Poziom życia w ocenie gospodarstw domowych województwa małopolskiego (na podstawie wyników badań ankietowych)

Pełen tekst

(1)Jadwiga Berbeka Katetlr.. Badań. Ke •• u",pcll. Poziom życia w ocenie gospodarstw domowych województwa małopolskiego (na podstawie wyników badań ankietowych)' l. Wprowadzenie Poziom życ i a jest pod stawowy m wyznaczn ik iem wa runków bylU l ud n ośc i. a tym samym poziomu rozwoju s po łec zn ego. Przez poz iom życ ia rozumi e s i ę slo picli zaspokoj eni a potrzeb ludn ości , wy n i k ający z konsum pcj i wy tworzonych przez cz ł ow i eka dóbr materialnych i u s łu g oraz wykorzystania walorów środ ow i s ka natumlncgo i spo/ecznego l , Anali :t.:y Irwaj'lcej od 1989 r. w Polsce tra nsformacj i ustrojowej m oż n a dok o n ać ze wzg l ę du na t r.~y aspekty: gospodarczy. po li tyczny i s p o łecz n i:. Wymiar s p o ł ecz ny stymuluje i rów n ocze ś ni e weryfikuj e s kut ecz no ść z mian w d wóch pierwszych dziedzinach. dlatego też jego znaczenie jest bardzo istolne , C hqc ok reś li ć od czuc ia s poł ecz ne, dOlyczqce pOliomu życ ia gospodarstw domowych , jesieni 'l 1999 r, przeprowadzo no w wojewód zIw ie malopo lsk im. • Artykul Jest czę śc i ą opracowama pl. "T hc Influence uf Tran~for ll1 all un Proccsscs on th..: Ecollom lc Growth and Standards or LIving in CentrnI Europcil!l Countrics", finansuwanego przez Rcsc"rch Support Schcmc the O pen Society Support Foundation, grant indywidualny nr 109 11. or. 199~ .. Por, C Bywalec, S, Wydymus, PiJZiom tycia /urhro.it'i Po/ski H' (Jm'ówlIlwill :;: kmjwlII El/m GQSIJOdarc:::t'j . "Ekonomista" t992. nr 5- 6. l Por. C. Bywulcc. TrtlII4or /llucjo gospot.!an·za li :;:ni±!I/CO\\,(IIIlC !,o:::iO/ll 1l ;')'cw ~P()II'('::'Clisl"'(1 f/olskiego, Wyd:lwnictwo AE w Kmkowic. Kruków 1999. I. I~j.,kij:i 1V~.,,(j{I!OIy.

(2) Berbeka. badania ankietowe na reprezentatyw nej, losowo dobranej próbie li czącej l tys. gospodarstw domowych. Cele m badań bylo okreś l e ni e subiektywnych odczuć s połcczClis t wa, dOl yczącyc h poziom u życ ia . Dokonano także identyfikacji kryteriów oceny poziomu życia, przyjmowanych przez gospoda rstwa domowe. Bad aniami obj ęto ocenę zmian poziomu życ i a w latach 90., a tak że zmian w stosu nku do okresu przed rozpoczęcie m procesów transformacji. Ponadt o przeprowadzono anal i zę oczekiwrlll gospodarstw domowych co do z mian poziomu życia w najbliższych latach. Postawiono naslępluące hipotezy badawcze3 ; - w ocen ie gospodarstw domowych ich poziom życia jest nisk i. - cz ł onkowie gospodarstw domowych nie są zadowoleni ze swcgo poziomu życia,. - rodz iny uważają, że ich obecny poziom życia jest ni ższy w stosun ku do ok resu przed rozpoczęciem procesów transformacji, - poziom życ ia oceniany jest na podstawie kryteriów materialnych.. 2. Charakterystyka badanel populacli Z punktu widzenia przeważały. wielkości. gospoda rstwa domowego w badanej populacji. gospoda rslwa czte roosobowe (3 1%) i trzyosobowe (24%) . Gospo-. darstwa dwuosobowe s tan ow ił y 18% populacji, a jednoosobowe 10%. 12% gospodarstw li czy lo 5 osób. 4% gospodarstw s kładało s ię z 6 osób, a gospodarstwa sicdmi o- i ośmioosobowe stanowi ł y łącz n ie 2% badanej próby. Wi ę k sze gospodarstwa w badanej populacji nie występowały. W analizie badanej zbio rowośc i z punk tu widzenia typu gospodarstwa domowego wyodręb ni o n o na stę pują ce kategorie gospodarstw : - robotn icze, do których za liczono: robotników. niewykwałifikowan yc h pracowników usług. ludn ość dwuzawodowq: rolników zatrudnionych na stanowiskach robotn iczych. - pracow ników wykwalifikowanych. do których za liczono: techników, pracowników ś red niego szczebla , specjalistów, kadrę ki erownic z ą. - przedsiębiorców, - c hł o p s ki e. s kładaj'lce się z rolników. a także rolników pobierają cyc h emerytury lub renty, - emerytów oraz rencistów, - bezrobotnych. Przyjmując taki e kryte rium , s tru kturę badanej zbiorowości można okreś li ć nas t ępująco: najli czniejszą g ru pę sta n ow ił y gospodarstwa emerytów i renc istów. l. Pojęcia. używane. "rodzina" i "gospodarsIwo domowe" dla uproszczenia wywodu zamiennie, choć oczywiście nie są 10 pojęcia tożsame .. będą. w opracowaniu.

