Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej na tle innych państw Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 793. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Piotr Klimczyk Katedra Teorii Ekonomii. Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej na tle innych państw Unii Europejskiej 1. Wstęp Jedną z częściej podnoszonych kwestii dotyczących polskiej gospodarki jest problem jej nieodpowiedniej struktury zatrudnienia. Struktura ta wpływa na sytuację ekonomiczną państwa, możliwości wzrostu gospodarczego oraz konkurencyjność gospodarki, dlatego też zmiany zachodzące w tej dziedzinie przyczyniają się w dużym stopniu do poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Celem artykułu jest przedstawienie struktury zatrudnienia w Polsce i innych państwach Unii Europejskiej, analiza występujących różnic, ich przyczyn oraz przedstawienie przewidywanych kierunków zmian. 2. Poglądy teoretyczne W niniejszym artykule przyjęto klasyczną koncepcję podziału gospodarki zaproponowaną po raz pierwszy przez A. Fischera w latach 30. ubiegłego wieku. Fischer podzielił gospodarkę na trzy sektory; do pierwszego zaliczył rolnictwo i przemysł wydobywczy, do drugiego produkcję przemysłową, natomiast trzeci sektor to szeroko rozumiane świadczenie usług, tj. handel, gastronomia, transport, nauka, rozrywka, sztuka, usługi osobiste, ochrona zdrowia, ubezpieczenia i wychowanie. Koncepcja zaproponowana przez Fischera została następnie rozbudowana przez takich ekonomistów, jak C. Clark, J. Fourastie i N. Kaldor, różnice doty-.

(2) Piotr Klimczyk. 18. czyły tylko klasyfikacji działów obejmujących przemysł wydobywczy, transport, budownictwo i komunikację1. Clark, Fourastie i Kaldor próbowali w swoich teoriach wykazać pozytywną korelację pomiędzy strukturą zatrudnienia a rozwojem gospodarczym. Koncepcja podziału procesu rozwoju gospodarczego ze względu na zmiany struktury została po raz pierwszy przedstawiona przez Fourastie’a. W procesie rozwoju wyróżnił on trzy stadia: 1) cywilizację pierwotną, charakteryzującą się wysokim udziałem zatrudnienia w sektorze I, wolnym tempem rozwoju i stabilizacją poziomu życia; 2) okres przejściowy, dzielący się na trzy fazy: – fazę startu, w której występuje szybki wzrost zatrudnienia w sektorze II, – fazę ekspansji, charakteryzującą się stabilizacją zatrudnienia w sektorze II na maksymalnie wysokim poziomie oraz szybkim rozwojem gospodarczym i podniesieniem stopy życiowej, – fazę dopełnienia, w której udział zatrudnienia w sektorze II zaczyna maleć na rzecz wzrostu zatrudnienia w sektorze III; 3) cywilizację trzecią, wyróżniającą się wysokim poziomem zatrudnienia w sektorze III (ok. 80% ogółu zatrudnionych)2. Zgodnie z koncepcją Fourastie’a, gospodarka w najbardziej rozwiniętych państwach świata znajduje się obecnie w fazie dopełnienia okresu przejściowego, natomiast osiągnięcie stadium cywilizacji trzeciej ma nastąpić w połowie XXI w. „Ostatecznym, docelowym stadium rozwoju gospodarczego ma być stadium tzw. cywilizacji tercjarnej, w którym sektor usługowy zatrudniać będzie ok. 80% zasobów siły roboczej”3. Według tej koncepcji, poziom rozwoju gospodarczego odpowiada zmianom struktury zatrudnienia w gospodarce, co przejawia się stopniowym spadkiem zatrudnienia w sektorze I, a następnie II na rzecz wzrostu zatrudnienia w sektorze usług. C. Clark w swej teorii również wyróżnia trzy fazy rozwoju gospodarczego. W fazie pierwszej wzrost zatrudnienia w rolnictwie powoduje zaspokojenie popytu na artykuły żywnościowe i stopniowy przepływ osób z rolnictwa do przemysłu. W drugiej fazie gospodarka osiąga stan zaspokojenia popytu na artykuły przemysłowe i przechodzi do fazy trzeciej, w której następuje stabilizacja zatrudnienia w przemyśle i wzrost wielkości zatrudnienia w sektorze usług4. W. Kwiatkowska et al., Zatrudnienie i bezrobocie – dynamika, struktura i polityka państwa – Biała Księga, Polska – Unia Europejska, Seria: Gospodarka, z. 32, URM Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Warszawa 1993, s. 8–10. 1. Ibidem, s. 10.. 2. A. Szymańska, Trzydzieści lat za Europą, „Nowe Życie Gospodarcze” 1998, nr 34, s. 14.. 3. M. Sobotka, Znaczenie rozwoju sektora usług, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2000, nr 269, s. 412. 4.

