ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXII, zeszyt 7 – 2014
ZBIGNIEW JÓ¢WIK*
Z RODOWODU
SERGIUSZA RIABININA
Sergiusz Riabinin – uczony-badacz przyrody i myliciel, poeta. Autor wielu poj do samodzielnej ju dyscypliny naukowej, jak jest fenologia, któr opar na nowych stwierdzeniach. Dyscyplina, któr zdefiniowa jako nauk „O sezonowych zmianach zachodzcych w materialnej jednoci zjawisk przyrody organicznej i nieorganicznej w cyklu rocznym”1. Jako pierwszy w Europie i jedyny w Polsce przed wieloma laty podj badania z tego za-kresu. Syntez wprowadzonych przez siebie poj fenologicznych zamieci w szeroko uznanej, chocia niewielkiej ksieczce pt. Sezonowe rytmy przyrody. Ksieczka ta w caoci zostaa przedrukowana w kilku numerach miesicznika „Problemy”, w latach 1990-1991.
Sergiusz Riabinin – propagator i ordownik humanistycznych aspektów ochrony przyrody i ochrony rodowiska, ujtych wedle w koncepcji w. Fran-ciszka patrzenia na przyrod, wraz z on Danut i asystentk Magorzat Olearnik, wyda pierwszy w Europie podrcznik nauczania biologii dla niewi-domych2.
Sergiusz Riabinin – znawca ptaków, ich ycia i ich odwiecznych wdró-wek. Badacz entomofauny owadów nadrzewnych, zarówno poszczególnych gatunków, jak i ich zgrupowania. Jake trafnie podsumowa jego twórczo
DR ZBIGNIEW JÓ¢WIK – emerytowany pracownik Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej; adres do korespondencji: ul. Paryska 46, 20-712 Lublin.
1
Sezonowe rytmy przyrody w terminologii przyrodnika-fenologa Sergiusza Riabinina
i ujciu przyrodnika-grafika Zbigniewa Jówika, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1989. 2
S. R i a b i n i n, M. O l e a r n i k, D. R i a b i n i n, Szkolne wycieczki przyrodnicze dla
naukow wybitny polski badacz przyrody, znawca ptaków – prof. Jan Soko-owski z Poznania: „Nie moe by wikszej pochway naukowca, jak stwier-dzenie, e wytycza nowe drogi i ksztatuje zrby nowej nauki”3.
Sergiusz Riabinin – poeta i humanista. Autor kilkunastu tomików poezji, setek wierszy i myli, fraszek i refleksji publikowanych w rónych periody-kach i czasopismach. Wymieni naley tomiki poezji powicone w. Fran-ciszkowi, w. Maksymilianowi Marii Kolbemu, w. Bratu Albertowi, Matce Boej, a take, zbiory wierszy o znamiennych tytuach: Ekumeniczne strofki wierzcego przyrodnika, ChodziU po ziemi jak po wityni, Drzewo wszech-wiata, Nie pisz pan fraszek, czy te RosnU mona tylko z ziemi...
Ju po tej krótkiej charakterystyce uczonego i poety, cisn si na usta sowa wybitnego polskiego uczonego przyrodnika i myliciela – Ludwika Hir-szwelda: „Jestem przekonany, e istnieje pokrewiestwo midzy twórczoci naukow i artystyczn”. Myl t w przypadku Sergiusza Riabinina mona sprowadzi do stwierdzenia, e nauka i poezja poczyy si w jednym czo-wieku – przyrodniku i poecie.
Sergiusz Riabinin – rozmiowany w ptakach, uschych badylach i lu-dziach... Odnajdywa zagubione myli w konarach starych drzew, oddawa pokony przydronym krzyom, socu i chwastom na miedzach. Przez cae swoje ycie poszukiwa, ale i odnajdywa drogi do Matki Boej, witych Paskich. Wskazywa je innym.
