Czasy N ow ożytne tom 11/1997 Periodyk p o św ię c o n y dziejom polskim i p o w sz ec h n y m od XV d o XX w ieku
J acek W ijaczka (Kielce)
M ateriały do biografii Szym ona M u sau sa, lu terań sk iego teologa z X VI w ieku
J e d e n z n a jb a rd z ie j z n a n y c h , a z a ra z e m je d e n z n a jb a rd z ie j k łó tliw y c h te o lo g ó w lu te ra ń sk ic h X V I w iek u , S z y m o n M u s a u s (M e u se l), nie d o c z e k a ł się d o tą d w łasn ej n a u k o w e j b io g ra fii. P o w o d e m te g o j e s t p rz e d e w sz y stk im , j a k się w y d a je , fakt ro z p r o s z e n ia ź ró d e ł d o je g o ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i. M u sa u s p e łn ił u rz ą d p a s to ra w 14 m ie js c o w o ś c ia c h 1, a na d o d a te k n ig d z ie n ie p rz e b y w a ł d łu ż e j n iż 3 lata. M im o że b y ł je d n y m z w y b itn ie js z y c h te o lo g ó w lu te ra ń sk ic h X V I w. i d z ia ła ł w P o ls c e (T o ru ń ) je g o
p o sta ć je s t p ra w ie n ie z n a n a p o ls k im d z ie jo m re fo rm a c ji.
N ie w ia d o m o d o k ła d n ie , k ie d y M usSus u ro d z ił się, w lite ra tu rz e p rz e d m io tu p o ja w ia ją się d w ie d aty ; 2 5 m a rc a 1521 r.2 i 25 m a rc a 1529 r.3 S p ra w ę d a ty u ro d z e n ia w y d a je się ro z s trz y g a ć z b ió r k a z a ń p o g rz e b o w y c h p rz e c h o w y w a n y c h w z a so b ie a rc h iw u m m ie js k ie g o B ru n sz w ik u , p o śró d k tó ry ch z n a jd u je się k a z a n ie p o g rz e b o w e n a p is a n e p o śm ie rc i M u s a u sa p rz e z s u p e rin te n d e n ta w M a n s fe ld , H ie ro n im a M e n c e liu sa . K a z a n ie to z o sta ło n a p is a n e 1 s ie rp n ia 1576 r. i in fo rm u je m .in . o ty m , ż e w c h w ili śm ie rc i M u sa u s m ia ł 55 lat4. T y m sam y m z o s ta ła ro z s trz y g n ię ta d a ta je g o śm ie rc i, g d y ż n ie k tó rz y a u to rz y , w ty m a u to r je g o b io g ra m u w A llg e m e in e D e u tsc h e B io g ra p h ie , p o d a w a li j ą n a 11 lip c a 1582 r.5 L ite ra tu ra p ra w ie z g o d n a je s t n a to m ia s t co d o te g o , że u ro d z ił się w V e tsc h a u k. C o ttb u s 6 w ro d z in ie c h ło p s k ie j. Im ię o d z ie d z ic z y ł p o o jc u . J e g o m a tk ą b y ła J a d w ig a 7. U k o ń c z y ł sz k o łę ła c iń s k ą w C o ttb u s , a n a stę p n ie w 1543 r. ro z p o c z ą ł stu d ia u n iw e rs y te c k ie w e F ra n k fu rc ie n a d O d rą . K o n ty n u o w a ł j e w W itte n b e rd z e w la ta c h 1 5 4 5 -1 5 4 7 . Z re k o m e n d a c ji F ilip a M e la n c h to n a o trz y m a ł n o m in a c ję n a n a u c z y c ie la g re k i w sz k o le św . S e b a ld a w N o ry m b e rd z e . N ie p rz e b y w a ł ta m z b y t d łu g o , g d y ż j u ż w 1549 r. o b ją ł u rz ą d p a s to ra w F iirste n w a ld e w N o w ej M a rc h ii. T a m te ż o ż e n ił się z M a łg o rz a tą A d e lh a u s e r8. Z m a łż e ń s tw a te g o u ro d z iło się 9 d z ie c i: 1) B a rb a ra (1 5 4 9 )9, 2 ) Ja n (1 5 5 0 ) '° , 3 ) M a ria ( 1 5 5 2 ) " , 4 ) S a ra (1 5 5 3 ), 5) S z y m o n (1 5 5 5 ), 6 ) E w a (1 5 5 6 ), 7 ) P aw eł, 8) A d a m (1 5 6 5 ), 9 ) M a łg o rz a ta (1 5 6 6 ).
W 1552 r. b y ł j u ż p a sto re m w K ro śn ie O d rz a ń sk im , sk ąd z o s ta ł w y p ę d z o n y z p o w o d u z a ta rg u z r a d ą m ie js k ą , k tó r ą w o stry sp o s ó b sk a rc ił z a w y k u p y w a n ie o k o lic z n y c h w si i w y p ę d z a n ie sta m tą d c h ło p ó w 12. O p o w ie d z e n ie się z a u cisk an y m i c h ło p a m i św ia d c z y p o z y ty w n ie o M u sa u sie .
P o śm ie rc i p a s to ra A m b ro s iu s a M o ib a n u sa (1 6 s ty c z n ia 1 5 5 4 ) ra d a m ie js k a W ro c ła w ia z w ró c iła u w a g ę na z n a n e g o j u ż w sz e ro k ic h k rę g a c h lu te ra ń sk ic h M u s a u sa i z a p ro p o n o w a ła m u, a b y o b ją ł m ie js c e p o M o ib a n u sie p rz y k o śc ie le św . E lż b ie ty . U rząd o b ją ł 2 m a ja 1554 r. i „n ie b y ł w ó w c z a s je s z c z e ta k im g o rliw y m lu te ra n in e m , ja k im o k a z a ł się p ó ź n ie j” 13. W k ró tc e z o s ta ł w y sła n y n a k o sz t m ia sta d o W itte n b e rg i, ab y tam się u b ie g a ć o d o k to ra t z te o lo g ii. D o W ro c ła w ia w ró c ił ja k o z a g o rz a ły p rz e c iw n ik in te rim a u g s b u r s k ie g o 14, n a to m ia s t w k o śc io ła c h w ty m m ie śc ie z a c h o w a n o n aw et w ię c e j o b rz ą d k ó w k a to lic k ic h n iż te g o ż ą d a ło in terim . N ie w ia d o m o d o k ła d n ie ,
-d la c z e g o 3 0 s ty c z n ia 1557 r. z o sta ł u su n ię ty z W ro c ła w ia 15. D y m isji n ie m o ż n a w ią z a ć ze sp o re m o sa k ra m e n ty , p o n ie w a ż w tej sp ra w ie M u sä u s n ie o p o w ie d z ia ł się je s z c z e p o stro n ie p rz e c iw n ik ó w M e la n c h to n a . P ra w d o p o d o b n y m p o w o d e m z w o ln ie n ia b y ł fak t, że nie c h c ia ł p o n o ć z m ie n ić je d n e g o sło w a w p sa lm ie :
Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort Und steur des Papsts und Türken Mord, Die Jesum Christum, deinen Sohn,
Wollten stürzen von deinem Thron.
C h o d z iło o z a m ia n ę sło w a p a p ie ż (P a p s t) na d ia b e ł (T e u fe l). D o d a tk o w y m p o w o d e m b y ła je g o o p o z y c ja w o b e c in terim a u g sb u rsk ie g o .
W ty m c z a s ie w k się stw ie S ak so n ii c a łk o w ic ie z w y c ię ż y ł fla c ja n iz m 16. P rz e k a z a n ie g o d n o śc i e le k to rsk ie j z linii e m e s ty ń sk ie j n a a lb e r ty ń s k ą w 1547 r. j a k o sk u te k w o jn y sz m a lk a ld z k ie j sp o w o d o w a ło p o n o w n e z a d ra ż n ie n ie w e w z a je m n y c h s to su n k a c h o b y d w u d w o ró w , co o d b iło się ta k ż e n a sto su n k a c h k o ś c ie ln o -te o lo g ic z n y c h . D la fa k u lte tó w te o lo g ic z n y c h u n iw e rs y te tó w w W itte n b e rd z e i L ip sk u a u to ry te te m te o lo g ic z n y m n a d a l p o z o s ta ł F ilip M e la n c h to n i j e g o u c z n io w ie , le c z n a u n iw e rs y te c ie w J e n ie r o z p o c z ą ł d z ia ła ln o ś ć n a jb a rd z ie j z a c ię ty p rz e c iw n ik M e la n c h to n a , M a c ie j F la c iu s ( 1 5 2 0 - 1 5 7 5 ) , w s p ie ra n y p rz e z sy n ó w z m a rłe g o w 1554 r. b y łe g o e le k to ra Ja n a F ry d e r y k a 17. M ię d z y innym i w z w ią z k u z ty m z w o ln io n y z o s ta ł w io s n ą 1557 r. S u p e rin te n d e n t w G o th a , Ju s tu s M e n iu s ( 1 4 9 9 - 1 5 5 8 ) ; a n a je g o m ie js c e sz u k a n o g n e z jo lu te ra n in a . W ty m c z a sie , w e w rz e śn iu 1557 r., M u s ä u s p is a ł d o sw o je g o p rz y ja c ie la , C ra to v on C ra fth e im a , ż e te r a z u sta ły i je g o zw ią z k i z M e la n c h to n e m . W k ró tc e M u s ä u s z n a la z ł się w E isfe ld (1 5 5 8 ), sk ą d p o w o ła n y z o s ta ł p rz e z ks. J a n a F ry d e ry k a sa s k ie g o na u rz ą d s u p e rin te n d e n ta i p ro fe s o ra w Jen ie.
M a c ie j F la c iu s ro z p o c z ą ł w y k ła d y n a u n iw e rs y te c ie w J e n ie 17 m a ja 1557 r. W k ró tc e u z y s k a ł z n a c z n y w p ły w n a ks. J a n a F ry d e ry k a Ś re d n ie g o i d o p ro w a d z ił d o te g o , że p o śm ie rc i E rh a rd a S c h n e p ffa 1 lis to p a d a 1558 r. je g o m ie js c e z a ją ł w ła śn ie S zy m o n M u s ä u s 18. T y m sam y m F la c iu s z a p e w n ił so b ie w ię k sz o ś ć n a w y d z ia le te o lo g ic z n y m . M u s ä u s d a ł się s z y b k o p o z n a ć j a k o o s o b a n ie p r z e b ie ra ją c a w sło w a c h ; p o d c z a s je d n e j z u ro c z y s to śc i u n iw e rsy te c k ie j n a z w a ł W itte n b e rg ę „ ś m ie rd z ą c ą k lo a k ą d ia b ła ” 19. W 1560 r. M u s ä u s k ie ro w a ł d y s p u tą to c z o n ą w W e im a rz e od 2 s ie rp n ia p o m ię d z y M a c ie je m F la c iu se m a W ik to ry n e m S tre ig le m , p o d c z a s k tó re j ro z g o r z a ł s p ó r o isto tę g rz e c h u p ie r w o r o d n e g o 20.
