Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika w ocenie zwiedzających

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 857. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Dominik Ziarkowski Katedra Turystyki . Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika w ocenie zwiedzających 1. Wprowadzenie Krajobraz położonej na północ od Krakowa Doliny Prądnika przyciągał zwiedzających już od końca XVIII w. W tamtym okresie rozwinęła się na ziemiach polskich moda na swoistą „ojczystą” i „narodową” grand tour. Wykształcił się także pewien kanon dotyczący trasy i zespołu obiektów włączonych w program podróży krajoznawczych, do którego należały okolice Ojcowa i Pieskowej Skały, słynące z piękna przyrody oraz zabytków historycznych1. Obszar Doliny Prądnika stał się popularnym miejscem odwiedzanym przez poetów, pisarzy, artystów, naukowców i krajoznawców, m.in. Stanisława Staszica, Juliana Ursyna Niemcewicza, Klementynę z Tańskich Hoffmanową, Fryderyka Chopina, Jana Nepomucena Głowackiego i Wojciecha Gersona. Patriotyczny charakter podróży w okolice Ojcowa nasilił się po upadku powstania styczniowego. W drugiej połowie XIX w. w Ojcowie utworzono uzdrowisko, dzięki czemu stał się on modnym ośrodkiem wypoczynkowym, przyciągającym kuracjuszy z terenu całego Królestwa Polskiego2. W XIX-wiecznych opisach Doliny Prądnika zachwycano się jej krajobrazem, będącym harmonijnym połączeniem elementów przyrodniczych i kulturowych, w szczególności: rzeźbą terenu z fantazyjnie ukształtowanymi skałami i jaskiniami, z którymi związanych jest wiele legend, bogactwem roślinności, a także zamkami w Ojcowie i Pieskowej Skale oraz zespołem architektonicznym Pustelni bł. Salomei w Grodzisku. Pod koniec XIX w. na różnorodność walorów tego 1 J. Kamionka-Straszakowa, „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988, s. 23.. J. Falniowska-Gradowska, Ojców w dziejach i legendzie, Ojcowski Park Narodowy, Ojców 1995, s. 7. 2.

(2) Dominik Ziarkowski. 64. obszaru zwrócił uwagę znany warszawski rysownik Michał Elwiro Andriolli, który na łamach „Kłosów” opiewał uroki Ojcowa: zamek i skały3. Najcenniejszy przyrodniczo i kulturowo fragment Doliny Prądnika został objęty najwyższą formą ochrony w 1956 r., kiedy utworzono na tym terenie Ojcowski Park Narodowy. Obecnie jego powierzchnia wynosi 2146 ha. Jest to najmniejszy ze wszystkich 23 parków narodowych w Polsce. Występowanie na obszarze Ojcowskiego Parku Narodowego licznych walorów zarówno o charakterze przyrodniczym, jak i kulturowym, skłania do podjęcia badań dotyczących motywacji przybywających tutaj turystów i odwiedzających4. W tym celu przeprowadzono badania ankietowe wśród osób zwiedzających park. Interpretacja wyników powinna umożliwić poznanie opinii zwiedzających na temat atrakcyjności poszczególnych elementów krajobrazu Doliny Prądnika. 2. Rola krajobrazu w kształtowaniu atrakcyjności turystycznej O tym, że jedne obszary są chętniej wybierane jako cele podróży turystycznych niż inne, decyduje ich atrakcyjność. Atrakcyjność turystyczna jest kategorią w dużej mierze subiektywną – jej ocena zależy od cech psychofizycznych turystów, którzy podejmują decyzję o odwiedzeniu danego miejsca lub wybierają inne, w większym stopniu umożliwiające realizację ich potrzeb (wypoczynkowych, krajoznawczych, rekreacyjnych, leczniczych itp.). O poziomie atrakcyjności turystycznej mogą zatem decydować rozmaite czynniki w zależności od preferencji, jakie w zakresie spędzania wolnego czasu mają poszczególni uczestnicy ruchu turystycznego, mimo to w literaturze przedmiotu panuje na ogół zgodność co do najważniejszych czynników atrakcyjności turystycznej: wymienia się walory turystyczne, dostępność komunikacyjną oraz infrastrukturę turystyczną5. Spośród wymienionych elementów szczególną rolę odgrywają walory turystyczne, to one bowiem wzbudzają zainteresowanie turystów, stanowiąc podstawę E.M. Andriolli, Listy do Adama Pługa z przejażdżki po kraju, „Kłosy” 1887, t. 45, nr 1152, s. 58. 3. Rozróżnienie na turystów i odwiedzających wprowadzono zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Turystyki (WTO). Zob. Terminologia turystyczna WTO, ONZ–WTO, Warszawa 1995, s. 7–9. W kontekście OPN podział ten jest uzasadniony, ponieważ większość osób zwiedzających park nie korzysta z noclegów w obiektach zakwaterowania zbiorowego ani w kwaterach prywatnych. Według terminologii proponowanej przez WTO należy ich zatem określać mianem jednodniowych odwiedzających. 4. 5 Zob. O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne, wyd. 2, WSiP, Warszawa 1977, s. 8; J. Warszyńska, A. Jackowski, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa 1978, s. 28; T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski, wyd. 2, PWE, Warszawa 1992, s. 13..

