Ocena lokalizacji i wyników leczenia guzów
ziarnistokomórkowych regionu głowy i szyi
Localisation and treatment of head and neck region granular cell tumour
Jarosław Markowski
1/, Tatiana Gierek
1/, Jacek Pająk
2/, Ewa Zielińska-Pająk
2/,
Małgorzata Witkowska
1/, Katarzyna Pasternak
1/, Piotr Wardas
3/, Karina Podlejska
1/1/ Katedra i Klinika Laryngologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
2/ Zakład Histopatologii Katedry Morfologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 3/ Oddział Laryngologii Szpitala Miejskiego w Sosnowcu
Wstęp. Guz ziarnistokomórkowy po raz pierwszy opisany
został w 1926 r. przez Aleksieja Abrikossoffa. Jest on rzadkim, zwykle niezłośliwym nowotworem wywodzącym się z komórek Schwanna osłonek nerwów obwodowych. Guz Abrikossoffa najczęściej występuje pomiędzy 4 i 5 dekadą życia. Najczęstszym miejscem występowania tego guza jest głowa i szyja, a najwięcej przypadków dotyczy języka. Objawy kliniczne zależą od lokali-zacji i wielkości guza.
Cel pracy. Ocena lokalizacji i wyników leczenia guzów
ziarni-stokomórkowych (guzy Abrikossoffa) regionu głowy i szyi.
Materiał i metody. Przeprowadzono retrospektywną analizę
dokumentacji 8 chorych z rozpoznaniem guza Abrikossoffa leczonych operacyjnie w latach 2000-2005. Wiek pacjentów w chwili hospitalizacji wahał się od 32 do 60 lat. Przeanalizowa-no historie choroby, protokoły operacyjne oraz dokumentację przyklinicznej poradni otolaryngologicznej.
Wyniki. W 4 przypadkach guz zlokalizowany był na języku,
w 3 w krtani i w 1 przypadku w przełyku. We wszystkich przy-padkach w badaniu histopatologicznym stwierdzono łagodną po-stać guza Abrikossoffa. Wszystkich chorych leczono operacyjnie wykonując radykalne usunięcie guza. Obserwacja pooperacyjna nie wykazała dotychczas cech wznowy u leczonych chorych.
Wnioski. Granular cell tumor jest rzadkim nowotworem
tkanek miękkich, o którym należy pamiętać podczas diagno-styki różnicowej guzów w obrębie narządów głowy i szyi. Rokowanie w granular cell tumor jest pomyślne, a doszczętne usunięcie zmiany w większości przypadków gwarantuje pełne wyleczenie.
Słowa kluczowe: guz ziarnistokomórkowy, guz Abrikossoffa,
region głowy i szyi
Introduction. Granular cell tumour, first described in 1929 by
Aleksey Abrikossoff, is a rare tumour developing from Schwann cells of the peripheral nerve sheath. The Abrikossoff tumour develops usually between the 4th and 5th decade of life. Head and neck – especially lateral part of tongue, buccal mucosa, larynx and oesophagus – is the most common location of these lesions. The clinical symptoms depend on tumour location and size.
Aim. To assess location and treatment results of granular cell
(Abrikossoff) tumours of the head and neck region.
Material and methods. A retrospective analysis has been
performed of medical documentation of 8 patients treated between 2000 and 2005 for granular cell tumours. At the moment of hospitalisation, the age of the patients ranged from 32 to 60 years. Case histories, surgery protocols, and documents obtained from the otolaryngology outpatient clinic were analysed.
Results. Among the study subjects, there were four cases of
tumour located on the tongue, three in the larynx and one in the oesophagus. Histopathological examination showed that the Abrikossoff tumour was benign in all cases. Radical tumour dissection was performed in all patients. Up to now, the follow-up has not revealed any signs of the recurrence in the treated patients.
Conclusions. Abrikossoff tumour, though rare, should be
taken in consideration during differential diagnosis of head and neck lesions. The prognosis for granular cell tumour is good, and complete removal of the lesions ensures full recovery in most cases.