(3) Po:.io/ll tyc:ia. IV. ocel/ie. 27%. ponad 22% gospodarstwa robotnicze. a ok. 20% gospodarstwa pracowników wykwalifikowa nych. Udzia ł gospodarstw c hł ops ki c h i przedsiębiorców wy n osi ł po 13%. a bezrobOlnych ok. 4%. Z punktu wid zenia wy ksz ta łce n ia głowy rodziny p r zeważa ł y gospodarstwa, w których g łowa rodziny miała wykształcenie zasad nicze (35%) oraz ś redni e (26%). Wyk ształceniem wyższym g łowy rodziny l eg it y mowało się 22% gospo darstw, a podstawowym 17%. 37% badanych gospodarstw mi esz kało w Krakowie. 24% w innych mia stach. a 39% na wsi . Badania dotyczące sytuacji mieszkaniowej badanej grupy wskazuj'l, że 31% populacji mi esz kał o we własnym mieszkani u. a 30% we w ła s nym domu . Mieszkan ie lokatorskie zajmowa ł o 15% analizowanych gospodarstw. mieszkanie kwaterunkowe 8%. a mieszkanie s łużbowe 5% badanych. W mieszka niu rodziców zamieszkiwala 6% rodzin, 3% wynajmowa ł o mieszk ania , li pozos t ała część ( I%) miesz kała w kamienicach prywatnych. Ponad połowa (56%) badanych gospodarstw była w ł aścicielam i sa mochodu, 29% mialo komputer, a 24% posiadało telefon komórkowy. Głową rodziny byli w przeważ ,ti:]cej większości mę żczyź ni (78%). ule wskaźnik 22% kobiet będą cyc h g ł ową domu był relat yw nie wysoki i s tan ow ił n ową syt ua cję w polskim społe cze ń stwi e.. 3. Wyniki. badań. oceniany był przez gospoda rstwa domowe w województwie jako przeci ętny. Wśród badanych 71% okreś łi ł o. że ich poziom życi a nie jest ani wysoki. ani ni ski. Negatywnie oce nił o swój poziom życ i a 20%. przy czym 2% określiło go jako bardzo ni ski. a 18% jako ni sk i. W ś ród ankictowanyc h gospodarstw 8% uznało, że ich poziom życia jcst wysoki, a 1%. że ba rdzo wysoki (rys. l). Wyniki te nie św iad czą o s łu sz n ośc i postawionej na wstępie hipotezy, że gospodarstwa oceniają swój poziom życia jako niski . Tylkojedna pirjtll wyraża la tak'l opi nię. po(k-.l.as gdy prawic 3/4 uważało. że poziom ten jest ś redni . Ocena ta nic jest może opt ymistyczna dla osób majrjcych wpływ na k ształtowani e polityki spo łecznej, niemniej jednak nie jest ona takie jednoznacznie negatywna. Respondentom zada no pytan ie. jakie zmiany zaszły w ich poziomie życi a w drugiej połowie lal 90. (rys. 2) . Wśród badanych 39% uważalo, że ich poziom życi a nic uicgł zmian ie, 38% wyraziło opinię. że o bni ży l s i ę, prą czym 14% uważa lo. że znacznie s ię pogo rszył. natomiast 24% . że raczej s ię pogo rszył. Pozytywn e zm iany w poziomic życia dostrzeg ł o 23% bada nych, przy czy m 20% uwa ża ło. że poziom ten raczej s i ę poprawił. a tylko 3%, że znaczn ie s ię poprawił. Ci. którzy nic potrafili okreś li ć charak teru i kierunku zmian swojt!go poziomu życ ia stanowili 1% badanej populacji. Poziom. życ i a. małopol s kim.