(3) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. 65. rozwoju zjawisk turystycznych. Walory turystyczne można podzielić na naturalne (przyrodnicze) i kulturowe (antropogeniczne). Ze względu na funkcję wyróżnia się natomiast: walory wypoczynkowe, specjalistyczne i krajoznawcze6. Walory turystyczne mają bezpośredni wpływ na atrakcyjność turystyczną obszaru, ponieważ umożliwiają osiągnięcie celu wyjazdu. Infrastruktura turystyczna pozwala na zaspokojenie różnych potrzeb powstałych w czasie podróży i pobytu. Poziom i zakres infrastruktury można określić jako zmienny, ponieważ lokalne władze oraz różne instytucje mają wpływ na jej rozmiary i charakter. Walory turystyczne są natomiast względnie stałe, nawet w długich okresach, są zasobami naturalnymi oraz dobrami kultury, wywołującymi zainteresowanie turystów7. Infrastruktura turystyczna powinna być dopełnieniem oferty turystycznej, o której charakterze decydują walory turystyczne danego obszaru. Jest to szczególnie istotne w wypadku obszarów chronionych, takich jak parki narodowe, których użytkowanie turystyczne pozostaje często w sprzeczności z funkcją ochrony przyrody i dóbr kultury. Zaleca się zatem, aby na obszarach parków narodowych propagować turystykę zrównoważoną, a więc taką, która jest jak najmniej uciążliwa dla środowiska geograficznego8. Większość walorów turystycznych jest postrzegana za pomocą zmysłu wzroku. Umiejscowione w konkretnej przestrzeni, stanowią one części składowe krajobrazu, ocenianego przez turystów. W różnych dziedzinach nauki odmiennie definiuje się pojęcie krajobrazu. W turystyce trafne wydaje się określanie krajobrazu jako fizjonomii powierzchni Ziemi, będącej syntezą elementów przyrodniczych i kulturowych9. Podziwianie krajobrazu może dostarczać subiektywnych wrażeń i emocji, stanowi także element wychowania estetycznego. Krajobraz to także przestrzeń, w której mogą być realizowane różne formy turystyki (pieszej, rowerowej, poznawczej itd.). Wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów krajobrazu. Najczęściej wyodrębnia się krajobraz pierwotny, naturalny i kulturowy. Krajobraz kulturowy może być harmonijny lub zdegenerowany10. J. Bogdanowski już 30 lat temu twierdził, Z. Kruczek, S. Sacha, Geografia atrakcji turystycznych Polski, Proksenia, Kraków 1999, s. 10–11. 6. 7 Zob. R. Seweryn, Atrakcyjność turystyczna obszaru jako kategoria ekonomiczna. Istota, struktura i metody pomiaru, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 612, Kraków 2002, s. 69–70.. 8 Zob. R. Kowalski, Parki narodowe jako obszary realizacji turystyki zrównoważonej, „Folia Turistica” 1997, nr 7, s. 27–37.. 9 S. Sacha, Rola i znaczenie krajobrazu dla turystyki i rekreacji, „Folia Turistica” 1996, nr 6, s. 89.. J. Bogdanowski, M. Łuczyńska, Z. Novák, Architektura krajobrazu, PWN, Warszawa– –Kraków 1973, s. 32–33. 10.

