A rch eo lo g ia Polski Ś rodkow ow schodniej, t. III, 1998
W y n i k i b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h w y k o n a n y c h u z b i e g u u l i c y Gr o d z k i e j
i Ry n k u St a r e g o M i a s t a w Lu b l i n i e
Ed m u n d Mit r u s
Ulica Grodzka łączy północny narożnik Rynku z B ra m ą Grodzką, a dalej z zamkiem. W raz z ulicą B ram ow ą stanowi głów ną oś kom unikacyjną Starego M iasta (ryc. 1 ).
W latach 1994-1997 G m ina Lublin w ykonyw ała re m ont tego historycznego traktu. U kładanie now ych na w ierzchni poprzedzone było w ym ianą instalacji: sanitar nej, deszczow ej, w odnej, telefonicznej i energetycznej. Roboty ziem ne w ykonyw ano pod nadzorem archeolo gicznym . N atom iast w m iejscu styku ulicy Grodzkiej i Rynku, które m a szczególną rolę dla historii m iasta, w ykonano przedinw estycyjne badania archeologiczne. Szczególna rola tego rejonu w ynika z faktu, iż w ielu badaczy uważa, że na północno-w schodniej części w zgó rza starom iejskiego w przedziale V III-X III w. (różnie precyzow anym przez poszczególnych autorów ) znajdo w ało się osiedle bronione od zachodu i południa
wąwo-zem i wałem , bądź fosą i wałem . Linia obrony biegła w zdłuż obecnej ulicy Rybnej, północnym skrajem Ryn ku i u licą Złotą.
W ykonano dw a w ykopy o długości 5 m i szeroko ści 2 m każdy, p ołożone w odległości 2 m od siebie, zorientow ane w zdłuż osi u licy G rodzkiej (ryc. 2). Eks p lo rację w ykopu nr I w ykonano w czerw cu i lipcu zaś w ykopu nr II w listopadzie i grudniu 1996 roku (E. Mit rus 1996).
U kład naw arstw ień kulturow ych w wykopie nr I oraz w południow o-zachodniej części w ykopu nr II był po dobny (ryc. 3). Calec lessow y w ystąpił na głębokości 3 m. Ponad calcem w wykopie II w ystępow ał hum us pier w otny a w w ykopie I w arstw y lessu i glin. Pow yżej zale gała brunatna ziem ia o m iąższości do 1,4 m przedzielo na poziom o w arstw ą patyków. O dkryto w niej również
19 5. 28 Wy n ik ib a d a ń ... uz b i e g uu l i c y Gr o d z k i e ji Ry n k u St a r e g o Mia s t aw Lu b l i n i e 1 9 3 R yc . 3. P ro fi le p ó łn oc no-ws ch od nie w yk op ów : 1- le ss ca lc o w y , 2 - żó łt o sz ar y le ss , 3 - żó łty le ss , 4 - żó łt a g li n a, 5 - sz ar a i se le d y n o w a g li n a, 6 - si w y ił, 7 - hu m us pier wotny, 8 - sz ar a ziem ia, 9 - ci em n o sz ara zi em ia , 10 - b ru n at n a zi em ia , 11 - żó łt o b rą zo w y le ss , 12 - k o śc i zwierz ęc e, 13 - w ęg le d rz ew n e, 14 - za p ra w a p ia sk o w o-wa pi en na , 15 - gruz, 16 - pa ty k i, 17 - try linka , 18 - pi as ek (r y s. A . Re sz c z yń sk a , M . M a ty a sz e w sk i) .
194 Ed m u n d Mi t r u s
w iększe elem enty drew niane - obrobiony ciesielsko pio now y pal i dw ie poziom e deski w w ykopie nr I oraz dwie poziom e kłody w w ykopie nr II. N a w arstw ie brunatnej ziemi w wykopie I natrafiono na relikty drewnianego w o dociągu m iejskiego. Składały się nań trzy fragm enty drew nianej ru ry sp o c zy w ające na g łęb o k o śc i 1,25 - 1,65 m. W ykonane były z bali sosnow ych o średnicy 40 cm. O tw ór w ydrążony w kłodach m ierzył ok. 10 cm średnicy. P oszczególne odcinki o długości ok. 2 m łą czone były m etalow ym i ruram i w chodzącym i w otwory. W jednym z odcinków znajdow ało się podłużne w ycię cie o długości 40 cm , szerokości 6 cm oraz głębokości rów nież 6 cm (ryc. 4).