(4) Berbeka. bardzo wysoki wysoki. ". 80/.. .. tJ.1rdzo niski. ani niski, am wysoki 7! 0/;.. Rys. I. Ocena obecnego poziomu. życia. przez gospodarstwa domowe. Żród ło : opracowanie wł asne na podstawie wyników badań ankietowych.. Druga polowa lat 90. byla zatem postrzegana przez gospoda rstwa domowe w województwie ma łopolskim jako okres niewielkich zmia n w poziomic ich życi a. z niwielką przewagą opinij o jego obniżeniu s ię .. popraw;! s;1'. trudno. zl13cznic 3%. powlcdzl CĆ. 1%. raczej obni1.yl si~ 24%. nic ulcgl zmlanic 31\%. Rys. 2. Ocena poziomu Zród ło :. życ ia. w porównaniu z okresem sprzed 3- 5 lal. opnlcowanie własne na podstawie wyników bada ri :mkiclOwych .. Jednym z celów badania by ł o określe n ie odc zu ć dotyczących porównania obecnego poziomu życia z okresem przed t ra n sfo rma cją . Ponad jed na trzecia badanych gospodarstw oceni ł a niżej swój obecny poziom życia w stosunku do tego sprzed 1989 r., przy czym 17% okreś li ło go jako znacznie n iższy, a 22% jako raczej niższy. 18% respondentów uważa ło, że nic zmieni! s ię on w stosunku do lat 80. Pozy t yw n ą opi ni e dotycz ąc ą zm ian wyra zi ł o 37% badanyc h gospo darstw. z tego ponad 29% oceniło obecny poziom życ ia jako raczej wyższy niż przed Ira nsformacj", a ponad 7% jako znacznie w yższy. 6% nie potra fił o oce n i ć charak teru zmian (rys. 3)..

(5) Po::.iolll. 1\1. ocenie. Rozkład opinii na omawiany temat był d ość: równom ierny. Tylko o 2 pu nkty procentowe większy był odsetek badanych, którzy uważali, że ich poziom życia jest niższy (39%) niż przed t ransformacją od odsetka tych. którzy u ważali, że ich obecny poziom życiajesl wyższy (37%) niż przed Iran sfo rmacją. Poslawiona na wSIcpie hipoteza w sw ietle wy ni ków bad:1l1 nie zosIala potwierdzona. nie można bowiem uznać, że większosć ocenia ła obecny poziom jako n iższy. Niemniej jednak można sforrnulować wn iosek, że opinie gospodarstw domo wych dotyczące wplywu procesów tran sformacji na poziom życia są os trożne i wstrLemiężliwe . Z jednej strony może la wynikać z malkontenck iej natury Polaków. s kłonnych raczej do narzekania. a z drug iej z obawy prled chwaleniem nie zakończonego procesu. Wskazuje to jednak, że s.] grupy s po łecz n e odczuwające pogorszenie swych warunków życiowych w stosunku do lat wcześniejszych.. 1rudno puwiedzieć. znncznie nii'.'lZy. .,--_6~%,.,. 17%. T3CZC;. ni~zy. 22%. poZOS!~r. Inki sam 1R%. Rys. 3. Ocena potiornu. życ ia w. porównaniu z okresem przed 1989 r.. Źródło: opracuwan li.' własne na podstawie wyników badan ankiclOwych. Rozk ł ad od powi edzi dotyczących przewidywall zmian w pOZiOmIC zyc la w ci'lgu najbliższych kilku lat był prawic zb li żony do retrospektywnego. Pesy mistyczne wizje mia la prawie jedna trzecia gospodarstw, 6% s ąd zi ł o, że ich poziom życ i a znaczn ie się obn i ży, a 26%. że raczej s ię obn i ży . Nieco ponad jedna trzec ia respondentów (35%) u waża la. że pozostan ie bez zm ian, Opty mistami byla jedna czwa rt<l respondentów, z tego 22% prlewidywalo. że ich poziom życ i a w ci.jgu najbli ższyc h 3- 5 lat nieco się poprawi, a 3%, że znacznie s ię poprawi . Jednym z celów badań było określen i e kryteriów przyj mowa nych przez respondentów do oceny poziomu życi a (rys. 4). Zdecydowa na większość badanych (91 %) brała pod uwagę kryteria materialne. a więc przede wszystkim poziom dochodów. poziom wydatków. ilość i jakość nabywanych produ kt ów. stan posiadania . 19% oceniało swój poziom życia przez pryzmat mieszkania.