J e d n a k ż e z c z a se m k a n c le rz K ry stian B rü ck , „ P fa ffe n fe in d ” sp ra w ił, że ks. Jan F ry d e ry k Ś re d n i z a c z ą ł w y stę p o w a ć p rz e c iw k o k rn ą b rn y m k a z n o d z ie jo m . G d y 13 p a ź d z ie rn ik a 15 6 0 r. M u s ä u s w c z a sie je d n e g o z k a z a ń n a z w a ł d ia b ła m i „ g ro ß e n h o h en H a n se n ” (c h o d z iło o w ła d c ó w ), d o sz ło d o tu m u ltu w k o śc ie le . W ro g ie n a stro je p rz e c iw k o fla c ja n is to m c ią g le w z ra sta ły 21. K sią ż ę , z iry to w a n y n ie u s ta n n y m i sp o ra m i i k łó tn ia m i, ro z k a z a ł latem 1561 r. o p ra c o w a ć o rd y n a c ję k o n s y s to rz a , m a ją c ą z a p ro w a d z ić p o rz ą d e k . Jej tw ó rc ą b y ł k a n c le rz B rü ck . N o w y k o n s y s to rz o d tą d m ia ł o b ra d o w a ć n a z a m k u w W e im a rz e p o d o so b isty m p rz e w o d n ic tw e m k s ię c ia i s k ła d a ć się z 8 c z ło n k ó w . P ro fe s o ro w ie u n iw e rs y te tu w J e n ie z o sta li w y k lu c z e n i z u d z ia łu w k o n sy s to rz u . T o m .in . s k ło n iło M u s ä u sa , d o o p u s z c z e n ia Je n y ; o trz y m a ł o n z re s z tą p ro p o z y c ję p ra c y k a z n o d z ie jsk ie j w B re m ie , w ię c z ło ż y ł p ro śb ę o d y m isję . J e g o n a s tę p c ą n a u n iw e rs y te c ie m ia n o w a n y z o s ta ł Jan S tö ß e l ( 1 5 2 4 - 1 5 7 6 )22.
W B re m ie M u s a u s z o s ta ł n a s tę p c ą A lb e rta H a rd e n b e rg a (o k . 1 5 1 0 -1 5 7 4 ) , k tó ry o p u ś c ił m ia sto 18 lu teg o 1561 r. M u s a u s n a to m ia s t o b ją ł u rz ą d s u p e rin te n d e n ta 11 lis to p a d a te g o ż r o k u 'J . Z a sw o je g łó w n e z a d a n ie w ty m m ie śc ie u z n a ł o sta te c z n e o c z y s z c z e n ie k o śc io ła b re m e ń sk ie g o z p o z o sta łe j je s z c z e h e re z ji k ry p to k a lw in iz m u . W ty m c e lu n a p is a ł n o w ą o rd y n a c ję k o ś c ie ln ą . S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie m ia ł w n iej ro z d z ia ł o e k sk o m u n ic e . M u sa u s s tw ie rd z a ł w n im , że d o p u s z c z e n ie d o s a k ra m e n tó w p o w in n o z a le ż e ć o d w c z e ś n ie js z e g o z ło ż e n ia w y z n a n ia w iary . P o d e jrz a n y c h o h e re z ję u rz ą d d u c h o w n y p o w in ie n o b ło ż y ć b a n ic ją , a ra d a m ie js k a m a d a ć n a to ś w ie c k ą san k cję. P rz e c iw k o w p ro w a d z e n iu ty ch śro d k ó w , k tó re d o tą d w B re m ie n ie b y ły w zw y c z a ju , w y p o w ie d z ia ła się ra d a m ie jsk a , k tó ra o b a w ia ła się n o w y c h ro z ru c h ó w w m ie śc ie 24. M u s a u s n ie c h c ia ł u stą p ić , le c z ra d a p rz y ję ła n o w ą o rd y n a c ję (3 s ty c z n ia 15 6 2 ) b e z ro z d z ia łu o e k sk o m u n ic e . T y m sa m y m w ła d z a o rto d o k s y jn y c h lu te ra n w B rem ie o sią g n ę ła a p o g e u m . S y tu a c ja je d n a k b a rd z o szy b k o z m ie n iła się. P o d n ac isk ie m p o s p ó ls tw a ra d a z o s ta ła z m u s z o n a (2 2 sty c z n ia ) d o o d w o ła n ia n o w e j o rd y n a c ji o raz z o b o w ią z a ła się nie p o d e jm o w a ć ż a d n y c h d e c y z ji w sp ra w a c h re lig ijn y c h b e z z g o d y o b y w a te li m ia sta . O fia ra m i g n ie w u p o sp ó lstw a p ad li M u s a u s o ra z d ru g i k a z n o d z ie ja , Ja n B u c h h e iste r. N a k a z a n o im o p u s z c z e n ie B rem y w c ią g u 8 d n i25.
Z B re m y w y ru sz y ł M u s a u s d o L ü n e b u rg a i tam m ie s z k a ł p r z e z p e w ie n c z a s ja k o o s o b a p ry w a tn a . W k ró tc e je d n a k z o s ta ł k a z n o d z ie ją d w o rsk im w S c h w e rin ie , g d z ie w y trz y m a n o z nim je d n a k ty lk o p rz e z 3 lata ( 1 5 6 3 - 6 6 ) . N a s tę p n e d w a lata s p ę d z ił ja k o s u p e rin te n d e n t w G e ra (1 5 6 6 - 6 8 ) .
W e w rz e śn iu 1567 r. M u s a u s b y ł j u ż w T o ru n iu . P o o d e jś c iu re k to ra W a g e n k n e c h ta (v el D e b itz , v el H e n o c h u s) ra d a m ie js k a p o w ie rz y ła m u 1 p a ź d z ie rn ik a (lu b 1 w rz e śn ia ) 1567 r. nie re k to ra t, le c z n a d z ó r n a d s z k o łą w ra z z p ro fe su rą . R ó w n o c z e ś n ie M u sa u s o b ją ł u rz ą d p a s to ra w k o śc ie le św . M arii o ra z z o sta ł m ia n o w a n y „ sta rsz y m p a s to re m ” , z w ie rz c h n ik ie m k o śc io łó w lu te ra ń sk ic h . W z y w a ją c te o lo g a d o T o ru n ia , ra d a p o s ta w iła m u p rz e d e w sz y stk im w a ru n e k , ż e b ę d z ie n a u c z a ł, o p ró c z S ta re g o i N o w e g o T e s ta m e n tu , w e d łu g n ie z m ie n io n e j k o n fe sji a u g s b u rs k ie j26. D o je g o o b o w ią z k ó w n a le ż a ło m .in . o d w ie d z a n ie c h o ry c h , g ło s z e n ie k azań , n a u c z a n ie sa m e m u w sz k o le o ra z u w a ż a n ie n a to , ab y w n iej „m a n d e n re in e n C a te c h ism u s d ie ju g e n d t le h re ” 27. W 1568 r. o d b u d o w a n o p ra w ie c a łk o w ic ie z n is z c z o n e b u d y n k i i m o ż n a p o w ie d z ie ć , że w te d y to ze s z k o ły try w ia ln e j p o w sta ło p ra w d z iw e g im n a z ju m 28. J e g o re k to re m z o s ta ł M aciej B reu, k tó re g o n a u rz ą d w p ro w a d z ił M u s a u s 8 m a rc a 1568 r., w y g ła s z a ją c m ow ę in tro d u k c y jn ą 2 '. W s p o m n ia ł w n iej o isto c ie i z a d a n ia c h s to ją c y c h p rz e d sz k o łą . W e d łu g n ie g o s z k o ła to ź ró d ło , z k tó re g o p ły n ą 3 stru m ien ie: je d e n in templa, ze sz k ó ł b o w iem w y c h o d z ą w ie rn i s łu d z y K o śc io ła , k tó ry c h m is ją j e s t w sk a z y w a ć b łą d z ą c y m „ k ró le w s k ą d ro g ę ” d o B o g a i d o ż y c ia w ie c z n e g o , a d u sz e lu d zk ie k a rm ić „ z b a w c z ą p ra w d ą ” i u w a ln ia ć o d „ p ie k ie ln e j tru c iz n y s z a ta ń sk ie g o k ła m stw a ” ; d ru g i in curias, g d y ż sz k o ła d a je s p o łe c z e ń stw o m lu d zi m ą d ry c h i s p ra w ie d liw y c h rz ą d z ą c y c h ; trz e c i w re s z c ie - in privatos domos, b o k s z ta łc i sk ro m n y c h i z a p o b ie g liw y c h n a u c z y c ie li. Ź le się d z ie je i w K o śc ie le , i n a ra tu sz u , i w d o m u , g d y w y sy c h a to k rz e p ią c e ź ró d ło , ja k im j e s t s z k o ł a ’". W rę c z y ł te ż n o w e m u re k to ro w i ró z g ę , m ó w ią c p rz y tym : „ sk ła d a m w tw e rę c e ró z g ę , ja k o b y p rz e z sam e g o D u c h a św . p o ś w ię c o n ą ja k o z b a w ie n n e a n tid o tu m n a m ło d z ie ń c z ą g łu p o tę i le k k o m y śln o ść , b y ś je j u ż y w a ł d o k a ra n ia z ta k im u m ia rk o w a n ie m , iżbyś u n ik n ą ł je d n e g o i d ru g ie g o zła: b e z k a rn o ś c i i p o b ła ż liw o śc i, a le te ż i sz a lo n e g o , i k a to w sk ie g o o k ru c ie ń s tw a ” 31.
-M u sä u s b y ł p o n o ć b a rd z o sła b y m m ó w c ą , w z w ią z k u z cz y m w T o ru n iu n ie o d n ió s ł su k c e su : „w eil e r se in e r sc h le c h te n ä u ß e rlic h e n G a b e n im P re d ig e n h a lb e n n ic h t so n d e rlic h a p p la u s u m g e fu n d e n ” 32. Ja k się w y d a je , je d n a k to nie sła b e u m ie ję tn o śc i o ra to rs k ie , le c z k łó tliw y c h a ra k te r M u s ä u sa sp ra w ił, że z n o w u z o s ta ł z d y m isjo n o w a n y . W d a ł się b o w ie m w s p ó r z innym p a sto re m i p ro fe so re m ję z y k a h e b ra js k ie g o w g im n a z ju m to ru ń sk im F ra n c isz k ie m B u rc h a rd im ’3. N ie w ia d o m o d o k ła d n ie , o co c h o d z iło w ich s p o rz e ; n a jp ra w d o p o d o b n ie j d o s z ło d o z a ta rg u n a tle o so b isty m . W k a ż d y m ra z ie ra d a m ie js k a d a ła M u sä u so w i d o p o d p is a n ia n o w e z o b o w ią z a n ie , a k ie d y o d m ó w ił, p o s ta n o w iła z w o ln ić o bu a n ta g o n istó w 11 k w ie tn ia 1570 r.34 M u s ä u s je s z c z e p rz e z p e w ie n c z a s p o z o s ta ł w m ie śc ie , o p u ś c ił j e w 1571 r.
