View of Comparative Grammatical Stylistycs as a Methodology in Teaching of Specialized Translation

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXIII, zeszyt 10 – 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rh.2015.63.10-7. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA *. GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA JAKO PODSTAWA METODOLOGICZNA W NAUCZANIU PRZEKADU TEKSTÓW SPECJALISTYCZNYCH. Jednym z nadrzdnych celów nauczania dowolnego jzyka obcego jest ksztatowanie u ucz cych si kompetencji zarówno odbioru, jak i generowania tekstów: umiejtnoci tworzenia tekstów poprawnych pod wzgldem leksykalnym i gramatycznym zgodnie z wymaganiami stylistycznymi tego czy innego dyskursu (naukowego, prawno-prawniczego, ekonomicznego, technicznego i in.). Umiejtno ta staje si wrcz nieoceniona w sytuacji przekadu specjalistycznego, przede w wszystkim przy tumaczeniu na jzyk obcy. Aspektom stylistycznym w teorii przekadu specjalistycznego powica si za mao uwagi. wiadcz o tym zarówno opracowania naukowo-dydaktyczne z zakresu translatoryki specjalistycznej, które w wikszoci skupiaj si na problemach terminologicznych1, jak i prace studentów (w tym wypadku – praDr TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA – adiunkt w Katedrze Jzykoznawstwa Wschodniosowia skiego i Translatoryki, Instytut Filologii Wschodniosowia skiej UG; adres do korespondencji: ul. W. Stwosza 51, 80-308 Gda sk; e-mail: tatsin@tlen.pl 1 Wydaje si, e sprowadzanie specyfiki tekstów specjalistycznych jedynie do problemów terminologicznych redukuje zo ono materii do warstwy zaledwie leksykalnej, a przecie teksty specjalistyczne, jeli postrzega si je jako reprezentanty odpowiednich dyskursów, to, jak mówi J. Stiepanow (¤.. C`"\. \

(2) % %[ +. ^#. @ %_ $%%, w: `{ % # %_ 20 , ^`. ¤.. `"\, .|. ^¡# ^., |"!#\: "!!}!#} "!¡^!\`£} ¡^£} ¡\`^!` 1995, s. 44) – „odrbna gramatyka, odrbne sownictwo, odrbne zasady doboru sów i skadni, odrbna semantyka”. Zreszt , jeli spojrzymy na wymienione w jednym z artykuów B. Kielar (TS w ukadzie mi-.

(3) 122. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. ce studentów rusycystyki, wykonywane w ramach przedmiotu Przekad specjalistyczny), które bardzo czsto cechuj si poprawnoci leksykaln i gramatyczn , lecz brzmi nienaturalnie. A przecie naturalno brzmienia przekadu jest jedn z najwa niejszych – obok wiernoci i adekwatnoci – cech dobrego przekadu. Dowodzi tego midzy innymi rosyjska badaczka M.W. Umierowa, opisuj ca lingwistyczny status tekstów przekadów, zaznaczaj c, e nietumaczone teksty w jzyku rosyjskim s odbierane przez natywnych u ytkowników jzyka rosyjskiego jako brzmi ce przyjemniej i posiadaj ce wiksz moc perswazyjn. (bardziej przekonywuj ce) – w odró nieniu od tekstów bd cych przekadami. Badania tumaczonych i oryginalnych tekstów w jzyku rosyjskim pod k tem ich zrozumiaoci dowiody, e rosyjskojzyczny odbiorca wyci ga wicej informacji z oryginalnego tekstu, stworzonego w jzyku rosyjskim. I czyni to tym szybciej, i przychodzi mu to tym atwiej, jeli tekst nie jest tumaczeniem ani z angielskiego, ani z niemieckiego2.. Nie ogranicza si to, rzecz jasna, tylko do przekadów z jzyków angielskiego i niemieckiego na jzyk rosyjski. Podobne badania wykonalimy dla tekstów naukowych3, tez t potwierdza te wstpna analiza wybranych fragmentów z rosyjskiego tumaczenia polskiego Kodeksu Karnego, por.: „Art. 7. § 2. Zbrodni jest czyn zabroniony, zagro ony kar pozbawienia wolnoci na czas nie krótszy od lat 3 albo kar surowsz ” (KKRP) – „¥#"` ^`!¡`` – ¦" ^`¨`"` ``, #""^"` ^`¡!"^`" #` -. dzynarodowej komunikacji zawodowej (na przykadzie tumaczenia tekstów prawnych, w: Jzyki specjalistyczne 3. Lingwistyczna identyfikacja tekstów specjalistycznych, red. B.Z. Kielar, S. Grucza, Warszawa: KJS 2003, s. 132-133) „miejsca problemowe” w przekadzie specjalistycznym (konkretnie mowa o przekadzie prawno-prawniczym) i proponowane przez autork sposoby ich przekadu, to zobaczymy, e terminy s jednym z szeciu innych problemów, obok „wyra ania nakazowego charakteru przepisów jako dyrektyw”, „rutynowych zwrotów”, „oznakowania przepisów”, „budowy tekstu ustawy”. Czyli równie istotne s kwestie formalne i gramatyczne, przy czym te ostatnie, zgodnie z sugesti badaczki, nale aoby rozwi zywa z pomoc „par odpowiedników funkcjonalnych w postaci waciwej formy grupy czasownikowej” (tam e). Co wicej, dalej B. Kielar mówi równie , e w poszczególnych przepisach „nale y wyra a sens tekstu j1 przy u yciu rodków gramatycznych i leksykalnych j2” (tam e). Mowa tu niew tpliwie o tezie poprawnoci gramatycznej (w tym skadniowej) tekstu docelowego, która ma mu zapewni naturalne brzmienie. 2 |.. |{, <%$ [ # ={ , !!. #. ". ¡#, |"!#\: |© 2003, s. 142-143. Tu i dalej tumaczenia rosyjskojzycznych róde s mojego autorstwa. 3 ZOB. T. SINIAWSKA-SUJKOWSKA, Polszczyzna w przekadzie rosyjskiego tekstu naukowego: studium przypadku. Implikacje dla teorii przekadu specjalistycznego, w: Sowo z perspektywy jzykoznawcy i tumacza, red. A. Pstyga, Gda sk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego 2013 (w druku)..

