Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
Ja n G u r b a
B o ś k o B a b i ć
[19 I I 1924 - 20 I X 1998]
D r B ośko Babić, archeolog, w ieloletni dyrektor M u zeum N arodow ego w Prilepie (M acedonia), założyciel i dyrektor Instytutu B adań K ultury daw nych Słow ian w P rilepie1, zm arł - nieoczekiw anie dla Jego polskich przyjaciół - 20 w rześnia 1998 roku.
U rodził się 19 lutego 1924 r. na płynącej Saw ą łodzi obok m iejscow ości B osanska G radiska, w ów czesnym K rólestw ie Serbów, C horw atów i Słoweńców. W czasie okupacji, w 1943 r. - jako niepożądany w Serbii ze w zglę dów narodow ościow ych - został w Belgradzie usunięty ze szkoły średniej i aresztowany. N astępnie podjął ak ty w n ą d ziałalność k o nspiracyjną, zak o ń czo n ą służbą w W ojskach N a ro d o w o -w y z w o leń czy ch . 22 g ru d n ia 1944 r., jako żołnierz I K rainskiej B rygady został ciężko ranny na srem skim froncie i stał się inw alidą w ojennym odznaczonym m edalem „za dzielność”. Jak w szyscy par tyzanci Tity był ideow ym członkiem Zw iązku K om uni stów Jugosławii.
Po w ojnie uk o ń czy ł w B elgradzie szkołę średnią i podjął studia z historii sztuki na W ydziale Filozoficz nym U niw ersytetu B elgradzkiego, uzyskując 14 czerw ca 1955 r. dyplom ukończenia studiów. Jeszcze w czasie studiów podjął w spółpracę z redakcją kw artalnika spo łeczno-kulturalnego „Strem eż” w Prilepie, w którym de biutow ał sw ym pierw szym artykułem naukow ym 2. 1 lip- ca 1955 r. z o sta ł d y re k to rem M uzeum N arodow ego w Prilepie, którym kierow ał do 30 czerw ca 1980 r., prze kształcając m ałą regionalną placów kę w centrum nauko w o-badaw cze3. O d początku pracy stał się organizato rem i m ecenasem poczynań kulturow ych w Prilepie i Pe- lagonii. W 1957 r. pow ołał w Prilepie m iędzynarodow e Centrum w spółczesnej plastyki, skupiające na plenerach malarzy i - w oparciu o m iejscow y Kom binat m arm uru - rzeźbiarzy. G łó w n ąjed n ak dom eną Jego działalności by ła praca m uzealna, zwłaszcza w D ziałach zbiorów staro żytnych, etnografii, ikon4 a naw et dziejów - tak charak terystycznego dla M acedonii - przem ysłu tytoniowego5.
1 G. Babić-Janeska, Za żyvot i dcłoto Bośko Babić, [w:] Zbornik posveten na Bośko Babić, „Posebne izdenije”, kn. 3, Prilcp 1986, s. 9- 12; B. Talevski, Pozdraven govor po povod provlavata na śeesetgodiśni- nata od zivotog i triesetgodiśninata od rabota Bośko Babić, tamże, s. 17-18.
2 B. Babić: Kratok pregled na istorija na Markov Grad, „Stremeż”, R. I: 1954, nr 3-4.
3 T. Kaletyn: Bogactwo zabytków i sukcesy badaczy, ZOW, R. 37: 1971, s. 200.
4 N. Mitrevski: Priłog za istorijata na sozdavańeto na zhirkata na ikoni pri Narodniot muzej vo Prilcp, [w:] Zbornik..., s. 25-26.
Szybko w ykrystalizow ały się Jego zainteresow ania archeologią, zw iązane z koniecznością podejm ow ania p rz e z M u ze u m p ra c ra to w n ic z o -k o n se rw a to rsk ic h . W trakcie badań w ykopaliskow ych w 1958 r. odkryw a w ielkie w czesnośredniow ieczne, najstarsze w Jugosła wii osiedle słow iańskie w Varoś6, które z talentem , w iel k ą inw encją i uporem 7 rozkopyw ał ponad ćwierć wieku, stając się z czasem praw dziw ym autorytetem w bada niach daw nych Słow ian na B ałkanach8. Zainicjow ał b a dania w Debreśte, na M arkow ej Kuli, uczestniczył w pra cach w Skopje9.
W 1970 r. doprow adził do utw orzenia Towarzystwa A rcheologicznego M acedonii, z siedzibą w Prilepie, któ rego był przew odniczącym przez kilka kadencji, pow o łał Centrum badań kultury daw nych Słow ian w Prilepie z w łasnym organem „B alcanoslavica” (1: 1972 - ), był założycielem i redaktorem od pierw szego tom u „Poseb- ni izdanije M uzeum ” (1: 1974 - ) oraz „M acedoniae Acta A rchaeologica” (1: 1975 - ) .