(6) ". Berbeka. - fakt posiadania go, rozróżnienia. czy j est to mieszkanie, czy dom , lokali zacji i aranża cji wnętrza . Wśród respondentów 13% traktowało jako kryterium rodzinę - fakt posiadani .. jej, uzyskanej pn:ez nią pozycj i społe czn ej, moż liwo ści i sposobu s pędzania z nią wolnego czasu. Dla 12% respondentów takim kryterium było zdrowie - jego stan, ko nieczność (a raczej jej brak) leczenia siC . sprawność psychorizyczna. 11 % badanych uważało , że k ryterium oceny poz iomu życ ia jest praca - sa m fakt posiadania jej, a przede wszystkim jej cha rakter. Sytuacja w kraju była traktowana jako kryterium oceny poziomu życi a przez 6% badanej populacji - uwzględniano tu system demokratyczny, wolno ść s łowa , rói ne Illoiliwości działania . Uzyska ne wyk sz tałceni e by ł o uznawane za kryterium prLcz 5% badanych, a d ostęp do kullury przez 3% respondentów. Jak widać. pojawiały się psychiczno -emocjonalne kryteria oceny poziomu życia, niemniej przewa żaj'lce były kryte ria o charakterze materia lnym. Tak więc postawiona na w stępie hipoteza o dominacji kryteriów materia lnych w oceni e poziomu iyc ia została potwierdzona.. IIJ(). 90 ~l. ?n. " '" 51\ ~I. )I). 20 \O. o. ~-UU--' .•• 'U" ;o. " ,&-it .~. Rys. 4. Czcslot liwość prLyjmowania poszczególnych kryteriów occny poziomu. życi a. Żródło: opracowanie wł asne na podstawie wyników badali ankie1owych .. Na pytanie odpow i edziało. dotyczące. zadowolenia z obecnego poziomu. życ i a. twierdzilco. 68% badanych, przy czym tylko 4% było bardzo zadowolonych.. 34% było zadowolonych, a 30% raczej zadowolonych. Raczej niezadowoleni ze swojego poziomu życ ia SIanowili 18% badanej populacji , niezadowoleni 11 %,.