(4) GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. 123. `` !\"$"£ !^"# ` ``` 3 ` $" $"`` !^""` #`” (). „Art. 18. § 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonaa czynu zabronionego, swoim zachowaniem uatwia jego popenienie, w szczególnoci dostarczaj c narzdzie, rodek przewozu, udzielaj c rady lub informacji” (KKRP) – „"` "\`!\`"! "!"$`!\" ", #", ` `^``, "$£ ^¡"` " !"" ^`¨`"` ``, !\" "\``` "$`` `" !"\`^``, \ "!"$`"!, ^`"!\ "^¡, ^!"^£` !^`!\, \ !"\`£ ^`"!\ "^ ” (). W obu przytoczonych przykadach obserwujemy kalkowanie polskich konstrukcji skadniowych, przy czym jeli w pierwszym wykorzystano dosy rzadk , ale poprawn konstrukcj gramatyczn (por. czstsz |=}+ #

(5) % + $ =...), to w drugim zastosowana konstrukcja jest niepoprawna pod wzgldem skadniowym (, , + = % + % , $~. #

(6) _

(7) %

(8) ). W wyniku obserwacji jzyka przekadów w translatoryce pojawi si termin trzeci jzyk, trzeci kod (ang. translationese) na okrelenie nienaturalnie brzmi cych w jzyku obcym przekadów4. Wielu badaczy zajo si poszukiwaniem tak zwanych uniwersaliów translatorycznych – szczególnych cech tekstów przetumaczonych, które wyró niaj je na tle tekstów oryginalnych i poniek d stanowi barier dla osi gnicia naturalnoci brzmienia tekstu przekadu. Za . Biel przytocz w tym miejscu list potencjalnych uniwersaliów: eksplicytacja – tendencj tumaczy do precyzowania znaczenia, które w tekcie ródowym jest implicite; uproszczenie przekazu tekstu ródowego lub jego jzyka oraz eliminowanie wieloznacznoci; normalizacja, konwencjonalizacja, standaryzacja: tendencja do przesadnego odzwierciedlania typowych cech jzyka docelowego; spaszczenie (ang. levelling-out): tumaczenia s mniej idiosynkratyczne i bardziej podobne do siebie ni oryginay; nietypowe i mniej stabilne kolokacje; niedoreprezentacj jednostek unikalnych5. Jeli w wypadku wiernoci i adekwatnoci ju mniej wicej wiemy, jak nale y si zachowywa z tymi lub innymi jednostkami przekadu, by je – wierno i adekwatno – osi gn (do szczegóowo opracowane s strategie i techniki tumaczenia terminologii specjalistycznej, strategie i techniki 4. . BIEL, Jako przekadu prawnego i prawniczego w wietle normy europejskiej PN-EN 15038 oraz hipotezy uniwersaliów translatorycznych, „Rocznik przekadoznawczy. Studia nad teori , praktyk i dydaktyk przekadu” 6(2011), s. 20. 5 . BIEL, Translatoryka korpusowa,. „Rocznik przekadoznawczy. Studia nad teori , praktyk i dydaktyk przekadu” 10(2015), s. 33..