(3) Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej…. 19. Podobnie Kaldor, który w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego również wyróżnił trzy stadia, uznał, że dominujący udział w działalności gospodarczej ma w kolejności: sektor pierwotny (I), sektor przetwórczy (II) oraz sektor usług (III). Pierwsze stadium obejmuje sferę rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybołówstwa, rybactwa, górnictwa i kopalnictwa. Drugie związane jest z rozwojem produkcji przetwórczej i przemysłowej, prowadzącym do względnego nasycenia popytu na dobra przemysłowe i obejmującym: działalność produkcyjną, budownictwo, zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Trzecie stadium rozwoju społeczno-gospodarczego wyróżnia dominacja sektora usług, obejmującego pozostałe rodzaje działalności5. 3. Zmiany struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej Stopniowy spadek zatrudnienia, najpierw w sektorze rolnictwa, później w przemyśle, i wzrost zatrudnienia w sektorze usług można zaobserwować zarówno w gospodarce polskiej, jak i gospodarkach innych państw UE. W Polsce szybki wzrost udziału sektora usług w gospodarce nastąpił jednak dopiero w końcowym okresie gospodarki centralnie planowanej oraz po 1989 r., natomiast w krajach UE zatrudnienie w sektorze usług rosło wolniej, ale bardziej stabilnie przez cały okres powojenny. Obecnie w Polsce występuje w porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej przerost zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle kosztem sfery usług, co wobec odwrotnej tendencji w bardziej rozwiniętych pod względem gospodarczym państwach UE musi budzić niepokój. Przyczyn tego stanu szukać należy w opóźnieniach wynikających jeszcze z gospodarki centralnie sterowanej. Przed 1989 r. zatrudnienie w gospodarce polskiej charakteryzował: – bardzo niski udział pracujących w sektorze prywatnym, – wysoki udział pracujących w rolnictwie, a niski w sektorze usług, – duży udział pracujących w przemyśle, szczególnie wysoki w przemyśle ciężkim, – polityka utrzymywania pełnego zatrudnienia oraz związane z tym przerosty zatrudnienia i bezrobocie ukryte, – niska wydajność pracy i produktywność kapitału, – niski poziom wykształcenia. W gospodarce socjalistycznej, ze względu na realizowaną politykę pełnego zatrudnienia i ograniczenia dotyczące kapitału prywatnego, rozwinął się przede wszystkim sektor przemysłu, w tym głównie przemysł ciężki. Powstały wtedy 5 D. Dziuba, Sektor informacyjny w nowej gospodarce, Materiały z konferencji „The ‘New Economy’ and Post-socialist Transition”, 10–11 kwietnia 2003, WSPiZ, Warszawa, s. 2, www. tiger.edu.pl, 24.06.2006..