(7) Po;:.iolll. w. oceme. a bardzo niezadowoleni 3% respondentów. Przedstawione wyn ik i ponow nie weryfikuj.) negatywnie postawion., hi pot ezę, ponieważ zdecydowana w i ększość byla zadowolona ze swego poziomu życ ia . Zaznaczyła s i ę wy rażna za l eż no ść pomiędzy prleciętnymi mie s i ęcznymi. dochodami na osobę a oceną poziomu życ ia . Wś ród gospodarstw, które swój poziom życia ok reśliły jako ni ski, p rzecięt n y poziom dochodów per capita wynos ił nieca le 400 zl (399 z ł). wś ród oce ni ającyc h swój poziom ja ko ś redni dochody osi'Jgały 646 zł. a dochody tych. które uważały swój poziom życia za wysoki wynosily przec i ęt ni e 1081 zł. Potwierdza to hipotezę o kry teriach o charakterze materialnym przyjmowanych do oceny poziomu życ ia . Ciekawa za l eż n ość zaznaczy ł a s i ę pom i ędzy oceną poziomu życia a stanem posi:ldania (rys. 5). Wraz z oceną poziomu życia wzrastal w poszczególnych grupach ud z iał wła śc i c i e li komputerów osobistych i telefonów komórkowych. Jeś li chodzi o posiadanie samochodu. to wśród dek l arujących ni ski poziom posiadacze samochodu stanowi li 32%, ś redni poziom życia 68%, a wś ród gospodarstw okre ś l ającyc h swój poziom życ ia jako wysok i tyl ko 52%. Można jednak Si ld zić, że w tej ostatniej grupie wynika to z korzystania w więk szej mierle ni ż w innych grupach gospodarstw z sa mochodów s łu żbowyc h i bra nych w leasing.. 70 60 50 %. 40 30 20 10 O. samochód. Dn iski. kompute r. telefon komórkowy. Poziom życ ia tiU śre dni •. wyso ki. Rys. 5. Zależność pomiędzy ocen" obecnego poziomu życia gospodarstwa domowego a S!3 nCm posiadani3 Źroo lo :. opracowan ie własne na !XJdstawie wyni ków badan ankietowyc h..

(8) jadwiga lJerbeka. 100 90. ,O %. 70. &) 50 40 30 20 \O II. podsl11wowe 711s11dnic7-c. Mcdnic. wy-i.s7.c wyhztllłcenie. Ocenll poziomu. D. łycill. znacznie nii.s7.y. •. rac7_cj niższy. raczcj wY1Sl,y. •. ZlIllcznie w'fZSZY. D. pOWS1:1ł tllki Sllm. Rys. 6. Zależn ość mi,>!dzy wykształceniem g ł owy gospodarstwa domowego" ocelUl pot.iomu życia w porównaniu z okresem przed transformaej" Źródło: opracowa nie własne na podslawie wyników badań ank ielowych. b i eżącego. Kolejna część badań po św ięcona by ł a anali zie wp lywu wybranych czy nni ków na odczucia dOlyczące poziomu życia w różnych lalach przez poszczególne grupy gospodarstw domowych. Ocena zmian poziomu życ i a w SIOSllll ku do lat przed rozpoczęciem w Polsce procesu tran sformacji uzależniona była od poziomu wy k sz ta łce ni a (rys. 6). Oceny tego porów nania byly odw rot nie skorelowane z poziomem wyksz t ałcenia. zwłaszcza w wypadku najbardziej negatywnych i najba rdziej pozy tywnyc h opi nii . Wśród gospodarsiw o wykszwłceniu podsla wowym 30% wyraziło opinię. że obecny poziom życ iaj eSl znacznie n iż s zy ni ż przed 1989 r.. n,lIom iasl wśród gospodarstw z wyższym wy k sz lałceniern 13% wy raz iło tak ą opinię . Ocenę. że obecny poz iom jest raczej niż szy w stosunku do lego sprzed 1989 r. wyraz ił o 36% gospod arstw o wykszt ałceniu podstawowym i 12% O wykształceniu wyższym. Zdani e. że b i eżący poziom życia jest raczej wyższy ni ż te n z okresu przed tmn sformacj'l miał o 15% gospodarstw o podstawowym wyksz tał ce niu i 46% o wyższym wykształceniu. Oceny. że obecny poziom zycia jest znaczn ie wyższy nie wyraziło żad n e gospodarstwo z wy k ształc e ni e m pod stawowym. 4% z zasadn iczym i 13% z wyższym. Tak w i ęc większość gospodarstwo wyższym wy k ształceni u g łowy rodziny uwazała..