(9) 124. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. przekadu nazw wasnych, strategie i techniki transferu jednostek formalnych), to w wypadku naturalnoci brzmienia tekstu przekadu nie znajdziemy w opracowaniach naukowych, równie w tych dotycz cych uniwersaliów translatorycznych, odpowiedzi na pytanie o to, która jednostka przekadu – w wypadku zastosowania odpowiednich taktyk i strategii – mogaby zapewni naturalno brzmienia przekadu. Wydaje si, e odpowiedzi na to pytanie translatoryka specjalistyczna powinna szuka wród osi gni funkcjonalnej gramatyki i stylistyki tekstu, przede wszystkim za w teorii pól i kategorii funkcjonalno-semantycznych i tekstowych. ªróde podejcia kategorialnego w tekstostylistyce nale y poszukiwa w gramatyce funkcjonalnej, zwaszcza w teorii kategorii i pól funkcjonalnosemantycznych (PFS) A.W. Bondarko, który z kolei czerpa inspiracj z bada nad kategoriami pojciowymi, zapocz tkowanymi przez O. Jespersena i rozwijanymi na gruncie rosyjskim przez I.I. Mieszczaninowa. W przeciwie stwie do tradycyjnych opisów gramatycznych w teorii Bondarko stosuje si podejcie „od funkcji ku rodkom”, czyli dla pewnego rodzaju semantyki gramatycznej poszukuje si pochodz cych z ró nych poziomów jzyka rodków jej wyra ania, które tworz pola funkcjonalno-semantyczne. Innymi sowy – PFS jako system rodków z ró nych poziomów jzyka wspódziaaj cych na podstawie wspólnej dla nich funkcji opiera si na pewnej kategorii semantycznej, która jest postrzegana jako pole maj ce centrum i peryferie6. Zwrócenie si ku semantyce gramatycznej w jej odniesieniu do sensu wypowiedzi, które znalazo odzwierciedlenie m.in. w opracowaniu teorii PFS, umo liwio oderwanie si i wyjcie poza gramatyk i poza kategorie stricte gramatyczne oraz zainspirowao podobnego typu badania w lingwistyce kognitywnej, stylistyce i lingwistyce tekstu, które pochwyciy ide kategorii, zastosoway j w ramach wasnych metodologii i dostosoway do wasnych obiektów bada . I tak, dla przykadu, stylistyka tekstu, po pynnym wejciu w latach osiemdziesi tych XX w. do paradygmatu dyskursywno-tekstowego, równie zwrócia si ku kategoriom tekstowym, za prototypy których mo na uzna tzw. cechy stylowe. Przez cechy stylowe rozumiano waciwoci tego czy innego stylu, tworzone przez szereg jednostek jzykowych i uwarunko-. 6. {.. {, %_ #%_%

(10) %[ ++

(11) , `^: ¡# 1983, s. 40..

(12) GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. 125. wane systemowoci odpowiedniego stylu7. Styl naukowy na przykad charakteryzuje si abstrakcyjnoci (

(13) $ %%), uogólnianiem (~~ %%), logicznoci (

(14) $%), precyzj ($%), brakiem rodków emocjonalno-ekspresywnych (#! ) i in. Stylowi urzdowemu waciwe s obiektywno (~ %), bezosobowo (~ {

(15) $%), stereotypowo ( % % { %%), charakter preskrypcyjny (

(16) } %# - #[ ! ) i in. W stylu publicystycznym wyodrbniano takie cechy stylowe, jak nieukryte wartociowanie ( = _ %$%), reklamowo (

(17) +%), zbiórczo (~

(18) %), precyzja dokumentowo-faktologiczna ( #+ %

(19) %-

(20) $ = $%) i in., w potocznym – naturalno (% %#} %%), poufao ( +

(21) =%), konkretno (% %), niekonsekwencja (%

(22)

(23) %), afektywno ( %), osobowo (

(24) $%[ ! ), idiomatyczno ( + $%) itd. Stylowi artystycznemu przypisywano obrazowo (~ {%), estetycznie ukierunkowan ekspresj ( $ %

(25) %% = %), nieukryt emocjonalno (=% = +_%

(26) %), szczególn. rol podtekstu (~ =

(27) ), bogactwo figur stylistyczno-retorycznych (+%

(28) % ) itd. Nale y nadmieni , e kategorie tekstowe jako narzdzie badawcze w tym okresie ju zostay zaadaptowane na gruncie rosyjskim przez aparat metodologiczny lingwistyki tekstu i byy owocnie opracowywane przez takich badaczy, jak I.W. Arnold, M.P. Brandes, I.R. Galpierin, O.I. Moskalska, N.M. Razinkina i in. Pod koniec lat osiemdziesi tych w Rosji w ramach lingwistyki funkcjonalnej M.N. Ko yna opracowaa pojcie funkcjonalnej kategorii semantycznostylistycznej (FKSS), przez które rozumiaa funkcjonalny system rodków jzykowych z ró nych poziomów jzyka, zwi zanych midzy sob penieniem jednej funkcji (jednego zadania komunikatywnego) w okrelonym typie tekstów. Bya to te , zgodnie z okreleniem badaczki, „kontynuacja kategorii funkcjonalno-semantycznych w sensie zwrócenia si ku szerszemu kontekstowi, ku rzeczywistoci mowy, ku realnej (nie potencjalnej) komunikacji)” 8. Do tych „mownych” ( $ !) – jeszcze nie tekstowych – kategorii Ko yna 7 |.. ¬¢{, #%_%