Praw ie na całej pow ierzchni w ykopu nr II nad bru natną ziem ią w ystąpił gruz ceglany. G órną partię oby dw u w ykopów w ypełniały w kopy pod instalacje. Wyżej om ów iony układ naw arstw ień w wykopach archeologicz nych znalazł rów nież potw ierdzenie w w ykopie pod in stalacje w ykonanym po południow o-zachodniej stronie w y k o p u n r I. In n a sy tu a c ja w y stą p iła w p ó łn o cn o - w schodniej partii w ykopu nr II. U kład naw arstw ień zo stał tu zaburzony zapew ne w w yniku zarw ania się skle pienia drążonej w lessie piwnicy. Ze w zględu na groźbę zaw alenia się w y kopu nie doprow adzono eksploracji w tym m iejscu do calca. Z a p om ocą odw iertów ustalo no, iż calec określający poziom dna piw nicy w ystępuje tu na głębokości 5,77 - 5,91 m.
W trakcie przeprow adzonych badań nie uzyskano do w odów na istnienie w śred n io w ieczu u zbiegu ulicy Grodzkiej i Rynku naturalnej przeszkody terenowej w po staci w ąw ozu, czy też sztucznej w postaci fosy. W od krytych naw arstw ieniach nie zaobserw ow ano rów nież reliktów w ału broniącego dostępu do grodu czy też p o d grodzia datow anego w edług różnych autorów na VIII- X, od X II/X III lub X III w. (A. R ozw ałka 1993, s. 207; I. K utyłow ska 1990, s. 93; S. M ichalczuk 1970, s. 206- 209). Z arejestrow ane w w ykopie nr II znaczne obniże nie poziom u calcow ego lessu - do głębokości 5,91 m należy z bardzo dużym praw dopodobieństw em interpre tow ać jak o relikt drążonej w lessie i nieobm urow anej piwnicy, należącej najpew niej do kam ienicy R ynek 5. Poza tym obniżeniem calec w ystępow ał na głębokości 3 m. G dyby przyjąć, że piw nica zniszczyła w ąw óz-fosę, to ta przeszkoda terenow a m iałaby m aksym alnie 5,5 m szero k o ści. W tym k o n te k śc ie n a leż y p rzy p o m n ieć, iż szerokość fosy na ul. Złotej określana była na 12 m (I. K utyłow ska 1985, s. 176).
Podczas badań uzyskano znikom ą ilość zabytków ruchom ych (m .in. je d y n ie 59 fragm entów glinianych naczyń) co ogranicza m ożliw ości datow ania nawarstwień kulturow ych i obiektów . N ajstarszy m poziom em je s t w arstw a żółtobrązow ego lessu zalegająca na calcu w w y kopie nr I, pow stała być m oże w w yniku przem ieszania pierw otnego hum usu. O dkryty tam fragm ent w ylew u garnka (ryc. 5: 1) p o z w a la ją datow ać na 2 poł. X III w. i X IV w. N aczynia o podobnie ukształtow anych w
yle-Ryc. 4. Relikty drewnianego wodociągu odkryte w wykopie nr I (rys. M. Matyaszewski).
w ach zostały odkryte p izy badaniach klasztoru D om ini kanów w Lublinie, w m ateriałach datow anych od poło w y X III do połow y X IV w. oraz w m ateriałach z War szaw y datow anych na X IV w. (A. H unicz 1984, tabl. VI. 1, 2, 7, 11; J. K ruppe 1967, ryc. 42).
G ruba w arstw a brunatnej ziem i, będąca najpewniej wynikiem długotrw ałego intensyw nego użytkow ania te renu, w ystępująca w obydw u w ykopach m oże być da tow ana na X IV - X V w iek. Z w yjątkiem jed n eg o frag m entu naczynia, który m ożem y datow ać na okres no w ożytny (ry c.5: 2), p o zo stałe znalezione tu ułam ki na le ż ą do naczy ń p ó ź n o śred n io w ieczn y ch . D la dwóch fragm entów w ylew ów garnków (ry c.5; 3 i 5: 6) znajdu je m y analogie w datow anych na koniec X IV i XV w. m ateriałach z kam ienicy G rodzka 5 w L ublinie i w ma teriałach z w arstw y IV b z K rakow a-O kołu datowanej na X IV -X V w iek (A. H unicz 1984, tabl. XIV: 4, 11, 12; M. K w apieniow a i in. 1968, s. 262, tabl. XII). Wśród pow yższych m ateriałów znajdujem y rów nież analogią dla w ylew u m alow anego b rązo w ą farb ą (ryc. 5: 4). Dla fragm entu w ylew u garnka zdobionego ukośnym i nacię ciam i (ryc. 5: 5) istnieją analogie w późnośredniow iecz nym zespole z G dańska (M . D ąbrow ska, M. Gajewska, J. K ruppe 1993, tabl. V II: 1, 3; J. K ruppe 1981, tabl. 7: 24).
Wy n i k ib a d a ń ... uz b i e g uu l i c y Gr o d z k i e ji Ry n k u St a r e g o Mia s t aw Lu b l i n i e 195
Ryc. 5. Zabytki ruchome z wykopu nr I (rys. M. Matyaszewski).