(9) Po:iolll. II'. ocel/ie. że. obecny poziom lran sformacj4.. życ i ajcsI wyższy. w porównaniu z poziomem z okresu prlcd. 100. '" 20. o ~~~~~ ircdnic pod ~ 13wowe. l.aS~dnlC'/e. Wy7SI.C. wykS<l,la!cenlc Ki erun ek zmian w poziomic 7)'dn. c::J. lnaclrlie si\! ohnizy. D raczcj wuo~ ni e. ~ I ~'. •. raczej. •. milanie. obIlIz)'. D. pOlOSIJllle laki sam. wuosnlc. R y~ 7. Znlcznośc między wykszlalcenlem głowy gospoda rMwa domowego dotyc/.tcym i zmian w pozio mic żye ia w ciijgu najbl izslyeh 3- 5 lal Źrod lo . opmcowanic wl3 ~ ne na podSInwie wyn ików batbn ankIetowych .. ił. prlcwldywania rm. Równie ż ocena perspekt yw dotycz,}cych poziomu życia zw i ą zana była z poziomem wykształcenia. J eś łi chodzi o pesymistyczne przewidywan ia (z wiązane ze znacznym obniże ni em poziomu życ ia), to w najwięk sz ym stopniu wyrażały je gospodarstwa o wykształceniu zasadni czy m (10%) , w pozos t ałyc h gospodarstwach opinie takie stanowiły kil ka proceni odpowiedzi. Odczucia, że poziom życia raczej się obniży w c i ągu najbliż szyc h 3- 5 lal, mi.do 42% gospodarstw o wykszt ałceniu podstawowym i 29% o wyk sztaJccniu wyż szym . Opinię o utrzymani u s i ę niezmiennego poziomu życia wyrazi lo aż 43% gospodarstw o wyk sz tał ceniu zasadniczym, 37% - podstawowym i 29% - wyż szym. D osć opty mi stycznie postr7..eg ały swój przyszły poziom życia (odpowied zi, że raczej wzro ś nie) prledc wszystkim gospod arstwa o wyż sz ym wyk sz ta łceniu (27%) , a gospoda rstwa o zasadniczym i podstawowym odpowiednio 18% i 19%. Zdecydowa nie pozytywnych zmian w poziomie życ ia (znacznie wzro ś ni e) ocze kiwał y wyl<}cznie gospodarstwa o wyższym wyksz tałceniu (10% s poś ród badanych rodzin wy rażało tak'l nadzi eję). Powyższe rezu ltaty dowodz:}, że wy k sz ta łce ni e stało s i ę ważnym czynnikiem kształtującym b i eż'lcy poziom.