B ył członkiem jugosłow iańskiego K om itetu organi zacyjnego VIII M iędzynarodow ego K ongresu N auk Pra-i ProtohPra-istorycznych w B elgradzPra-ie (1971) oraz organPra-i zatorem w Prilepie, m .in. VI M iędzynarodow ego Sym pozjum A rcheologii Słow iańskiej (1972), K ongresu A r cheologów Jugosław ii (1976) i M iędzynarodow ego K on gresu A rcheologii Słow iańskiej (1990).
W 1980 r. przeszedł do pracy w zorganizowanym przez siebie, na bazie dotychczasow ego Centrum, Insty tucie B adań K ultury daw nych Słowian w Prilepie.
5 N. P. Tozi: Notes de rencontres avec Bosko Babić, tamże, s. 21 -24. 6 A. Bata: Dawne osadnictwo w rejonie Prilepu (Góry Dynarskie), AAC, t. 8, 1966, s. 349-354; B. Babić: Prilcp średniowieczny na sto kach Markowej Kuli, ZOW, R. 37, s. 190-193.
7 W. Hensel: VIII m iędzynarodowy Kongres Nauk Prahistorycz nych w Belgradzie, ZOW, R. 37, s. 181-182; T. Kaletyn: Bogactwo za bytków i sukcesy badaczy, tamże, s. 196-201.
8 A. Bata: Z badań nad w czesnośredniowiecznym osadnictwem górskim w M acedonii w latach 1964-66, AAC, t. 10: 1968, s. 227- 232; B. Babić: Ranne srednevekovye slavjanskie poselenijana territo- rii Socjalistićeskoj Respubliki M akedonii, [w:] Trudy VMeżdunarod- nogo Kongressa Archeologov-Slavistov, Kiev 18-25 IX 1985, t. 2, Kiev 1988, s. 195-196; tenże: Badania w zakresie archeologii słowiańskiej w Republice M acedonii od 1985 do 1995 roku, S.Ant., t. 37: 1996, s. 73-88.
9 B. Babić: Wann sind die ältesten Teile heutiger Alten Burg von Skopje gebaut? (Aus den Resultaten archäologischer Forschungen des 1967 Jahres), [w:] Actes des VHIe Congress International des Sciences Prehistoriques et Protohistoriques, Beograd 9-15 IX 1971, t. 3, Beo grad, s. 359-364.
Kr o n ik a 2 7 7
B ibliografia Jego publikacji naukow ych obejm uje ponad 100 pozycji z zakresu archeologii, etnografii, h i storii i historii sztuki, w znacznej części obcojęzycznych i drukow anych za g ran icą10. N ajistotniejszym je st Jego niekw estionow any dorobek w zakresie archeologii Sło w ian Południow ych. N iestety nie ukończył przygotow y w anej od w ielu lat p racy „Slovenska p ra d o m o v in a ”, w której opow iada się za autochtonizm em Słow ian na obszarze górnego dorzecza Odry, W arty i Wisły. G łów ny zarys swej koncepcji przedstaw ił w artykule przeka zanym do druku w K siędze pam iątkow ej ku czci prof. Jova K ovaćevica.
O grom na energia i zaangażow anie w spraw y zaw o dowe były pow odem pow ierzania M u wielu funkcji w ju gosłow iańskich i m iędzynarodow ych organizacjach n a ukowych. B ył m .in. w ice- (1980-1984) i przew odniczą cym (1972-1976) Tow arzystw A rcheologicznych Jugo sławii, w iceprzew odniczącym Jugosłow iańskiego N aro dow ego K om itetu w M iędzynarodow ej U nii A rcheolo gii Słowiańskiej (od 1975 r.), przedstaw icielem Jugosła wii w Zw iązku dyrektorów Instytutów A rcheologii k ra jó w socjalistycznych, przew odniczącym K om isji D oku m entacji M iędzynarodow ej U nii A rcheologii Słow iań skiej (od 1975 r.), członkiem Jugosłow iańskiego K om i tetu M iędzynarodow ego K om itetu M uzealnego (ICOM ), członkiem R ady naukow ej i sekretarzem m iędzynarodo wej redakcji „E ncyklopedii historii i kultury ludów E u ropy w schodniej, centralnej i południow ej w V -X II w.” (od 1979 r.), koordynatorem m iędzynarodow ej „E ncy klopedii Europy protohistorycznej”, w reszcie przew od niczącym M iędzynarodow ej U nii A rcheologii Słow iań skiej (1985-1990)".
O w ielkim m iędzynarodow ym autorytecie B. B abi ca najlepiej św iadczy w ydana na 60-lecie Jego urodzin księga pam iątkow a, w której uczestniczyło 57 autorów z M acedonii i zag ran icy 12.