Key words: granular cell tumor, granular cell myoblastoma,
Abrikossoff tumor, head and neck region
Adres do korespondencji / Address for correspondence Jarosław Markowski
Katedra i Klinika Laryngologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
ul. Francuska 20, 40–027 Katowice e-mail: jmarkow1@poczta.onet.pl © Otorynolaryngologia 2011, 10(4): 164-170
jest w przewodzie pokarmowym [24-26]. Rzadko GCT można spotkać w drogach żółciowych [27,28], pęcherzu moczowym [29] i drogach oddechowych [30-32]. W drogach oddechowych guzki najczęściej lokalizują się w krtani w okolicy fałdów głosowych, najrzadziej zajęta jest tchawica [33-38]. W jamie ustnej GCT może występować zarówno w postaci pojedynczej jak i mnogiej [39]. Najczęściej guzy lokalizują się na języku, sporadycznie w błonie śluzowej policzka, podniebienia, warg, dna jamy ustnej [40]. W języku guz może rozwijać się w bło-nie śluzowej lub śródmięśniowo. Nabłonek płaski nad guzem zazwyczaj wykazuje cechy znacznego rozrostu. Garlick opisał rzadki desmoplastyczny wariant GCT w policzku [41].
Szacuje się, że 45-65% ogółu przypadków do-tyczy regionu głowy i szyi. Najczęstszą lokalizacją jest jama ustna, a szczególnie język. Lack i wsp. dokonali analizy 110 przypadków granular cell tumor, z których 44% guzów obejmowało skórę i tkankę podskórną, niemniej jednak najczęstszą lokalizacją topograficzną był język [14]. Wśród 34 pacjentów z guzem Abrikossoff opisanych przez Torrijos-Aguilar i wsp., język był ogniskiem choroby u 11 z nich [42].
Rozpoznanie GCT stawia się na podstawie ba-dania histopatologicznego materiału tkankowego. Guz zbudowany jest z dużych, poligonalnych lub okrągłych komórek z centralnie położonym pęche-rzykowym jądrem i kwasochłonną, ziarnistą cyto-plazmą. W obrębie błon śluzowych obserwuje się często hiperplazję nabłonka wielowarstwowego pła-skiego [43]. Cytoplazmatyczne ziarnistości wykazują cechy obecności mieliny – dodatni odczyn PAS i LFB (Luxol Fast Blue). Barwienie histochemiczne ujawnia obecność białka S-100, CD68, Leu-7, wimentyny i enolazy swoistej dla neuronów, co potwierdza neurogenne pochodzenie guza [44]. Fanburg-Smith i wsp. zaproponowali kryteria złośliwości granular cell tumor. Są to: nekroza, pleomorfizm, obecność komórek wrzecionowatych, pęcherzykowate jądra komórkowe, wysoki wskaźnik jądrowo-cytoplazma-tyczny i podwyższona aktywność mitotyczna. Guz o 3 lub więcej powyższych cechach uznawany jest za złośliwy [45].
Leczenia polega na radykalnym wycięciu zmiany. Guz Abrikossoffa jest zmianą o niskiej promie-nioczułości. W nielicznych przypadkach guzów złośliwych stosowano chemioterapię, nie uzyskując jednak zadowalających efektów terapeutycznych [46]. Rokowanie w granular cell tumor jest po-myślne, a doszczętne usunięcie zmiany w więk-szości przypadków gwarantuje pełne wyleczenie. Jedynie przypadki złośliwe rokują źle. Aksoy i wsp. w metaanalizie 52 przypadków złośliwego guza WSTĘP
Guz Abrikossoffa (granular cell tumor – GCT, guz ziarnistokomórkowy) jest rzadkim, najczęściej niezłośliwym nowotworem, opisanym po raz pierw-szy w 1926r. przez rosyjskiego patologa Alieksieja Abrikossoffa [1]. Zasugerował on pochodzenie guza z tkanki mięśniowej i zgodnie z tą koncepcją począt-kowo guz ten był określany jako „granular cell my-oblastoma”. Jednakże późniejsze publikacje poparte badaniami ultrastrukturalnymi i immunohistoche-micznymi udowodniły związek guza z komórkami Schwanna lub ich prekursorami [2-5]. Publikacje te znalazły odzwierciedlenie w nomenklaturze. GCT funkcjonował pod nazwami: ziarnistokomórkowa schwannoma, ziarnistokomórkowa neurofibroma, neurogenny guz ziarnistokomórkowy [6]. Niektórzy autorzy negowali nerwowe pochodzenie komórek ziarnistych [7]. Kolejne badania wykazały, że ko-mórki ziarniste identyczne jak w GCT występują również w nowotworach pochodzenia mięśniowe-go i szkliwiakach [8,9]. Część autorów uważa, że komórki GCT są zwyrodniałym lub reaktywnym odpowiednikiem komórek Schwanna oraz innych komórek, które mogą być prekursorami łagodnych i złośliwych guzów o różnicowaniu nerwowym, mięśniowym i naczyniowym [10,11]. W pojedyn-czych doniesieniach sugeruje się neuroendokrynne pochodzenie komórek GCT [12].
