Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 88
Artyku³ przegl¹dowy Review
Syncytialny wirus oddechowy byd³a (bovine respi-ratory syncytial virus, BRSV) nale¿y do najwa¿niej-szych czynników chorobotwórczych odpowiedzial-nych za zaka¿enia uk³adu oddechowego u byd³a. W za-le¿noci od warunków wirus ten mo¿e samodzielnie wywo³ywaæ zachorowania b¹d mo¿e byæ jednym z czynników wywo³uj¹cych tzw. zespó³ oddechowy (Bovine Respiratory Disease Complex, BRDC). Po-wszechne wystêpowanie wirusa oraz wysoka zacho-rowalnoæ zwierz¹t w czasie epizootii sprawiaj¹, ¿e zaka¿enia tym wirusem s¹ powa¿nym problemem dla hodowców byd³a na ca³ym wiecie. Straty ekonomicz-ne powodowaekonomicz-ne przez BRSV w krajach o intensyw-nej hodowli byd³a, liczone s¹ w setkach milionów do-larów rocznie. Artyku³ ten przedstawia aktualny stan wiedzy na temat epizootiologii oraz diagnostyki zaka-¿eñ wywo³ywanych przez BRSV.
Charakterystyka wirusa
Wirus BRSV nale¿y do rodziny Paramyxoviridae, podrodziny Pneumovirinae, rodzaju Pneumovirus. Wiriony BRSV posiadaj¹ bia³kow¹ otoczkê o grubo-ci 7-15 nm, która zbudowana jest z 3 glikoprotein po-wierzchniowych: G, F i SH. Kapsyd wirusa ma kszta³t helikalny i sk³ada siê z bia³ek: N, P i L. Kapsyd otacza genom wirusa, który stanowi jednoniciowy, liniowy RNA o ujemnej polarnoci, d³ugoci ok. 15 000
za-sad. RNA wirusa pozbawiony jest odcinków poli A na koñcu 3 oraz struktury czapeczki na koñcu 5. Genom BRSV koduje ³¹cznie 11 bia³ek, w tym 9 struk-turalnych oraz 2 niestrukturalne (25). W tab. 1 przed-stawiono lokalizacjê poszczególnych bia³ek i ich za-sadnicze funkcje (5, 14, 15, 20, 25).
Epidemiologia
Wirus BRSV wystêpuje w populacji byd³a na ca-³ym wiecie (2, 6, 10, 11, 16, 18). W USA przed wpro-wadzeniem szczepieñ obecnoæ przeciwcia³ anty-BRSV stwierdzano u 65-81% badanych zwierz¹t. Na-turalnym gospodarzem wirusa jest byd³o, jednak¿e zaka¿eniu mog¹ te¿ ulegaæ inne gatunki zwierz¹t np.: bizony, owce czy kozice górskie (8, 19). W ci¹gu pierw-szych dni po zaka¿eniu BRSV namna¿a siê g³ównie w komórkach nab³onkowych górnego, a nastêpnie dolnego odcinka uk³adu oddechowego. Pocz¹wszy od 7.-8. dnia iloæ wydalanego wirusa z wydzielinami z uk³adu oddechowego zmniejsza siê, przez co izola-cja wirusa staje siê coraz trudniejsza. Najwy¿sz¹ za-chorowalnoæ, najciê¿szy przebieg infekcji oraz naj-wiêksz¹ miertelnoæ obserwuje siê u osobników m³o-dych w wieku oko³o 6 miesiêcy (9, 21, 25). Istnieje kilka teorii wyjaniaj¹cych wiêksz¹ podatnoæ na za-ka¿enie BRSV osobników w tej grupie wiekowej. Wed³ug niektórych autorów zwi¹zane jest to z ni¿szym
Diagnostyka zaka¿eñ
syncytialnym wirusem oddechowym byd³a
JERZY ROLA, WOJCIECH SOCHA, MIROS£AW P. POLAK, MAGDALENA LARSKAZak³ad Wirusologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Rola J., Socha W., Polak M. P., Larska M.
