Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 489
Praca oryginalna Original paper
U pisklêcia lewy jajnik (ovarium) ma kszta³t wyd³u¿o-nej p³ytki. W okresie dojrza³oci p³ciowej przyjmuje kszta³t groniasty. Jajowód (oviductus) kury jest bardzo rozwiniêtym, spiralnie skrêconym przewodem, który ulega wyranemu wyd³u¿eniu w czasie nienoci. W jajowo-dzie mo¿na wyró¿niæ 5 odcinków zró¿nicowanych pod wzglêdem wygl¹du, budowy i funkcji: lejek, czêæ wiel-k¹ (magnum), cieñ, macicê i pochwê.
Lejek (infundibulum) rozpoczyna siê szczelinowatym otworem ograniczonym wypustkami, obejmuj¹cymi w znacznej czêci jajnik. W jego cienkiej cianie luzów-ka tworzy fa³dy pokryte nab³onkiem cylindrycznym z rzês-kami. Brak jest wyranej b³ony miêniowej, któr¹ repre-zentuj¹ jedynie rozrzucone w tkance ³¹cznej w³ókna miê-niowe g³adkie. W pobli¿u po³¹czenia lejka z magnum fa³dy s¹ rozga³êzione, natomiast zag³êbienia znajduj¹ce siê miêdzy nimi maj¹ charakter prostych gruczo³ów powsta-³ych z jednowarstwowego nab³onka cylindrycznego. Czêæ bia³kotwórcza rozpoczyna siê za cewk¹ lejka i sta-nowi najd³u¿szy odcinek jajowodu. Jej wysokie i szero-kie fa³dy luzówki s¹ rozga³êzione, a w zag³êbieniach pomiêdzy nimi maj¹ ujcie gruczo³y typu cewkowego i kubkowego. Kolejny odcinek cieñ (isthmus) ma d³u-goæ ok. 2 cm i przewituj¹c¹ cianê, której struktura za-wiera ma³e fa³dy luzówki oraz znikom¹ liczbê lub
ca³-kowity brak gruczo³ów. Bli¿ej macicy gruczo³y pojawia-j¹ siê ponownie, ale te¿ nie s¹ tak liczne jak w magnum. Nastêpnym odcinkiem jajowodu jest macica (uterus) z grubymi i silnie umiênionymi cianami, których b³ona luzowa ma liczne pod³u¿ne i poprzeczne fa³dy, a tak¿e gruczo³y, które produkuj¹ sk³adniki do wytwarzania sko-rupy jaja.
Ostatni odcinek jajowodu pochwa (vagina) stanowi ujcie jajowodu do steku (urodeum), którym jajo wydo-staje siê na zewn¹trz. Zaczyna siê w miejscu uwypukla-j¹cego siê ze ciany jajowodu zwieracza. Pochwa jajo-wodu ptaków jest homologiem pochwy ssaków, jednak-¿e posiada nieadekwatn¹ nazwê w stosunku do pe³nionej funkcji. Odcinek ten nie bierze równie¿ udzia³u w two-rzeniu treci jaja. Jej luzówka nie posiada gruczo³ów cew-kowych. Wyció³kê stanowi wysoki cylindryczno-rzês-kowy nab³onek. Podluzówkowa czêæ fa³dów zawiera liczne naczynia krwionone i zbudowana jest z tkanki ³¹cz-nej. Charakterystyczn¹ cech¹ pochwy jest dobrze rozwi-niêta wewnêtrzna blaszka miêniówki o okrê¿nym uk³a-dzie w³ókien g³adkich. Pochwa otwiera siê w urodeum rodkowej czêci steku, bocznie od ujcia lewego mo-czowodu.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu wieku na cechy makro- i mikroskopowe ¿eñskich narz¹dów uk³adu roz-rodczego kur rasy polbar ze szczególnym uwzglêdnieniem wartoci morfometrycznych.
Wp³yw wieku na cechy morfometryczne narz¹dów
¿eñskiego uk³adu rozrodczego kur rasy polbar*
)
MAGDALENA GRYZIÑSKA, MARIAN NIESPODZIEWAÑSKI, PIOTR WIDOMSKI*
Katedra Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzêcej Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
*Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Lublinie, al. Kranicka 100, 20-718 Lublin Gryziñska M., Niespodziewañski M., Widomski P.
Influence of age on morphometric features of the female reproductive tract of polbar hens
Summary
The purpose of this study was to determine the effect of age on the macro- and microscopic characteristics of the female reproductive tract in Polbar hens. Additionally, the authors of the study decided to verify whether this unique breed of polbar hens possesses specific characteristics of the reproductive tract, distinct from those presented in specialist literature.