Guz Abrikossoffa może wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak występuje pomiędzy 4 i 5 dekadą życia [13]. Występuje u obojga płci. Niektóre opracowania podkreślają częstsze występowanie u mężczyzn (Billeret-Lebranchu M:K= 2,09: 1, Lack i wsp. 1,82:1), inne publikacje – u kobiet (Pressoir, Chang M:K= 1:1,8) [13-15]. Bardziej predyspono-wana jest rasa czarna [15].
Granular cell tumor jest guzem typowym dla
skóry, tkanki podskórnej i błon śluzowych. Może wystąpić także w mięśniach szkieletowych głowy, szyi i tułowia. Zdecydowaną większość tego typu guzów stanowią zmiany łagodne, zaledwie 1-2% guzów ma charakter złośliwy [16]. Wówczas mogą wystąpić przerzuty odległe - najczęściej w płucach, wątrobie, kościach i węzłach chłonnych [17].
Granular cell tumor występuje głównie jako guz pojedynczy. Postacie mnogie, synchroniczne lub asynchroniczne obejmują 5-16% przypadków [18-21]. Częstość występowania mnogich guzów Abrikossoff waha się pomiędzy 5-21,4%. Melo i wsp. opisali pacjenta z 52 guzami zlokalizowany-mi wzdłuż przewodu pokarmowego, począwszy od kątnicy po esicę [22]. Opisano również rodzinne występowanie GCT. Około 10- 25% GCT umiejsco-wionych jest na języku [23]. GCT często wykrywany
ziarnistokomórkowego ocenili całkowite przeżycie od momentu wykrycia przerzutów na poziomie 44 miesięcy [17].
Celem pracy była ocena lokalizacji i wyników leczenia guzów ziarnistokomórkowych (guzy Abri-kossoffa) regionu głowy i szyi.
MATERIAŁ I METODY
Przeprowadzono analizę dokumentacji 8 cho-rych z rozpoznaniem guza Abrikossoffa leczonych operacyjnie w naszej Klinice w latach 2000-2005. Wiek pacjentów w chwili hospitalizacji wahał się od 32 do 60 lat (tab. I). Przeanalizowano historie choroby, protokoły operacyjne oraz dokumentację przyklinicznej poradni otorynolaryngologicznej. WYNIKI
Lokalizacja guza
U wszystkich chorych guza ziarnistokomórkowe-go rozpoznano na podstawie obrazów mikroskopo-wych. Szczegółowe rozpoznania przedstawia tab. I, a obrazy histopatologiczne ryciny 1, 2, 3 i 4.
Wszystkich chorych omawianych w tej pracy leczono operacyjnie. Cztery przypadki guza zloka-lizowane na języku były operowane w znieczuleniu ogólnym po założeniu szczękorozwieracza i polegały na radykalnym usunięciu guza języka z marginesem tkanek zdrowych i koagulacji podłoża za pomocą APC (argon plasma koagulation). Obserwacja bez cech wznowy wynosi od 2 do 5 lat.
Przypadek guza w przełyku dotyczył 32-letniej kobiety, która zgłosiła się na ostry dyżur z podejrze-niem ciała obcego przełyku. Twierdziła, iż podczas obiadu połknęła ość i od tego czasu (24h) odczuwa ból szyi. Wykonane rtg przełyku z kontrastem nie wykazało zmian. Wobec utrzymywania się dole-gliwości wykonano ezofagoskopię w znieczuleniu ogólnym, stwierdzając tuż poniżej ust przełyku „na godzinie 3” uszypułowany białawy polip – usunięto w całości. Przypadki zaznaczone w tabeli pod nr 6 i 7 zostały opisane przez nas jako doniesienie
kazui-styczne w Otolaryngologii Polskiej w 2003 r. Trzeci, dotychczas nieopisany przypadek guza Abrikossoffa w krtani był leczony operacyjnie w directoscopii Kleinsassera z radykalnym usunięciem zmiany z prawego fałdu głosowego i waporyzacją podłoża laserem dwutlenkowęglowym. Trzyletnia obserwa-cja nie wykazała cech wznowy.