Diagnosis of bovine respiratory syncytial virus infections
Summary
The purpose of the paper was to present current knowledge on the epizootiology and diagnosis of respiratory infections caused by BRSV. This virus is one of the major infectious agents causing diseases in young cattle. BRSV can be the main cause of a respiratory infection or it can be one of the etiological agents of respiratory disease complex. The results of serological examinations and virus isolation showed that BRSV is widely distributed in cattle population all over the world. Economic losses caused by BRSV are associated mainly with high costs of treatment, decreased growth rates and calf mortality. A rapid diagnosis of the disease is crucial for further therapeutic management and the treatment should be concentrated on limiting losses within the herd. During recent years several papers concerning the diagnosis of BRSV have been published. This review describes not only the classical methods of virus detection (virus isolation in a cell culture, immunofluorescence, immunohistochemistry) but also the recently applied PCR assay.
Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 89
poziomem specyficznych przeciwcia³ u zwierz¹t m³odych ni¿ u osobników doros³ych (25). Inne mo¿liwe wyja-nienie to niedojrza³oæ tkanek uk³a-du oddechowego oraz silniejsza reak-cja zapalna w odpowiedzi na zaka¿e-nie (9). U osobników najm³odszych (poni¿ej 2 tygodni) ³agodny przebieg zaka¿enia mo¿e byæ zwi¹zany z obec-noci¹ przeciwcia³ matczynych. Prze-ciwcia³a te nie zapobiegaj¹ zaka¿eniu, ale wyranie ³agodz¹ jego przebieg w porównaniu do zwierz¹t z grupy ry-zyka (13). Do czynników wp³ywaj¹-cych na zwiêkszon¹ zapadalnoæ na choroby uk³adu oddechowego zwi¹-zane z zaka¿eniem BRSV nale¿¹ tak-¿e: stres spowodowany transportem oraz gwa³towne zmiany temperatury. W warunkach klimatu umiarkowane-go zaka¿enia BRSV wykazuj¹ sezo-nowoæ z najwy¿sz¹ liczb¹ zachoro-wañ w okresie jesieñzima (23, 25). Poniewa¿ wirus BRSV przenosi siê g³ównie poprzez kontakt bezporedni, rozprzestrzenianiu siê wirusa w sta-dzie sprzyja du¿e zagêszczenie zwie-rz¹t. Równie wa¿ne s¹ czynniki ne-gatywnie wp³ywaj¹ce na dzia³anie aparatu luzowo-rzêskowego ciel¹t: np. wysokie stê¿enie amoniaku, nie-odpowiednia wzglêdna wilgotnoæ powietrza. Niestety, zachorowania mog¹ wystêpowaæ równie¿ wród
zwierz¹t, którym zapewniono dobre warunki bytowa-nia. wiadczy to o tym, ¿e BRSV mo¿e wywo³ywaæ zachorowania bez wspó³udzia³u negatywnie dzia³aj¹-cych czynników rodowiskowych os³abiaj¹dzia³aj¹-cych zdol-noci obronne organizmu.
Objawy kliniczne
Przebieg zaka¿enia mo¿e byæ bardzo zró¿nicowa-ny: od bezobjawowego po bardzo ciê¿ki, z wyranie zaznaczonymi objawami zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych. Pierwsze objawy kliniczne poja-wiaj¹ siê w 2 do 5 dni po zaka¿eniu. W ³agodnym prze-biegu choroby obserwuje siê obecnoæ du¿ej iloci surowiczo-luzowej wydzieliny w jamie nosowej, ka-szel, przyspieszony oddech i podwy¿szon¹ ciep³otê wewnêtrzn¹. Ciê¿szym przypadkom oprócz wiêksze-go nasilenia powy¿szych objawów towarzysz¹ trud-noci w oddychaniu oraz os³abienie ³aknienia. W naj-ciê¿szych przypadkach w p³ucach powstaj¹ rozleg³e ogniska rozedmowe (14, 24-26).