P o d c z a s p o b y tu w T o ru n iu M u sä u s m ia ł o p u b lik o w a ć w ta m te jsz e j d ru k a rn i 2 p ra c e . P ie rw s z a z n ich to o b sz e rn a , ilu stro w a n a k s ią ż k a z w y k ła d e m z a s a d w iary : „ C a te c h istisc h E x a m e n ” (1 5 6 9 )j5; d ru g a z a ty tu ło w a n a b y ła „ N ü tz lic h e r B e ric h t u n d h e ils a m e r R ath a u s G o tte s W o rt w id e r d en m e n s c h lic h e n T e u ffe l” 36.
Z T o ru n ia u d a ł się M u sä u s d o C o b u rg a , g d z ie z o s ta ł m ia n o w a n y s u p e rin te n d e n te m . W p ra w d z ie ks. J a n E rn e st m ia ł w ą tp liw o ś c i, c z y p o w ie rz y ć m u te n u rząd z p o w o d u je g o z n a n e j j u ż p o w s z e c h n ie k łó tliw o ś c i, a le p rz e k o n a ł g o z ię ć M u sä u sa , H e s s h u s e n j7. Po ś m ie rc i k s ię c ia w 1574 r. M u s ä u s z o s ta ł z w o ln io n y .
N a s tę p n y m m ie js c e m d z ia ła ln o ś c i te o lo g a b y ło m ia ste c z k o S o e st w W e stfa lii, d o k ą d z o s ta ł p o w o ła n y w 1573 r. Po śm ierci P a w ła V ig e liu s a w 1573 r. (s u p e rin te n d e n ta i p a s to ra w k o ś c ie le św . P io tra o d 2 0 lu teg o 1565 r .) 38, ra d a m ie js k a z a c z ę ła się ro z g lą d a ć z a je g o n a s tę p c ą i z w ró c iła się o ra d ę d o z a p rz y ja ź n io n e g o z n ią s u p e rin te n d e n ta w B ru n sz w ik u , M a rc in a C h em n itza^ 9. T e n w liście z 9 g ru d n ia 1573 r. stw ie rd z a ł, że m ia stu p o trz e b n y j e s t k to ś, k to m ó g łb y p rz e ją ć in s p e k c ję n a d innym i p a sto ra m i w m ie śc ie . N a d a je się z a ś d o te g o p rz e b y w a ją c y o d p ó ł ro k u w B ru n sz w ik u 40 d o k to r te o lo g ii S zy m o n M u sä u s, b ieg ły , w y tra w n y k a z n o d z ie ja , trz y m a ją c y się „ c z y s te j” n au k i, j a k św ia d c z y w y d a n a o sta tn io p rz e z n ie g o a p o lo g ía 41. D n ia 9 s ty c z n ia 1574 r. M u s ä u s w liśc ie d o ra d y m ie js k ie j S o e s t w y ra z ił z g o d ę n a o b ję c ie u rz ę d u p a sto ra , a 23 sty c z n ia p rz y b y ł do m ia s ta 42. W y g ło s ił d w a „ p ró b n e k a z a n ia ” , p o w y słu c h a n iu k tó ry ch k a z n o d z ie ja T o m a s z S c h w a rz e p rz y ją ł g o w im ien iu k a z n o d z ie jó w . O k a z a ło się, że z ra c ji w iek u (m ia ł 53 lata), M u sä u s n ie b y ł w sta n ie w z ią ć n a sie b ie w sz y stk ic h p ro p o n o w a n y c h m u o b o w ią z k ó w („ d e r g u te M an n sei a lt u nd u n v e rm ö g e n d ” ). T rz e b a m u b y ło d a ć k o g o ś d o p o m o c y . J a k o in s p e k to r o trz y m a ł p e n sję w w y so k o śc i 2 2 0 ta la ró w ro c z n ie , m ie sz k a n ie , 6 ćw ieci z ia rn a i 2 k w a te rk i w in a d z ie n n ie 4^.
W S o e st o b o w ią z y w a ła o rd y n a c ja k o ś c ie ln a o p ra c o w a n a p rz e z G e rd ta O m e k e n a (ok. 1 5 0 0 -1 5 6 2 ) w 1532 r.44, k tó r ą M u säu s p o s ta n o w ił p o p ra w ić (u le p sz y ć ). K ry ty k o w a ł m .in. s p o s ó b z a w ie ra n ia m a łż e ń stw o b o w ią z u ją c y w ty m ż e m ie śc ie , ja k o c z ę śc io w o p a p ie s k i, a ta k ż e z u c h w a ło ść kilku s z la c h c ic ó w , k tó ry u w ażali, że nie w k o śc ie le p o w in n o się d a ć trz y k ro tn ie n a z a p o w ie d z i, a le m o ż n a to by ło z ro b ić w e w ła sn y m d o m u . O rd y n a c ja k o ś c ie ln a d o ty c z y b o w iem w sz y stk ic h , p a n ó w i c h ło p ó w b e z w z g lę d u n a o so b ę . M u s ä u s w p o p ra w k a c h d o o rd y n a c ji z w ró c ił się p rz e d e w sz y stk im p rz e c iw k o w sz e lk ie j n ie m o ra ln o śc i. S ła w ił c h rz e s t ja k o „ d ie e rs te T ü r un d g ü ld e n e P fo rte au s d e r H e id e n s c h a ft z u m se lig e n C h ris te n tu m ” . W sk a z y w a ł p rzy ty m n a p ra c ę L u tra p o ś w ię c o n ą s a k ra m e n to w i ch rztu . O p o w ia d a ł się z a s z k o łą w k tó re j d z ie c i u c z y ły b y się śp ie w u i d o b ry c h o b y c z a jó w . D zik ie i g ru b ia ń s k ie z w y c z a je u c z n ió w („ W ild e n u nd g ro b e n m o re s d e r S c h ü le r” ) w y m a g a ły w e d łu g M u s ä u sa p o p ra w y . S p o w ia d a ją c się b o w ie m , n ie z n a li k a te c h iz m u . Ś p iew u u c z o n o ta k m ało , że p o te m w k o śc ie le nie m ia ł
k to śp ie w a ć . W k a ż d ą n ie d z ie lę d w ó c h d ia k o n ó w p o w in n o c h o d z ić i z b ie ra ć ja łm u ż n ę . N a p o p ra w k i M u s ä u sa d o o rd y n a c ji nie z g o d z iła się je d n a k ra d a m ie js k a 45.
W k ró tc e M u s ä u s p o p a d ł w k o n flik t z r a d ą m ie jsk ą , tw ie rd z ą c , ż e n ie w y w ią z u je się o n a z z a w a rte j z nim u m o w y o p ra c ę 46. W d a ł się ta k ż e w s p ó r z k a p e la n e m H ein rich em , i w z a je m n ie o b rz u c a li się b ło te m z a m b o n y 47. N a k o n ie c o d m ó w ił je s z c z e u d z ia łu w p o g rz e b ie b u rm is trz a A n to n ie g o T w iv e le ra , po d p re te k ste m , że n ie c h o d z ił d o k o śc io ła , a n a d o d a te k p ro w a d z ił ro z w ią z ły try b ż y c ia 48. W n ie d z ie lę 23 lip c a 1575 r. M u säu s w y g ło s ił sw o je p o ż e g n a ln e k a z a n ie , a k ilk a dni p ó ź n ie j (2 7 lip ca) o p u ś c ił m ia sto 49.
P o u su n ię c iu C y ria k a S p a n g e n b e rg a ( 1 5 2 8 - 1 6 0 4 ) z M a n s fe ld Ja n Je rz y von M a n s fe ld c h c ia ł sp ro w a d z ić w ie rn e g o i s o lid n e g o p a sto ra . W y b ó r je g o p a d ł n a S zy m o n a M u s ä u sa . C h c ą c z a p e w n ić m u d o b re w y n a g ro d z e n ie o b ie c a ł m u 120 flo re n ó w ja k o d o d a te k d o p e n sji, p rz e z c o p o p a d ł w k o n flik t z innym i h ra b ia m i. P rz e p ro w a d z ił je d n a k s w o ją w o lę i M u s ä u s o b ie c a ł m u w liśc ie z 21 lu teg o 1576 r., ż e „ e r w o lle d e r c h ristlic h e n G e m e in d e zu M a n s fe ld tre u lic h d ie n e n n ach a llen K rä fte n u nd G a b e n m it fle iß ig e r P fla n z u n g d e r re in e n g ö ttlic h e n W a h rh e it u n d m it g e b ü rlic h e n und b e s c h e id e n lic h e r S tra fu n g a lle re i Irrtu m s u n d S ü n d e n ” 50. Je d n a k ż e j u ż w 11 ty g o d n i po p rz y b y c iu d o M a n s fe ld , 11 lip ca 1576 r. M u sä u s z m a rł w w iek u 55 la t51. P o c h o w a n y z o s ta ł n a jp ra w d o p o d o b n ie j 1 s ie rp n ia , a m o w ę p o g rz e b o w ą w y g ło sił S u p e rin te n d e n t w M a n s fe ld , H ie ro n im M e n c e liu s 52.
D ru k o w a n e tu listy M u s ä u sa i je g o d o ty c z ą c e p o c h o d z ą z z a so b u A rch iw u m P a ń stw o w e g o w T o ru n iu . W z e s p o le A rc h iw u m S c z a n ie c k ic h z N a w ry 5’ p o d sygn. 347 z a c h o w a ły się 2 to m y m a te ria łó w d o ty c z ą c y c h M u sä u sa , a z e b ra n e p rz e z s e k re ta rz a rad y m ie js k ie j T o ru n ia S a m u e la L u tra G e re ta (1 7 3 0 —17 9 7 )54. G e re t in te re so w a ł się w y ra ź n ie M u s ä u se m , by ć m o ż e z a m ie rz a ł n a w e t p is a ć j e g o b io g ra fię , p ro w a d z ił b o w ie m o b s z e r n ą k o re s p o n d e n c ję n a te m a t d z ia ła ln o ś c i M u säu sa.