Tabela I. Charakterystyka chorych z rozpoznaniem guza Abrikossoffa
Lp. Wiek pacjenta Płeć Lokalizacja guza Rozpoznanie histopatologiczne
1. 60 M Język – lewa połowa Nr 1113251/H: Myoblastoma granulocellulare 2. 46 K Język – lewa połowa Nr 1179710/H: Granular – cell tumor 3. 68 K Język – prawa połowa Nr 340467/H: Tumor granulocellulare 4. 60 M Język – lewa połowa Nr 3203/H Abrikosov tumor
5. 32 K Przełyk Nr 187939/H: Guz Abrikosowa 6. 42 K Krtań – prawy fałd głosowy Nr 1178301/H: Tumor granulocellulare
7. 56 K Krtań (prawa nalewka) Nr 1138528/H: Myoblastoma granulocellulare Barwienie S-100 dodatnie. 8. 44 M Krtań – lewy fałd głosowy Nr 1129654/H: Abrikosov tumor
Ryc. 1. Guz Abrikossoffa w błonie śluzowej. Skupiska komórek o jasnej kwasochłonnej cytoplazmie. 200x
Ryc. 2. Guz Abrikossoffa. Odczynowy, brodawkowaty rozrost nabłonka płaskiego. 100x
DYSKUSJA
Jama ustna, a w szczególności język, stanowi jedną z najczęstszych lokalizacji granular cell tumor [14,42]. Małe zmiany pozostają zwykle bezobjawo-we. W miarę wzrostu guza pojawia się dyskomfort podczas jedzenia, ból i pieczenie. Morfologicznie ma postać okrągłego szarawego guzka, bez torebki. Wykazuje dość dużą spoistość, wyraźne granice i niekiedy bywa uszypułowany.
W badaniu patomorfologicznym można stwier-dzić nad zmianą rozrost głębszych warstw nabłonka wielowarstwowego płaskiego z akantozą i hiperke-ratozą. Jest to cecha typowa dla guzów Abrikossoffa w obrębie błon śluzowych [21]. W badaniu histo-patologicznym obecność nabłonkowej hiperplazji może imitować dojrzałe postaci raka
płaskona-błonkowego, dlatego też kluczowe znaczenie ma właściwe pobranie materiału do badania histopato-logicznego [25]. Z reguły doszczętne usunięcie guza jest wystarczającą procedurą leczniczą.
Guz Abrikossoffa w krtani stanowi około 6-10% wszystkich przypadków tego nowotworu [33]. W polskim piśmiennictwie istnieją nieliczne doniesienia o granular cell tumor w tej lokalizacji – autorzy dotarli do opisu 21 przypadków. W 1958r. Adamowicz jako pierwszy w Polsce opisał przypa-dek guza ziarnistokomórkowego krtani [34]. Guz Abrikossoffa obejmujący krtań objawia się najczęś-ciej chrypką i stopniowo narastającą dusznością. W laryngoskopii zazwyczaj manifestuje się jako niewielka, okrągła, gładka zmiana pokryta biała-wą lub żółtabiała-wą śluzówką. Guz ma na ogół dobrze ograniczone obrysy i z reguły nie przekracza 2 cm średnicy. Najczęściej obejmuje tylną 1/3 część fałdów głosowych, ale może również występować w obrębie spoidła przedniego, nalewek, fałdów przedsionko-wych oraz w okolicy podgłośniowej [36]. Lokaliza-cja podgłośniowa jest stosunkowo częsta u dzieci. W tomografii komputerowej granular cell tumor ma postać litego guza jednolicie wzmacniającego się po podaniu kontrastu. W badaniu MRI w sekwencji T1 zmiany są lekko hipointensywne i ulegają jed-nolitemu wzmocnieniu pokontrastowemu. Te cechy powodują znaczne podobieństwo obrazów radiolo-gicznych do raka płaskonabłonkowego. Zbyt skąpy materiał tkankowy pobrany w czasie diagnostycznej endoskopii krtani, zawierający jedynie nieprawidło-wy nabłonek pokrywający guz może sugerować raka płaskonabłonkowego [33]. Leczeniem z wyboru jest radykalne usunięcie zmiany.
Istnieją pojedyncze doniesienia o złośliwych guzach Abrikossoffa krtani. Chiang i wsp. opub-likowali przypadek 72-letniego pacjenta z guzem ziarnistokomórkowym krtani, z przerzutami do płuc [47].