(4) 66. Dominik Ziarkowski. że krajobraz pierwotny w Polsce prawie w ogóle nie występuje, krajobraz naturalny zajmuje zaś bardzo niewielkie przestrzenie11. Nawet w wypadku polskich parków narodowych mamy w większości do czynienia z krajobrazami kulturowymi. Przykładem jest Ojcowski Park Narodowy. W jego krajobrazie występują elementy kulturowe, reprezentujące wszystkie epoki, od średniowiecza począwszy. Zabytki architektury umieszczone w naturalnym otoczeniu, np. zamki w Ojcowie i Pieskowej Skale, barokowy zespół Pustelni bł. Salomei w Grodzisku oraz pochodzące z XIX i początku XX w. drewniane wille uzdrowiskowe, należy traktować jak dokumenty historii tego obszaru. Stanowią one także, wraz z elementami środowiska przyrodniczego, o atrakcyjności turystycznej Doliny Prądnika. 3. Ruch turystyczny w Ojcowskim Parku Narodowym Nie prowadzi się szczegółowych badań dotyczących wielkości ruchu turystycznego w Ojcowskim Parku Narodowym. Na podstawie biletów wstępu do zwiedzanych obiektów (tabela 1) oraz liczby parkujących samochodów można szacować, że rocznie odwiedza park około 400 tysięcy osób. Pod względem liczby turystów przypadających na 1 ha ustępuje on tylko Karkonoskiemu Parkowi Narodowemu oraz Pienińskiemu Parkowi Narodowemu12. Tak duża liczba zwiedzających jest związana zarówno z atrakcyjnością turystyczną, jak również położeniem – park leży w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa i aglomeracji śląskiej. Łączna długość szlaków turystycznych na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego wynosi 23 km. Ruch turystyczny nie rozkłada się równomiernie. Jest skoncentrowany na odcinku pomiędzy zamkiem w Ojcowie a Krakowską Bramą, a także w rejonie Jaskini Łokietka i w okolicach zamku w Pieskowej Skale. Sezon turystyczny trwa od połowy kwietnia do pierwszej dekady listopada. W tym okresie szczególnie duża frekwencja jest odnotowywana w dni wolne od pracy (np. długi weekend majowy) – w parku przebywa wówczas jednocześnie nawet 2–3 tysiące osób. Wśród rodzajów turystyki uprawianej na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego dominuje krajoznawstwo oraz wypoczynek sobotnio-niedzielny. Tury-. 11 J. Bogdanowski, Kształtowanie i ochrona krajobrazu w aspekcie rekreacji [w:] Społeczne potrzeby i uwarunkowania rozwoju turystyki i rekreacji w Polsce, red. T. Jarowiecka, Zeszyty Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, nr 16, Kraków 1978, s. 183. 12 Zob. J. Partyka, Turystyka w polskich parkach narodowych – charakterystyka ogólna [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystyczny – zagospodarowanie – – konflikty – zagrożenia, red. J. Partyka, Ojców 2002, s. 151..

(5) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. 67. styka pobytowa nie odgrywa dużej roli. W miesiącach wakacyjnych decyduje się na nią kilkaset osób, zatrzymujących się głównie w miejscowych kwaterach prywatnych13. Tabela 1. Liczba osób zwiedzających główne obiekty na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego Muzeum im. Władysława Szafera. Jaskinia Ciemna. Zamek w Ojcowie. 38,710. 19,556. 19,042. –. 38,141. 24,469. 39,667. 22,924 21,139. Rok. Jaskinia Łokietka. Pieskowa Skała. 1993. 132,523. 99,100. 130,257. 81,017. 34,704. 107,412. 37,659. 1994. 128,283. 1996. 123,313. 1995. 1997 1998. 129,698. 75,700 83,915. 32,417. 22,056. 12,684. 17,568. 18,618. 81,557. 37,156. 77,433. 32,514. 13,976. 83,315. 29,857. 20,365. 21,765. 98,915. 75,959. 107,767. 87,906. 2003. 24,744. 107,241. 2001. 2002. 33,139. 109,607. 128,525. 98,613. 97,660. 38,225. 31,545 30,496. 8,733. 21,482. 136,120. 1999. 2000. 38,882. 39,614. 17,243. 19,710. 12,512. 19,426. 22,680. 21,896. 50,872. 2004. 106,199. 2006 2007. 110,129. 118,272. 80,986. 28,959. 30,028. 25,219. 52,090. 2008. 104,674. 101,942. 24,466. 70,061. 2009. 104,637. .. 303 (czynne do 28.02). 27,129. 74,870. 2005. 105,656. 77,880 95,720. 31,639. nieczynne. 20,139 60,016. Źródło: dane statystyczne zebrane przez pracowników Ojcowskiego Parku Narodowego.. Duże natężenie ruchu turystycznego w Ojcowskim Parku Narodowym ma liczne negatywne skutki. Wśród nich jako najważniejsze wymienia się: wzmożony ruch samochodowy i związaną z nim emisję spalin oraz dewastację nawierzchni dróg i poboczy, hałas, zaśmiecanie terenu, a także rozdeptywanie szlaków i ich poszerzanie. Niepożądane zmiany zachodzą także w krajobrazie, Zob. J. Partyka, Ruch turystyczny w Ojcowskim Parku Narodowym [w:] Użytkowanie turystyczne…, s. 303–314. 13.