P rz y p rz y g o to w a n iu listó w d o d ru k u k ie ro w a n o się in stru k c ja m i w y d a w n ic z y m i d la ź ró d e ł n ie m ie c k ic h 55. P o d w ó jn e „ n n ” c z y te ż , , f f ’ n a k o ń cu w y ra z ó w s k ró c o n e z o sta ło d o je d n e g o „ n ” i „ f \ Z a c h o w a n e z o s ta ło „ ß ” .
PRZYPISY:
1. M iejscami jego działalności reformacyjnej były kolejno: Norymberga, Fürstenwalde, Krosno O drzańskie (Crossen), Wrocław, Gotha, Eisfeld, Jena, Brema, Schwerin, Gera, Toruń, C oburg, Soest i Mansfeld.
2. Np. Die Religion in G eschichte und Gegenwart, Bd. 4. wyd. 3, Tübingen 1960, szp. 1194. 3. Allgem eines Gelehrten=Lexicon, hrsg. von Ch. G. Jöcher, H ildesheim 1961 (N achdruck der
Ausgabe Leipzig 1751), szp. 770; Allgem eine Deutsche Biographie (ADB). Bd. 23, s. 91. N atom iast R. Stupperich. Reform atorenlexikon, Gütersloh 1984, s. 151, podaje obie te daty. 4. Die Leichenpredigten des Stadtarchiv Braunschweig, bearb. von G. Früh, H. Goedeke und H.
J. v. Wilckens. Bd. 5, H annover 1981, s. 2761.
5. F.G. Schim melpfenning, Musäus Sim on (Meusel), ADB, Bd. 23, s. 91.
6. W pracy Die Leichenpredigten, s. 2760, znajdujemy informację, że M usäus urodził się w miejscowości Betsche w powiecie M eseritz (M iędzyrzecz). W pow iecie tym znajdowały się 3 miejscowości o tej nazwie: Betsche=Pszczew, Betsche A bbau=Blotnia i Betsche Abbau= Jeziorki; S. Rospond, Słow nik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej, cz. 2, W roclaw -W arszaw a 1951, s. 438. M ylnie podaje miejsce urodzin B. N adolski, Ze studiów
-na d życiem literackim i kulturą um ysłową -na Pom orzu w X V I i X V II wieku, W rocław -
W arszaw a-K raków 1969, s. 178, pisząc że Musäus urodził się w Cottbus.
7. De Sim one Musaeo, Ioannis Musaei theologi Ienensis proavo. Oratio quam am memoriam
Augustanae Confessionis e lege Beneficii Lynkeriani, die XXX. M. Maii, hora X I A. M D CCCLXIII in tem plo Paulino Academ ica habuit Fridericus Arm inius Panitzsch, Ienae, s.
4.
8. De Sim one Musaeo, s. 6.
9. W yszła za mąż za doktora Tilemana H esshusena (H eshusiusa); według R. Dolligera, autora biogram u H esshuesna w Neue Deutsche Biographie (NDB), Bd. 9, 1972, s. 24 ślub odbył się w Gera 4 lutego 1566 r.; w pracy Die Leichenpredigten, s. 2761, znajdujemy informację, że miało to miejsce w 1562 r.
10. Późniejszy pastor w Obermaßfeld (Kreis M einingen).
11. W ydana została za późniejszego doktora teologii, profesora uniwersytetu w Jenie Daniela Hoffmana. W edtug F. Laua, autora biogramu H offm ana w N D B , Bd. 9, 1972, s. 404, ślub odbył się 30 maja 1577 r., natom iast według pracy D ie Leichenpredigten, s. 2761 małżeństwo zawarte zostało w 1581 r. Z publikowanego poniżej listu M usäusa (tekst źródłowy nr 3) wynika, że ślub odbył się przed czerwcem 1575 r.
12. H. Rothert, Z ur Kirchengeschichte der „ehrenreichen" Stadt Soest, Gütersloh 1905, s. 122. 13. J. F. A. G illet Crato von Craftheim und seine Freunde. Ein Beitrag zur Kirchengeschichte.
Nach handschriftlichen Quellen, Bd. 1, Frankfurt am Main 1860, s. 158.
14. N a tem at interim augsburskiego zob. m.in.: H. Rabe, Reichsbund un d Interim. Die
V erfassungs- u nd Religionspolitik Karls V. und der Reichstag von A ugsburg 1547/48, K ö ln -
Wien 1971.
15. J. F. A. G illet Crato von Craftheim, s. 172. R. Stupperich, Reform atorenlexicon, s. 151, podaje mylne daty tego wydarzenia na 1555 lub 1558 r.
16. N azw a utw orzona od nazwiska najzagorzalszego przeciwnika Melanchtona, M acieja Flaciusa. Po śmierci M arcina Lutra doszło do rozłamu w obozie luterańskim. Zwolennicy M elanchtona, tzw. filipiści skłonni byli do pewnych ustępstw na rzecz katolików, natom iast gnezjoluteranie (w tym i flacjanie) byli ortodoksyjnym i luteraninami, nie idącymi na żadne ustępstwa.
17. E. Koch, Ausbau, G efährdung und Festigung der lutherischen Landeskirche von 1553 bis
1601, [w:] D as Jahrhundert der Reform ation in Sachsen, hrsg. von H. Junghans, Berlin
1989, s. 198.
18. K. Heussi, Geschichte der Theologischen Fakultät zu Jena, W eim ar 1954, s. 43, R. H errm ann, Thüringische Kirchengeschichte, Bd. 2, W eim ar 1947, s. 147.
19. R. Herrmann, Thüringische Kirchengeschichte, s. 147.
20. W dwa lata później, w 1562 r., Musäus wydał materiały z tejże dysputy zatytułowane; A cta
disputtionis Wirmariensis', G. Wolf, Q uellenkunde der deutschen Reformationsgeschichte,
Bd. 1: Vorreformation und Allgem eine Reform ationsgeschichte, G otha 1915, s. 2.
21. N a uniw ersytecie jenajskim powstały dwie partie, „pelagiańska” z Victorinem Streiglem na czele i „manichejska” Flaciusa. Stały one w opozycji do siebie, a powodem konfliktu była m.in. postawa Flaciusa odnośnie doktryny o niewolnej woli. Flacius twierdził: „Tak ja k blok drzew a czy kam ienia jest bierny wobec rzeźbiarza czy rytownika, taki też jest człowiek wobec Boga, który czyni zeń nowe stworzenie” ; cyt. za: J. Delumeau, Reform y chrześcijaństwa w
X V I i X V II w., t. 1: N arodziny i rozwój Reformy protestanckiej, W arszawa 1986, s. 183.
22. R. Herrmann, Thüringische Kirchengeschichte, s. 154.
23. H. Engelhardt, Der Irrlehrprozeß gegen A lbert H ardenberg 1547-1561, Frankfurt am Main 1961, s. 125.
24. Ibidem.
25. Ibidem, s. 127. N a tem at tych wydarzeń zob. także: C. Rottländer, Der Bürgerm eister D aniel
von Büren un d die Hardenbergischen Religionshändel in Bremen (1555-1562), Göttingen
26. Ch. Hartknoch, Preussische K irchen-H istoria, Frankfurt am M ain-L eipzig 1686, s. 8 8 5 - 8 86.
27. Cyt. za: S. Tync, Dzieje gim nazjum toruńskiego (1568-1792). T. 1: wiek X l'I, Toruń 1928 (= Roczniki Towarzystwa N aukowego w Toruniu, R. 34), s. 29, przypis 3.
28. Ibidem
29. O ratio habita a Sim one M usaeo in introductione Ludiom oderatoris in schola, Thor. 8 Martii
A. 1568.
30. Ibidem, s. 36.
31. Ibidem, s. 38; por. też: Ch. Hartknoch, Preussische Kirchen=Historia, s. 886. 32. Cyt. za: S. Tync, Dzieje gim nazjum, s. 68, przypis 6.
33. W akcie instalacyjnym M usäusa rada miejska w punkcie pierwszym uczyniła zastrzeżenie: „Daß er... die Christliche Liebe und Einigkeit zwischen den K irch-D ienern in acht nehmen, falsche ärgerlische O pinionen, unnötiges Disputiren. W iderwillen und Gezäncke verhüten, daraus besorgenden Ärgernissen und Zwyspalt der Gemeinde steuern solle” ; cyt. za: S. Tync,
Dzieje gim nazjum toruńskiego, s. 68, przypis 1.
34. S. Tync. Dzieje gim nazjum, s. 68.
35. J. Ch. Adelung, Fortsetzung und Ergänzung zu Christian G ottlieb Jöchers allgemeinem
G elehrten-Lexikon, Bd. 5, H ildesheim 1961, szp. 240, znajdujem y tę pracę zapisaną jako
„K atechism us-Exam en” . Praca ta m iała jeszcze 2 wydania we Frankfurcie nad Menem w 1571 i 1575 r.
36. B. N adolski. Ze studiów, s. 218. J. Ch. Adelung, Fortsetzung, szp. 240, podaje tylko jedno w ydanie tej pracy: Jena 1572: nie wspomina zaś o wydaniu toruńskim.
37. R. Herrmann, Thüringische Kirchengeschichte, s. 167.
38. H. Schwartz, Geschichte der Reform ation in Soest, Soest 1932, s. 315.
39. N a temat Chem nitza zob. ostatnio: T. Mahlman. Martin Chemnitz, [w:] Gestalten der
Kirchengeschichte, Bd. 6: Die Reform ationszeit II. hrsg. von M. Greschat, Stuttgart 1981, s.
315-331.
40. M usäus przebywa! właściwie w majątku Ummendorf, do którego został zaproszony przez właściciela dóbr, szlachcica Andreasa von Meyendorfa. Tam dotarło do niego pismo rady miejskiej Soest.
41. Chem nitz ma tu chyba na myśli pracę w ydaną przez M usäusa w Jenie w 1572 r., Sententia de
peca to originis, q u o d non sit substantia: J. Ch. Adelung, Fortsetzung, szp. 241.
42. H. Rothert. Zur Kirchengeschichte, s. 122. 43. Ibidem.
44. R. Stupperich. Reform atorenlexikon, s. 159-160.
45. Poprawki M usäusa do ordynacji Omekena [w:] Soester Recht. Eine O uellen-Sam m lung von W olf-H erbert Deus. 5. Lieferung: Andere Ordnungen, Soest 1975. s. 700-728.
46. Stadtarchiv Soest, Abt. A Hs 22/1: L. E. Rademacher, A nnales oder Jah r-B ü ch er der
uhralten und weltberühmten Stadt Soest m it Fleiß und Mühe von A nfang bis a u f das Jahr
1615, s. 867. 47. Ibidem, s. 868.
48. Ibidem s. 876: „...daß der verstorbene in unehelichem Stande Zeit Lebens mit Hurerei zugebracht, daß er wuch ihrer Religion nicht gewesen, sich auch die Sakram ente au f dem K rankenlager nicht reichen lassen” .