GCT zazwyczaj ujawnia się klinicznie jako poje-dynczy, bezbolesny, twardy guzek nie przekraczający 3-3,5 cm średnicy. Większość z nich jest dobrze odgraniczona , pozostałe makroskopowo wykazują wzrost naciekający. W wariancie splotowatym po-wierzchnia skóry lub błony śluzowej jest nierówna, drobnoguzkowa [48]. Na przekrojach GCT jest szaro-biały, szaro-żółty lub żółty.
Obraz mikroskopowy jest charakterystyczny. Guz zbudowany jest z płatów, gniazd i pasm okrą-głych, wielobocznych lub wydłużonych. komórek o obfitej ziarnistej, kwasochłonnej cytoplazmie. W ba-daniach ultrastrukturalnych wykazano, że cytopla-zmatyczne ziarnistości kwasochłonne odpowiadają dużym pleomorficznym, wtórnym lizosomom Ryc. 3. Guz ziarnistokomórkowy. Komórki z ziarnistą
kwasochłonną cytoplazmą i pojedynczymi kwasochłon-nymi ciałkami. Jądra małe, w niektórych drobne jąderka. 400x
Ryc. 4. Dodatni odczyn na białko S-100 w komórkach guza. 200x
pacjentki w pęcherzu moczowym [29]. W jamie ustnej guzy te występują sporadycznie. Na ogół guz ma większą średnicę, od 4 do 14cm, chociaż opisa-no złośliwe guzy o śr. 1cm [5]. W skórze i błonach śluzowych często jest owrzodziały. W wywiadzie klinicznym często udaje się wychwycić moment gwałtownego wzrostu wcześniej istniejącego guza co może odpowiadać transformacji złośliwej ła-godnego GCT [16,17]. Wyróżniono dwie postacie złośliwego GCT. Do pierwszej grupy, obejmującej 90% przypadków, należą guzy dające przerzuty od-ległe i nie wykazujące znaczących różnic w obrazie histologicznym z łagodnymi GCT. W guzach tych obserwuje się czasami nieznaczne podwyższenie in-deksu mitotycznego oraz mierny polimorfizm jąder komórkowych [54]. W grupie drugiej mieszczą się nowotwory z cechami złośliwości histopatologicz-nej. Morfologiczne kryteria złośliwego GCT opraco-wano stosunkowo niedawno. W obrazie mikrosko-powym obecność co najmniej trzech z następujących cech histologicznych: martwicy, pęcherzykowych jąder z jąderkami, wydłużonych i wielokształtnych komórek, wysokiego indeksu mitotycznego powyżej 2/10HPF oraz wysokiego stosunku jądrowocytopla-zmatycznego pozwala na rozpoznanie złośliwego GCT w tej grupie guzów. Guzy, w których utkaniu spotyka się tylko jedną lub dwie powyższe cechy nazywane są atypowymi GCT i mają bardzo dobre rokowanie. Złośliwy GCT wymaga różnicowania w obrazie histopatologicznym z mięsakami tkanek miękkich przede wszystkim z mięsakiem z mięśni gładkich i prążkowanych, złośliwym guzem fibro-histiocytarnym oraz mięsakiem naczyniowym [55]. W barwieniach immunohistochemicznych reaguje z tymi samymi przeciwciałami co łagodny GCT jednak w niektórych przypadkach reakcja może być ujemna. Złośliwy GCT szybko daje wznowy po usunięciu chirurgicznym. Przerzuty następują naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi do wę-złów chłonnych, płuc, wątroby, kości [55].
WNIOSKI
1. Granular cell tumor jest rzadkim nowotworem tkanek miękkich, o którym należy pamiętać podczas diagnostyki różnicowej guzów w ob-rębie narządów głowy i szyi.