(6) Dominik Ziarkowski. 68. do którego wprowadza się obiekty małej architektury: kioski, sklepiki, obiekty gastronomiczne i reklamy14. 4. Główne założenia, metodologia oraz przebieg badań empirycznych Głównym celem badań przeprowadzonych wśród zwiedzających Ojcowski Park Narodowy było poznanie ich opinii na temat krajobrazu Doliny Prądnika. Chodziło zarówno o ogólną ocenę, jak również o wskazanie tych elementów krajobrazu, które w największym stopniu decydują o atrakcyjności tego obszaru. Analiza wyników pozwoliła na określenie, jak ważne dla osób zwiedzających park są walory przyrodnicze, a jak kulturowe. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, składający się z krótkiej instrukcji, kilku pytań oraz metryczki. Pytania miały charakter zamknięty, umożliwiono jednak respondentom wpisanie własnej odpowiedzi, gdy żadna z przedstawionych propozycji nie była zgodna z ich opiniami. Sformułowano pytania zamknięte, ponieważ badania były przeprowadzane w terenie i uznano, że zwiedzający nie będą skłonni do formułowania pisemnych opinii na dany temat. Przypuszczenia te potwierdziły się – respondenci bardzo rzadko wpisywali odpowiedź inną niż któraś z proponowanych. Badania były przeprowadzane w drugiej połowie sierpnia, uzupełniono je we wrześniu i październiku 2008 r. Wybrano okres wakacyjny, aby poznać opinie zwiedzających, którzy przybyli do Ojcowskiego Parku Narodowego z własnego wyboru (w wypadku uczestników szkolnych wycieczek warunek ten nie byłby spełniony). Minimalny wiek respondentów wynosił 15 lat. Jest to granica przyjmowana w wielu opracowaniach z zakresu badania opinii turystów, zamieszczanych w prestiżowych czasopismach15. Ankiety były rozdawane w pobliżu największych atrakcji Ojcowskiego Parku Narodowego. Wybrano osiem miejsc: cztery stanowiące atrakcje o charakterze przyrodniczym (Jaskinię Łokietka, Jaskinię Ciemną, Bramę Krakowską, Maczugę Herkulesa) oraz cztery będące zabytkami kultury (zamek w Ojcowie O zagrożeniach związanych z dużym ruchem turystycznym na obszarze Ojcowskiego Parku Narodowego pisano w pracach: J. Partyka, J. Żółciak, Konflikt człowiek–przyroda na przykładzie Ojcowskiego Parku Narodowego [w:] Między ochroną przyrody a gospodarką – bliżej ochrony. Konflikty człowiek–przyroda na obszarach prawnie chronionych w Polsce, red. A. Hibszer, J. Partyka, Ojców 2002, s. 32–42.; J. Sala, Turystyka a ochrona przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym [w:] Zrównoważony rozwój turystyki, red. S. Wodejko, SGH, Warszawa 2008, s. 310–312. 14. Zob. Y. Poria, R. Butler, D. Airey, The Core of Heritage Tourism, „Annals of Tourism Research” 2003, vol. 30, nr 1, s. 242. 15.