49. Ibidem, s. 880-881.
50. Cyt. za: K. Krumhaar, Die G raffschaft M ansfeld im Reformationszeitalter, Eisleben 1855, s. 359.
5 1. Ibidem, s. 359. Biogram w ADB - jak ju ż wspomniano - podaje, że zmarł on kilka lat później bo w 1581 r. W Allgem eines gelelirten=Lexicon wydanym przez C hristiana G. Jöchera na szp. 771 czytamy, że M usäus zmarł 11 lipca, ale nie 1576, tylko 1582 r.
53. N a tem at N aw ry i zgrom adzonych w niej przez jej właścicieli zbiorów bibliotecznych i archiwalnych patrz m.in.: J. Dygdała, Sz. W ierzchosławski, Nawra Kruszyńskich i
Sczanieckich. Studium z dziejów szlachty i ziem iaństw a ziem i chełmińskiej, Toruń 1990, s.
121, 150-157.
54. N a tem at G ereta i jeg o działalności zob.: H. Piskorska, Geret Sam uel Luter (1730-1797),
Polski słow nik biograficzny, t. 7, Kraków 1949-1958, s. 391-393; J. Dygdala, Źródła do dziejów pierw szego rozbioru Polski w Archiwum Toruńskim, „Zapiski Historyczne” t. 37,
1972, z. 4, s. 136-143.
55. J. Schultze, Richtlinien fü r die äußere Textgestaltung bei herausgabe von Quellen zur
neueren deutschen Geschichte, „Blätter für deutsche Landesgeschichte” Jg. 98, 1962, s. 1-10
oraz Em pfehlungen zu r Edition frühneuzeitlicher Texte der „Arbeitsgem einschaft
außeruniversitärer historischer F orschungseinrichtungen”, „A rchiv für
Reform ationsgeschichte”, Jg. 72, 1981, s. 299-315.
M ateriały do b iografii S zym ona M usäu sa, lu terań sk iego teologa z XVI wieku
List nr 1
Schwerin, 2 października 1564 Dr Wolfgang Peristerus, kaznodzieja w Schwerinie skarży się ks. Ulrykowi meklemburskiemu na Musäusa, który złożył go z urzędu. Poinformował go p rzy tym, za pośrednictwem swego kapelana Jana Wenceliusa, że nie było to z woli księcia Jana Albrechta, lecz radców dworskich. Peristerus prosi księcia o wskazówki, ja k ma się zachować w zaistniałej sytuacji, ja k o że nie dał żadnego pow odu do usunięcia go z urzędu.
Oryg. Archiwum Państwowe w Toruniu, Archiwum Sczanieckich z Nawry, sygn. 347 (dalej cyt.: A P Toruń, ASN), t. 2, s. 1-10.
D e m D u rc h la u c h tig e n u nd h o c h g e b o rn e n F ü rs te n u n d H e rre n U lric h e n , H e rtz o g zu M e c k le n b u rg k , F ü rs te n zu W e n d e n , G ra fe n z u S c h w e rin , d e r L a n d e R o s to c k u n d S ta rg a rd H e rre n , u n d d e s S tifte s zu S c h w e rin A d m in is tra to ris
M e in e m g n ä d ig s te n F ü rste n u nd H erren u n te rth ä n ig lic h
D u rc h la u tig e r h o c h g e b o m e r F ü rst, g n ä d ig s te r H err. N a c h e rb itu n g a lle n m e in e n u n te rth ä n ig e n a lle z e it g e h o rs a m e n D ie n ste n u n d n e b e n e n W ü n sc h u n g G ö ttlic h e r G n a d e n , z e itlic h e r u nd e w ig e r W o lfa h rt, z u sa m b t m e in e m e m b s ig e n G e b e th zu G o tt, je d e r z e it b e tro v e n .
G n ä d ig s te r F ü rs t u n d H err, E. F. G . k an u n d m a g ich n ic h t b e rg e n in a lle r u n te rth ä n ig k e it, d a ß n ä c h st v e rsc h in e n T a g M ic h a e lis [29 IX ] D o c to r M u s e u s m ir d e n P re d ig stu h l g e le g t h at, u n d so ll so lc h e s w ie e r m ic h d u rc h se in e n C a p e lla n J o h a n n e m W e n c e liu m 1 b e ric h te t n ic h t au s b e fe h lic h F u rstl. D u rch l. H e rtz o g J o h a n n s e n 2, E. F. G. g e lie b te n H e rre n B ru d e rs , so n d e rn au s b e d e n c k e n un d b e fe h lic h d e r H o ffrä th e g e sc h e h e n sein , w ie w o h l ich e ra c h te , u n d d e s au c h e in w e n ig fe in d s c h a fft h a b e , d a ß d ie H o ffrä th e w e n ig d rin so lle n w iß en , d o c h h a b e ich d a z u m a h l g la u b e n m ü ß e n , d ie w e il es
sic h a u c h u n v e rs e h e n s u n d w ie d e r m ein V e rh o fte n zu g e tra g e n h a t, ic h a) a u c h z u so lc h e r In h ib itio n k e in e U h rsa c h g e g e b e n . D an ich in g a n tz e r 6 ta g e z u v o r ihm a n g e sa g e t, daß ich a u f d e n se lb e n T a g fo lg ig e in e n S e rm o n zu th u e n b e d a c h t, u n d e r m ir d a n ich ts e in g e re d e t, s o n d e r d a m it z u frie d e n g e w e st. A u f d en D o n n e rs ta g a b e r m o rg e n s, etw as n a c h 8 U h re n , h a t e r m ich in d e r K irc h e z u sich g e fo rd e rt, u n d a ld a in je g e n w ü rtig k e it S e re n issim i A m e s ti un d J o h a n n is W e n z e ly d u rc h a lle rle y p ra c tiq u e n m ic h d a z u b e re d e n w o lle n , d a ß ich a u f d en fo lg e n d e n T a g M ic h a e lis d a s P re d ig sth u ls m ü ß ig g e h e n w olt, h a t a b e r in s o n d e rh e it d ie s e U rsa c h a n g e z o g e n , d a ß F ü rstlic h e D u rch l. H e rtz o g Jo h a n n e s m a in e th a lb e n v ie lle ic h t a u s s e n b le ib e n w u rd e o d e r m ö c h te , u n d w a ru m d a s g e sc h e h e , so w u rd e se in e n M itb ru d e rn am O p fe rg e ld e e tw a s a b g e h e n , d a r a u f ich d a n ihm g e a n tw o rt. E r w ü ste d a ß ich d e n s e lb e n T a g z u p re d ig e n m it sein em v o rw iß e n m ir v o rg e n o m m e n , w e il ich dan a u f d ie M a te ria m m ich re s o lv ie rt, u n d ü b e r d a s a u c h v o n e tlic h e n g u ten fre u n d e n v e rn o m m e n , d a ß Ih re F ü rstl. D u rch l. H e rtz o g Jo h a n n e s m it m ir n ich t u n z u frie d e n , als w o lt ich m e in e m A m p t n ac h k o m m e n u nd m ir d ie P re d ig t k e in sw e g e s v e rh in d e rn la ß e n , im fall ich a b e r w ü ste u nd m ir e in so lc h e s d u rc h je m a n d s g la u b w ü rd ig a n g e z e ig t w u rd e , d a ß E. F. D u rch l. m e in e r P re d ig t h a lb e n v on d e r K irch en a b w e ise n w o lte , so w o lt ich g e rn e w e ic h e n un d m ich d a z u k e in e s w e g e s n o th ig e n . D a ra u f er g e sa g t, w e r w o lte d a s an d en H e rtz o g e n g e la n g e n laß en , e r w o lte sich d e s nicht u n te rs te h e n u nd v e rb lie b a lso , d aß ich d ie P re d ig t h alten so lte . Ü b e r d a s a b e r so h aben sie k e in e s o n d e rn v ie l d rü b e r m ite in a n d e r d e lib e rirt, a lso d a ß au c h M u s a e u s Jo h a n n e m W e n c e liu m se in e n C o lle g a m b ey d e r N a c h t n ach 8 U h r an m ich m it e n d tlic h e r M ey n u n g a b g e fe rtig t, u nd m ir a n z e ig e n laß en , d a ß d ie H o ffrä th e b e sc h lo ß e n h a tte n , ich so lte den T a g M ic h a e lis d e s P re d ig sth u ls m ü ß ig g e h e n , w e lc h s ich au c h , als e in e r d e r n ic h t g ern e w o lt e in e n u n n ö th ig e n Z a n c k u n d H a d d e r a n ric h te n , so n d e rn v ie lm e h r h in d e rn und w e h re n h a b g e sc h e h e n laß en m ü ß e n , w iew o h l n ic h t aus g ro ß e n b e sc h w e r. In s o n d e rh e it a b e r d ie w e il ich m ich d a rz u k e in e s w e g e s g e d ru n g e n h atte, so n d e rn ihm so lc h m eine P ro p o s itu m g u te Z e it z u v o rn a n g e z e ig t, m ich so n ste n au ch je g e n M u sa e u m , m e h r als m ir v ie lle ic h t g e b ü h re t h ätte, e in g e la ß e n , n u r zu e rh a ltu n g g u te r F rie d e u nd E in ig k eit. D ies h a t sich g n ä d ig s te r F ü rst un d H e rr a lso zu g e tra g e n . D am it a b e r ich d e n n o c h nicht m ü ß ig w ä re , so h a b ich u n te r d e s a u f E w r F urstl. D u rch l. fre y z e it p re d ic ire t. B itt d e rw e g e n E w r F urstl. D u rch l. g a n tz u n te rth ä n ig st, E w r F. D u rch l. w o lte n in G n a d e n m ich w e ise n u nd in fo rm ie re n , w ie ich m ich d ie s falls v e rh a lte n so ll, an m e in en fle iß soll so n s te n n ic h te s m a n g e ln , au ch so b e g e h re ich j a G o tt w eiß h ie rin n ic h te s m e h r d an g u ter E in ig k e it u nd G o tte s E hre zu su c h e n , a b e r d ie s b e g e g n e t m ir b ald im e rs te n . Ein so lch es h ab ich E w r F. G . als m ein en g n ä d ig s te n F ü rsten und H erren m e in e s tra g e n d e n A m ts h a lb e r n ic h t v e rh a lte n w iß en . U n d b itte h ie r a u f in a lle r u n te rth ä n ig k e it e in e n g n äd ig en B e ric h t u n d In stru c tio n . Ich th u e m ich a b e r au c h zum h ö c h ste n u nd u n te rth ä n ig ste n b e d a n c k e n um d ie b e g n a d ig u n g e tlic h s h o ltz e s. W ill so lc h e s m it m e in e n g e tre u e n d ie n s te n u nd m ein en e m b s ig e n G e b e th e zu G o tt h ö c h ste s V erm ögens v e rs c h u ld e n . U nd e m p fe h l m ich h ie rm it in E w r F. G . g n ä d ig e n W illen , S c h u tz u n d B e fö rd e ru n g , E w r F. D u rc h l. a b e r a m p fe h l ich d e m a llm ä c h tig e n , b itte n d d a ß e r E w r F. D u rc h l. d u rc h sein en G e is t im m e rd a r leiten u n d re g ie re n w o lle , ihm zu lob u nd E h re u n d z u B e fö rd e ru n g s e in e s a lle rh e ilig s te n N a h m e n s.