(4) Piotr Klimczyk. 20. wielkie państwowe zakłady pracy mogące zatrudnić stosunkowo dużą liczbę pracowników. O rozwoju sektora przemysłu ciężkiego zadecydowały również względy ideologiczne, tzn. próba osiągnięcia poziomu produkcji bardziej rozwiniętych państw Europy Zachodniej w takich gałęziach, jak: produkcja stali, cementu czy wydobycie węgla. Niski poziom rozwoju sektora usług wynikał z pomniejszania jego roli w gospodarce przez „czynniki rządowe”, co przejawiało się m.in. w nieuwzględnianiu sektora usług w rachunku dochodu narodowego. W tym samym czasie rozwój sektora usług w państwach UE był związany przede wszystkim z kapitałem prywatnym. W Polsce w związku z brakiem sektora prywatnego działalność usługowa była mocno ograniczona i kontrolowana przez państwo. Specyficzna, w porównaniu z innymi państwami socjalistycznymi, była sytuacja w rolnictwie. W Polsce na większą skalę nie przyjęły się modele spółdzielczej czy państwowej własności ziemi. Większy udział tych form własności można zaobserwować tylko na tzw. ziemiach odzyskanych. W całym okresie powojennym w Polsce dominowała prywatna własność ziemi, co w powiązaniu z przestarzałą technologią produkcji rolnej i rozdrobnieniem areału wiązało się z dużym udziałem zatrudnienia w tym sektorze przy niskiej wydajności, a tym samym wartości produkcji. Zmiany zachodzące w strukturze gospodarki po II wojnie światowej przedstawia tabela 1. Tabela 1. Struktura zatrudnienia w Polsce w latach 1950–2005 (procentowy udział poszczególnych sektorów w gospodarce narodowej) Rok. I sektor. II sektor. III sektor. 1960. 45,2. 32,6. 22,3. 1980. 29,3. 1950 1970. 1990. 55,5. 35,5. 26,2 37,6. 39,3. 37,3. 26,1. 31,2. 42,7. 1998. 25,2. 29,5. 17,2. 29,0. 2000. 26,3. 2004. 18,2. 2005. 31,4. 34,0. 26,3. 2003. 27,0. 28,7. 1992 1995. 18,4. 18,6. 32,1. 27,2. 28,8 29,0. 41,6. 45,3. 46,5 53,7. 53,0. 52,3. Źródło: opracowanie własne na podstawie: dane BAEL; Rocznik statystyczny pracy 2001, GUS, Warszawa 2002, s. 55; Zatrudnienie w Polsce w 2005 r., red. M. Bukowski, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, MGiP, Warszawa 2006, s. 56; H. Różańska, A. Skrzypek, O podstawowych relacjach tworzenia produktu krajowego w Polsce [w:] Produkcyjność, konkurencyjność, integracja, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego, t. IX, Opole 1999, s. 20; A. Szymańska, Trzydzieści lat…, s. 14..

(5) Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej…. 21. Analiza danych zaprezentowanych w tabeli 1 pozwala wskazać dominujące tendencje – stopniowy spadek zatrudnienia w rolnictwie na rzecz sektora usług i stabilizację zatrudnienia w przemyśle. Niepokojący jest wzrost udziału zatrudnienia w sektorze I, który odnotowano w latach 1998–2000 i 2003–2005. Był on spowodowany rosnącym bezrobociem w tym okresie i powrotem części osób zatrudnionych w przemyśle do produkcji rolnej. Od 1990 r. w sektorze II następował wyraźny spadek zatrudnienia, co również wynika z wyraźnego wzrostu bezrobocia w tym okresie, wywołanego procesami prywatyzacji i restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych. Od 1998 r. zatrudnienie w przemyśle ustabilizowało się na poziomie ok. 29% ogółu zatrudnionych w gospodarce. Niemal w całym badanym okresie występował wolny, ale systematyczny wzrost udziału usług w gospodarce, związany głównie z szybkim rozwojem sektora prywatnego. W tym wypadku można jednak w