O sobny rozdział Jego życia stanow ią dzieje — od w zajem nionej - przyjaźni do Polski i Polaków, którym nie szczędził w Jugosław ii pom ocy i op iek i13, z ich stro ny spotykając się z sym patią, pow ażaniem i przyjaźnią. N a pew no nie bez znaczenia było pow szechne uznanie, jakim cieszył się w P olsce ten jugosłow iański partyzant.
W zw iązku z zainteresow aniam i dziejam i Słowian Południow ych uzyskał półroczne stypendium naukow e dla podjęcia studiów nad k u ltu rą Słow ian w Instytucie H istorii K ultury M aterialnej PAN w W arszawie. D oszło w ów czas do naw iązania w spółpracy z prof. W itoldem H enslem , autorytetem w dziedzinie badań nad w czesnym
10 M. Mandik: Bibliografija na trudovi na Bośko Babic, [w:] Zbor nik ..., s. 13-16.
11 W. Hensel: W sprawie dalszej działalności międzynarodowej Unii Archeologii Słowiańskiej, Sl.Ant., t. 35: 1994, s. 203-204.
12 Zbornik posveten na Bosko Babić 1924-1984, „Posebni izdeni- j e ", kn. 3, Prilep 1986.
13 T. Polak, Przyjaciel, [w:] Z b o r n i ks. 19.
średniow ieczem i je g o zespołem oraz z prof. A leksan drem G ardaw skim , kierow nikiem K atedry A rcheologii U M C S, w ybitnym znaw cą słow iańskiej ceram iki w cze snośredniow iecznej, którego B. B abić poznał w czasie podróży naukow ej profesora do Jugosław ii14.
U dział w I M iędzynarodow ym K ongresie A rcheolo gii Słow iańskiej w W arszaw ie w 1965 r.15 rów nież um oż liw ił M u naw iązanie w ielu kontaktów naukow ych z p o l skimi archeologam i, które z czasem przekształciły się w praw dziw e przyjaźnie. K ontakty te zaow ocow ały ca łym szeregiem w spólnych inicjatyw, z których najw aż niejszym i było podjęcie w ielu polsko-jugosłow iańskich b ad a ń w M acedonii. Z e stro n y polskiej p ierw sza do w sp ó łp ra c y p rz y stą p iła K a ted ra A rch eo lo g ii U M C S (1964-1965, 1976-1980), przez kilka sezonów delegu ją c do Prilepu — zw łaszcza do pracy na kilku stanow i skach w V aroś16 - pracow ników i studentów . Sam ini cjator i organizator badań, prof. A. G ardaw ski, nie m ógł w nich uczestniczyć ze w zględu n a zły stan zdrow ia17.
K ilka lat prace w ykopaliskow e i konserw atorskie w o k olicach P rilep u p ro w ad ził m gr Tadeusz K aletyn z zespołem z W ojew ódzkiego O środka A rcheologiczno- K onserw atorskiego w e W rocław iu (1966-1970)18.
O d 1971 r,. rozpoczyna się ścisła w spółpraca B. B a bica z IH K M PAN w W arszaw ie, potw ierdzona zaw ar ciem w 1977 r. form alnej um owy, w ram ach której prof. W. H ensel i dr Jadw iga R auhutow a w spółkierow ali w ie loletnim i badaniam i na stanow isku G radiśte w e wsi D e- b reste 19 - uczestniczyli w nich studenci U M C S20, m gr Ryta K ozłow ska na M arkow ej K uli21, a dyr. B abić z m gr
14 A. Gardawski: Chodlik — wczesnośredniowieczny zespół osad niczy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 7, passim; tenże: Z zagad nień kultury wczesnego średniowiecza południowej Polski. Uwagi dys kusyjne, R. Lub., t. 9: 1966, s. 10.
15 B. Babić: Recherches sur la culture matérielle des Slave Macedo nie, [w:] 1 Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej Warsza wa 14-181X1965, t. 5, Wrocław, s. 90-92.
16 Por. I. Kutyłowska: Prilep - Warosz [stan. 84], Inf. Arch. 1976, Warszawa 1977, s. 341-342; S. Jastrzębski: P r i l e p - Varos, S. R. Mace donia [stan. Cerkiew św. Atanasa], Inf. Arch, 1977, Warszawa 1978, s. 299; A. Zakościelna: Koło Naukowe Studentów Archeologii Uniwer sytetu Marii Curie-Skłodowskiej (1974-1979), „Problemy Studenckie go Ruchu Naukowego”, R. 10, 1 9 8 1 ,n rl,s . 122;B. B abić:Materjalna- ta kultura na makedonskite Słoweni vo svetlinata na archeołośkite istra- żuvan'a vo Prilep, „Posobne izdanije", kn. 1: 1980, Prilep, s. 18-19, 315-317.