The research was conducted on the left ovary and oviduct extracted from 10 female birds from 6 age groups (one day old and 8, 12, 18, 24, 33 and 64 weeks old). The ovary and sections of the infundibulum, magnum, isthmus, shell gland and vagina were taken for preparation in order to define the histological characteristics. In the examined hens the weight of the left ovary increased until the 33rd week of life and then underwent considerable atrophy, which was reflected in the percentage of the proportion of the examined organs in the overall mass of the body. A continued lengthening of the left ovary until the 64th week of life was noted. The ovary length by body weight index had the highest value in the first day of life, after which it decreased until the 18th week of life, while after becoming fertile, this index value rapidly rose. The microscopic analysis of the reproductive organs of the polbar breed did not reveal any specific characteristics for this breed.
Keywords: hens, reproductive tract
*) Praca naukowa finansowana ze rodków bud¿etowych na naukê w latach
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 490
Materia³ i metody
Materia³ do badañ stanowi³y kury z siedmiu grup wiekowych, tj. pisklêta jednodniowe oraz ptaki 8-, 12-, 18-, 24-, 33-i 64-tygodn33-iowe rasy polbar. Uboju wybranych losowo z ka¿dej grupy 10 kur o zbli¿onej do redniej masie cia³a dokonano po 18-godzinnym g³odzeniu i zwa¿eniu. Wypreparowano uk³ad roz-rodczy oraz zwa¿ono lewy jajnik i zmierzono d³ugoæ jajowodu. W celu charakterystyki histologicznej od badanych kur po-brano do utrwalenia jajnik oraz wycinki lejka, magnum, cieni, macicy i pochwy jajowodu. Pobrane elementy utrwalono w p³y-nie Bouina wed³ug metody Zawistowskiego (12). Nastêpp³y-nie, po wykonaniu procedur histologicznych (barwienie HE oraz zmodyfikowan¹ metod¹ trójbarwn¹ Massona, tzw. Masson nie-bieski) preparaty sfotografowano (12). Otrzymane dane liczbo-we opracowano statystycznie przy u¿yciu programu komputero-wego zawieraj¹cego pakiet testów SAS (9).
Wyniki i omówienie
Jajnik wystêpuje u kur jako pojedynczy narz¹d (lewy), chocia¿ u jednodniowych kurek (ryc. 1) s¹ widoczne pozosta³oci prawego. W wieku do 12. tygodnia ¿ycia (ryc. 1, 2) pêcherzyki nie mia³y stilików, a zawarte w nich komórki jajowe by³y barwy per³owej.
Histologicznie pêcherzyki jajnikowe tkwi³y doæ g³ê-boko w zrêbie ³¹cznotkankowym (ryc. 3, 4, 5) i maj¹ w sk³adzie ich ciany doæ cienk¹ warstwê komórek ziar-nistych (zona radiata). Na preparatach histologicznych u osobników w wieku 18 i 33 tygodni obrazy mikroskopo-we okaza³y siê identyczne jak opisane przez innych
auto-rów (2, 6, 11), dlatego na ich podstawie nie uda³o siê wy-ró¿niæ specyficznych cech dla rasy polbar. Pod b³on¹ bia-³aw¹ (ryc. 7) zauwa¿ono pêcherzyki w ró¿nych stadiach rozwoju, których komórki jajowe wype³nione ¿ó³tkiem mia³y tarczki zarodkowe (ryc. 6). Na ryc. 7a zaobserwo-wano wyranie cianê pêcherzyka sk³adaj¹c¹ siê z war-stwy ziarnistej (stratum granulosum), os³onki pêcherzyka wewnêtrznej (theca folliculi interna) i zewnêtrznej (theca folliculi externa) oraz os³onki powierzchownej (tunica superficialis). U kur w wieku 64 tygodni jajnik by³ ju¿ znacznie zredukowany w odniesieniu do wielkoci i struk-tury warstwy korowej. Na preparatach mikroskopowych du¿e pêcherzyki tkwi¹ce w korze (ryc. 8) mia³y budowê podobn¹, jak i u 18- i 33-tygodniowych kur.