(7) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. 69. zamek w Pieskowej Skale, Pustelnię bł. Salomei w Grodzisku oraz kaplicę Na Wodzie w Ojcowie). W każdym z tych punktów zebrano opinie 30 zwiedzających. Łącznie zgromadzono 240 ankiet. O wypełnienie kwestionariusza proszono wszystkich zwiedzających napotkanych w miejscu prowadzenia badań. Byli oni zapewniani, że ankiety są anonimowe, ich wypełnienie zajmuje najwyżej kilka minut, a wyniki zostaną wykorzystane wyłącznie do celów naukowych. Zwiedzający w większości chętnie brali udział w badaniach. Tylko 79 osób odmówiło udziału. Wśród nich były zarówno osoby w młodym wieku, tłumaczące się brakiem czasu, jak i osoby starsze, narzekające na słaby wzrok oraz brak wiedzy na temat Doliny Prądnika. Niektóre z nich przekonano, że ankieta nie ma na celu sprawdzenia wiedzy, lecz poznanie opinii zwiedzających na temat krajobrazu Ojcowa i okolic. 5. Wyniki badań 5.1. Ogólna charakterystyka respondentów. Zebrany w trakcie badań empirycznych materiał można różnie interpretować. W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane najbardziej ogólne informacje dotyczące charakterystyki respondentów, motywów, którymi kierowali się ankietowani, podejmując decyzję o zwiedzeniu Ojcowskiego Parku Narodowego, oceny atrakcyjności jego krajobrazu oraz opinii na temat najbardziej interesujących elementów tego krajobrazu. Wśród 240 osób, które wypełniły ankiety, były 142 kobiety (ponad 59%) i 98 mężczyzn (niecałe 41%). Dysproporcje te w niewielkim stopniu są spowodowane tym, że kobiety chętniej brały udział w badaniach. Z obserwacji wynika, że rzeczywiście stanowią one większość odwiedzających Ojcowski Park Narodowy. Interesująca jest struktura wiekowa respondentów (rys. 1). Najwięcej osób zwiedzających Ojcowski Park Narodowy to ludzie młodzi, w wieku do 35 lat. Dość liczną grupę stanowią także osoby w średnim wieku (46–55 lat). 121 osób zadeklarowało, że posiada wyższe wykształcenie. Kolejną grupą, jeżeli chodzi o liczebność, były osoby z wykształceniem średnim (73 respondentów, czyli 30%). Zaledwie 25 osób (niewiele ponad 10%) z przebadanej próby stanowili studenci. Jeszcze niższy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem zawodowym (5%) oraz uczniowie (niespełna 4%). Aż 189 respondentów (prawie 79%) jako miejsce zamieszkania wskazało miasto. Na wsi mieszkało 51 badanych (ponad 21%). Większość respondentów stanowili turyści odwiedzający Dolinę Prądnika po raz pierwszy (125 osób, czyli 52%). 69 osób (prawie 29%) odpowiedziało, że odwiedza okolice Ojcowa rzadziej niż raz w roku. Do tych danych trzeba jednak.

(8) Dominik Ziarkowski. 70. 36–45 lat 15%. 46–55 lat 19% 56–65 lat 10%. 26–35 lat 34%. powyżej 65 lat 1% 15–25 lat 21%. Rys. 1. Struktura wiekowa respondentów. Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.. podchodzić z dużą ostrożnością. Niewątpliwie istotny był termin prowadzenia badań – okres wakacyjny i głównie dni robocze, kiedy Ojcowski Park Narodowy odwiedza sporo turystów, którzy przyjeżdżają na dłuższe pobyty z odległych niekiedy części kraju. Z systematycznych badań nad ruchem turystycznym w Ojcowskim Parku Narodowym wynika, że ponad połowa zwiedzających pochodzi z miejscowości położonych nie dalej niż 100 km od Ojcowa16. Można zatem sądzić, że znaczna część tych osób odwiedza park częściej niż raz w roku, uprawiając turystykę weekendową i świąteczną. 5.2. Główne motywy odwiedzania Doliny Prądnika. Najważniejsze motywy podejmowania aktywności turystycznej na terenie Doliny Prądnika przedstawiono na rys. 2. 125 respondentów wskazało w tym Inne 4%. Podziwianie krajobrazu 51%. Wypoczynek 20% Poszerzenie wiedzy o regionie (krajoznawstwo) 21% Rekreacja i uprawianie sportu 4%. Rys. 2. Główne motywy odwiedzania Doliny Prądnika. Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych. J. Partyka, Ruch turystyczny…, s. 308–309.. 16.