Zaka¿eniom BRSV towarzysz¹ charakterystyczne zmiany patologiczne w tkankach górnych i dolnych odcinków dróg oddechowych. Mo¿na wyró¿niæ trzy ró¿ne przyczyny tych zmian: uszkodzenia wywo³ane
bezporednio przez wirus, zmiany zwi¹zane z odpo-wiedzi¹ uk³adu odpornociowego oraz skutki wtórnych zaka¿eñ bakteryjnych (12). Wirus BRSV wykrywany jest przede wszystkim w dolnej czêci p³uc, w oskrze-likach objêtych stanem zapalnym. Do charakterystycz-nych zmian wywo³acharakterystycz-nych zaka¿eniem dróg oddecho-wych nale¿¹ zmiany martwicze, ³uszczenie siê komó-rek nab³onka oraz obecnoæ syncytiów. Ponadto ob-serwuje siê stan zapalny oskrzeli i oskrzelików oraz infiltracjê przestrzeni miêdzyoskrzelikowej oraz miê-dzyoskrzelowej przez monocyty. Zmiany zapalne wy-stêpuj¹ tak¿e w pêcherzykach p³ucnych. Czêsto stwier-dza siê obrzêk p³uc, zapadanie siê pêcherzyków oraz nacieki monocytów do przestrzeni miêdzykowej. wiat³o oskrzeli, oskrzelików oraz pêcherzy-ków ulega wype³nieniu szcz¹tkami ³uszcz¹cych siê komórek nab³onka oraz neutrofili. Konsekwencj¹ zmian w pêcherzykach mo¿e byæ ródmi¹¿szowe za-palenie p³uc, rozedma oraz odma p³uc (12, 26). Wtór-ne zaka¿enia bakteryjWtór-ne powodowaWtór-ne przez Mannhei-mia haemolytica, Pasteurella multocida, Haemophi-lus somnus prowadz¹ do zagêszczenia tkanki p³ucnej w regionach p³uc objêtych procesem zapalnym i po-wstawania ognisk ropnych (12).
o k ³ a i B Lokalziacja Funkcja dNoierezbpêilkdanceij 1 S N oliobeccniaechw(wwidiruo¿nyiechwliolacdiaocwhych ) e c r ó m o k j e n o ¿ a k a z w ¹ iz d e i w o p d o d e z r p a n o r h c o a j c a l u g e r , u m zi n a g r o ¹ w o s u ri w y t n a a ³ a iz d ³ ó p s w ,i j c a k il p e r i ij c p y r k s n a rt 2 S N m e i k ³ a i b z e i n 2 S N oliobeccniaechw(wwidiruo¿nyiechwliolacdiaocwhych ) e c r ó m o k j e n o ¿ a k a z w ¹ iz d e i w o p d o d e z r p a n o r h c o a j c a l u g e r , u m zi n a g r o ¹ w o s u ri w y t n a a ³ a iz d ³ ó p s w ,i j c a k il p e r i ij c p y r k s n a rt 1 S N m e i k ³ a i b z e i n N nukleokapsyd e n l a r u t k u rt s o k ³ a i b e w o w a t s d o p d e z r p A N R a n o r h c o , u d y s p a k o e l k u n ij c a l u g e r w ³ a iz d u e z r e i b ,i m a z A N R a ³ a iz d ³ ó p s w ,i j c a k il p e r i ij c p y r k s n a rt P m e i k ³ a i b z k a t P nukleokapsyd iczryenpnilikkarcejg,iuwlascpyójn³dyizrtaa³naszkrbyipac³kijiemN tak M wewnêrtznapowierzchniaotoczki bierzeudiza³wsk³adaniuwiironu tak H S bziad³okmoenrta¹nnsamezemwbnraênrtoznweejotoczki y n o ³ b i n h c z r e i w o p e i n l ó p s w ( k e r ó m o k ij z u f w ³ a iz d u ) F m e i k ³ a i b z nie G bziad³okmoenrta¹nnsamezemwbnraênrtoznweejotoczki y n o ³ b i n h c z r e i w o p ¹ k r ó m o k z a s u ri w ê i s e i n a z ¹ i w a z r a d o p s o g nie F bziad³okmoenrta¹nnsamezemwbnraênrtoznweejotoczki y n o ³ b i n h c z r e i w o p a s u ri w u i n a z ¹ i w w ³ a iz d u e z r e i b y n o ³ b ij z u f , ¹ k r ó m o k ¹ n a ¿ a k a z z a s u ri w ¹ k z c o t o z j e w o k r ó m o k h c y n o ¿ a k a z k e r ó m o k ij z u f z a r o i m y n o ¿ a k a z e i n z k a t 1 -2 M wewnêrtznapowierzchniaotoczki artnatnystekrrmypincyajcnyyjnyczynnik nie 2 -2 M wewnêrtznapowierzchniaotoczki brtiaan³ksokrryepgcuijlatorowewprocesie nie L nukleokapsyd poilmerazaRNA tak Tab. 1. Zasadnicze funkcje bia³ek wirusa BRSV
Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 90
Diagnostyka zaka¿eñ BRSV
W diagnostyce zaka¿eñ BRSV kluczow¹ rolê sta-nowi jakoæ próbek. Do badañ wirusologicznych naj-czêciej wykorzystywanym materia³em jest tkanka p³ucna pobrana od pad³ych zwierz¹t. W przypadku gdy istnieje koniecznoæ identyfikacji zaka¿enia u zwie-rz¹t ¿ywych, do badania nale¿y przes³aæ pop³uczyny z tchawicy i p³uc lub wymazy z nosa (14). Wymazy nale¿y pobieraæ we wczesnej fazie choroby, najlepiej miêdzy 3.-5. dniem po zaka¿eniu. Poniewa¿ wirus jest bardzo wra¿liwy na dzia³anie czynników zewnêtrz-nych, próbki nale¿y zapakowaæ do termotorby, ob³o-¿yæ wk³adami ch³odz¹cymi i jak najszybciej przes³aæ do laboratorium. Przeciwcia³a anty BRSV mo¿na ozna-czaæ w surowicy krwi lub w mleku.
Wykrywanie wirusa
Test izolacji wirusa. Podstawow¹ metod¹ detekcji wirusa jest jego izolacja w hodowli komórkowej. BRSV namna¿a siê w komórkach nastêpuj¹cych linii: EBTr (embryonic bovine trachea cells), BT (bovine turbinate cells), MDBK (Madin-Darby Bovine Kid-ney cells), CER (chicken embryo related cells) (22). Test izolacji wirusa ma jednak pewne wady. Aby pró-ba izolacji by³a skuteczna, zaka¿anie hodowli komór-kowej nale¿y przeprowadziæ jak najszybciej po pobra-niu próbki, poniewa¿ wirus BRSV jest niestabilny poza uk³adem oddechowym gospodarza i ³atwo traci zdol-noæ do zaka¿ania. Ponadto zwierzê, od którego po-brano próbkê do izolacji wirusa, powinno byæ we wczesnej fazie choroby. Je¿eli czas, jaki up³yn¹³ od zaka¿enia by³ zbyt d³ugi, wolne cz¹stki wirusowe mog³y zostaæ zneutralizowane przez uk³ad odporno-ciowy gospodarza (4). Inn¹ wad¹ tej metody jest jej czasoch³onnoæ (14).
Metody immunologiczne wykrywania antygenu. W metodach tych antygen wirusowy wykrywany jest za pomoc¹ znakowanych, specyficznych przeciwcia³ anty-BRSV. Zalet¹ wiêkszoci z tych metod jest fakt, ¿e wykrywaj¹ one wirusa nieaktywnego, co zmniej-sza rygory dotycz¹ce pobierania i transportu próbek.
Test immunofluorescencji. W metodzie tej wyko-rzystuje siê specyficzne przeciwcia³a monoklonalne, które wi¹¿¹ siê z g³ównymi bia³kami strukturalnymi wirusa. Powsta³e kompleksy s¹ wykrywane za pomo-c¹ przeciwcia³ drugiego rzêdu, znakowanych barwni-kiem fluorescencyjnym. Zaletami tej metody s¹: szyb-koæ (wyniki dostêpne w ci¹gu kilku godzin), czu³oæ oraz specyficznoæ (4).