2. Rokowanie w granular cell tumor jest pomyślne, a doszczętne usunięcie zmiany w większości przypadków gwarantuje pełne wyleczenie. [49]. Między grupami komórek znajdują się pasma
tkanki łącznej, w starszych guzkach, czasem grube z licznymi włóknami kolagenowymi [50]. Komórki guza mają wyraźną błonę jądrową. Jądra są małe, okrągłe, mocno barwiące się, z drobnymi jąderkami. Pojedyncze jądra mogą wykazywać zmiany zwyrod-nieniowe i pozorną atypię. Sporadycznie pojawiają się komórki wielojądrowe. Figury podziałowe są rzadkie. W cytoplazmie niektórych komórek oprócz ziarnistości mogą znajdować się kwasochłonne kule otoczone jasną obwódka [51]. W podścielisku guza znajdują się charakterystyczne makrofagi zawierają-ce duże łukowate ciałka kwasochłonne odpowiada-jące lizosomom [52]. Ziarnistości cytoplazmatyczne w komórkach guza, kule i ciałka kwasochłonne są paS pozytywne i odporne na trawienie diastazą. W utkaniu GCT lub w jego sąsiedztwie widuje się drobne gałązki nerwów obwodowych, rzadziej duże pnie nerwowe. Guz może rosnąć wzdłuż osłonek nerwów obwodowych i wnikać między włókna mięśniowe [53]. W skórze i błonach śluzowych nabłonek płaski pokrywający guz często wykazuje cechy rozrostu i może być pomylony, szczególnie w małych biopsjach z wysoko dojrzałym rakiem płaskonabłonkowym [33]. W barwieniach im-munohistochemicznych komórki GCT wykazują dodatnią rekcję z białkiem S-100, wimentyną, lami-niną, białkami mieliny P2,PO, specyficzną enolazą neuronów, alfa-1-antytrypsyną i przeciwciałem CD 68. Reakcja z NF, GFAP jest ujemna, podobnie jak reakcja z antygenami nabłonkowymi CK, EMA oraz różnicowania mięśniowego – desminą i aktyną [2-5, 49-53]. W diagnostyce histopatologicznej GST nie sprawia na ogół większych problemów. Wymaga różnicowania głównie ze złośliwą postacią GCT, tzw. „wrodzonym GCT” lub „wrodzonym nadzią-ślakiem” występującym u niemowląt [54,55), mięś-niakiem prążkowanokmórkowym, ziarnistokomór-kowym wariantem mięśniaka gładkomórkowego oraz z zimowiakiem. Sporadycznie w różnicowaniu należy uwzględnić niektóre postacie histologiczne raka przy lokalizacji GCT w gruczole piersiowym oraz gwiaździaki z komórkami ziarnistymi w przy-padku GCT w ośrodkowym układzie nerwowym. Decydujące znaczenie dla prawidłowej diagnozy ma wykonanie odpowiednich różnicujących barwień immunohistochemicznych.
Złośliwy guz ziarnistokomórkowy obejmuje mniej niż 2% wszystkich GCT. Ravich i wsp. po raz pierwszy opisali złośliwą odmianę GCT u 31-letniej
1. Abrikossoff A. Über myome, ausgehend von der quergestreiften willkürlichen Muskulatur. Virchows Arch Pathol Anat Physiol 1926; 260: 215-33.
2. Buley ID, Gatter KC, Kelly PMA, Heryet A, Millard PR. Granular cell tumours revisited. An immunohistochemical and ultrastructural study. Histopathology 1988; 12: 263-74.
3. Bedetti CD, Martinez AJ, Beckford NS, May M. Granular cell tumor arising in myelinated peripheral nerves. Light and electron microscopy and immunoperoxidase study. Virchows Arch (A) 1983; 402: 175-83.
4. Baden E, Divaris M, Quillard J. A light microscopic and immunohistochemical study of a multiple granular cell tumor and review of the literature. J Oral Maxillofac Surg 1990; 48: 1093-99.
5. Al.-Sharraf M, Loud AV, Vaitkevicius VK. Malignant granular cell tumor. Histochemical and electron microscopic study. Arch Pathol 1971; 91: 550-8.
6. Scheithauer BW, Woodruff JM, Erlandson RA. Miscellaneous benign neurogenic tumors. Primary malignant tumors of peripheral nerve. (w) Atlas of tumor pathology. Tumors of the peripheral nervous system. Washington: AFIP, 1999; 248-58, 358-72.
7. Le Boit PE, Barr RJ, Burall S, Metcalf JS, Yen TS, Wick MR. Primitive polypoid granular-cell tumor and other cutaneous granular-cell neoplasms of apparent nonneural origin. Am J Surg Pathol 1991; 15: 48-58.
8. Christ ML, Ozzello L. Myogenous origin of a granular cell tumor of the urinary bladder. Am J Clin Pathol 1971; 56: 736-49.
9. Navarrette AR, Smith M. Ultrastructure of granular cell ameloblastoma. Cancer 1971; 27: 948-55.
10. Finkel G, Lane B. Granular cell variant of neurofibromatosis. Ultrastructure of benign and malignant tumors. Hum Pathol 1982; 13: 959-63.