(9) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. Miejscowe podania, legendy, wierzenia 1% Przyroda (lasy, rezerwaty, pomniki przyrody itp.) 14%. Zabytkowe budowle (kościoły, zamki, dwory itp.) 12%. 71. Udostępnione do zwiedzania jaskinie 5%. Rzeźba terenu (doliny, skałki, wierzchowina jurajska itp.) 68%. Rys. 3. Najbardziej interesujące elementy krajobrazu Doliny Prądnika w opinii respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.. zakresie chęć podziwiania krajobrazu. Wynik ten potwierdza ogromne znaczenie krajobrazu w ocenie atrakcyjności turystycznej Doliny Prądnika. Dla 21% zwiedzających, którzy wypełnili ankietę, głównym celem pobytu w Ojcowskim Parku Narodowym było poszerzenie wiedzy o tym obszarze. Prawie 1/5 respondentów przyjechała w rejon Doliny Prądnika, aby wypocząć. Z przeprowadzonych badań wynika, że pozostałe motywy były istotne dla bardzo niewielkiego odsetka zwiedzających. 5.3. Ocena atrakcyjności krajobrazu Doliny Prądnika. Ankietowani byli proszeni o sformułowanie ogólnej oceny atrakcyjności krajobrazu Doliny Prądnika oraz o wskazanie jego najbardziej interesujących elementów. 53% respondentów (127 osób) uznało atrakcyjność krajobrazu Ojcowskiego Parku Narodowego za dużą. Ponad 38% (92 osoby) oceniło ją jeszcze wyżej, stwierdzając, że jest bardzo duża. 7% respondentów określiło tę atrakcyjność jako średnią, tylko jedna osoba uznała zaś, że jest ona mała. Trzy osoby wybrały odpowiedź „trudno powiedzieć”. Ogólnie zatem krajobraz Doliny Prądnika został przez zwiedzających bardzo dobrze oceniony. Na rys. 3 zobrazowano odpowiedzi respondentów dotyczące najbardziej interesujących elementów krajobrazu Doliny Prądnika. Ankietowani mogli wybrać zarówno walory przyrodnicze (rzeźbę terenu, przyrodę, faunę, udostępnione do zwiedzania jaskinie), jak również kulturowe (zabytkowe budowle, muzea i izby regionalne oraz miejscowe podania i legendy). Z analizy uzyskanych odpowiedzi wynika, że w opinii zwiedzających o atrakcyjności krajobrazu Doliny Prądnika w głównej mierze decyduje rzeźba terenu. Stwierdziło tak niemal 68% ankieto-.

(10) Dominik Ziarkowski. 72. wanych. Dużo mniej osób wskazało przyrodę, zabytki i udostępnione do zwiedzania jaskinie. Żaden z respondentów nie wybrał fauny ani muzeów. Jeśli chodzi o muzea, to wynika to zapewne z tego, że w cieszącym się dużą popularnością, Muzeum Przyrodniczym im. Władysława Szafera w czasie prowadzenia badań przeprowadzano remont i zbiory nie były udostępniane zwiedzającym. 5.4. Najbardziej charakterystyczne atrakcje Ojcowskiego Parku Narodowego. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie, z czym najbardziej kojarzy im się Ojcowski Park Narodowy. Wśród propozycji wymieniono najważniejsze atrakcje turystyczne parku, a więc miejsca i obiekty, w pobliżu których prowadzono badania oraz takie odpowiedzi jak: nietoperz (występujący w logo parku), brzoza ojcowska oraz rzeka Prądnik. Ankietowani mogli także wpisać odpowiedź spoza listy. W tabeli 2 przedstawiono wyniki uzyskane w tej części badania. Tabela 2. Symbole Ojcowskiego Parku Narodowego w opinii respondentów Wyszczególnienie. Liczba głosów. % głosów. Zamek w Ojcowie. 35. 14,6. Jaskinia Łokietka. 36. 15. Nietoperz. Brzoza Ojcowska. 7. 1. 2,9 0,4. Zamek w Pieskowej Skale. 50. 20,8. Jaskinia Ciemna. 1. 0,4. Maczuga Herkulesa. Pustelnia bł. Salomei w Grodzisku. 93. 38,8. 0. 0. Brama Krakowska. 7. 2,9. Rzeka Prądnik. 5. 2,1. Kaplica Na Wodzie w Ojcowie Inne. Suma. 4 1. 240. 1,7. 0,4. 100. Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że najbardziej z Ojcowskim Parkiem Narodowym kojarzy się Maczuga Herkulesa. Tę odpowiedź wskazały aż 93 osoby, co stanowi prawie 39% wszystkich respondentów. Wśród czterech najczęstszych wskazań znalazły się dwa zamki: w Ojcowie i Pieskowej Skale. Ponad 1/5 respondentów kojarzy Ojcowski Park Narodowy z zamkiem w Pieskowej Skale, a prawie.