(10) Berbeka życi a s p o l ecze ń stwa.. a tak że o kreś l ającym ich an t ycy pację przyszlych warun -. ków bytu. Z ró ż ni cowanie ocen i oczekiwa rl dotyczą cyc h poziomu życ ia bylo wy raźne w zależ nośc i od typu gospodarstwa domowego. Pozytywne i optymistyczne opinie wyraża l y na ogó l gospoda rstwa przed s iębiorców i osób zatrudnionych na stanow iskach nierobotn iczych. a w i ęc personelu wykwa lifi kowanego. natomiast oceny negat ywne przedstaw ial y gospodarstwa chlopskie. bezrobotnych . emerytów i renc istów. J eśl i c hod zi o oce n ę poziomu życia w ostatnich 3-5 latach. to o pinię , że się ob ni ży ł (w sumi e znacznie s ię o bni żyl i raczej s ię obni ży ł ) wyraża la okola polowa badanyc h gospodarstw bezrobOlnych ora z emerytów i renci stów. 45% gospodarstw ch lopskich ora z 40 % gospodarstw robotn iczych. Podkreś li ć n a l eży. że wś ród bezrobotnych 44% okreś li lo. że ich pozio m życ i a znacznie s i ę ob ni ży ł. Wskazuje 10 na s kalę negatywnych odczuć zw ią zan yc h z fa ktem przebywania na bezrobociu , co jesl w naszy m spo leczellstwi e sy tuacji' nOWi' i częs t o ni eocze kiwan ą. W znacznej częśc i gospoda rstw domowych panowala opin ia. że ich poziom życ ia w ostatnich latach nie uległ zmianie. Opini ę taką wy raża ł o 50% gospo darstw chl a pski ch. 48% gospodarstw nierobotniczych. 41 % robotniczych. 33% emeryck ich. 29% przed s i ęb i o rców i 25% bezrobot nych. Po praw ę swojego poziomu życ ia w ostatnich latacll dostrzeg lo 5 1% gospodarstw przed s i ę bi orców , 26% pracowników wykwalifikowanych. 25% bezrobotnych (co by ł o do ść z'lskakuji\Ce). ok . 18% gospodarstw robotniczych i emeryckich i tylko 5% ch łopskich . Widać w i ęc. że ta ostatnia g rupa najgorzej odnajduje s i ę w nowej r zeczy w i s t ości.. Ana liza ocen poziomu życ ia bieżącego w porówna niu z ok resem sprzed 1989 r. wykazuje. że odm i e nną. wyrażn i e le p szą o pini ę mialy gospodarstwa przed s i ębiorców i pracowników wykwalifikowanych (rys. 8). Wśród przed s iębiorców 7 1% uważało. że ich poziom życi a jest wyższy w stosunku do okresu przed tran s for ma cją (suma wypowied zi raczej wyższy i znacznie wyższy) , a w śród gospoda rstw pracowników wykwali fi kowanych był o to 52%. Prt.:eci wną o p inię wy ra z iły gospod arstwa chlopskie. z których tylko 17% ocen ilo bieżący poziom życ ia jako wyższy niż przed tran s fo rm acją. Podobne tendencje zazna czają się w opi niach na temat poziomu życ ia w naj bliższyc h latach. Najbardz iej pesy mi stycznie nastaw ione są gospodarstwa c hł o ps ki e. z których 58% oczek uje ob ni że nia s i ę poziomu ich życ ia , a tylko 18% liczy na j ego wzrost. Dość sceptyczne opi nie wyra ża ne by ł y tak że w gospo darstwach robot niczych. po ni ewa ż ponad jedna trzecia (34 %) obawiało s i ę j ego obn i że nia. a tyl ko 14% oczekiwa lo wzrostu. Najbardziej optymi stycznie swój przysz ł y poziom życia postrzegali prz ed s i ębio rcy - 50% S:ld zilo. że podniesie s i ę. 20%. że s i ę obni ży..

(11) IV. ocenie. 100. ••. 60. Pozio m iycia znacznIc nizszy. D. _. raczcj nii.szy. D. pOZOSIał. wkl sam. rncl.cj wy7SI.y. Rys. 8. Za leż n ość miedzy typem gospodarstwa domowego a oceną zmian poziomu życia w porównaniu z ok rcscm przed transformacją Żród lo:. bicż'jccgo. opracowan le wła sne na podstawie wyników badali ankietowych.. Gospoda rstwa bezrobotnych miały ba rdziej pozy tywne oczekiwania n i ż gospodarstwa robotnicze . W pierwszej grupie bow iem 36% ankielOwanych obaw i a ło s ię ob n iże n ia poziomu życia w najbl iższych latach. ale 29% li czy ło na jego wzrost, podczas gdy w gospoda rstwach robotn iczych było to odpow ied nio 34% i 14%. Można sądz i ć, że bezrobotni trak tujq swą syt uację jako lymczasow:j i mają nadzi eję na jej z mianę. powodującą poprawę poziomu życia. Wydaje się więc. że sukcesem transformacji jest stworzenie przeds iębiorcom i kadrze wykwa lifikowanej sza ns na poprawę poziollu! ich życ i a i perspek tyw na pr zysz ł ość. Gospodarstwa c hł o p s ki e znajduj,} s i ę natomiast w trudnej sytuacj i. a w ka żdym raz ie tk wią w głębokim przeko naniu. że nie potrafią dost osować s i ę do nowych uwarunkowaJl gospodarczych i nie mają nadziei na lepsze perspektywy..