Sergiusz Riabinin – bibliofil Wielkiej Ksigi Przyrody4, za zasugi na polu szczególnego bibliofilstwa, odnalezienia, poskadania i odczytania wielu kart z Ksigi Przyrody, zosta odznaczony przez Kapitu Orderu Biaego Kruka ze Sonecznikiem. Jest Kawalerem tego orderu.
Otwórzmy wic teraz ksig jego ycia. W materiaach, które przekaza na moje rce w roku 1991, pod tytuem: „Z mego rodowodu” – czytamy5:
Ojciec Sergiusza Riabinina – Jan Riabinin, urodzi si w roku 1878 w Lu-blinie (zmar w roku 1942, take w LuLu-blinie), w domu pod numerem 3, przy ul. Zotej. Dom ten kupi w roku 1865 od Józefa Gaeckiego pradziadek Sergiusza, Karol Goetz oeniony z Eugeni Barroux. Karol Goetz by Niem-cem, protestantem urodzonym w Berlinie, a jego ona Eugenia – Francuzk, katoliczk urodzon w Paryu. Po swojej mierci pochowani zostali na
cmen-3
W. S k u r a t o w i c z, W 70. rocznic urodzin Sergiusza Riabinina, Lublin: „Annales UMCS” vol. XLIII, sec. C 1988.
4
Z. J ó w i k, Sergiusz Riabinin 1918–1997, w: Sylwetki Bibliofilów Lubelskich t. II, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Mioników Ksiki 1998.
5
tarzu przy ul. Lipowej w Lublinie; pradziad naszego poety na cmentarzu ewangelickim, a prababka na cmentarzu katolickim (przy mogile Powstaców 1863 r.). Oba grobowce istniej do dnia dzisiejszego.
Z maestwa tego urodzia si Paulina, matka ojca Sergiusza, która wysza za m za Sergiusza Forowicza Riabinina, Rosjanina, urzdnika w Lublinie (dziadka Sergiusza Riabinina). Babka Sergiusza Riabinina bya katoliczk i czua si zawsze Polk.
Z maestwa dziadków urodzi si syn Jan, ojciec Sergiusza Riabinina. Pocztkowo uczszcza do gimnazjum w Lublinie, a przy kocu nauki w szkole wyjecha do Moskwy, aby tam, u znanego laryngologa ratowa gi-ncy such.
W Moskwie wstpi na Wydzia Historyczno-Filologiczny i jako prymus zdoby dyplom tego fakultetu w roku 1904. Suchu jednak nie odzyska i ju jako student pierwszego roku by cakowicie guchy. Ukrywa t chorob skrztnie, aby by traktowanym jak inni. Nawet profesorowie o tym nie wie-dzieli.
Po ukoczeniu studiów rozpocz prac w Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie, opracowujc tamtejsze polonica (okres kociuszkowski i inne). Dokona rejestru polskich akt, wywiezionych przez zaborc rosyjskiego do Moskwy. Na podstawie tej pracy, akta te zostay zwrócone Polsce. Warto tu podkreli , e kady zainteresowany histori Lublina korzysta z oryginalnych prac Jana Riabinina.
Ojciec Sergiusza Riabinina oeni si z rodowit Rosjank Taisj Krapi-win, w roku 1914. W czasie wojny, z uwagi na trudn sytuacj bytow rodzice Sergiusza przenieli si do Mariupola, gdzie przebywali w tym czasie dziad-kowie Sergiusza i siostry jego Ojca. W roku 1918, w Boe Narodzenie przy-szed na wiat w Mariupolu Sergiusz Riabinin. Trzy lata wczeniej, jeszcze w Moskwie, urodzia si jedyna siostra Sergiusza, Eudoksja, póniejsza roma-nistka i pedagog. Uzyskaa matur w Gimnazjum im. Unii Lubelskiej w blinie, a nastpnie studiowaa romanistyk w Katolickim Uniwersytecie Lu-belskim i pedagogik w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Wysza za m za Wodzimierza Kisielowa, asystenta Politechniki Lwowskiej. Z ma-estwa tego zrodzia si Maria, obecnie architekt, i Pawe, wybitny immu-nolog, dzi profesor emerytowany Instytutu Immunologii i Terapii Dowiad-czalnej im. Ludwika Hirszwelda we Wrocawiu.