(11) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. 73. 15% z zamkiem w Ojcowie. Podobna liczba ankietowanych uznała za najbardziej charakterystyczny element krajobrazu parku Jaskinię Łokietka, którą należy traktować jako obiekt przyrodniczo-kulturowy, ponieważ o jej atrakcyjności turystycznej w dużej mierze decyduje legenda, według której jaskinia była miejscem schronienia Władysława Łokietka, ukrywającego się w Ojcowie przed królem czeskim Wacławem II. Żaden z respondentów nie wskazał Pustelni bł. Salomei w Grodzisku jako obiektu najbardziej kojarzącego się z parkiem. 6. Podsumowanie Przeprowadzone badania potwierdziły, że największym walorem środkowej części Doliny Prądnika jest jej unikatowy krajobraz. Zwiedzający zwracają uwagę zarówno na elementy przyrodnicze, jak i kulturowe krajobrazu tego fragmentu Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Zabytkowe budowle mają większy wpływ na atrakcyjność krajobrazu obszaru Ojcowskiego Parku Narodowego, niż zwykło się uważać. Szczególnie interesujące były wskazania respondentów dotyczące najbardziej charakterystycznych obiektów kojarzonych z Ojcowskim Parkiem Narodowym. Ankietowani najczęściej wybierali obiekty wpisane w krajobraz parku: Maczugę Herkulesa, zamek w Pieskowej Skale oraz ruiny zamku ojcowskiego. Wydaje się, że zasadniczy wpływ na wybór tych właśnie atrakcji miał proces określany przez D. MacCannella mianem sakralizacji widoku. Twierdzi on, że pewne obiekty zostają wyróżnione jako godne uwagi, niezwykłe i warte zobaczenia. Proces ten przebiega w kilku fazach. Jedną z ostatnich jest mechaniczna reprodukcja widoku – multiplikowanie wybranej atrakcji na fotografiach, w modelach i innych formach17. Krajobraz Doliny Prądnika jest uwieczniany i popularyzowany przynajmniej od końca XVIII w. (Zygmunt Vogel na polecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego namalował cykl akwarel)18. Obecnie widoki z doliny Prądnika są rozpowszechniane w postaci kart pocztowych, różnego rodzaju pamiątek oraz ilustracji zamieszczanych w podręcznikach, przewodnikach i na stronach internetowych. Niektóre z nich są publikowane częściej niż inne. Najpopularniejszy jest niewątpliwie widok zamku w Pieskowej Skale z Maczugą Herkulesa na pierw-. D. MacCannell, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. E. Klekot, A. Wieczorkiewicz, Muza SA, Warszawa 2005, s. 68–71. 17. 18 K. Sroczyńska, Zygmunt Vogel – rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969, s. 84–85..

(12) Dominik Ziarkowski. 74. szym planie. „Bezczelność” i „niesforność” tych obrazów19 z pewnością w dużej mierze wpływa na wyobrażenia o tym obszarze. Przyrodniczo-kulturowy krajobraz Doliny Prądnika musi być chroniony, aby zachował swoje piękno i wyjątkowy charakter. Ogromna liczba osób zwiedzających Ojcowski Park Narodowy utrudnia jednak ochronę walorów naturalnych i antropogenicznych. Wysuwane w literaturze propozycje turystycznej aktywizacji otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego oraz sąsiadujących z nim jurajskich parków krajobrazowych20 są trudne do realizacji, dlatego warto podjąć działania zmierzające do racjonalnego rozłożenia ruchu turystycznego w obrębie samego parku. W tym celu należy promować wśród turystów i zwiedzających mniej popularne miejsca, takie jak Pustelnia bł. Salomei w Grodzisku, będąca interesującym przykładem architektury końca XVII w., usytuowana w bardzo atrakcyjnym otoczeniu. Największym problemem jest jednak uciążliwy ruch samochodowy na obszarze parku. Powinien zostać zabroniony lub przynajmniej znacznie ograniczony. Mogłaby to ułatwić budowa obwodnicy z Sąspowa do Pieskowej Skały, która jest w planach już od kilkudziesięciu lat, lecz nie może doczekać się realizacji21. Władze Ojcowskiego Parku Narodowego powinny uzyskać wsparcie gmin, które w tym rejonie czerpią korzyści z rozwoju turystyki, aby skutecznie chronić krajobraz Doliny Prądnika i zachować go dla przyszłych pokoleń. Niepodjęcie działań w tym zakresie może skutkować tym, że walory krajobrazowe tego obszaru zostaną bezpowrotnie utracone. Literatura Andriolli E.M., Listy do Adama Pługa z przejażdżki po kraju, „Kłosy” 1887, t. 45, nr 1152. Bogdanowski J., Kształtowanie i ochrona krajobrazu w aspekcie rekreacji [w:] Społeczne potrzeby i uwarunkowania rozwoju turystyki i rekreacji w Polsce, red. T. Jarowiecka, Zeszyty Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, nr 16, Kraków 1978. Bogdanowski J., Łuczyńska M., Novák Z., Architektura krajobrazu, PWN, Warszawa– –Kraków 1973. Falniowska-Gradowska J., Ojców w dziejach i legendzie, Ojcowski Park Narodowy, Ojców 1995. M. Porębski, Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972, s. 9.. 19. Zob. Z. Musielewicz, „Jurajski Pierścień” – projekt aktywizacji turystycznej gmin jurajskich [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych…, s. 573–588; D. Ziarkowski, Możliwości ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego poprzez wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w aktywizacji turystycznej jego otoczenia, „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Profesora W. Szafera” 2006, t. 16, s. 279–288. 20. J. Partyka, Turystyka masowa w Ojcowskim Parku Narodowym, „Folia Turistica” 2002, nr 12, s. 72. 21.