ostatnich latach również zaobserwować spadek udziału zatrudnienia w tym sektorze. W liczbach bezwzględnych w latach 1989–1992 ubytek pracujących w przemyśle wyniósł 1 mln osób, natomiast w rolnictwie ok. 486 tys. osób. W tej ostatniej grupie większość stanowili pracownicy likwidowanych PGR-ów. W tym samym okresie wzrost zatrudnienia odnotowano w łączności, handlu, administracji państwowej, sądownictwie, finansach i ubezpieczeniach społecznych6. W latach 1993–1996 największy wzrost poziomu zatrudnienia zanotowano w sektorach: – obsługi firm, tj. w bankowości, biurach brokerskich, służbach ochroniarskich, instytucjach ubezpieczeniowych, reklamie, usługach komputerowych, doradztwie prawniczym w zakresie księgowości, badaniach rynku; – związanych z wykorzystaniem czasu wolnego od pracy, tj. w motoryzacji, turystyce, gastronomii; – ochrony zdrowia, w tym przede wszystkim w sektorze aparatury medycznej; – ochrony środowiska i zaopatrzenia w wodę w związku z powstaniem nowych oczyszczalni ścieków7. W latach 1995–2003 liczba pracujących w gospodarce spadła z 15 485,7 tys. osób do 12 640 tys.8, tj. o ponad 18%. Pomimo tego spadku w ostatnich kilku latach można zaobserwować wzrost zatrudnienia w sektorach rolnictwa i przemysłu, co z jednej strony wiąże się ze wspomnianym wcześniej powrotem do rolnictwa chłoporobotników, a z drugiej z odtwarzaniem poziomu produkcji przemysło6 Cz. Kliszko, Zmiany w dynamice i strukturze zatrudnienia, Zeszyty Naukowe SGH, Warszawa 2001, nr 476, s. 206.. 7 A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemecki, Zmiany struktury gospodarki w Polsce do roku 2010 – Polska na tle Unii Europejskiej, Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium PAN, Warszawa 1999, s. 84. 8. Mały rocznik statystyczny 2005, GUS, Warszawa 2006, s. 137..

(6) Piotr Klimczyk. 22. wej sprzed 1989 r. Wzrost zatrudnienia w sektorze usług wynikał w szczególności z rozwoju handlu, obsługi nieruchomości, transportu i łączności oraz hotelarstwa i gastronomii9. 4. Struktura zatrudnienia w Polsce w porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej W Unii Europejskiej w latach 1991–2005 struktura zatrudnienia była stosunkowo stabilna. Większe zmiany wynikały głównie z przyjęcia nowych państw członkowskich: Austrii, Finlandii i Szwecji w 1995 r. oraz Polski, Czech, Węgier, Słowacji, Słowenii, Litwy, Łotwy, Estonii, Cypru i Malty w 2004 r. Strukturę zatrudnienia, wartość PKB per capita i stopę bezrobocia w państwach Unii Europejskiej w 2003 r. przedstawia tabela 2. Tabela 2. Struktura zatrudnienia, poziom PKB per capita i stopa bezrobocia w państwach Unii Europejskiej w 2003 r. Państwo. I sektora. Belgia. 2. Niemcy. 2. Dania. 3. II sektora III sektora 22. 76. 28. 70. 23. 74. Grecja. 16. 24. 60. Francja. 4. 22. 74. Hiszpania Irlandia. Włochy. Luksemburg Holandia. Austria. Portugalia. Finlandia Szwecja. Wielka Brytania Polska. Czechy. Słowacja. 6 7. 29. 22. 77. 75. 24 600. 5,8. 53. 9 800. 20,0. 11 200. 17,6. 19. 80. 39. 56. 34. 3,7. 6,8. 69. 5. 8,7. 16 000. 26. 29. 4,5. 55. 5. 18. 45 900. 1,4. 9,3. 3,6. 63. 23. 22 800. 9,4. 25 800. 24 32. 23 700. 7,7. 78. 61. www.praca.gov.pl/publ/RP6/rozdział3.htm, 24.06.2006.. 9. 9,1. 28 300. 66. 13. 5. 17 300. 66. 19. 1. 5,5. 23 100. 27. 3. 2. 26 100. 25 200. 20 900. 30. 13. Stopa bezrobociac. 65. 4. 1. PKB per capita w eurob. 26 100. 24 300 25 500 15 000. 4,7 9,1. 4,9 7,8.