Test immunohistochemiczny. Diagnostyka z wy-korzystaniem tego testu opiera siê na jednoczesnej identyfikacji charakterystycznych zmian histopatolo-gicznych w tkankach oraz identyfikacji wirusa za po-moc¹ metod immunologicznych. Do identyfikacji wi-rusa wykorzystuje siê specyficzne przeciwcia³a wi¹-¿¹ce antygeny wirusowe w zaka¿onej tkance p³ucnej. Przed dodaniem przeciwcia³ tkanka jest utrwalana
w formalinie oraz zatapiana w parafinie. Taka proce-dura sprawia, ¿e ewentualne zaka¿enie mo¿e byæ zdiag-nozowane nawet po d³ugim czasie od pobrania prób-ki. Czu³oæ tej metody jest porównywalna, a nawet nieco wy¿sza ni¿ czu³oæ testu immunofluorescencji (4, 7). Jej wad¹ jest wiêksza czasoch³onnoæ wynika-j¹ca z koniecznoci odpowiedniego przygotowania próbek.
Metoda PCR. Testy oparte na wykorzystaniu RT--PCR nale¿¹ do najbardziej czu³ych metod diagnozo-wania zaka¿eñ BRSV. Badania wykaza³y, ¿e czu³oæ ta jest wy¿sza ni¿ w przypadku testu ELISA wykry-waj¹cego antygen. Aby uzyskaæ wiarygodn¹ diagnozê istotny jest dobór odpowiedniego regionu genomu, który bêdzie poddawany powieleniu. W przypadku BRSV dobrym wyborem jest np. region koduj¹cy gli-koproteinê F, który charakteryzuje siê wysokim stop-niem konserwatywnoci, dziêki czemu umo¿liwia identyfikacjê BRSV pomimo mo¿liwych ró¿nic pomiê-dzy szczepami (14). Coraz czêciej klasyczny RT-PCR jest zastêpowany przez real time RT-PCR. Metoda ta pozwala na automatyzacjê procesu, znaczne skrócenie badania oraz czu³¹ ocenê ilociow¹ stopnia inwazji wirusa. W reakcji tej polimeryzacja oraz detekcja prze-biegaj¹ w tej samej probówce i w tym samym czasie. Dziêki temu mniejsze jest ryzyko zanieczyszczenia próbki, a czas potrzebny do uzyskania wyników jest znacznie krótszy. Dodatkowo metoda ta mo¿e byæ na-wet 100 razy czulsza od klasycznego PCR. Ponadto pozwala ona na ilociowe oznaczenie wirusa BRSV w badanej próbce (1). Przy zastosowaniu specyficz-nych sond hybrydyzuj¹cych podstawow¹ wad¹ tej me-tody mo¿e byæ stosunkowo wysoki koszt badania.
Wykrywanie przeciwcia³
Zaka¿enie BRSV mo¿na stwierdziæ tak¿e pored-nio poprzez wykrycie przeciwcia³ anty-BRSV w suro-wicy (mleku u krów) badanych zwierz¹t. Potwierdze-niem przebytego zaka¿enia jest stwierdzenie serokon-wersji. U zwierz¹t doros³ych, z wysokim poziomem przeciwcia³ specyficznych IgG nie zawsze dochodzi do istotnego wzrostu miana przeciwcia³ po ponownym zaka¿eniu BRSV. Stwierdza siê jedynie przejciowy wzrost poziomu przeciwcia³ IgM. W testach wykry-waj¹cych przeciwcia³a klasy IgG zaleca siê badanie par surowic. Pierwsz¹ próbkê nale¿y pobraæ w ci¹gu kilku dni od wyst¹pienia objawów klinicznych, a dru-g¹ oko³o 3-4 tygodnie póniej. Natomiast aby ozna-czyæ przeciwcia³a klasy IgM, surowice powinny byæ pobrane w ci¹gu 1-2 tygodni od wyst¹pienia objawów klinicznych. Metodami najczêciej stosowanymi s¹ test seroneutralizacji i ELISA.
