rungu: biohraficznyj roman pro Olgu
KobyliaĔsku zostađa wydana w 2007 roku przez Centrum wydawnicze «Akademija»
z Kijowa. Utwór skđada siĊ z szeĞciu rozdziađów, z których kaĪdy ma jeszcze podrozdziađy. JuĪ sam tytuđ jest zagadkowy, gdyĪ, gdyby nie wyjaĞnienie, Īe jest to powieĞü biograficzna o Oldze KobylaĔskiej, nie wiedzielibyĞmy, o kim jest ksiąĪka. Szaritka to nazwa warkoczyka huculskiego, elementu regionalnego ubioru lub nazwa górskiego kwiatu. Natomiast Rung to nazwa jednej z gór, znajdującej siĊ niedaleko miasteczka Kumpulung, w którym Īyđa rodzina KobylaĔskich. Olga Ko-bylaĔska byđa wraĪliwa na przyrodĊ, lubiđa ją obserwowaü. PóĨniej, gdy myĞlami wracađa do mđodzieĔczych lat, wspominađa to miejsce, górskie krajobrazy, które dawađy jej poczucie wolnoĞci i oderwanie od nie zawsze miđej rzeczywistoĞci.
Wróblewska opisuje i analizuje cađe Īycie tytuđowej bohaterki. Opowiada o ro-dzinie KobylaĔskich, o miejscach, w których mieszkali. Ukazuje wiele znanych postaci ludzi oraz osób, które los zetknąđ z rodziną pisarki na jakiĞ czas. Przed-stawia najróĪniejsze sytuacje, od tych bardzo przyziemnych, z codziennego Īycia, aĪ do szczególnych, mających bardzo duĪe znaczenie dla pisarki. Czytelnik dowia-duje siĊ o Īyciu na wsi, w mieĞcie, finansowych problemach, chorobach bliskich Olgi KobylaĔskiej, duĪo miejsca autorka poĞwiĊca na przedstawienie stosunków pisarki z ojcem, rodzeĔstwem, otoczeniem, co powoduje, Īe tych opisów czasami jest za wiele, są zbĊdne.
CzĊsto w powieĞci pojawiają siĊ cytaty z listów, pamiĊtnika, nawiązania do utworów KobylaĔskiej, co z pewnoĞcią powoduje, Īe ksiąĪka Wróblewskiej zyskuje na autentycznoĞci. OlgĊ KobylaĔską poznajemy jako osobĊ znającą literaturĊ europejską, kulturĊ, a takĪe jako wnikliwego psychologa. Dodatkowo dowiadujemy
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
196
siĊ, Īe ukoĔczyđa jedynie cztery klasy szkođy podstawowej, na dalszą edukacjĊ nie miađa szans. Autorytarny ojciec, który nie widziađ dla kobiet innego miejsca, niĪ w domu, nie pozwoliđ na dalszą edukacjĊ córki, a juĪ zupeđnie nie akceptowađ jej pragnieĔ i ambicji.
Podczas czytania powieĞci biograficznej Walerii Wróblewskiej czĊsto zaciera siĊ granica miĊdzy tym, co realne, co zdarzyđo siĊ naprawdĊ, co jest zapisane w do-kumentach, a tym, co jest dopowiedziane i dopisane przez autorkĊ. Poglądy autorki zaprezentowane na stronach ksiąĪki przedstawiają KobylaĔską przede wszystkim jako kobietĊ niezrealizowaną Īyciowo, która nie miađa szansy na bycie Īoną, matką, zađoĪenie rodziny. Byđa kobietą, która przez cađe Īycie szukađa miđoĞci i jej nie znalazđa, byđa samotna, a jej jedynym przyjacielem i ucieczką byđo pisanie, to byđ jej Ğwiat. KobylaĔska byđa osobą szczególną, nietuzinkową i niezrozumianą przez wspóđczesnych sobie. Wróblewska zawarđa w powieĞci odpowiedzi na wiele pytaĔ dotyczących KobylaĔskiej, jak równieĪ przedstawiđa przyczyny postawy pisarki do Īycia, myĞlenia na swój temat. KobylaĔska Īyđa w trudnych czasach, które nie pozwalađy kobietom na samorealizacjĊ, nie rozumiano ich pragnieĔ, ale nawet rodzinny dom, ojciec, rodzeĔstwo nie pojmowađo i nie akceptowađo dąĪeĔ i marzeĔ przyszđej pisarki. JuĪ z pierwszego rozdziađu „Dolia” moĪemy wywnioskowaü, jakie byđy przyczyny i Ĩródđa myĞlenia o sobie KobylaĔskiej.
Na stronach powieĞci pojawiają siĊ inne kobiety, z którymi KobylaĔska przy-jaĨniđa siĊ, wĞród których mogđa znaleĨü zrozumienie: Sofija Okunewska, Chrystia Alczewska, Natalka KobryĔska, Augusta Kochanowska, Đesia Ukrainka. Wróblew-ska przedstawia równieĪ historiĊ feministycznego ruchu kobiet w Europie i próbach stworzenia podobnego na Ukrainie. Autorka wspomina równieĪ o osobach, które miađy wpđyw na uksztađtowanie osobowoĞci i Ğwiatopoglądu pisarki: Goethe, George Sand, Lessing, Nietzsche.
W XX wieku w literaturoznawstwie ukraiĔskim pojawili siĊ badacze Īycia i twórczoĞci Olgi KobylaĔskiej, spoĞród których warto wspomnieü TamarĊ Hundo-rową, SolomijĊ Pawđyczko, WirĊ Ahejewą, NiđĊ Zborowską, Marka Pawđyszyna, Wođodymyra Wozniuka. KsiąĪka Walerii Wróblewskiej nie jest opracowaniem nau-kowym, chociaĪ materiađ podstawowy, tak jak u powieĞciopisarza i u badacza jest ten sam: dokumenty Īycia i twórczoĞci Olgi KobylaĔskiej. Jednak autorka powieĞci biograficznej powinna posđugiwaü siĊ cađkiem innym – artystycznym – jĊzykiem pisania o swojej bohaterce, wykreowaü wđasną wizjĊ jej osobowoĞci i Ğwiata przedstawionego. PowieĞü biograficzna Wróblewskiej stanowi cenne Ĩródđo wiedzy o pisarce, chociaĪ nie ma tu – prawdĊ mówiąc – faktów nieznanych badaczom lite-ratury ukraiĔskiej. Zbyt duĪo w niej powszechnie znanych i sumiennie przedstawio-nych dokumentów i zdarzeĔ, a zbyt mađo fantazji twórczej, interpretacji i wđaĞnie artyzmu.
Katarzyna Mrugađa Katedra Literatury UkraiĔskiej KUL