Ojciec Sergiusza Riabinina by szczególnie mocno zwizany uczuciowo z Polsk, Lublinem i wasnym domem przy ul. Zotej 3. Podj wic decyzj o powrocie do rodzinnego gniazda w roku 1920 lub 1921. Po powrocie do
Lu-blina, niemal od razu rozpocz prac w Archiwum Pastwowym, a gównym nurtem jego zainteresowa naukowych stay si dzieje Lublina. Opublikowa wiele prac odkrywczych, które stay si fundamentalnymi dla wszystkich zaj-mujcych si histori i kultur Lublina.
W roku 1922 ojciec Sergiusza Riabinina otrzyma dla caej swojej rodziny decyzj o przyznaniu obywatelstwa polskiego. Sergiusz Riabinin uczszcza do szkó lubelskich. W roku 1936 ukoczy w Lublinie Gimnazjum im. Stefana Ba-torego i rozpocz studia wysze na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Tam spotka si z wybitnym rosyjskim przyrodnikiem-fenologiem Smirnowem, który rozbudzi w modym studencie zainteresowania fenologi.
Wybuch II Wojny wiatowej przerwa studia Riabinina. Wróci do Lublina i w swoim domu przy ul. Zotej 3 udziela lekcji gry na fortepianie. Nie straci jednak kontaktów z prof. Smirnowem – rzecz oczywista byy to ju kontakty korespondencyjne. Wiele lat po wojnie publikuje listy Smirnowa w tumacze-niu wasnym.
Naley wspomnie take, e Sergiusz Riabinin by utalentowany muzycz-nie. Studiowa w konserwatorium we Lwowie i by przygotowywany do konkursu Chopinowskiego. Majc wiele krytycyzmu, take i dla swojej osoby, przerwa przygotowania do konkursu... Zdawa sobie spraw, jak trudno by mu byo zosta laureatem – byli przecie jeszcze lepsi od niego, jak mi wspomina.
Uczc gry na fortepianie pozna Danut Podobisk, przysz swoj on. lub ich odby si 5 wrzenia 1945 roku w kociele w. Pawa w Lublinie. Po zakoczeniu II Wojny wiatowej ukoczy studia biologiczne, ale ju na Wydziale Przyrodniczym UMCS w Lublinie, uzyskujc stopie magistra biologii. Prac w Zakadzie Zoologii Systematycznej w UMCS rozpocz ju w roku 1944, jeszcze jako student. Po ukoczeniu studiów przeniós si do Poznania i rozpocz prac w Zakadzie Zoologii i Entomologii na Wydziale Rolniczo-Lenym Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Na Uniwersytecie tym obroni prac doktorsk, a take habilitowa si. W roku 1950 przeniós si do Lublina do macierzystego Zakadu Zoologii Systematycznej UMCS. Pracowa kolejno i kierowa zakadami: Zoologii Systematycznej, Ochrony rodowiska, Zakadem Ekologii i Ochrony rodowiska i do przejcia na emerytur – Za-kadem Ochrony Przyrody. By take dyrektorem Instytutu Zoologicznego i prodziekanem Wydziau Biologii i Nauk o Ziemi.
W latach 1957-1961 i 1974-1978 prowadzi zajcia dydaktyczne (seminaria i wykady) ze studentami Filozofii Przyrody Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego. W latach osiemdziesitych XX wieku gosi rekolekcje wielko-postne w Kociele Akademickim KUL dla studentów i pracowników wy-szych uczelni Lublina. Byo to duym wydarzeniem w owym czasie, take z uwagi na fakt, e Sergiusz Riabinin by wyznania prawosawnego.