(29) %! + %-

(30) $ ! =! ++#% %[ ={ , w: {% % } % % #$%[ {: <%

(31) $ ~ %%, ^`. |.. \, |"!#\: ¡# 1989, s. 25-26. 8 |.. ¬¢{, #%_%

(32) %! + %-

(33) $ ! =! , „""`!#` ¡#” 1987, ® 2., s. 36..

(34) 126. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. zalicza kategori akcentowania ( _ %%), oceny (_ % ), autoryzacji ( { _=), hipotetycznoci ( $%), uogólniania i abstrahowania narracji (~ %% ~ { _= {

(35) } %=), obiektywnoci (~ %), ekspresywnoci ( %), logicznoci (

(36) $%), zwizoci/kompresji narracji (

(37) %$% / + %% {

(38) } %=), stereotypowoci ( % { %%) i dialogowoci (

(39) $%). W badaniach nad FKSS da si zaobserwowa pewn dynamik – stopniowe odejcie od podkrelania w nich elementu stylistycznego oraz wysuwanie na pierwszy plan aspektu tekstowego. W pierwszym rozdziale kolektywnej monografii, w caoci powiconej kategoriom tekstowym tekstu naukowego9, Ko yna okrela FKSS jako „system rodków z ró nych poziomów jzyka (w tym tekstowego), zwi zanych funkcj i semantyk na paszczynie tekstowej (w caym tekcie, w typie tekstów nale cych do tego samego stylu), czyli peni cych w tekcie okrelon funkcj, realizuj c okrelon cech kategorialn danego tekstu jako reprezentanta odpowiedniego stylu funkcjonalnego”10. Wedug autorki kategorie te mo na rozpatrywa jako kategorie tekstowe, poniewa okrelaj one istotne, czyli kategorialne cechy tekstów ró nych typów11. Tutaj podkrela si równie kontynualno bada nad FKSS, pochodz cych bezporednio od cech stylowych, por.: „W zwi zku z tym owe cechy stylowe oraz najbardziej znacz ce komponenty struktury znaczeniowej, uzyskuj c status kategorialny, nabieraj okrelonoci i wyrazistoci dziki mo liwoci ich strukturyzowania”12. W ten sposób rozumiane kategorie tekstowe na gruncie rosyjskim badane byy przez Je.A. Ba enow , I.S. Biedrin, T.B. Iwanow , M.P. Kotiurow , T.W. Matwiejew , Z.Ja. Turajew i in. Kategorie tekstowe ró ni si od kategorii funkcjonalno-semantycznych przede wszystkim przywi zaniem do okrelonego typu tekstu (dyskursu) – naukowego, prawno-prawniczego itp., przy czym niektóre kategorie funkcjonalno-semantyczne równie mog mie charakter tekstowy. Jak ju wspominaam, do najczciej wymienianych cech stylowych tekstu naukowego zalicza si abstrakcyjno , uogólnienie, logiczno , precyzj, brak rodków emocjonalno-ekspresywnych oraz bezosobowo , por. „Wiadomo, e 9. |.. ¬¢{, ~ = ! ! [ #%_%

(40) %-

(41) + (+ %

(42) % % #$%[ ~ %=), w: $ % #$%

(43) = #

(44) #% ={ XVIII-XX . 3 ., ^`. |.. ", . II, |"!#\: 1998. 10 Tam e, s. 11. 11 Tam e, s. 13. 12 Tam e, s. 11..

(45) GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. 127. wypowiedzi naukowe cechuj si bezosobowoci narracji, czyli d eniem do nienazywania wykonawcy czynnoci, by skoncentrowa si na samej czynnoci, co nadaje wypowiedzi uogólniony, bezosobowy charakter”13. W swojej pracy wszystkie wymienione powy ej cechy tekstu naukowego okrelam jednym terminem – inpersonalno. Terminu inpersonalno u ywam za N.A. Tupikow 14, która z kolei powi zaa go z zaproponowanym przez A.W. Bondarko terminem personalno, przez który rozumie si „zestaw rodków morfologicznych, skadniowych, leksykalnych oraz kombinacji leksykalno-gramatycznych danego jzyka, su cy do wyra ania ró nych wariantów stosunków do osoby”15. Przypomn, e w tradycji rosyjskiej na okrelenie antonimicznego do personalnoci pojcia u ywa si ró nych terminów – bezsubiektywno (~ #~ %), bezosobowo (~ {