W pierwszym z wymienionych testów dochodzi do neutralizacji wzorcowego szczepu wirusa przez spe-cyficzne przeciwcia³a obecne w krwi zaka¿onego zwie-rzêcia, a efekt ten sprawdzany jest w hodowli komó-rek. Metoda ta pozwala na okrelenie miana surowicy. Pewnym mankamentem tej metody jest stosunkowo
Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 91
d³ugi okres (do 5 dni) potrzebny do wykonania testu oraz koniecznoæ posiadania certyfikowanych mate-ria³ów potrzebnych do wykonania testu (4).
Test immunoenzymatyczny (ELISA). Obecnie ist-nieje wiele odmian testu ELISA stosowanych w ruty-nowej diagnostyce BRSV (3, 17). Ró¿ni¹ siê one miê-dzy sob¹ specyficznoci¹ i czu³oci¹. Generalnie testy ELISA charakteryzuj¹ siê czu³oci¹ porównywaln¹ z testem seroneutralizacji, ale nieco ni¿sz¹ specyficz-noci¹ (3). Du¿¹ zalet¹ testu jest krótki czas badania.
Pimiennictwo
1.Boxus M., Letellier C., Kerkhofs P.: Real Time RT-PCR for the detection and quantitation of bovine respiratory syncytial virus. J. Virol. Methods 2005, 125, 125-130.
2.Costa M., Garcia L., Yunus A. S., Rockemann D. D., Samal S. K., Cristina J.: Bovine respiratory syncytial virus: first serological evidence in Uruguay. Vet. Res. 2000, 31, 241-246.
3.Domingeus H. G., Campalans J., Almeida R. S., Coswig L. T., Arns C. W.: Dot-enzyme linked immunosorbent assay as an alternative technique for the detection of bovine respiratory syncytial virus (BRSV) antibodies. Vet. Res. 2002, 33, 397-404.
4.Dubovi E. J.: Diagnosing BRSV infection: A laboratory perspective. Vet. Med. 1993, 888-893.
5.Easton A. J., Domachowske J. B., Rosenberg H. F.: Animal Pneumoviruses: Molecular Genetics and Pathogenesis. Clin. Microbiol. Rev. 2004, 17, 390--412.
6.Elazhary M. A. S. Y., Roy R. S., Champlin R., Higgins R., Marsolais G.: Bovine Respiratory Syncytial Virus in Quebec: Antibody Prevalence and Disease Outbreak. Can. J. Comp. Med. 1980, 44, 299-303.
7.Flores E. F., Weiblen R., Botton S. A., Medeiros M., Irigoyen L. F., Drie-meier D., Schuch L. F., Moraes M. S.: A retrospective search for bovine respirator syncytial virus (BRSV) antigens in histological specimens by immunofluorescence and immunohistochemistry. Pesq. Vet. Bras. 2000, 20, 139-143.
8.Gaffuri A., Giacometti M., Tranquillo V. M., Magnino S., Cordioli P., Lanfranchi P.: Serosurvey of Roe Deer, Chamois and Domestic Sheep in the Central Italian Alps. J. Wild. Dis. 2006, 42, 685-690.
9.Grell S. N., Riber U., Tjørnehøj K., Larsen L. E., Heegaard P. M.: Age--dependent differences in cytokine and antibody responses after experimen-tal RSV infection in a bovine model. Vaccine 2005, 23, 3412-3423. 10.Hagglund S., Svensson C., Emanuelson U., Valarcher J. F., Alenius S.:
Dynamics of virus infections involved in the bosine respiratory disease com-plex in Swedish dairy herds. Vet. J. 2006, 172, 320-328.
11.Härtel H., Nikunen S., Neuvonen E., Tanskanen R., Kivelä S. L., Aho P., Soveri T., Saloniemi H.: Risk factors for epidemic respiratory disease in Norwegian cattle herds. Acta Vet. Scand. 2004, 45, 193-200.