D a tu m S v e rin 3 d e s 2 O c to b ris A n n o 1564 E w r F. D u rch l. u n te rth ä n ig e r g e h o rs a m e r W o lffg a n g u s P e riste ru s4 D r.
-a) N a s tę p u je s k re ś lo n e m u ß
1 O s o b a b liż e j n ie z id e n ty fik o w a n a , b y ć m o ż e c h o d z i tu o Ja n a W e n tz e la , k a z n o d z ie ję w k o ś c ie le św . J a k u b a n a N o w y m M ie śc ie w T o ru n iu ; B. N a d o lsk i, Ze studiów, s. 2 1 8 . 2 Jan A lb re c h t 1 ( 1 5 2 5 - 1 5 7 6 ) , k sią ż ę m e k le m b u rsk i, k sią ż ę na G ü stro w 1 5 4 7 -1 5 5 5 , na
S c h w e rin ie o d 1552, b ra t ks. U lry k a III. 3 S v e rin = S c h w e rin
4 P e riste ru s [T a u b e r] W o lfg a n g ( 1 5 3 2 - 1 5 9 2 ) , te o lo g lu te ra ń sk i, o d 1565 r. su p e rin te n d e n t w S ch w erin ie.
List nr 2
Güstrow, I lutego 1575 Książę Ulrich meklemburski pow ołuje Musäusa na wakujące stanowiska superintendenta w Schwerinie. Równocześnie informuje go o wynagrodzeniu, ja k ie otrzyma. Książę zapoznał się z je g o książkami.
O ryg. AP Toruń, A SN, t. 2, s. 17-20.
V o n G o tte s G n a d e n U lric h H e rtz o g k zu M e c k le n b u rg k , F ü rst zu W e n d e n 1. U n se rn g ü n s tig e n G ru ß zu v o r.
W ü rd ig e r h o c h g e ia h te r A n d ä c h tig e r u n d lie b e r b e so n d e r. A ls W ir h ie v o r v o n U n se rn S u p e rin te n d e n te n a llh ie zu G ü stro w D o c to re C o n ra d o B u k em u n d e rth ä n ig k se in d b e ric h te t, w ie ih r eu c h je t z o z u S o se 2 e rh a lte n s o lle t u nd n ic h t u n g e n e ig t w ä re t, w eil d a s e ls b s t zu S o se n e b e n d e r re in e n L e h re d e s h eil. E w a n g e lii au ch d ie P a p is tisc h e S e u c h e n o c h ein S c h w a n g e , d a e s e u c h g e sta tte n m ö c h te , eu c h an d ie s e ö rth e r u n d e in z u la ß e n , u n d es d an n an d e m , d a ß U n sre r S tifs S u p e rin te n d e n t zu S c h w e rin n un ein z e itla n g a n h e ro v o c ire t, w e lc h e W ir m it e in e m fro m m e n G o tte s fu rstig e n g e tre u e n M a n n s w ie d e r um z u e rs e tz e n g e n e ig t. S o h a b e n W ir, o b w o h l e tlic h e g u te L eu te sich b e y U n s a n g e g e b e n so z u d e rs e lb ig e n C o n d itio n b e g ie r u n d W ille n h ä tte n , d e n n o c h in E rw e g u n g e u re r je tz ig e n G e le g e n h e it u n d w eil W ir au c h e tlic h e e u re r in D ru c k g e g e b e n e n b ü c h e r g e se h e n u n d g e le s e n , so W ir U n s g a r w o h l g e fa lle n laß en . U nd d e rw e g e n g u te r H o ffn u n g seyn, d a e s d ie W e g e e rre ic h e t d a ß ihr eu c h b e y U n s zu D ie n st e in la ß e t. D a ß Ih r e u c h d ie s e r U n s re r L a n d e K irc h e n o rd n u n g g e m ä ß b e ih a lte n frie d fe rtig e rz e ig e n u nd a lle r ä rg e rlic h e n n a c h th e ilig e n G e z a n k e e n ts c h la g e n w e rd e ta) v o r ä n d e rn d a rz u g n ä d ig lic h v o c ie re n u n d b e ru ffe n , au ch d a n e b e n ein V e rz e ic h n iß w as e in s S u p e rin te n d e n te n zu S ch w erin b e so ld u n g ist z u r n a c h a c h tu n g ü b e rs c h re ib e n . W o fe r e u c h n un d e rm a sse n C o n d itio n a n n e h m lic h u n d Ih r m it so lc h e r b e s o ld u n g frie d lic h . A ls b e g e h re n W ir g n ä d ig s t Ih r w o lle t eu c h j e e h e r j e b e ß e r d ie se a d e r b e y U n s e in s te lle n , u n d w as ihr d e ss e n zu th u n g e n e ig t, au ch w ie b a ld Ih r d e r e n d e s eu ch lo ß w irc k e n u n d a b k o m e n k ö n n e t e u c h e u e rs G e m u th s b e y je g e n w ä rtig e n b e te n h in w ie d e r g e g e n u n s e rk lä re n , d a m it W ir U n s a u f d en ein e n o d e r ä n d e rn W e g k d a rn a c h zu a c h te n . D a ra n th u t Ih r U n s zu fe g a lle n u nd se in d eu ch m it G n a d e n g e w o g en . D a tu m G ü s tro w d. ls te n F e b ru a rii A n n o 1575 A n D. S im o n e m M u saeu m
U lry k III ( 1 5 2 8 - 1 6 0 3 ) , k sią ż ę m e k le m b u rsk i, k sią ż ę na G ü s tro w od 1555 r., na S c h w e rin ie 1 5 7 6 -1 5 8 5 .
2 S o se = S o e st
List nr 3
Soest, 7 czerwca 1575 Odpowiedź Musäusa na list ks. Ulryka, w którym został pow ołany na stanowisko superintendenta w Schwerinie. Zgadza się objąć ten urząd i wiernie służyć księciu. Pisze o swojej pensji, wspominając zarazem o panującej obecnie drożyźnie i o tym, że Bóg obdarzył go licznym potomstwem. Poleca się wraz z rodziną i prosi o zabezpieczenie mu wystarczającego utrzymania. Prosi także o pokrycie kosztów podróży. Ostatnio wydal je d n ą ze swych córek (Marię) za magistra D aniela Hoffmanna, profesora etyki w Helmstedt. Wyraża zadowolenie, że książę zapoznał się z napisanymi p rzez niego książkami.
Oryg. AP Toruń, ASN, t. 2, s. 23-30.
D em D u rc h la u c h tig e n u n d h o c h g e b o h re n F ü rsten u n d H e rre n , H e rre n U lrich H e rtz o g e n zu M e c k le n b u rc k , F ü rsten zu W e n d e n , G ra fe n zu S c h w e rin , d e r L an d e R o sto c k u nd S ta rg a rd H e rre n , M e in e m g n ä d ig e n H erren
G o tte s G n a d e d u rc h Je su m C h ris tu m u n se rn g e lie b te n h e y la n d t sa m b t m ein em u n te rth a n ig e n D ie n st u nd d e m u th ig e n G e b e th fü r E. F. G . g lu c k se lig e s re g im e n t, m it u n te rth a n ig k e it a lz e it b e v o re n .
D u rc h la u c h tig e r h o c h g e b o h rn e r F ü rs t g n ä d ig e r H err. W a s a u f E . F. G . V o c a tio n S c h rift, d a rin S ie m ich zu m S tiffts S u p e rin te n d e n te n g en S c h w e rin b e ru ffe n , ich in u n te rth ä n ig k e it g e a n tw o rte t w e rd e n E. F. G . so o d e r z w e iffe l in G n a d e n sich z u e rin n e rn w iß e n u n d w ä re m ir z w a r n ic h te s lie b e rs g e w e st, d en d a ß E. F. G . ich b e m a h ls b ald e in e s g w iß e s h a tte zu s c h re ib e n m ö g e n w e lc h e s d o c h e tlic h e U m s ta n d e w e lc h e in m e in e n h ä n d e n z u ä n d e rn a ls o n ic h t g e s ta n d e n sin d , g e h in d e rt h a b e n . O b ich n u n w ohl n ic h t w iß e n k a n w e lc h e r g e s ta lt E. F. G . m e in e d a m a h ls g e g e b e n e u n te rth a n ig e A n tw o rt g n ä d ig b e lie b e t h at. A c h te ich d o c h d a ß m ir g le ic h w o h l w as s c h u ld ig e n re v e re n tz und d e m u th g e g e n E. F. G . g e b ü h re n w o lle , d a ß ich au c h o h n e E. F. G . fe rn e r g n ä d ig e s E rfo rd e rn m ich m ein en g e th a n e n u n te rth a n ig e n Z u sa g e n ach , d a ß um d ie P fin g ste n E. F. G . ich b e s tä n d ig b e a n tw o rte n w o lte v o rh a tte . B e d a n c k m ich d e m n a c h g e g e n E. F. G. g a n tz u n te rth ä n ig , d a ß d ie s e lb m ir a rm e n D ie n e r C h risti so g n ä d ig g e w o g e n , d a ß S ie m ir in G n a d e n fö rd e ru n g zu g e sc h rie b e n a u c h m e in e a u sg e g a n g e n S c h rifte n so S ie g e le s e n , Ih r W ohlgefallen laß en w e lc h e s Z e u g n iß v o n e in e r so h o h e n u n d h o c h b e g a b te n P erso n m e in e r A rb e it d u rc h G o tte s G n a d e am W o rt d e s h e rre n b is h e r v e rr ic h te t g e g e b e n , ich um v ie l g e ld e s n ic h t e n tb e h re n w o lte.