11. Nistal M, Paniagua R, Picazo ML, Cermeño deGiles F, Ramos Guerreira L. Granular changes in vascular leiomyosarcoma. Virchows Arch (A) 1980; 386: 239-48. 12. Williams HK, Williams DM. Oral granular cell tumours:
a histological and immunocytochemical study. J Oral Pathol Med. 1997; 26: 164-9.
13. Billeret-Lebranchu V., Granular cell tumor. Epidemiology of 263 cases. Arch Anat Cytol Pathol. 1999; 47(1): 26-30. 14. Lack E, Worsham GF, Callihan MD, Crawford BE,
Klappenbach S, Rowden G, Chun B. Granular cell tumor: a clinicopathologic study of 110 patients. J Surg Oncol. 1980; 13(4): 301-16.
15. Pressoir R, Chung E. Granular Cell Tumor in Black Patients. J Natl Med Assoc. 1980; 72(12): 1171-5.
16. Miracco C, Andreassi A, Laurini L, De Santi MM, Taddeucci P, Tosi P. Granular cell tumour with histological signs of malignancy: report of a case and comparison with 10 benign and 4 atypical cases. Br J Dermatol. 1999; 141(3): 573-5.
17. Aksoy S, Abali H, Kilickap S, Harputluoglu H, Erman M. Metastatic granular cell tumor: a case report and review of the literature. M. Acta Oncol. 2006; 45(1): 91-4. 18. Collins BM, Jones AC. Multiple granular cell tumors of the
oral cavity: report of a case and review of the literature. J Oral Maxillofac Surg 1995; 53: 707-11.
Piśmiennictwo
19. Martin R, Nelder KH, Boyd AS, Coates PW. Multiple cutaneous granular cell tumors and neurofibromatosis in childhood. Arch Dermatol 1990; 126: 1051-6.
20. Seo IS, Azzarelli B, Warner TF, Goheen MP, Senteney GE. Multiple visceral an cutaneous granular cell tumors. Ultrastructural and immunocytochemical evidence of Schwann cell origin. Cancer 1984; 53: 2104-10.
21. Kawaida M, Fukuda H, Kohno N. Granular cell tumors arising nearly simultaneously in the larynx and subcutaneous cervical region. Ear Nose Throat J. 2000; 79(3): 162-6.
22. Melo CR, Melo IS, Schmitt F, Fagundes R, Amendola D. Multicentric granular cell tumor of the colon: report of a patient with 52 tumors. Am J Gastroenterol 1993; 88: 1785-7.
23. Peterson LJ. Granular cell tumor. Review of the literature and report of a case. Oral Surg Oral Med. Oral Pathol 1974; 37: 728-35.
24. Brady PG, Nord HJ, Connor RG. Granular cell tumor of the esophagus: natural history, diagnosis and therapy. Dig Dis Sci 1988; 33: 1329-33.
25. Johnston J, Helwig EB. Granular cell tumours of the gastrointestinal tract and perianal region. A study of 74 cases. Dig Dis Sci 1981; 26: 807-16.
26. Rickert RR, Larkey IG, Kantor EB. Granular-cell tumors (myoblastoma) of the anal region. Dis Colon Rectum 1978; 21: 423-17.
27. Chandrasoma P, Fitzgibbons P. Granular cell tumor of the intrapancreatic common bile duct. Cancer 1984; 53: 2178-82.
28. Eisen RN, Kirby WM, O’Quinn IL. Granular cell tumor of the biliary tree. A report of two cases and a review of the literature. AM J Surg Path 1991; 15: 460-5.
29. Ravich A, Stout AT, Ravich RA. Malignant granular cell myoblastoma involving the urinary bladder. Ann Surg 1945; 121: 361-72.
30. Compagno J, Hyams VJ, Ste-Marie P. Benign granular cell tumors of the larynx: a review of 36 cases with clinicopathologic data. Ann Otol Rhinol Laryngol 1975; 84: 308-14.
31. Hamid AM, Alshaikly A. Granular cell tumour of the larynx in an eight-year-old girl. J.Laryngol Otol 1993; 107: 940-1.
32. Solomons NB. Extensive granular cell tumour of the larynx and trachea. J Laryngol Otol 1988; 102: 658-60.
33. Conde-Jahn F, Planas-Giron G, Dulcey F. A propos of a case of laryngeal granular cell tumor. Rev Laryngol Otol Rhinol (Bord). 1996; 117(1): 57-60.