12.Kimman T. G., Straver P. J., Zimmer G. M.: Pathogenesis of naturally acquired bovine respiratory syncytial virus infection in calves: Morphologic and serologic findings. Am. J. Vet. Res. 1989, 50, 684-693.
13.Kimman T. G., Zimmer G. M., Westenbrink F., Mars J., van Leeuwen E.: Epidemiological study of bovine respiratory syncytial virus infections in calves: influence of maternal antibodies on the outcome of disease. Vet. Rec. 1988, 123, 104-109.
14.Larsen L. E.: Bovine respiratory syncytial virus (BRSV): a review. Acta Vet. Scand. 2000, 41, 1-24.
15.Pastey M. K., Samal S. K.: Analysis of bovine respiratory syncytial virus envelope glycoproteins in cell fusion. J. Gen. Virol. 1997, 78, 1885-1889. 16.Poel W. H. van der, Brand A., Kramps J. A., Van Oirschot J. T.: Respiratory
syncytial virus infections in human beings and in cattle. J. Infect. 1994, 29, 215-218.
17.Rhodes M. B., Klucas C. A., Frey M. L., Anderson G. A.: A blocking ELISA for the detection of specific antibodies to bovine respiratory syncytial virus. J. Vet. Diagn. Invest. 1989, 1, 324-328.
18.Rossi C. R., Kiesel G. K.: Serological Evidence for the Association of Bovine Respiratory Syncytial Virus with Respiratory Tract Disease in Alabama Cattle. Infect. Immunol. 1974, 10, 293-298.
19.Sausker E. A., Dyer N. W.: Seroprevalence of OHV-2, BVDV, BHV-1, and BRSV in ranch-raised bison (Bison bison). J. Vet. Diagn. Invest. 2002, 14, 68-70.
20.Schlender J., Bossert B., Buchholz U., Conzelmann K. K.: Bovine Respira-tory Syncytial Virus Nonstructural Proteins NS1 and NS2 Cooperatively Antagonize Alpha/Beta Interferon-Induced Antiviral Response. J. Virol. 2000, 74, 8234-8242.
21.Schreiber P., Matheise J. P., Dessy F., Heimann M., Letesson J. J., Coppe P., Collard A.: High mortality rate associated with bovine respiratory syncytial virus (BRSV) infection in Belgian white blue calves previously vaccinated with an inactivated BRSV vaccine. J. Vet. Med. B 2000, 47, 535-550. 22.Spilki F. R., Almeida R. S., Campalans J., Arns C. W.: Susceptibility of
dif-ferent cell lines to infection with bovine respiratory syncytial virus. J. Virol. Methods 2006, 131, 130-133.
23.Stott E. J., Thomas L. H., Collins A. P., Crouch S., Jebbett J., Smith G. S., Luther P. D., Caswell R.: A survey of virus infections of the respiratory tract of cattle and their association with disease. J. Hyg. 1980, 85, 257-270. 24.Tjornehoj K., Uttenthal A., Viuff B., Larsen L. E., Rontved C., Ronsholt L.:
An experimental infection model for reproduction of calf pneumonia with bovine respiratory syncytial virus (BRSV) based on one combined exposure of calves. Res. Vet. Sci. 2003, 74, 55-65.
25.Valarcher J. F., Taylor G.: Bovine Respiratory Syncytial Virus infection. Vet. Res. 2007, 38, 153-180.
26.Woolums A. R., Anderson M. L., Gunther R. A., Schelegle E. S., LaRochel-le D. R., Singer R. S., BoyLaRochel-le G. A., Friebertshauser K. E., Gershwin L. J.: Evaluation of severe disease induced by aerosol inoculation of calves with bovine respiratory syncytial virus. Am. J. Vet. Res. 1999, 60, 473-480. Adres autora: prof. dr hab. Jerzy Rola, ul. Kaniowczyków 11/2, 24-100 Pu³awy; e-mail: jrola@piwet.pulawy.pl