(13) Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika…. 75. Kamionka-Straszakowa J., „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988. Kowalski R., Parki narodowe jako obszary realizacji turystyki zrównoważonej, „Folia Turistica” 1997, nr 7. Kruczek Z., Sacha S., Geografia atrakcji turystycznych Polski, Proksenia, Kraków 1999. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia turystyki Polski, wyd. 2, PWE, Warszawa 1992. MacCannell D., Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. E. Klekot, A. Wieczorkiewicz, Muza SA, Warszawa 2005. Musielewicz Z., „Jurajski Pierścień” – projekt aktywizacji turystycznej gmin jurajskich [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystyczny – zagospodarowanie – konflikty – zagrożenia, red. J. Partyka, Ojców 2002. Partyka J., Ruch turystyczny w Ojcowskim Parku Narodowym [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystyczny – zagospodarowanie – konflikty – zagrożenia, red. idem, Ojców 2002. Partyka J., Turystyka masowa w Ojcowskim Parku Narodowym, „Folia Turistica” 2002, nr 12. Partyka J., Turystyka w polskich parkach narodowych – charakterystyka ogólna [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystyczny – zagospodarowanie – konflikty – zagrożenia, red. J. Partyka, Ojców 2002. Partyka J., Żółciak J., Konflikt człowiek–przyroda na przykładzie Ojcowskiego Parku Narodowego [w:] Między ochroną przyrody a gospodarką – bliżej ochrony. Konflikty człowiek–przyroda na obszarach prawnie chronionych w Polsce, red. A. Hibszer, J. Partyka, Ojców 2002. Porębski M., Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972. Poria Y., Butler R., Airey D., The Core of Heritage Tourism, „Annals of Tourism Research” 2003, vol. 30, nr 1. Rogalewski O., Zagospodarowanie turystyczne, wyd. 2, WSiP, Warszawa 1977. Sacha S., Rola i znaczenie krajobrazu dla turystyki i rekreacji, „Folia Turistica” 1996, nr 6. Sala J., Turystyka a ochrona przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym [w:] Zrównoważony rozwój turystyki, red. S. Wodejko, SGH, Warszawa 2008. Seweryn R., Atrakcyjność turystyczna obszaru jako kategoria ekonomiczna. Istota, struktura i metody pomiaru, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 612, Kraków 2002. Sroczyńska K., Zygmunt Vogel – rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa– –Kraków 1969. Terminologia turystyczna WTO, ONZ–WTO, Warszawa 1995. Warszyńska J., Jackowski A., Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa 1978. Ziarkowski D., Możliwości ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego poprzez wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w aktywizacji turystycznej jego otoczenia, „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Profesora W. Szafera”, 2006, t. 16..

(14) 76. Dominik Ziarkowski. Visitor Opinion on the Attractiveness of the Prądnik Valley Landscape Set in the southern part of Cracow and Częstochowa Jura, the Prądnik Valley has for many years been a very popular tourist destination. In 1956, the middle part of the Prądnik Valley was earmarked to become the Ojców National Park. At present it is estimated that about 400,000 people visit the Park every year. The main tourist attraction of this area is the landscape with its many natural and cultural assets. The article includes the results of questionnaire research conducted in the summer season of 2008. The questionnaire asked tourists and visitors to assess the Prądnik Valley landscape and indicate its most interesting elements. They were supposed to choose one item from the list of the most important attractions, both natural and cultural. The interpretation of the results shows that the majority of respondents consider the Prądnik Valley landscape to be “attractive” (53%) or even “very attractive (38%). The visitors indicated that the most interesting element of the landscape was the topography with its rock forms (68%), nature (14%), and architectural monuments (12%). According to 39% of respondents, the impressive rock formation called the Club of Hercules (Maczuga Herkulesa) in Pieskowa Skała is the symbol of the Ojców National Park. Another interesting finding is that cultural elements – especially the castles in Pieskowa Skała and Ojców – are also often associated with the Park. This shows that the great value of the Ojców National Park resides in its harmonious combination of natural and cultural assets. This rich heritage should undoubtedly be protected while also being made accessible to visitors in a responsible way..

(15)