(12) ., Berbeko. 4 . Wnios ki Badania przeprowadzone zos t ały w jednym województwie, alc na reprezentatywnej. losowo dobranej próbie i wydaje się. że wn ioski z uzyskanych rezul tatów można uogól nić . Analiza powyższych wyników prowadzi do następujących konkluzji : - krytcria przyjmow'lnc przez gospodarstwa domowc do oceny poziomu życ ia mają przcdc wszystki m charakte r mmcrial ny, co potwierd za postawioll[} na wstr;:pic hipotczę: - pozoslałych postawionych hipotez nie m oż na uznać za prawdziwe. Gospodarstwa domowe w większości ocen iaj., swój poziom życia jako średni . Rozk lad opinii na temat z miannaslę pującyc h w poziomic życ i a, w stosunku do końca łat SO .. jest w zasadzie równomierny - prawie taka sama liczba gospodarstw domowych ocen ia . że ich poziom życ i a obniży ł się, jak i uważa , że wzrósł w stosun ku do tamtego okresu: - opinie na temat poziom u życia ulegają wy raźnej dywersyfi kacji ze względu na wyksz t ałcen i e i pozycję zawodOWi). Gospodarstwa o wyższym wykształceniu. przcdsiębiorców i kadry wykwalifikowa nej oceni:Yi) PozY Lyw nie zmiany,ja kie IHlst"lpi ly w stosunku do ich sytuacji gospodarczej przed 1989 r.. Si) usatysfak cjonowa ne swn obecną sy t uacją. jak również perspektywilmi na przysz łość. Stworzenie potencjalnych szans rozwoj owych g rupie ludzi wyksz t ałconyc h i kreatywnych z<lliczyć należy do pozytywnych aspektów tran sformacji: - przeciwną opinię wy rażaj., gospodarstwa c hł opskie. których ocena poziomu życia jest niska, w dużej części uwa żaji) go za niż szy w porów naniu z okresem przed transformacjq i pesy mi stycznie ocen i ają z mi any przysz ł ego poziomu życia. Widae. że ta grupa gospodarstw najwojniej adaptuje się do nowych warunków ekonom i czno-spo łecznyc h i powinna być prLedm iotem najwięk szej uwag i ze strony polityków spo ł ecznyc h . Gospodarstwa ch ł opskie wymagaJ'! pomocy w zrozu mieniu i zaakceptowaniu nowych uwarunkowałl gospod arczych. litera tu ra Brzcziri~ki. Bywalec. 1.. MeTOdologia hm/mi psychologicznych. PWN, W<lrszaw<l 1996.. c.. Trwufon11(u..ja go.~podarc:'(I (I :.rói.llicQll"{w;e poziomu życia .\"/mfeczeli -. .\·/11'{/ polskiego. Wydawnictwo AE \II Krakowie . Kraków 1999. Bywalec C .. Wydymus S.. Poziom życia llldności Pohki \\I porównaniII :.: krajl/mi Euro pcj.\·kiej \VsIJólnol)' Gospodarczej. .. Ekonomista" 1992, nr 5-6..

(13) Po:.io/ll. \1' ocellie. The Living Standard as Assessed by Households in the Małopolska District According to the Results of the Questionnaire Surveys The p;Jpcr deals with the problem of subjeclive asscssment of the living slllndard made by hou~eholds in the Malopol ska dislricl. The analysis has been earried oul on Ihe ba~i s ol' Ihe re$ults of queslionnaire surveys made in Seplember and Oclober 1999 on a rllndom sample of 1000 houscholds. Thc rcsuhs have made il possible 10 Slale Ihal the major part of Ihose surveycd asscssed rheir living ~ Iandard as ll\'Crage. Opinions on Ihe living standard were very differcnlialed. dependin on Ihe househol(/ Iype, level of eductltion of ils hcad and place ol' residcnce. To ~ much grcal cr eX lenl lhe positive opinions on [he eurrent living standard, c han ge~ in it in recen! )'cars In com parison with the period before transformation. ,IS wcll as on Ihe prospecls for the futuTe weTe cx pressed by households of en!reprencurs and qualified wmkcr~.lhose whoS<:! hcad had higher cducation and who Iived in a town. The criterin used for the evaluation of Ihe living standard were chief[ y of the materia I chll raclcr..

(14)

(15)