Kamienica Riabininów przy ul. Zotej 3 bya miejscem, gdzie rodziy si wizje twórcze gospodarzy, a take ich przyjació. Powstaway tam pomysy do kolejnych ksiek, zarówno naukowych, jak i poetyckich. Sergiusz Riabinin jak zdobn klamr spina doznania naukowe z metaforami poety. Dopenie-niem tego byy jego improwizacje muzyczne. By czowiekiem renesansu! yczliwy ludziom i troszczcy si wraz z maonk o swoje miasto, wspólnie z ni zdecydowa, aby ich dom przy ul. Zotej 3 w Lublinie przekaza miastu; aby ten dom, z którego emanowao ogromne umiowanie ycia, którego ko-rzenie sigay odlegych czasów – suy Lublinowi na cele kulturalne.
Na rok przed mierci (zmar 20 czerwca 1997 roku) przekaza swój dom miastu jako darowizn i przeprowadzi si z on do zastpczego mieszkania przy ulicy Organowej w Lublinie. W notatkach rodzinnych Sergiusz Riabinin zapisa: „W rodzinie mej kry przemieszana krew pod wzgldem narodowym i wyznaniowym, a mnie (tak samo jak i swego czasu memu ojcu) nie atw byaby odpowied na pytanie: kim si czujemy, zwaszcza, e to przemiesza-nie odbywao si ponad 100 lat w Polsce, w Lubliprzemiesza-nie, na Zotej... Takich pyta nigdy u nas w domu nie stawiano... Moe to i dobrze...”
Wielokrotnie rozmawialimy z moim przyjacielem Sergiuszem Riabininem o jego domu-tyglu, w którym tak wiele si dziao i narodowociowo i religij-nie... Tak teraz myl, a nawet jestem przekonany, e pulsowao w nim cae chrzecijastwo, bo i prawosawie, protestantyzm i katolicyzm, posplatane korzeniami rodzinnymi. Nosi w sobie krew rosyjsk, niemieck i francusk, by wzorem Polaka!
Nazywany przez ks. Wacawa Hryniewicza „Bratem Ekumenicznym” i „Mistykiem przyrody”, wci poszukiwa w naturalnym rodowisku niszy dla ekumenizmu6. Std te i pytania ekumeniczne wierzcego przyrodnika, pytania poety i myliciela:
Ekumeniczne pytania wierzcego PRZYRODNIKA Czy sowik piewa po katolicku?
czy gwiazdy wiec po protestancku?
6
W. H r y n i e w i c z, Sowo wstpne, w: Sergiusz Riabinin, Ekumeniczne strofki
czy fale morskie s prawosawne?
czy o witoci witych decyduje wyznanie? czy tylko dla niektórych KRZY podje PANIE? /.../
ale zaraz odpowiada w innym wierszu:
Ekumeniczna wizja wierzcego PRZYRODNIKA7, Tysicami potoków spywaem z gór
setkami rzek wpadaem w morza, by w oceanie zachysnU si wspólnot wód...
Tysicami rolin zieleniem si wiosn, tysicami rolin ókem na jesieni, by w oczach dziecka i starca w piewie ptaków i skamielinach usyszeU jedn muzyk:
przypywajcych i odpywajcych fal... /.../
i dodaje w wierszu napisanym w roku 1992: „Pofrun przez przyrod
jak wiatr przez drzew korony, rozmodl si po drogach „Niech bdzie pochwalony...”
Ten ostatni lot odby, uwolniony ju od bagau doczesnoci. Zakotwiczy si na trwale w prawdach jedynych, bo odwiecznych. Pisa: „Prowad w. Franciszku”, „Spraw, abym zmierza do Boej Ojczyzny”, a w wierszu, któremu da tytu Zamiast pomnika, napisa tak8:
(proba do w. Franciszka) <wity Franciszku, gdy umr, 7 Tame. 8
zelij stada wróbli, szpaków, gobi – niechaj rozdziobi tych troch ziaren, które miay byU Bogu na swe Uwierkanie, gwizdanie, piewanie ludziom na radoU JEMU na chwa, a wszystkie plewy wiatrem ich skrzyde szumic traw
zdmuchnij w niepamiU Amen.