W jajowodzie jednodniowych kurek trudno by³o okre-liæ granice pomiêdzy jego sk³adowymi odcinkami, ale u 8-tygodniowych doæ wyranie uwypukla siê uterus. U badanych kur w wieku od 18. do 64. tygodnia ¿ycia wi-doczna by³a wyranie granica pomiêdzy odcinkami jajo-wodu: lejkiem czêci¹ wielk¹ cieni¹ czêci¹ skorup-kotwórcz¹ pochw¹. Badania histologicznie u jednodnio-wych kurek (ryc. 9) wykaza³y doæ wyrane pofa³dowanie luzówki jajowodu, która wraz z podluzówk¹ u starszych osobników charakteryzowa³a siê coraz wy¿szymi kosm-kami (ryc. 12, 13) w porównaniu z luzówk¹ kurek w wie-ku 8 i 12 tygodni ¿ycia (ryc. 10, 11). Budowa ciany jajo-wodu w ka¿dym odcinku nie wyró¿nia siê u polbarów pod wzglêdem charakterystycznych szczegó³ów. U kur w wie-ku 64 tygodni ¿ycia, po okresie intensywnej nienoci lu-zówka mia³a bardziej widoczny nab³onek wielorzêdowy z wyranymi wypustkami (stereocylia) i dosyæ grub¹ war-stwê miêniow¹ (ryc. 14).
Ryc. 1. Topografia narz¹dów p³ciowych 1-dniowej kurki rasy polbar
Ryc. 2. Topografia narz¹dów p³ciowych 12-tygodniowej kur-ki rasy polbar
Ryc. 3. Jajnik 1-dniowej kurki rasy
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 491
Wyniki morfometryczne ¿eñskich narz¹dów rozrod-czych z uwzglêdnieniem wieku ptaków przedstawiono w tab. 1, a redni udzia³ masy jajnika i d³ugoci jajowo-dów w masie cia³a kur w tab. 2.
Ryc. 6. Jajnik 18-tygodniowej kury rasy
polbar (barwienie HE × 300) Ryc. 7 Jajnik 33-tygodniowej kury rasypolbar (barwienie wg Massona × 300) Ryc. 7a. Fragment najwiêkszego pêche-rzyka jajnikowego 33-tygodniowej kury rasy polbar (barwienie HE × 300)
Ryc. 8. Ovarium 64-tygodniowej kury rasy polbar (barwienie wg Massona × 300)
Ryc. 9. Jajowód 1-dniowej kurki rasy
polbar (barwienie wg Massona × 300) Ryc. 10. Jajowód 8-tygodniowej kurkirasy polbar (barwienie HE × 300)
Ryc. 11. Jajowód 12-tygodniowej kurki rasy polbar (barwienie wg Massona × 300)
Ryc. 12. Pochwa luzówka i podluzów-ka 18-tygodniowej kury rasy polbar (bar-wienie HE × 300)
Ryc. 13. Cieñ 33-tygodniowej kury rasy
polbar (barwienie HE × 300) Ryc. 14. Czêæ wielka luzówka i wy-dzielina bia³ka 64-tygodniowej kury rasy polbar (barwienie wg Massona × 45)
Jednodniowe kurki polbar charak-teryzowa³y siê redni¹ mas¹ jajnika oko³o 8 mg, co stanowi³o 0,025% ich masy cia³a, oraz redni¹ d³ugo-ci¹ jajowodu wynosz¹c¹ przeciêtnie 26,0 mm. Wyliczony redni indeks d³u-goci jajowodu do masy cia³a DJ/MC wyniós³ 0,78. Wartoæ tego wskanika okrelona u kur starszych w ka¿dym przypadku by³a ni¿sza. W badaniach Romanoffa (8) i Scholtysska (10) jaj-nik jednodniowych piskl¹t ¿eñskich wa¿y³ rednio 3 mg, a d³ugoæ ich ja-jowodu wynosi³a 30,9 mm. Zbyt du¿a ró¿nica w redniej masie jajnika by³a najprawdopodobniej wynikiem sposo-bu wypreparowania narz¹du.
rednia masa jajnika 8-tygodnio-wych kur wynosi³a 0,33 g, stanowi¹c 0,05% masy cia³a, a rednia d³ugoæ ja-jowodu 88,8 mm. Stosunek wymienio-nych rednich do masy cia³a wyniós³, odpowiednio, 0,05% i 0,15. W dostêp-nym pimiennictwie brak jest danych odnosz¹cych siê do prezentowanych tu wyników.