34. Adamowicz B. Rzadki przypadek myoblastoma krtani. Otolaryngol Pol. 1958; 12(1): 67-71.
35. Gierek T, Zbrowska-Bielska D, Smółka W, Kajor M. Guz ziarnistokomórkowy krtani-przegląd literatury i opis 2 przypadków. Otolaryngol Pol. 2003; 57(1): 131-3. 36. Compagno J, Hyams VJ, Ste-Marie P. Benign granular
cell tumors of the larynx: a review of 36 cases with clinicopathologic data. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1975; 84(3 Pt 1): 308-14.
37. Ignaczuk J, Dziuba-Zyła D, Zawiślak J, Polberg K, Wróblewska-Boniek B, Obszańska B, Stepulak A. Guz Abrikosowa krtani – analiza 2 przypadków. Pol Merk Lek 2005; 19(111): 442-3.
38. Modrzyński M, Wróbel B, Zawisza E, Drozd K. Mięśniak ziarnistokomórkowy krtani. Pol Merk Lek 1999; 7(39): 122-3.
39. Worsaae N, Schwartz O, Pindborg JJ. Follow-up study of 14 oral granular cell tumors. Int J Oral Surg 1979; 8: 133-9. 40. Zahid L, Cariappa KM. Granular cell tumor of buccal
mucosa - a case report. Int J Oral Maxillofac Surg 1996; 25: 134-5.
41. Garlick JA, Dayan D, Buchner A. A desmoplastic granular cell tumour of the oral cavity: report of a case. Br J Oral Maxillofac Surg 1992; 30: 119-21.
42. Torrijos-Aguilar A, Alegre-de Miquel V, Pitarch-Bort G, Mercader-García P, Fortea-Baixauli J. Cutaneous granular cell tumor: a clinical and pathologic analysis of 34 cases]. Actas Dermosifiliogr. 2009; 100(2): 126-32.
43. Weber-Chappuis K, Widmann J, Kapanci Y. Histologic and immunohistochemical profiles of benign granular cell tumors. Report of 41 cases]. Ann Pathol. 1995; 15(3): 198-202.
44. Mukai M. Immunohistochemical localisation of S-100 protein and peripheral nerve myelin proteins (P2 protein, P0 protein) in granular cell tumors. Am J Pathol 1983; 112: 139-46.
45. Fanburg-Smith JC, Meis-Kindblom JM, Fante R, Kindblom LG. Malignant granular cell tumor of soft tissue: diagnostic criteria and clinicopathologic correlation. Am J Surg Pathol. 1998; 22(7): 779-9.
46. Becelli R, Perugini M, Gasparini G, Cassoni A, Fabiani F. Abrikossoff’s tumor. J Craniofac Surg. 2001; 12(1): 78-81.
47. Chiang MJ, Fang TJ, Li HY, Chen IH, Lee KF. Malignant granular cell tumor in larynx mimicking laryngeal carcinoma. Am J Otolaryngol. 2004; 25(4): 270-3. 48. Lee J, Bhawan J, Wax F, Farber J. Plexiform granular cell
tumor. A report of two cases. Am J Dermatopathol 1994; 16: 537-41.
49. Mazur MT, Schultz JJ, Myers JL. Granular cell tumor. Immunohistochemical analysis of 21 benign tumors and one malignant tumor. Arch Pathol Lab Med. 1990; 114: 692-6.
50. Weiss SW, Goldblum JR. Malignant tumors of the peripheral nerves. (w) Enzinger and Weiss’s Soft tissue tumors. 4th ed. St. Louis: Mosby, 2001; 1178-87. 51. Miettinen M, Lehtonen E, Lehtola H, Ekblom P, Lehto
V, Virtanen I. Histogenesis of granular cell tumor. An immunohistochemical and ultrastructural study. J Pathol 1984; 142: 221-29.
52. Raju GC, O’Reilly AP. Immunohistochemical study of granular cell tumour. Pathology 1987; 19: 402-6.
53. Rode J, Dhillon AP, Papadaki L. Immunohistochemical staining of granular cell tumour for neurone specific enolase: evidence in support of neural origin. Diagn Histopathol 1982; 5: 205-11.
54. Wetzel W, Leipzig B, Grunow W, Kenna M, Kalderon A, Morgan B. Malignant granular cell tumor of the tongue. Arch Otolaryngol 1982; 108: 603-5.
55. Mazur–Psonka L, Wziątek-Kuczmik D, Pająk J, Drugacz J, Mazur M. Guz ziarnisto komórkowy (guz Abrikossoffa) – przegląd piśmiennictwa. Chir Pol 2005; 7(1): 53-58.