U n d e rk lä re m ich d e r v o n E . F. G . m ir g n ä d ig a n g e tra g e n e n V o c a tio n h alb e n in u n te rth ä n ig k e it d a h in n a c h d e h m es je tz o m it m ir a lso g e sc h a ffe n d a ß E w r F. G . ich, so fern e s G o tt v e rs e h e n , g e w iß e n D ie n st Z usagen kan. A ls ich b in a u f E. F. G . fe rn e re v o c a tio n d ie S c h w e rin isc h e S u p e rin te n d e n te n zu b e z ie h e n u n d d u rc h G o tte s G n a d e n ach m e in e m h ö c h ste n V e rm ö g e n un d tre u e n zu v e rw a lte n e n ts c h lo ß e n . D ie w e il ich m ich g a n tz lic h v o rs e h e d e r fro m m e G o tt h a b e n u n m e h r E. F. G . m it d e rs e lb e n g e lie b te n H e rre n b ru d e r d e m au c h d u rc h la u c h tig e n H o c h g e b o h rn e r F ü rs te n , m e in e m g n ä d ig e n
-H e rre n -H e rtz o g J o h a n n A lb re c h t zu M e c k le n b u rg k 1 in g e w ü n sc h te C h ris tlic h e E in ig k e it g e sa tz t, d a ß ich d e r b e sc h w e ru n g so m ir h ie b e v o m in g e m e ld te m S c h w e rin isc h e n D ie n ste a b g e le g e n m ich n u n m e h r n ic h t zu b e so rg e n h a b e n w e rd e . D en E . F. G . g n ä d ig w iß e n w ie e in e s P re d ig e rs D ie n st d a rü b e r sich G e b rü d e r z w e ie n n ic h t a lle in e s c h w e r u n d b e trü b t ist an sich se lb st, so n d e rn au c h m it g ro ß e r b e s c h e id e n h e it a ls o n ic h t g e fü rth w e rd e n k an , d a ß e s n ic h t irg en d ein en S c h a in v e rliß e n , als v e ru h rsa c h e d e r P re d ig e r so lc h e d is s id ia d a ra n sich den m an ch fro m H e rtz z u ä rg e rn p fle g e . Z u d e m e v e rtrö s te zu E. F. G . ich au c h in u n te rth ä n ig k e it d ie s e lb w e rd e n in d e r b e so ld u n g m ein a lte r u n d g ro ß fa m ilia m b e d e n c k e n . W a h r ist es, d aß ich v o rm a h ls zu S c h w e rin m it d e m b e n a n d te n h a b e z ie m lic h a u sk o m m e n m ö g en , n u n m e h r a b e r ist e in s e h r g e sc h w in d e th e u re Z eit, so m u ß ich m e in e s a lte rs a u c h e tw a s p fle g e n , d a m it ich in m e in e r b e fo h ln e n A rb e it d a u e rn m ö g e. U n d h a t m ich G o tt m it v ie le n k in d e rn g e s e g n e t d a ß m e in e H a u sh a ltu n g d e ro h a lb e n s ta rc k e r ist. D e rw e g e n E. F. G . ich m ich u nd d ie m ein en in u n te rth ä n ig k e it b e fe h le n u n d w ill v on E. F. G . m ir g n ä d ig e P ro m iss io n m e in e s g n u g sa h m e n U n te rh a lts in u n te rth ä n ig e r Z u v e rs ic h t v e rh e isc h e n . E n d lic h au c h so E . F. G . m ich a b e rm a h ls w ie g e m e ld t v o c ie re n w e rd e n , w e rd e n E. F. G d ie k o ste n tra g e n , so v o r m ich , m ein F a m ilia m un d G e rä th e , d e r fu h r h a lb e n in Ü b erb rin g u n g a u fg e h e n w u rd e , d a rin ich dan a lle s a u fs g e rin g s te als es g e sa h e h e n m ö c h te n a n ste lle n w o lte. M ir z w a r w a re s u n m ö g lic h s o lc h e k o ste n au s zu ste h e n d en ich n ic h t a llein in v o rg a n g e n e n E x ilio viel v o rz e h re t, s o n d e rn au c h ein m e rc k lic h s bey d ie s e m S o stisc h e n D ien ste zu b ü ß e n m ü ß en u nd g le ic h je t z o e in e m e in e r T ö c h te r, d ie ich d e m h o c h g e le h rte n M a g istro D an iel H o ffm a n n 2, P ro fe sso ri E th ic e s in d e r fü rstlic h e n Ju liu s S c h u le n zu H e lm s tä d t e h e lic h e n v e rlo b e t u n d a u sg e s ta tte t.
D o n u n E . F. G . m ir n a c h m a h ls so g n ä d ig se in , d a ß S ie m ir zu d e r S c h w e rin isc h e n S u p e rin te n d e n te n w ie g e d a c h t b e g e h re n w e rd e n , w ill E. F. G . ich zu D ie n ste g e rn e fo lg e n u n d m ich in m ein em b e fo h ln e n A m b te tre u e s fleiß V orhalten u n d w ie ich j e u nd a lle w e g e n ö th ig e K irc h e n S treit, o h n e w e lc h e d ie G ö ttlic h e W a h rh e it n ic h t rein e rh a lte n w ird v o n d e n u n n ö th ig e n G e z a n c k e n d ie d en frie d e n u n d a lle s g u ts v o r sich zu sth ö re n u n te rs c h e id e n , u n d m ich d e s b e ß e re s ste ts e n th a lte n . A lso so ll E. F. G . n o c h m a h ls n ich t a n d e rs , o b G o tt w ill vo n m ir e in e w e rd e n .
B efeh l h ie m it E. F. G . sa m b t d e rs e lb e n g e lie b te n G e m a h l in G o tte s a llm ä c h tig e n S c h u tz u n d m ich in E. F. G . g n ä d ig e fö rd e ru n g .
D atu m S o s t in W e stp fa h le n d en 7 te n Ju n y im J a h r 1575
E. F. G . u n te rth ä n ig e r d ie n s tw illig e r S im o n M u s a e u s S u p e rin te n d e n t zu S o st 1 Ja n A lb re c h t I, k s ią ż ę m ek le m b u rsk i, b ra t ks. U lry k a III
2 D a n ie l H o ffm a n n (o k . 1 5 3 8 -1 6 1 1 ) , d o k to r te o lo g ii, p ro fe s o r u n iw e rs y te tu w Je n ie
List nr 4
Güstrow, 25 lipca 1575 Książę Ulryk meklemburski do Musäusa. Odpowiedź na list poprzedni. Książę jeszcze raz podkreśla chęć powołania go na stanowisko superintendenta. Zgadza się pokryć koszty przeprowadzki, zapewnia także, że Musäus nie musi się obawiać
trudności ze strony brata książęcego, ks. Jana Albrechta. Oryg. AP Toruń, ASN, t.2, s. 31-43.
A n S im o n e m M u saeu m d e r H eil. S c h rifft D o c to rn u n d S u p e rin te n d e n te n z u S o st U lrich
U n se rn g ü n stig e n G ru ß z u v o r. W ü rd ig e r u n d h o c h g e la h rte r lie b e r A n d ä c h tig e r. W ir h a b e n e u e r S c h re ib e n in w e lc h e m Ih r eu c h e rk lä rt d a ß Ih r n ic h t u n g e n e ig t s o n d e rn bey e u c h g a n tz lic h e n tsc h lo ss e n . D a W ir eu c h a u f v o rig U n se r g n ä d ig s E rfo rd e ru n g s S c h re ib e n n o c h m a h ls v o c ie re n w u rd e n , e u c h in U n se r D ie n s tb e s ta llu n g zu V erw altung U n se rs S tiffts S u p e rin te n d e n te n zu S c h w e rin zu b e g e b e n u n d e in z u la ß e n , e m p fa n g e n u n d s a m b t fe rn e m E in h a lt, so W ir d e r lange n ach a llh ie zu w ird e rh o le n ein en U n n o th d u rf a c h te n , m it G n a d e n v e rm e rc k t, d ie w e il es n un a n d e h e n d a ß b e rü h rte U nsre S u p e rin te n d e n te n zu S c h w e rin b is a n je tz o n o c h v o c ie rt. W ir au c h d ie s e lb zu fo rd e rs t m it e u e r P e rs o n g e rn e e rs e tz t u nd v o rs e h e n w iß en h a b e n , als w o lle n W ir eu c h h irm it n o c h m a h ls d a z u o rd e n tlic h b e ru ffe n h a b e n . M it g n ä d ig e n b e g e h rn d a ß Ih r eu ch n u n m e h r z u m fö rd e lic h s te n b e ste n s e in s te lle n u nd d e r V e rw a ltu n g d e rs e lb e n im N a h m e n G o tte s u n d e rfa n g e n w o lle t zu w e lc h e r n o th d u rf. W ir a u c h d en U n k o ste n so eu c h a u f h erein b rin g u n g d e r e u re n u n d e u re s G e rä th e s lau ffen w ird n a c h p illig e n D in g e n e u c h g n ä d ig k zu e rs tta te n g e n e ig t sey n . U n d n e b e n d e h m d a ß Ih r h ie b e v o r d ie S c h w e rin isc h e S u p e rin te n d e n te n n ic h t b e d ie n e t. S o h a b t Ih r eu ch w e g e n d e rs e lb e n U n se rs B ru d e rs H e rtz o g k J o h a n n e s A lb re c h t h a lb e n w e n ig k b e sc h w e ru n g zu b e fa h re n . A ld iw e il U ns v e rm ö g e h e lle r u nd k la re r V e rträ g e als d e n e B isc h ö fe d ie g e is tlic h e Ju risd ic tio n des O rth s a lle in z u ste h e t. O b a b e r w o h l S. L. U n s ein z e itla n g k d a rin n e n d e fa c to zu v e rn n ru c h ig e n u n te rsta n d e n . S o h a t sich d o c h S. L. n u n m e h r d e ß e lb e n v e rz ie h e n . V e rse h e n U n s a u c h d ie w e rd e n U n s h in fo rth d a ra n k e in e n E in tra g k th u n , so n d e rn sich d e n b rü d e rlic h e n V e rträ g e n g e m ä ß v e rh a lte n . W o v o n W ir e u c h z u r n a c h a c h tu n g g n ä d ig k v e rm e ld e n . U nd se in d eu c h m it G n a d e n g ew o g en .
D atu m G ü stro w d. 25 Ju ly A n n o 1575.
List nr 5
Pein, 13 sierpnia 1575 M usäus pisze do ks. Ulryka, że otrzymał pism o z nominacją i przyjął j e z należnym szacunkiem. Niejasny je s t jed n a k dla niego punkt, w którym mowa je s t o wynagrodzeniu za pełnienie obowiązków super intendenta.
Oryg. AP Toruń, ASN, t. 2, s, 35-38.
D em D u rc h la u c h tig e n u n d h o c h g e b o h rn e n F ü rsten u n d H e rre n , H e rrn U lric h e n H e rtz o g e n zu M e c k e lb u rg k , F ü rs t zu W e n d e n , G ra fe z u S c h w e rin , d e r lan d e R o sto c k u n d S ta rg a rd t H errn .
M e in e m g n ä d ig e n F ü rsten u nd H errn .
D u rc h la u c h tig e r h o c h g e b o h rn e r F ü rst, g n ä d ig e r H err.