(7) Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej… cd. tabeli 2 Państwo Węgry. Słowenia Litwa. I sektora 6. 11. 18. Łotwad. 15. Cypre. Estonia Malta. f. Średnia w UE-15. Średnia w UE-25. II sektora III sektora 32. 62. 28. 54. 36. 53. 25. 60. 7,4. 38,2. 54,4. 5,6. 24,6. 69,8. 6. 5. 7,1. 33. 24. 27,6. 61. 71. 65,3. 23. PKB per capita w eurob 12 900. 16 400. 9 800. Stopa bezrobociac 5,9. 6,5. 12,7. 8 800. 10,5. 17 600. 4,4. 10 400 15 600. 24 300. 22 300. 10,0 7,8. 7,8. 9,1e. a Udział procentowy w gospodarce narodowej. b Według parytetu siły nabywczej. c Ujednolicona stopa bezrobocia (osoby w wieku od 15 do 64 lat, procentowo). d Dane z 2000 r. e Dane z 2004 r. f Dane z 1999 r.. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Yearbook 2004, Eurostat, Luksemburg 2004, s. 83; Yearbook 2005, Eurostat, Luksemburg 2005, s. 131; The World Factbook. Labor Force by Occupation, www.cia.gov, 24.06.2005; A. Szymańska, Polityka zwiększania efektywności rynku pracy Unii Europejskiej: lekcje dla Polski, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2004, s. 10.. Obecnie w państwach Unii Europejskiej udział rolnictwa w strukturze zatrudnienia waha się od 1% (Luksemburg i Wielka Brytania) do 18% (Polska i Litwa). Wysoki poziom zatrudnienia w rolnictwie ma także Słowenia (11%), a ze „starych” członków Unii Europejskiej: Grecja (16%), Austria i Portugalia (po 13%). W przemyśle najmniej osób pracuje w Wielkiej Brytanii i Holandii (19%), natomiast najwyższy udział zatrudnionych w sektorze II mają Słowenia (36%), Cypr (38%) i Czechy (39%). W usługach najmniej osób pracuje w Polsce i Słowenii (53%), a najwięcej w Wielkiej Brytanii (80% ogółu zatrudnionych). Na podstawie wspomnianych wcześniej teorii ekonomicznych można stwierdzić, że optymalna struktura zatrudnienia w gospodarce, w której sfera usług absorbuje ok. 80% ogółu zatrudnionych, a w przemyśle pracuje ok. 20%, występuje w Wielkiej Brytanii i państwach Beneluksu. W innych bogatych państwach Unii Europejskiej udział sektora usług w gospodarce ustabilizował się na poziomie ok. 75%. Można jednak zauważyć pewne zmiany w obrębie tego sektora. Zwiększa się zatrudnienie w informatyce, turystyce, edukacji, ochronie zdrowia, obsłudze firm, finansach i ubezpieczeniach oraz w tzw. przemyśle rozrywkowym10. Przyjęcie nowych członków w 2004 r. tylko nieznacznie pogorszyło strukturę zatrudnienia UE. Nie A. Łukaszewicz, A. Karpiński, Struktura gospodarcza – modyfikacje i nowe zjawiska, „Ekonomista” 2001, nr 4, s. 457. 10.