(46) $%), impersonalno (+ %

(47) %). Wybraam termin N.A. Tupikowej z kilku powodów: po pierwsze, w odró nieniu od innych terminów ma swoj tradycj lingwistyczn 16); po drugie, w odró nieniu od terminu bezosobowo termin inpersonalno nie odnosi si bezporednio do kategorii osoby; po trzecie, w odró nieniu od terminu bezsubiektno termin ów nie wyklucza mo liwoci obecnoci subiekta, nawet jeli jego gramatyczny status w zdaniu zosta „obni ony”; po czwarte: w terminologii W.A. Pungiana termin impersonalno zosta zarezerwowany do ograniczonej iloci zjawisk morfologicznych17. Semantyk badanej w tej pracy tekstowej kategorii inpersonalnoci tworzy bd wszystkie sytuacje usuwania lub tzw. obni ania statusu subiekta, przy czym „syntezuj c waciwoci rodków wyra ania kategorii inpersonalnoci bdzie stopie uczestniczenia subiekta w opisywanych wydarzeniach”18. Ogólnojzykowa (nie tekstowa) funkcjonalno-semantyczna kategoria inpersonalnoci nieco inaczej wygl da w jzyku polskim i rosyjskim, o czym niejednokrotnie wspominali badacze. Na przykad W.A. Pungian mówi o funkcjono13. .©. ¢, {

(48) $%[ % + _[ % #$%[ $ = #+ ={ , w: % % %%! ={. | = , |"!#\: 1971, s. 44. 14 .{ ¥¢{, @+ % %- %

(49) % #

(50)

(51) , ""^: ¢-\" "© 1998. 15 {.. {, " + %

(52) _ , w: | = #%_%

(53) %[ ++ : %

(54) %.

(55) , ^`. {.. "^#", #-``^$¡^: ¡# 1991, s. 25. 16 Zob. .{. ¥¢{, @+ % . 17 .{. ©, ~ = +

(56) =. % ~

(57) + #, |"!#\: ¯"^ 2000, s. 200. 18 .{. ¥¢{, @+ % , s. 54..

(58) 128. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. waniu w jzyku polskim tzw. subiektnego impersonalu, wystpuj cego w konstrukcjach typu Tu si nie pali. Por.: „Niemo liwe jest w nich wystpowanie agensa, tym samym s impersonalne, nie za pasywne”19. Do impersonalu autor zalicza równie polskie konstrukcje na -no, -to typu Zapukano do drzwi („jzyk polski wykorzystuje tu (podobnie jak fi ski i irlandzki) szczególny wskanik impersonalny -no/-to, nie nale cy do adnych innych wskaników strony biernej i derywacji aktantów”20). Przypuszcza zatem mo na, e równie tekstowa kategoria inpersonalnoci bdzie inaczej realizowana w polskich i rosyjskich tekstach naukowych zarówno pod wzgldem skadaj cych si na ni rodków wyra ania, jak i pod wzgldem ich zgrupowania w ksztatowaniu centrum i peryferii pola funkcjonalno-semantycznego. W dalszej czci pracy przeanalizuj specyfik realizacji tekstowej kategorii inpersonalnoci w polskim i rosyjskim dyskursie naukowym. Analizie poddaam fragmenty artykuów z zakresu lingwistyki napisane przez autora polskojzycznego21 i rosyjskojzycznego22. Przeanalizowaam po 130 predykatów z rosyjskiego i polskiego tekstów. Zasad odniesienia konstrukcji do inpersonalnej bya mo liwo odtworzenia w niej subiekta (jeli zosta cakowicie usunity) lub obecno w konstrukcji obni onego w randze subiekta. W wyniku pracy z tekstami wyodrbniam nastpuj ce gramatyczne, leksykalne i tekstowe rodki realizacji kategorii w obu jzykach: 1. aktywna konstrukcja z obni onym w randze subiektem (dopenienie agensowe, lokatyw): Zmiany w strukturze jzyka i formach porozumiewania si nie uszy uwagi lingwistów23 (por.: Lingwici zauwayli zmiany). 2. klasyczna strona bierna z obni onym w randze lub usunitym subiektem: ~{ $ { %= # #! [ ~

(59) [

(60)

(61) 24 (por.: `

(62) }

(63) ); Jzyk byby traktowany jako bardzo specyficzna praktyka poznawcza (por.: Traktowalibymy jzyk, kto traktowaby jzyk)25. 3. zwrotna strona bierna: = # %= + + ={{% %=

(64) « +

(65) ={ »26 ( #19. .{. ©, ~ = +

(66) =, s. 201. .{. ©, ~ = +

(67) =, s. 202. 21 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada polszczyzny medialnej, „Jzyk Polski” 94(2014), z. 1, s. 29-36. 22 A. ¢¢, %. "

(68) % , Olsztyn 2013. 23 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 29. 24 A. ¢¢, %, s. 16. 25 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 31. 26 A. ¢¢, %, s. 16. 20.