N a c h u n te rth ä n ig e r E rb ie tu n g m e in e s sc h u ld ig e n g e h o rs a h m s u n d C h ris tlic h s G e b e th s k a n E. F. G . ich in U n te rth ä n ig k e it n ich t v e rh a lte n , d a ß ich e b e n j e t z t a u f m e in e r w id e rre is e v o n S o st E. F. G . a n d e rw e it g n ä d ig s S c h re ib e n , w e g e n d er S c h w e rin isc h e n V o c a tio n m it g e b ü h rlic h e r re v e re n tz e m p fa n g e n , u n d m it u n te rth ä n ig e m D a n c k g e rn e v e rn o m m e n , d a ß E. F. G . n o c h d e s b e stä n d ig e n G e m u th s se in , d aß S ie d ie S tiffts S u p e rin te n d e n te n , m it m e in e r g e rin g e n P e rso n g e rn e e rs e tz t u n d v e rs e h e n w iß e n
-w o lte , d a z u ich U n -w ü rd ig e r n ich t -w e n ig e r au c h g u te u n d d ie n s t-w illig e N e ig u n g trag e. So es G o tt d e m H e rrn z u r h e ilsa h m e n E rb a n u n g d e rs e lb ig e n K irch en v ä te rlic h a lso v e rs e h e n h ä tte u n d d ie H in d e rn iß e , so n o c h a u f d e m W e g e lie g e n g n ä d ig lic h a b le h e n . N u n w e iß sich a b e r E. F. G . a u s m e in e m jü n g s te n s c h re ib e n g n ä d ig lic h z u e rin n e rn , w ie ' ich m ich u n te rth ä n ig k lic h e rb o th e n , so lc h e m C h ris tlic h e m b e r u f m it a lle m W illen n ach zu se tz e n . S o fe rn e m ir a b e r e tlic h e b e d e n c k lic h e n p u n c te n g n ä d ig e E rk lä ru n g m ö g te w ie d e r fa h re n , u n te r w e lc h e n d e r v o n b e ß e ru n g u n d z u la ß d e r b e stim m te n b e s o ld u n g , fa st d e r fu rn e h m ste g ew est. D iew eil a b e r so lc h e r p o n c t ü b e r a lle m e in e V e rm u th u n g g a n tz un d g a r u n b e ru h re u n d u n e rk lä re t g e b lie b e n u n d m ir au s a lle rh a n d h o c h d rin g e n d en U h rsa c h e n , m it g e m e ld te r b e so ld u n g h au ß zu h a lte n in d ie s e r s c h w e re n z e it m it so v ie le n u n v e rs o rg te n K in d e rn , zu m h o h e ste n b e sc h w e rlic h , ich w ill n ic h t sag en u n m ö g lic h .
S o b itte ich g a n tz u n te rth ä n ig lic h E. F. G . w o lte m ir so g n ä d ig e rs c h e in e n , u nd m ir k u rtz e b e d e n c k z e it g n ä d ig lic h g e sta tte n . S o w ill ich o b G o tt w ill E. F. G . a u fs a lle r fö rd e rlic h ste e n tw e d e r s e lb e r p e rs ö n lic h e rs u c h e n , o d e r zu m w e n ig ste n s c h rifftlic h und z u v e rlä ß ig b e a n tw o rte n . B itte E. F. G . w o lte in a n s e h u n g m e in e r u n v e rm e id lic h e n N o th , d e s k ein U n g n ä d ig s g e fa lle n tra g e n , u n d m ein g n ä d ig e r H e rr sein. S o lc h s w ie d e ru m um E. F. G . u n d d e rs e lb ig e n G o tt se lig e G e m a h l z e itlic h e u nd ew ig e W o h lfa rth g e g e n G o tt, m it u n a b lä ß ig e m G e b e th zu v e rb itte , bin ich je d e r z e it s c h u ld ig u nd w illig .
D atu m P ein , d e n 13 A u g u st im J a h r 1575.
E. F. G . u n te rth ä n ig e r u nd g e h o rs a m e r S im o n M u s a e u s E x u l ü b e r G o tts se e lig m a c h e n d e m W o rt.
L is t n r 6
Ummendorf, 28 października 1575 Andreas M eyendorff informuje ks. Ulryka meklemburskiego, że M usäus przybył do Ummendorfu na je g o zaproszenie 10 tygodni temu, po opuszczeniu Soest. W dzień przybycia je d n a k ciężko się rozchorował, dostał dużej gorączki, która uniemożliwiła mu dalszą podróż. Powoli stan je g o zdrowia się poprawia.
O ryg. AP Toruń, A SN, t. 2, s. 39-42.
D em D u rc h la u c h tig e n H o c h g e b o h rn e n F ü rsten und H e rre n , H erren U lric h e n , H e rtz o g e n zu M e c k le n b u rg , F ü rsten zu W e n d e n , G ra fe n zu S c h w e rin , d e r la n d e R o sto c k u n d S tu d g a rd te n H erren .
M e in e m g n ä d ig e n F ü rste n u nd H erren .
D u rc h la u c h tig e r u nd h o c h g e b o h rn e r F ü rst, E. F. G . sin d m e in e u n te rth ä n ig e g a n tz w illig e d ie n s te u n d ste te m fle iß z u v o r. G n ä d ig e r F ü rst u n d H err, E. F. G . w eiß ich u n te rth ä n ig lic h n ic h t zu v e rh a lte n , d a ß u n g e fe rlic h b e y ze h e n W o c h e n , d e r E h rw ü rd ig e u n d h o c h g e la h rte H e rr S im o n M u sa e u s, d e r h eil. S c h rifft D o c to r, a ls e r v o n S o st a b g e z o g e n , zu m ir a u f m ein b itte in m ein e b e h a u su n g zu U m m e n d o r f an g e k o m m e n , d e r m e y n u n g m ich als se in e n alten b e k a n d te n fre u n d in m e in e r g ro ß e n S c h w a c h h e it zu b e su c h e n u n d z u v a le d ic ire n , au ch v o m h ie ra u s a ls b a ld zu E. F. G . a u f d e rs e lb e n
g n ä d ig e s E rfo rd e rn zu z ie h e n . W ie e r nun d en a b e n d h ie r a n k o m m e n , b e fa lt e r von S tu n d m it e in e m fie b e r, w e lc h e s vo n ta g e zu ta g e ihm d e rm a ß e n zu s e tz te d a ß e r sich se in e s leb en s e rw e g e t u nd sic h zu m se e lig e n E n d e m it g ro ß e r a n d a c h t u n d sc h ö n e n fre u d ig e n b e k ä n tn iß s c h ic k te , w ie w ir d a n au c h n eb en den M e d ic is fast an se in e m leben d e s p e rirte n . S o lch fie b e r h a t im m e r b ey ihm a n g e h a lte n u n d d en M a n n fa st a u sg e m a tte t, d a d u rc h e r v e rh in d e rn zu E. F. G . sich zu b e g e b e n , o d e r an d is e lb e n z u sc h re ib e n , s e ite m a h l e r n ic h t g e re is t zu w e lc h e m E n d e d ie se k ra n c k h e it n ach w u rd e g e re ic h e n . W e il a b e r G o tt d e r a llm ä c h tig sein u n d u n s e r G e b e th e rh ö rt, d a fü r ihm b illig zu d e n c k e n , a lso d a ß Ihm d a s fie b e r v o r w e n ig ta g e n v e rla ß e n , w ie w o h l es ihn m it M a ttig k e it n o ch s e h r p la g e t, h a t e r n u n m e h r e ra c h te t z e it zu se in , w eil e r n o ch n ic h t zu w a n d e rn v e rm a g . E. F. G . a u f d e rs e lb e n sc h re ib e n zu se in s G e m u th s e rk lä ru n g sc h rifftlic h u nd u n te rth ä n ig lic h zu a n tw o rte n , w ie e r b e y d ie s e m b o th e m seinem a n z e ig e n n ach th u t, u nd o b w o h l ich n ic h t z w e iffe l E. F. G . w e rd e n ihm als ein em w a h rh a fftig e n u nd G o tts e e lig e a u c h fü rtre s tlic h e n rein en L e h re r o h n m ein z e u g n iß g la u b e n g e b e n , h ab ich d o c h z u g le ic h n eb e n ihm an E. F. G . sc h re ib e n w o lle n , u nd sein e g a n tz g e fä h rlic h e a u sg e s ta n d e n e k ra n c k h e it v e rm e ld e n . M it u n te rth ä n ig e r b itt E. F. G. w o lle n es v on m ir a ls ein e m u n b e k a n d te n in U n g n a d e n n ic h t v e rm e rc k e n un d bin E. F. F. in u n te rth ä n ig k e it z u d ie n e n ste ts g e flie ß e n . D a tu m U m m e n d o r ff im E rz stiffte M a g d e b u rg g e le g e n d en 2 8. O c to b ris A n n o 1575. E. F. G . u n te rth ä n ig e r u nd b e re itw illig e r A n d re a s v o n M e y e n d o r ff List nr 7 Ummendorf, 28 października 1575 M usäus pisze do ks. Ulryka meklemburskiego, że po przybyciu do Brunszwiku zaproszony został do Pein (3 mile od Brunszwiku) przez szlachcica Curdta von Schw einhol der a i przebywał u niego przez 3 tygodnie. Zaprosił go następnie do siebie chory Meyendorff, aby dodał mu otuchy. Musäus tam sam się rozchorował, tak że przez 10 tygodni nie m ógł ani pisać, ani robić nic innego. Teraz czuje się ju ż coraz lepiej. Troskę wzbudzają w nim natomiast dwie sprawy, które powstrzym ują go od objęcia stanowiska superintendenta w Schwerinie. Pierwsza to spór, ja k i toczył p rzed trzema laty w tymże mieście z Peristerusem odnośnie kazań w kościele katedralnym, co doprowadziło do opuszczenia miasta przez Musäusa. Książę może łatwo przewidzieć, że może znowu dojść do odnowienia konfliktu, skoro Peristerus nadal przebywa w mieście. Druga sprawa, to wynagrodzenie, które uważa za niewystarczające, aby m ógł się utrzymać z rodziną.
Oryg. AP Toruń, ASN, t. 2, s. 43-54, s. 53 pusta.
D em D u rc h la u c h tig e n u nd h o c h g e b o h rn e n F ü rsten u nd H e rre n , H e rre n U lrich H e rtz o g e n zu M e c k e lb u rg k , F ü rsten zu W e n d e n , G ra fe n zu S c h w e rin , d e r L an d en R o sto c k u nd S ta rg a rd te n H errn.
M e in e m g n ä d ig e n F ü rsten u n d H erren .
D u rc h la u c h tig e r h o c h g e b o h rn e r F ü rs t g n ä d ig e r H err. E. F. G . sin d m ein e u n te rth ä n ig e und ste ts w illig e D ie n ste , sa m b t a n d ä c h tig e n g e b e th fü r d e rse lb e n