D rew n ian e elem enty o d k ry te w b ru n atn ej ziem i m o g ą być reliktam i um acniania naw ierzchni ulicy. P io n o w y pal z otworam i (ryc. 5: 7) znaleziony w w ykopie n r I m oże być elem entem konstrukcji zam ykającej u li c ę G ro d zk ą
R elikty wodociągu odkryte na w arstw ie brunatnej ziem i w wykopie nr I należy w iązać z now ożytną fazą je g o funkcjonowania. N ie w ydaje się w iarygodna data
dendrochronologiczna uzyskana w analizie próbki drew na pobranego z w odociągu. A nalizę w ykonał T. Ważny z Akadem ii Sztuk Pięknych w W arszawie, uzyskując datę 1338 r. Tym czasem ze źródeł pisanych wiemy, iż w odo ciąg pow stał w 2 ćw. X V w. - w latach 1426-1438 (J. Te- odorow icz-C zerepińska 1986, s. 9-10) a kolejną fazę du żych prac rozpoczęto na początku X V I w ieku (R. Szczy gieł 1986, s. 26-27).
196 Ed m u n d Mit r u s
Lit e r a t u r a
D ą b r o w s k a M., G a j e w s k a M., K r u p p e J.
1993 Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia gli
niane oraz kafle. Komentarz do analizy, [w:] San
domierz, badania 1969-1973, t. 1, Warszawa.
H u n i c z A.
1984 Studia z archeologii średniowiecznego Lubli
na, Warszawa.
K r u p p e J.
1967 Garncarstwo warszawskie w wiekach X IV і XV,
Wrocław.
1981 Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce,
cz. 2, Wrocław. K u t y ł o w s k a I.
1985 Wczesnośredniowieczne umocnienia obronne
na wzgórzu staromiejskim w Lublinie, R. Lub. 1981/1982, s. 173-180.
1990 Rozwój Lublina w VI - XIV wieku na tle urbani
zacji Międzyrzecza środkowej Wisły i Bugu,
Lublin.
K w a p i e n i o w a M., L e n k i e w i c z T.,
N o w o g r o d z k a B., R a d w a ń s k i K, W a ł o w y A.
1968 Badania na Okolę w Krakowie w 1963 roku (wy
kop IV na Skarpie), Mat. Arch., t. 9, s. 203-288.
M i c h a l c z u k S.
1969 O początkach Lublina czyli geneza układu urba
nistycznego Starego Miasta (streszczenie refe ratu wygłoszonego na zebraniu naukowym Od działu Lubelskiego w dniu 8 II 1968 r.). „Biule tyn Historii Sztuki”, R. 32, s. 206-209. M i t r u s E.
1996 Dokumentacja z badań archeologicznych wy
konanych u zbiegu ulicy Grodzkiej i Rynku Sta rego Miasta w Lublinie, mps PSOZ Lublin.
R o z w a ł k a A.
1993 Rola Wzgórza Staromiejskiego w formowaniu
się lubelskiego ośrodka miejskiego w średnio wieczu, mps dr UMCS Lublin.
S z c z y g i e ł R.
1985 Dokumenty królewskie i decyzje władz miasta
Lublina związane z funkcjonowaniem wodocią gu miejskiego w XV w. i pierwszej poł. XVI wieku, [ w:] Wodociąg Lublina okresu staro
polskiego, Konferencja naukowo-techniczna,
Lublin 10. 06 86, s. 23-35. T e o d o r o w i c z - C z e r e p i ń s k a J.
1986 Wodociąg staropolski Lublina, mps PSOZ Lublin.
Ed m u n d Mi t r u s
Re s u l t s o f Ar c h a e o l o g i c a l Ex c a v a t io n s a t t h e Ju n c t u r e b e t w e e n Gr o d z k a St r e e t
a n d t h e To w n Sq u a r e in Lu b l in
In the years 1994-1997, the City Council had the histori cal city route renovated which leads from Krakowska Gate through the square down to Grodzka Gate. The works were supervised by archaeologists. The juncture between Grodzka Street and the square is o f great historical importance to the city. Many researchers believe that between 8th and 13th cen turies there was a settlement in the north-eastern part o f the Old Town hill which was defended from the west and south by a ravine and a rampart or a moat and a rampart. The defen ce line went along today's Rybna Street, the northern perime
ter of the square, and Złota Street. For these reasons the reno vation of the underground infrastructure at the juncture be tween Grodzka Street and the square had to be preceded by archaeological excavations.
In the course of the excavations two archaeological tren ches, measuring 2 x 5 m, were set up alongside Grodzka Street. No obvious evidence for the existence of any natural barrier in the form of ravine or an artificial one in the form of moat was found. The layers did not contain any remains of a rampart either.