Dwunastotygodniowe kurki polba-ry, o masie cia³a przekraczaj¹cej 900 g, mia³y rednia masê jajnika równ¹ 0,58 g, co stanowi³o 0,06% masy cia-³a. Natomiast rednie d³ugoci ich jajowodów wynosi³y 105,5 mm, co odpowiada³o indeksowi DJ/MC = 0,11. Romanoff (8) stwierdzi³, ¿e jajnik kur w 12. tygodniu ¿y-cia wa¿y³ rednio 0,31 g, a Amin i Gilbert (1) podali, ¿e
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 492
masa jajnika kurek w tym samym okresie wynosi³a 0,40 g. Z kolei Rahman i wsp. (7), badaj¹c cechy morfometrycz-ne jajnika i jajowodu 12-tygodniowych kur ISA brown (o du¿ej produkcji nienej) i Indigenous (o ma³ej produk-cji nienej) w Bangladeszu, stwierdzili ró¿nice w masie jajnika wymienionych grup ptaków. rednia masa jajnika wynosi³a, odpowiednio, 0,48 i 0,19 g, natomiast rednia d³ugoæ jajowodu u kurek indigenous okaza³a siê równie¿ mniejsza i wynosi³a 87,3 mm, a u kurek ISA brown 99,7 mm. Wyniki uzyskane w niniejszej pracy w porów-naniu z danymi z pimiennictwa nie daj¹ podstaw do wy-ró¿nienia specyficznych cech polbarów.
U osiemnastotygodniowych kur rednia masa jajnika wzros³a w porównaniu z kurkami 12-tygodniowymi po-nad dziesiêciokrotnie i wynios³a rednio 6,17 g, stanowi¹c tym samym 0,54% redniej masy cia³a ptaka, natomiast rednia d³ugoæ ich jajowodów równa³a siê 122 mm. Stwierdzono przy tym, ¿e indeks DJ/MC by³ identyczny w obu badanych okresach ¿ycia ptaków. W badaniach Fe-derowa (4) oraz Rahman i wsp. (7) rednia masa jajnika badanych przez nich 18-tygodniowych kur ró¿nych ras okaza³a siê zdecydowanie ni¿sza ni¿ w niniejszych bada-niach, kszta³tuj¹c siê na poziomie poni¿ej 1 g. rednia d³u-goæ jajowodów badanych ras ptaków przez wymienionych autorów równie¿ by³a ni¿sza, ale nie tak znacz¹co jak w przeprowadzonych badaniach w³asnych.
W wieku 33 tygodni kury rasy polbar charakteryzowa³y siê redni¹ mas¹ jajnika równ¹ 35,8 g, co stanowi³o 2,28% ich mas cia³a oraz redni¹ d³ugoci¹ jajowodu wynosz¹c¹ 566 mm, co nale¿y ³¹czyæ z ich wysok¹ nienoci¹. Indeks DJ/MC w tej grupie wiekowej kur równa³ siê 0,36. Zmien-noæ badanych cech kur w tym wieku by³a wy¿sza ni¿ w pozosta³ych grupach wiekowych ptaków. W badaniach Chowdhury i Davis (3) dotycz¹cych kur hisex brown red-nia masa jajnika wynios³a 33 g, natomiast Rachman i wsp. (7) u nieco starszych kur stwierdzili, ¿e rednia masa jaj-nika by³a wyranie zró¿nicowana i równa³a siê u kur indi-genous 27,65 g i 41,89 g u ISA brown, przy tak¿e zró¿ni-cowanej d³ugoci jajowodów wynosz¹cej, odpowiednio, 690,2 i 734,5 mm. Uzyskane ró¿nice autorzy ci t³umaczyli wy¿sz¹ produkcj¹ nien¹ kur ISA brown ni¿ rasy indige-nous.
W 64. tygodniu ¿ycia, a wiêc przy koñcu pierwszego cyklu nienoci ptaków objêtych badaniami rednia masa jajników zmniejszy³a siê i wynios³a 6,97 g, stanowi¹c 0,37% masy cia³a. rednia d³ugoæ jajowodu tych ptaków równa³a siê 655 mm, a redni indeks DJ/MC wyniós³ 0,35. Scholtyssek (10) poda³, ¿e najwy¿sz¹ mas¹ jajnika
(red-nio 51,8 g) charakteryzowa³y siê kury w szczycie nieno-ci. Pod koniec pierwszego cyklu nienoci autor ten za-obserwowa³ wyrane obni¿enie masy jajnika do wartoci poni¿ej 3 g.