17 J. Gurba: Aleksander Gardawski (5 III 1 9 1 7 -4 IV 1974), R. Lub., R. 17: 1974, s. 325.
18 W. Hensel: VIII M iędzynarodowy K o n g res..., s. 182.
19Por. W. Hensel, J. Rauhutowa: Prace wykopaliskowe w Debreśte. Polsko-macedońskie badania w Jugosławii, „Kultura i społeczeństwo”, R. 20: 1976, nr 2, s. 179-184; J. Woć: Zagraniczne wojaże studentów archeologii UM CS, ZOW, R. 48: 1981, s. 202-203; IX sezon badań: J. Rauhutowa: Debreśte, S. R. M acedonia, stanowisko „Gradistc”, Inf. Arch. 1982, Warszawa 1983, s. 321-322.
20 W. Hensel:, J. Rauhutowa: Archaeological Research at Debreśte M acedonia in 1974-1978, Arch. Polona, t. 20: 1981, s. 191-225.
21 Por. IV sezon badań: R. Kozłowska, Prilep, S. R. Macedonia, stanowisko „M arkowe Kule - Główne Porte”, Inf. Arch 1977, Warsza w a 1978, s. 298-299.
278 Kr o n ik a
Iw oną D ąbrow ską na uroczysku G aik w e wsi Radziko- wo Stare22.
Przede w szystkim je d n ak w 1977 r. rozpoczęła się realizacja um ow y zaw artej z dyrektorem PP PK Z dr. Ta deuszem Polakiem , w ram ach której rozpoczęto, w opar ciu o w yniki badań archeologicznych, prace konserw a torskie na M arkow ej K uli23. W pracach tych uczestni czyła znaczna ilość archeologów i konserw atorów z Pol ski, m .in. m gr inż. arch. Tadeusz Ż urow ski24, dr E uge niusz C notliw y i in.25
N aw iązanie w spółpracy z prof. A. G ardaw skim za ow ocow ało przeprow adzeniem przez B. B abica przew o du doktorskiego, którego profesor został prom otorem ,
221. Dąbrowska: Jugosłowiańsko-polskic badania wykopaliskowe na stanowisku „Gaik” w Radzikowie, [w:] Zbornik..., s. 75-77.
23 T. P. (T. Polak): Odkrycie na Markowych Kulach, ZOW, R. 45, s. 34-35: B. Babić: Markovi Kuli (Polsko-Jugoslovenska archeolośko- konzervatorska misija vo Prilep, 1977-1981), Prilep 1981; tenże: Pri- lep, M arkovi Kuli. Zarys historii m iasta i warowni, [w:] Warownia Markovi Kuli. Sprawozdania z prac misji 1977-1983, Warszawa, 1985, s. 5-7; B. Babić, E. Cnotliwy: Sprawozdania z badań archeologicznych w latach 1971-1983, tamże, s. 22-38.
24 T. Kaletyn: Bogactwo..., s. 200; R. L. [T. Żurowski]: Ekslibris Archa- eologicis, ZOW, R. 37: 1971, s. 201; B. Babić: Materialnata ..., s. 9.
25 B. Babić: tamże, s. 9.
otw artego w 1965 r. po nostryfikacji przez R adę Wy działy H um anistycznego U M CS, dyplom u ukończenia studiów na U niw ersytecie Belgradzkim . Po śmierci prof. G ardaw skiego w 1974 r.26 dalszą opiekę nad p racą Rada W ydziału pow ierzyła doc. dr. Janow i G urbie. Obrona odbyła się 20 lutego 1980 r. R ecenzentam i rozpraw y „Z agadnienie osadnictw a słow iańskiego w M acedonii w św ietle w ykopalisk w Prilepie”27 byli prof. prof. Djur- de Bośković (em erytow any dyrektor Instytutu A rcheolo gii U niw ersytetu B elgradzkiego), K azim ierz M yśliński (dyrektor Instytutu H istorii U M CS), Jerzy Rozpędow - ski (d y rek to r In sty tu tu H isto rii A rchitektury, Sztuki i Techniki Politechniki W rocław skiej) i W łodzim ierz Szafrański (z IH K M PAN w W arszawie).
Zasługi B. B abica dla rozw oju polskiej archeologii, Jego osobiste zaangażow anie w polsko-jugosłow iańską w spółpracę, d o czek ały się w ysokiego uznania przez w yróżnienie Go m.in. m edalem za zasługi dla kultury PRL i nagrodą PK Z za zasługi przy odbudow ie Zam ku K rólew skiego w W arszaw ie28.
26 B. Babić: Prof. dr Aleksander Gardawski 2.3.1917 - 4.4.1974, „Balcano-Slavica”, t. 3: 1974, s. 198-190.
27 B. Babić: Materialnata ..., s. 9. 28 G. Babić-Janeska: Za ż y v o t..., s. 12.