(69) 129. GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. ~

(70) = %= ); Na jzyk mediów spoglda si z perspektywy aksjologicznej27 (kto spoglda na jzyk mediów z perspektywy aksjologicznej). 4. impersonal: Szczególnie podkrelano wtedy zagadnienia stylistyczne28. 5. zdania bezosobowe z obni onym w randze lub usunitym subiektem:

(71)

(72).

(73) , $ [ # _ #

(74) % %= ~ % % $ ! ={#29 (por.: ` [ $ }% }#); W obrbie fonetyki mona odnotowa wystpowanie form multimodalnych (por.: W obrbie fonetyki odnotowuj)30. 6. konstrukcje z biernymi imiesowami: !

(75) % $

(76) #

(77) 31, Koncepcj metodologiczn tak ukierunkowan nazywam „mediolingwistyk”32; 7. operatory metatekstowe z obni onym w randze subiektem: | [ ! , " #

(78) , =

(79) = = % +

(80) ++33; Moim zdaniem, tak ukierunkowane badania jzyka werbalnego dzi jawi si jako ju niewystarczajce34; 8. konstrukcje dzier awcze: +$ [ #

(81) % $. % 35; zdanie S. Gajdy36; 9. rzeczowniki odczasownikowe: ~ %% % +; Niszczenie systemu. Poni ej w tabeli przedstawiam czstotliwo wystpowania wy ej opisanych rodków w rosyjskim i polskim tekcie: rodek wyra ania kategorii inpersonalnoci 1 aktywna konstrukcja z obni onym w randze subiektem klasyczna strona bierna z obni onym w randze lub usunitym subiektem zwrotna strona bierna. Ilo konstrukcji w tekcie rosyjskim 2. Ilo konstrukcji w tekcie polskim 3. 0. 2. 4. 1. impersonal. 27. B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 29. Tam e. 29 A. ¢¢, %, s. 16. 30 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 30. 31 A. ¢¢, %, s. 16. 32 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 31. 33 A. ¢¢, %, s. 16. 34 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 30. 35 A. ¢¢, %, s. 18. 36 B. SKOWRONEK, O nowej koncepcji bada , s. 30) 28. 12. 0. 0. 8.

(82) 130. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. 1 zdania bezosobowe z obni onym w randze lub usunitym subiektem konstrukcje z biernymi imiesowami operatory metatekstowe z obni onym w randze subiektem konstrukcje dzier awcze. 2. 3. 6. 9. 5. 11. 2. 3. 3. 1. rzeczowniki odczasownikowe. 3. 10. Razem:. 35. 45. Jak wida z uzyskanych wyników, centrum pola inpersonalnoci w badanych tekstach tworz : w tekcie rosyjskim – zwrotna strona bierna, zdania bezosobowe i konstrukcje z imiesowami biernymi; w tekcie polskim – konstrukcje z imiesowami biernymi, zdania bezosobowe i niewystpuj cy w jzyku rosyjskim impersonal (funkcjonalnie adekwatny zwrotnej stronie biernej). Klasyczne konstrukcje w stronie biernej – wbrew rozpowszechnionej opinii – w obu jzykach nie weszy w tym wypadku do centrum kategorialnego. Oczywicie, nale aoby potwierdzi uzyskane wyniki badaniami zakrojonymi na szersz skal. Nastpna tabela przedstawia dyferencjacj rodków wyra enia kategorii inpersonalnoci wedug kryterium subiekta (nosiciela cechy predykatywnej w terminologii A.W. Bondarko), który mo e by : 1. autorem tekstu, 2. kim innym (badaczami, w tym autorem – osob okrelon lub nieokrelon ), 3. czym innym (spersonalizowany nosiciel cechy predykatywnej, wyra ony rzeczownikiem nie ywotnym): Subiekt (nosiciel cechy predykatywnej) 1. 1. Autor tekstu. Ilo w tekcie rosyjskim 3. Ilo w tekcie polskim 4. 6. 1. 2. 0. zwrotna strona bierna. 3. 0. operatory metatekstowe z obni onym w randze subiektem. 1. 3. rodek wyra enia 2 zdania bezosobowe z obni onym w randze lub usunitym subiektem klasyczna strona bierna z obni onym w randze lub usunitym subiektem. konstrukcje z biernymi imiesowami. 2. 1. rzeczowniki odczasownikowe. 0. 1. 14. 6. Razem:.