(8) Piotr Klimczyk. 24. stety, struktura zatrudnienia w Polsce, na Litwie i w Słowenii najbardziej odbiega od optymalnej, co przejawia się wysokim poziomem zatrudnienia w rolnictwie kosztem sfery usług. W Polsce największy przyrost zatrudnienia występuje obecnie w takich branżach, jak: – pośrednictwo finansowe, – edukacja, – obsługa nieruchomości i firm. Największy udział w sferze usług ma jednak sekcja handlu i napraw, w której znajduje zatrudnienie ¼ ogółu pracujących w usługach. Spadek poziomu zatrudnienia w ostatnich latach zanotowały: – przemysł lekki, w tym przede wszystkim przemysł dziewiarski i dywaniarski, – przemysł wysokiej techniki (mikroelektronika, przemysł komputerowy i sprzętu telekomunikacyjnego); – budownictwo, – górnictwo, – transport. Szczególnie niepokojący jest spadek poziomu zatrudnienia w przemyśle wysokiej techniki, co wiąże się z ograniczeniem nakładów na badania przez przedsiębiorstwa i likwidacją części jednostek badawczo-rozwojowych11. L. Cybulski pisze: „Zmiany strukturalne są z jednej strony efektem rozwoju gospodarczego, a z drugiej jego determinantą. Porównanie danych dotyczących zatrudnienia i produktu krajowego brutto wskazuje na istnienie międzysektorowych różnic wydajności pracy. Przesunięcie siły roboczej z rolnictwa do przemysłu oznacza automatyczny wzrost PKB. Na pewnym etapie rozwoju identyczne skutki daje przesunięcie zatrudnionych z przemysłu do usług”12. Analizując dane zaprezentowane w tabeli 2, można dostrzec pewną prawidłowość: państwa mające wysoki udział zatrudnienia w usługach osiągają na ogół wyższy poziom PKB per capita. Współczynnik korelacji pomiędzy odsetkiem pracujących w usługach a PKB per capita wynosi 0,74. Mniejsza jest natomiast zależność pomiędzy zatrudnieniem w rolnictwie a wartością PKB per capita, gdyż współczynnik korelacji wynosi w tym przypadku –0,613. Zależność pomiędzy zatrudnieniem w usługach a poziomem produkcji w gospodarce wynika przede wszystkim z wysokiej wydajności w sektorze usług i niskiej wydajności w rolnictwie, ponieważ – jak pisze B. Czarny – „wzrost gospodarczy może być 11. A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemecki, op. cit., s. 93–94.. L. Cybulski, Przekształcenia trójsektorowej struktury gospodarki w Polsce, Zeszyty Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 1996, nr 661, s. 222. 12. 13. Obliczenia własne..

(9) Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej…. 25. skutkiem zaprzestania przez zatrudnionych pracy w sektorach, w których ich produkcyjność jest względnie niska i podjęcia pracy w dziedzinach, w których ich produkcyjność jest względnie wysoka”14. „Takie zmiany struktury zatrudnienia – pisze dalej cytowany autor – powodują wzrost przeciętnej produkcyjności w całej gospodarce. W Stanach Zjednoczonych przypisuje się im 8% wzrostu gospodarczego po 1929 r. Przejście osób z rolnictwa do przemysłu i z przemysłu do usług powoduje zwiększenie wydajności i produkcyjności w gospodarce”15. Czynnikiem determinującym szybki wzrost gospodarczy jest głównie średnia wydajność, tzn. produkcja w sektorze przypadająca na jednego zatrudnionego. Porównując wydajność w poszczególnych sektorach, można zauważyć, że w gospodarce polskiej najwyższy jej poziom występuje w sektorze przemysłowym, a najniższy w rolnictwie. Niski poziom wydajności w rolnictwie można zaobserwować również w takich państwach, jak Austria czy Portugalia. Wyższy poziom wydajności w rolnictwie niż średnia dla całej gospodarki występuje m.in. w Danii, Holandii i Szwecji16. We wszystkich państwach UE w latach 1992–1998 nastąpił wzrost wydajności w rolnictwie. W tym samym czasie w Polsce nastąpił spadek wydajności w rolnictwie aż o 14,9 punktu procentowego, co wiązało się ze zwiększeniem liczby osób pracujących w tym sektorze. Było to spowodowane trudnościami w znalezieniu pracy w mieście i powrotem osób