W przeprowadzonych badaniach kury rasy polbar w wieku do 18. tygodnia ¿ycia mia³y wy¿sz¹ masê jajnika w porównaniu do danych pimiennictwa. Jednak brak od-niesienia autorów do konkretnej rasy nie pozwala na ade-kwatne porównanie polbarów z innymi rasami pod tym wzglêdem. Nale¿y dodaæ, ¿e uzyskane wyniki nie zosta³y potwierdzone doniesieniami Romanoffa (8), Scholtysska (10), Kobrynia i Kobryñczuka (5) o wyranej atrofii jajni-ka, a szczególnie jajowodu przy koñcu pierwszego cyklu nienoci.
Wnioski
1. Uzyskane wyniki morfometryczne narz¹dów ¿eñskie-go uk³adu rozrodcze¿eñskie-go skonsolidowanej genetycznie rasy polbar i zakres ich zmiennoci zwi¹zanej z wiekiem mog¹ byæ wykorzystane do porównañ innych ras pod tym wzglê-dem.
2. W mikroskopowej charakterystyce narz¹dów uk³adu rozrodczego kur rasy polbar nie zaobserwowano ¿adnych charakterystycznych dla tej rasy cech.
Pimiennictwo
1.Amin S. O., Gilbert A. B.: Cellular changes in the anterior pituitary of the domestic fowl during growth, sexual maturity and laying. Br. Poultry Sci. 1970, 11, 451-458.
2.Bradley O. C., Grahame T.: The Structure of the Fowl. Lippincote, Philadelphia 1951, 29-48.
3.Chowdhury S. D., Davis R. H.: Comparison of the effects of two lathyrogens on the reproductive systems of the laying hen. Vet. Rec. 1989, 124, 240-242. 4.Federova N. N.: Growth and development of the reproductive system in White
Leghorn hens in different lighting systems. Sbornik Nauchnych Trudov. Moskov. Vet. Akad. 1987, 128, 37-40.
5.Kobryñ H., Kobryñczuk F.: Anatomia zwierz¹t, T. 3. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, 391-400.
6.Komarek V., Malinovsky L., Leme¿ L.: Anatomia ptaków domowych i embrio-logia kury. PWRiL, Warszawa 1986, 120-125, 218-221.
7.Rahman A. N. Md. A., Asaduzzaman M., Islam N. Kh., Khan M. Z. I.: Morpho-metric studies of the ovary and oviduct of high and low egg producing chicken in Bangladesh. Vet. Arch. 1999, 69, 301-308.
8.Romanoff A. L.: The Avian Embryo. Structural and Functional Development. The Macmillan Company, New York 1960, 35-49, 781-862.
9.SAS Institute. SAS Users Guide Version 8,02. Editor, SPS Institute. Cary 2001. 10.Scholtyssek S.: Produkcja drobiarska. PWRiL, Warszawa 1975, 218-224. 11.Sturkie P. D.: Fizjologia ptaków. PWRiL, Warszawa 1970, 267-317. 12.Zawistowski S.: Technika histologiczna, histologia oraz podstawy
histopato-logii. PZWL, Warszawa 1969.
Adres autora: dr Magdalena Gryziñska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail: magdalena.gryzinska@ar.lublin.pl
Objanienia: jak w tab. 1. k e i W Masajajnika(g) D³ugoæjajowodu(mm) e w o i n d -1 0,008a±0,00195 26,0a±0,816 . g y t 8 10,33a±0,07 88,8c±11,00 . g y t 2 1 10,58a±0,08 105,5c±3,69 . g y t 8 1 16,17c±1,08 122,0c±2,58 . g y t 3 3 35,80d±7,73 566,0d±133,93 . g y t 4 6 16,97c±1,28 655,0d±5,91
Tab. 1. Wyniki morfometryczne ¿eñskich narz¹dów rozrod-czych polbarów (x ± s; n = 10)
Objanienia: a, b, c, d rednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿-ni¹ siê istotnie przy p £ 0,05
Tab. 2. Indeks masy jajnika i d³ugoci jajowodu do masy cia-³a [DJ/MC] (x ± s; n = 10) k e i W Inddeoksmmaasysycjiaaj³naika Inddoekmsads³yugcoia³caij(amjomw/go)du e w o i n d -1 0,023a±0,007 0,78a±0,04 . g y t 8 0,05a±0,012 0,15c±0,02 . g y t 2 1 0,06a±0,008 0,11d±0,05 . g y t 8 1 0,54b±0,08 0,11d±0,06 . g y t 3 3 2,28c±0,47 0,36b±0,08 . g y t 4 6 0,37b±0,07 0,35b±0,04