(83) 131. GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. 1. 2. Kto inny. 3. zwrotna strona bierna. 9. 0. impersonal. 0. 8. klasyczna strona bierna z obni onym w randze lub usunitym subiektem. 1. 1. konstrukcje dzier awcze. 3. 1. konstrukcje z biernymi imiesowami. 3. 6. rzeczowniki odczasownikowe. 3. 9. 1. 0. 0. 2. 0. 8. 20. 35. 1. 0. operatory metatekstowe z obni onym w randze subiektem aktywna konstrukcja z obni onym w randze subiektem zdania bezosobowe z obni onym w randze lub usunitym subiektem. 3. Co innego. 2. Razem: klasyczna strona bierna z obni onym w randze lub usunitym subiektem konstrukcje z biernymi imiesowami Razem dla wszystkich subiektów (NCP):. 0. 4. 35. 45. Wida wyranie, e autor dwa razy czciej dopuszcza si „samousunicia” w tekcie rosyjskim. W tekcie polskim zarejestrowaam konstrukcje personalne, nieodnotowane w tekcie rosyjskim (i – miem twierdzi – niewaciwe rosyjskiemu dyskursowi naukowemu): s to czasowniki w formie 1. osoby liczby pojedynczej czasu teraniejszego: uwaam, podzielam, widz, patrz. Ju na tej podstawie mo na wysnu wstpne wnioski o waciwociach rosyjskiego i polskiego dyskursu naukowego: w tekcie polskim autorstwo nie tylko nie jest ukrywane, jest nawet (w porównaniu do tekstu rosyjskiego) podkrelane. Jednak e prawie dwa razy czciej „usuwani” s w tekcie polskim inni nosiciele cechy predykatywnej. Kolejnym krokiem w pracy z KT inpersonalnoci (jak i dowolnej KT) byaby praca z tekstami przetumaczonymi (przekadami), która miaaby za zadanie: – okrelenie czstotliwoci wystpowania opisanych powy ej konstrukcji w porównaniu z tekstami oryginalnymi; – okrelenie dolnej i górnej granicy dopuszczalnej iloci opisanych konstrukcji, zapewniaj cych naturalno brzmienia tekstu przekadu; – ustalenie odpowiedników funkcjonalnych dla poszczególnych konstrukcji ze wskazaniem preferencji u ywania tej lub innej konstrukcji na podstawie.

(84) 132. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. bada statystycznych – do wykorzystania w dydaktyce przekadu specjalistycznego.. *. W niniejszym artykule próbowaam zakreli metodologi pracy z kategoriami tekstowymi na u ytek dydaktyki przekadu specjalistycznego. Kategoria tekstowa, rozumiana jako zestaw rodków z ró nych poziomów jzyka, su cych wyra aniu okrelonego tekstowego (dyskursywnego) znaczenia, mogaby zosta t wanie jednostk nauczania i przekadu, która zapewniaaby naturalno brzmienia tekstu generowanego w jzyku obcym. Jako taka jednostka kategoria tekstowa wpisuje si w tekstocentryczne ukierunkowanie wspóczesne translatoryki: jeli tumaczymy teksty, a nie jzyki, to poziomem wyodrbniania jednostek przekadu winien by równie poziom tekstowy, nie jzykowy. Lista kategorii tekstowych i opis ka dej z nich wedug opisanej w niniejszym artykule metodologii dla okrelonego jzyka w jego dyskursywnej ró norodnoci zo yby si na stylistyczn (dyskursywn ) gramatyk danego jzyka. Porównanie realizacji oddzielnych kategorii w dwóch i wicej jzykach byoby przedmiotem porównawczych gramatyk stylistycznych (dyskursywnych). BIBLIOGRAFIA { {..: ^£ ¡#""} ^# \"^"!£ !`#"", `^: ¡# 1983. { {..: `# , w: | = #%_%

(85) %[ ++ : %

(86) %.

(87) , ^`. {.. "^#", #-``^$¡^: ¡# 1991, s. 5-40. ¢¢ {.: `# \. " \!#`, Olsztyn 2013. ¬¢{ |..: ¡#"£ !`#"-!!`!# #`"^ `#!, „""`!#` ¡#” 1987, ®2, s. 35-41. ¬¢{ |..: ¡#"£ !`#"-!!`!# #`"^ \ !`#` #"¡#\"} `"^ £#, w: {% % } % % #$%[ {: <%

(88) $ ~ %%, ^`. |.. \, |"!#\: ¡# 1989, s. 3-27. ¬¢{ |..: $¨ ^#`^!# `#!"\£ #`"^} \ ¡#""-!`\" !`#` (^``" # ¡"} !`^` "$¨`). w: $ % #$%

(89) = #

(90) #% ={ XVIII-XX . 3 ., ^`. |.. ", . 2, |"!#\ 1998, s. 3-17. © .{.: $¨ "^"". \``` \ ^"$`#¡, |"!#\: ¯"^ 2000..