bezrobotnych na wieś17. Wydajność pracy w sektorze przemysłowym w Polsce jest wyższa niż w całej gospodarce. Podobna tendencja występuje m.in. w Austrii, Belgii, Francji, Holandii, Szwecji czy Wielkiej Brytanii, natomiast w Danii, Finlandii, Hiszpanii, Niemczech i we Włoszech wydajność pracy w sektorze II jest niższa niż w całej gospodarce. W sektorze usług zarówno w Polsce, jak i w pozostałych państwach UE wydajność pracy jest wyższa niż średnia dla całej gospodarki18. Przemiany strukturalne w gospodarce polskiej powinny więc polegać na realokacji siły roboczej z sektora I do III ze względu na dużo wyższą wydajność w usługach. Można tego dokonać, zwiększając nakłady na postęp techniczny oraz wzmacniając aktywną politykę państwa. Niekorzystny wpływ na rozwój gospodarczy ma natomiast przechodzenie zatrudnionych z sektora II do III z uwagi na wysoką wydajność w przemyśle oraz osiągnięcie w tym sektorze struktury zbliżonej do. 14. B. Czarny, Wzrost gospodarczy, „Bank i Kredyt” 2000, nr 11, s. 38. Ibidem.. 15. H. Różańska, A. Skrzypek, op. cit., s. 23.. 16. 17 J. Jagas. K. Teleguj, Współzależności między wydajnością pracy a dostosowaniem struktury gospodarki polskiej do wymogów Unii Europejskiej [w:] Produkcyjność, konkurencyjność, integracja, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego, t. IX, Opole 1999, s. 28.. H. Różańska, A. Skrzypek, op. cit., s. 23.. 18.

(10) Piotr Klimczyk. 26. innych państw UE19. Usługi nie tylko wpływają istotnie na wzrost gospodarczy, co wynika z wysokiej wydajności i produkcyjności w tym sektorze – ze względu na ich niską wrażliwość na recesję i ożywienie gospodarcze wzrost ich udziału w gospodarce stabilizuje również wydatki konsumpcyjne, łagodząc tym samym przebieg cykli koniunkturalnych20. 5. Wnioski końcowe Gospodarka polska w porównaniu z gospodarkami innych państw Unii Europejskiej ma przestarzałą strukturę zatrudnienia. By został osiągnięty stan zbliżony do średniej w krajach Unii Europejskiej, musi się zmniejszyć zatrudnienie w tzw. sektorze pierwotnym (rolnictwie i sektorze paliwowo-energetycznym), a także w tradycyjnych gałęziach przemysłu. Wzrost zatrudnienia powinien natomiast nastąpić w sektorze usług i przemyśle wysokiej techniki. Szacuje się, że łączne zmiany strukturalne powinny objąć ok. 4 mln osób21. Przesunięcia takie w najbliższych latach nie będą jednak możliwe ze względu na ograniczone możliwości tworzenia nowych miejsc pracy w sektorze usług i przemyśle wysokiej techniki, a także utrzymujące się wysokie bezrobocie. Tempo zmian będzie zależało przede wszystkim od: – mobilności siły roboczej, – wydajności i kosztów pracy, – polityki państwa. Zakładając, że w stosunku rocznym udział zatrudnienia w rolnictwie będzie spadał o 1%, obecny średni poziom Unii Europejskiej zostanie osiągnięty za ok. 13 lat. Czynnikiem hamującym przechodzenie pracowników z sektora I do III jest przede wszystkim luka edukacyjna dotycząca ludności wiejskiej, która uniemożliwia znalezienie pracy w rozwijającym się sektorze usług i utrudnia znalezienie pracy w mieście22, rozdrobnienie gospodarstw rolnych, przewaga gospodarstw dysponujących małym areałem i charakteryzujących się niską wydajnością, a także utrzymujące się wysokie bezrobocie. Swobodny obrót ziemią może przyczynić się do jej koncentracji w rękach największych właścicieli. Zmiany strukturalne hamują jednak dopłaty do produkcji rolnej, których wysokość zależy od areału, a nie od rodzaju produkcji. Zapewnienie rolnikom, przeżywającym trudności związane ze wzrostem konkurencji w rolnictwie, miejsc pracy (najlepiej w sferze usług) przy J. Jagas. K. Teleguj, op. cit., s. 29.. 19. 20 21. M. Sobotka, op. cit., s. 418.. A. Karpiński, S. Paradysz, J. Ziemecki, op. cit., s. 209.. T. Obrębski, Postęp techniczny a rynek pracy, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Poznań 1998, nr 265, s. 40. 22.