Jówiczówka II, sierpie 2013
FROM SERGIUSZ RIABININ’S GENEALOGY S u m m a r y
Sergiusz Riabinin was born in Mariupol in the Ukraine in 1918 and died in Lublin in 1997. He was a naturalist, a poet and a thinker. He studied arboreal insects and migrations of birds. He specialized in phenology, the study of periodic changes occurring in the material unity of
phenomena of the organic and inorganic nature in the annual cycle. He laid foundations for this science, defining numerous concepts in the area of phenology.
He published more than a dozen volumes of his poetry, devoted among others to St Francis, St Maximilian and Mother of God. He dedicated many texts to the natural environment, and also to the issue of ecumenism. He was tied with Lublin from 1865 by his family roots – Russian-German-French. In 1996 he donated his house at 3 Zota Street to the town of Lublin to be used for cultural purposes. He was an example of a Pole.
Key words: scientist – naturalist – thinker – poet, Sergiusz Riabinin.
Z RODOWODU SERGIUSZA RIABININA
S t r e s z c z e n i e
Sergiusz Riabinin urodzi si w Mariupolu na Ukrainie w roku 1918, umiera w Lublinie w roku 1997.
Przyrodnik, poeta i myliciel. Badacz entomofauny owadów nadrzewnych i wdrówek ptaków. Specjalizowa si w fenologii, nauce o sezonowych zmianach zachodzcych w mate-rialnej jednoci zjawisk przyrody organicznej i nieorganicznej w cyklu rocznym. Pooy pod-waliny pod t nauk definiujc szereg poj z zakresu fenologii.
Wyda kilkanacie tomików wasnej twórczoci poetyckiej powiconej midzy innymi: w. Franciszkowi, w. Maksymilianowi i Matce Boej. Wiele tekstów powici naturalnemu rodowisku, a take zagadnieniom ekumenizmu. Zwizany korzeniami rodzinnymi: rosyjsko-niemiecko-francuskimi z Lublinem od 1865 roku. W roku 1996 przekaza swój dom przy ul. Zotej 3 miastu Lublin na cele kulturalne. By wzorem Polaka.
Sowa kluczowe: uczony – badacz przyrody – myliciel – poeta, Sergiusz Riabinin.
* ' < < @x ]`v`v @|}`^] [ &\@{| v\ >@\`v [ 1918 x|}_, _@ [ `v [ 1997 x|}_. =| ^=^=[|[}, {|=, Q^`=, \ =\> `^^}|[\= v=||\_vQ v\^>|Qq, `[_~`q v\ }@[]q, ` `x@\`` {`. Q ^{`\`^=| {| v||x``, v\_> | `-vv`]q {@|`^q|}]~`q [ \=@`\v| }`v^=[ ][v` |@x\v`^>| ` v|@x\v`^>| {@`@|}Q [ x|}`v| `> @\[`=`]. *\|` |^v|[Q =| v\_>`, |{@}]] v|x` {|v]=`] {| v||x``. }\ | }^]=` {|=`^>`q ^|@v`>|[, {|^[]~vvQq, [ \^=v|^=`, ^[. !@\v`-^>_ ^^`^>|_, ^[. &\>^```\v_ ` | &\=@`. | v|x`q =>^=\q \v`\^] {@|-\` ^=^=[vv| ^@}Q ` [|{@|^\` >_v`\. vQ` >|@v]` @_^^>|-v>|-@\v_^>`` |v Q ^[]\v ^ `v| ^ 1865 x|}\. @}\ ^[| }| v\ _` *|=\ 3 x|@|}_ `v_. Q |@\| {|]>\. : @x ]`v`v, _vQ, `^^}|[\= {@`@|}Q, Q^`=, {|=.