(91) GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA. 133. ¢ .©.: `£} !!\ \ ``#"} ¡"} ^` `" !""\`!\ \ ^¡!!#" £#`, w: % % %%! ={. | = , |"!#\: 1971, s. 41-46. C¥{ ¤..: {`^\£} ^. !#¡^!. # ^ ^"!, w: `{ % # %_ 20 , ^`. ¤.. `"\, .|. ^¡# ^., |"!#\: "!!}!#} "!¡^!\`£} ¡^£} ¡\`^!` 1995, s. 35-73. ¥¢{ .{.: "^^"\` #`"^ -`^!""! ^¡!!#"" ", ""^: ¢-\" "© 1998. : ""\£} #"`#! `!¡$# ": http://law.edu.ru/norm/norm.asp?normID= 1246817&subID=100110056,100110057,100110061,100110474#text [dostp: 20.12.2014]. |{ |..: \!`!#} !¡! £# `^`\""\, !!. #. ". ¡#, |"!#\: |© 2003. BIEL .: Jako przekadu prawnego i prawniczego w wietle normy europejskiej PN-EN 15038 oraz hipotezy uniwersaliów translatorycznych, „Rocznik przekadoznawczy. Studia nad teori , praktyk i dydaktyk przekadu” 6(2011), s. 13-28. BIEL .: Translatoryka korpusowa, „Rocznik przekadoznawczy. Studia nad teori , praktyk. i dydaktyk przekadu” 10(2015), s. 15-40. KKRP: Kodeks Karny Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., http:// karne.pl/karny.html [dostp: 20.12.2014]. KIELAR B.: TS w ukadzie midzynarodowej komunikacji zawodowej (na przykadzie tumaczenia tekstów prawnych). w: Jzyki specjalistyczne 3. Lingwistyczna identyfikacja tekstów specjalistycznych, red. B.Z. Kielar, S. Grucza, Warszawa: KJS 2003, s. 121-133. SINIAWSKA-SUJKOWSKA T.: Polszczyzna w przekadzie rosyjskiego tekstu naukowego: studium przypadku. Implikacje dla teorii przekadu specjalistycznego, w: Sowo z perspektywy jzykoznawcy i tumacza, red. A. Pstyga, Gda sk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego 2013 (w druku). SKOWRONEK B.: O nowej koncepcji bada polszczyzny medialnej, „Jzyk Polski” 94(2014), z. 1, s. 29-36.. GRAMATYCZNA STYLISTYKA PORÓWNAWCZA JAKO PODSTAWA METODOLOGICZNA W NAUCZANIU PRZEKADU TEKSTÓW SPECJALISTYCZNYCH Streszczenie W artykule omawiana jest kwestia stylu i gramatyki jako istotnych skadników, zapewniaj cych naturalno brzmienia tumaczonego tekstu specjalistycznego. Kwestie stylistycznogramatyczne w ujciu tekstowym (dla ró nych typów tekstów) mogyby sta si podstaw do stworzenia gramatycznej stylistyki porównawczej dwóch jzyków w jej aspekcie translatorycznym. W tym ukadzie jednostk przekadu specjalistycznego byaby kategoria tekstowa. W artykule przedstawiona zostaa historia rozwoju pojcia oraz metodologia analizy kategorii tekstowych na przykadzie kategorii inpersonalnoci w jzykach polskim i rosyjskim. Sowa kluczowe: kategoria tekstowa, jednostka przekadu, stylistyka tekstu, gramatyka stylistyczna..

(92) 134. TATIANA SINIAWSKA-SUJKOWSKA. COMPARATIVE GRAMMATICAL STYLISTYCS AS A METHODOLOGY IN TEACHING OF SPECIALIZED TRANSLATION Summary In teaching of specialized translation not only terminology, but also stylistics plays great role. And if terminological problems are the central object in the dydactisc of specialized translation, then stylystic matters are regarded as peripheral. It appears however, that stylystics could be the key to the naturalness of translation, especially if it concerns translations from native language into foreign one. I don’t mean here traditional functional stylystics, but text stylystics and text grammar in comparative and – first of all – translatological dimension. Assuming textual character of specialized trasnaltion, I propose including into the model of specialized traslation such a translational unit as a text category. Due to this approach translation of specialized texts complies with contemporary text-oriented translation studies. The dynamics of the term in Russian linguistics is analyzed, the author also proposes to develop on this base comparative stylistic grammar for translation purposes. Key words: text category, text naturalness, translation unit, text stylistics, stylistic grammar..

(93)