(11) Analiza struktury zatrudnienia w gospodarce polskiej…. 27. wysokim bezrobociu utrzymującym się w gospodarce wymaga dużego wysiłku państwa. Powinien on polegać na rozwoju przedsiębiorczości, ułatwianiu wejścia na rynek nowym podmiotom gospodarczym, ograniczeniu korupcji i biurokracji oraz rozszerzeniu dostępu do edukacji dla ludności wiejskiej. Literatura Cybulski L., Przekształcenia trójsektorowej struktury gospodarki w Polsce, Zeszyty Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław, nr 661. Czarny B., Wzrost gospodarczy, „Bank i Kredyt” 2000, nr 11. Dziuba D., Sektor informacyjny w nowej gospodarce, Materiały z konferencji „The ‘New Economy’ and Post-socialist Transition”, 10–11 kwietnia 2003, WSPiZ, Warszawa, www.tiger.edu.pl. Jagas J., Teleguj K., Współzależności między wydajnością pracy a dostosowaniem struktury gospodarki polskiej do wymogów Unii Europejskiej [w:] Produkcyjność, konkurencyjność, integracja, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego, t. IX, Opole 1999. Karpiński A., Paradysz S., Ziemecki J., Zmiany struktury gospodarki w Polsce do roku 2010 – Polska na tle Unii Europejskiej, Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium PAN, Warszawa 1999. Kliszko Cz., Zmiany w dynamice i strukturze zatrudnienia, Zeszyty Naukowe SGH, Warszawa 2001, nr 476. Kwiatkowska W., Kwiatkowski E., Stasiak J., Zarychta H., Zatrudnienie i bezrobocie – dynamika, struktura i polityka państwa – Biała Księga, Polska – Unia Europejska, Seria: Gospodarka, z. 32, URM Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Warszawa 1993. Łukaszewicz A., Karpiński A., Struktura gospodarcza – modyfikacje i nowe zjawiska, „Ekonomista” 2001, nr 4. Mały rocznik statystyczny 2005, GUS, Warszawa 2006. Obrębski T., Postęp techniczny a rynek pracy, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Poznań, nr 265. Rocznik statystyczny pracy 2001, GUS, Warszawa 2002. Różańska H., Skrzypek A., O podstawowych relacjach tworzenia produktu krajowego w Polsce [w:] Produkcyjność, konkurencyjność, integracja, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego, t. IX, Opole 1999. Sobotka M., Znaczenie rozwoju sektora usług, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2000, nr 269. Szymańska A., Polityka zwiększania efektywności rynku pracy Unii Europejskiej: lekcje dla Polski, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2004. Szymańska A., Trzydzieści lat za Europą, „Nowe Życie Gospodarcze” 1998, nr 34. The World Factbook. Labor Force by Occupation, www.cia.gov, 24.06.2006. Yearbook 2004, Eurostat, Luksemburg 2004. Yearbook 2005, Eurostat, Luksemburg 2005. Zatrudnienie w Polsce w 2005 r., red. M. Bukowski, Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych, MGiP, Warszawa 2006..

(12) 28. Piotr Klimczyk. Analysis of the Employment Structure of the Polish Economy Compared to Other European Union Countries The employment structure impacts on the economic situation of a country, the possibilities for economic growth, and the competitiveness of its economy. For this reason, changes in this area to a large extent contribute to an improvement in the country’s socio-economic situation. In this article, the author presents the employment structure in Poland and other European Union countries, the impact of this structure on the economic situation, an analysis of the differences in the employment structures and their causes, and presents predicted trajectories of change connected with Poland’s accession to the European Union..

(13)