"Prasa konspiracyjna w imieniu Polski Walczącej 1940-1945", Tadeusz Wyrwa, Londyn 1984 : [recenzja]

Habielski, Rafał

"Prasa konspiracyjna w imieniu

Polski Walczącej 1940-1945", Tadeusz

Wyrwa, Londyn 1984 : [recenzja]

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 26/4, 143-144

R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A

₁₄₃

T ad eu sz W y r w a, P ra sa k o n s p i r a c y jn a w im ie n i u P o ls k i W a l c z ą c e j 1940— 1945, Londyn 1984, ss. 137.

F en om en p rasy k o n sp ira cy jn ej u k azu jącej się na terytoriu m G en eraln ego G u ­ b ern atorstw a w la ta ch 1939— 1945 sta n o w i obszar za in tereso w a ń dla b ad aczy r e ­ k o n stru u ją cy ch d ziałaln ość i stru k tu rę pod ziem n ego p a ń stw a , jak i za jm u jących się an alizą m y ś li p o lity czn ej stro n n ictw i u gru p ow ań p odziem ia. U p raw n ia do tego sp ecy ficzn y , w ie lo w y m ia r o w y rodzaj źródła, jak im jest prasa k on sp iracyjn a, p re­ zen tu jąca — jako całość ■— złożoność u k ła d u p o lity czn eg o p od ziem ia oraz w ie lo ­ stronność sp ojrzen ia i zain teresow ań .

P róby o ry g in a ln ej rek o n stru k cji m y ślen ia w y ra ża n eg o p oprzez p u b licy sty k ę k on sp iracyjn ą p o d ją ł się T ad eu sz W yrw a, h istoryk em ig ra cy jn y , au to r p ow ażn ej pracy, do której n a w ią zu je n ieja k o o m aw ian a k siążk a (La R e sis ta n c e polo n aise et

la p o li ti q u e en Europe, P aris 1983). W yrw a sk on stru ow ał sw ą n ajn o w szą pracę

z c y ta tó w zaczerp n iętych z 65 d ostęp n ych m u period yk ów , p rezen tu ją cy ch szeroki zak res d y feren cja cji p o lity czn ej podziem ia. „Zbiór ten — p isze w e W stęp ie autor — n ie jest rozpraw ą n au k o w ą o prasie k o n sp ira cy jn ej (takow ą m am zam iar p rzy g o ­ to w a ć w p rzyszłości), ale op racow an iem w y b ra n eg o tem atu pod k ą tem w id zen ia p roblem ów , k tóre n ad al są ak tu a ln e, stąd szerszy w a ch la rz zagadnień, p ozornie roz­ b ieżnych, a le w rzeczy w isto ści pod p orząd k ow anych w sp ó ln em u c e lo w i, k tóry z a ­ in tereso w a n em u sw o im k rajem P o la k o w i na p ew n o n ie jest o b c y ” (s. 16). K siążka sk ład a się z trzech części, łączących w sobie p rob lem atyk ę, której p u b licy sty k a k o n ­ sp iracyjn a p o św ięca ła sporo m iejsca i u w agi.

A utor p rzed sta w ił o w e isto tn e dla ok u p acyjn ego sp o łeczeń stw a p rob lem y w ed le w ła sn eg o porządku w ażn ości, szeregu jąc je b ez w y ra źn ie zaznaczonego pom ysłu p rzew od n iego. J e śli w części p ierw szej d om in u ją fra g m en ty tek stó w d otyczących r e ­ la cji p o lsk o -ra d zieck ich w a sp ek cie id eologiczn ym , to część druga sta n o w i zbiór dość d ow oln y. Jego sk ła d o w e to: solid arn ość w p a ń stw ie p od ziem n ym , sto su n ek do so ju szn ik ó w an glosask ich , em igracja i kraj, im pas p olsk iej m y śli p o lity czn ej. R ó w ­ n ie n ieu p orząd k ow an a w y d a je się część trzecia (ty tu ły podrozdziałów : „C harakte­ ry sty k a P o la k ó w ”, „Św iatop ogląd m ło d zieży ”, „D rogow skazy p olsk iej o d n o w y ”, „M otyw acja w a lk i i w izja p rzy szło ści”). M im o iż książk a W yrw y jest ty lk o zbiorem cy ta tó w u łożon ych w e d le n iep recy z y jn eg o założenia od au torsk iego, n ie jest p ozba­ w io n a p ew n y ch w a rto ści pozn aw czych . P rzed sta w ia obszar z a in tereso w a ń p u b lic y s­ ty k i k on sp iracyjn ej w jej w ie lo n u r to w o śc i id eo w ej, na próbce ilo ścio w o i ja k ościow o w ia ry g o d n ej. Przy założeniu iż prasa pod ziem n a sta n o w iła od b icie d y sk u sji, n ad ziei i d y lem a tó w sp ołeczn ych z la t 1939— 1945, ła tw ie j zrozum ieć dzięk i zgrom adzonym w książce fragm en tom p u b licy sty k i p o sta w y , w y b o ry i d ecyzje p o d ejm o w a n e w ta m ­ ty m czasie. U zn ając jed n ak w ażn ość w yb ra n y ch przez autora tem a tó w , p o sta w ić trzeba p y ta n ie o· k o m p letn ość zap rezen tow an ego k w estio n a riu sza p rob lem ów . B udzi on w ą tp liw o ści. N a jp o w a żn iejszy m m a n k a m en tem zbioru jest p o m in ięcie p ro b le­ m atyk i w p u b licy sty ce k on sp iracyjn ej p od ejm o w a n ej często i w n ik liw ie , a d o ty ­ czącej b liższej i dalszej p rzeszłości P olsk i. U trata n iep o d leg ło ści w k ońcu X V III w. oraz przyczyn y k lęsk i w rześn io w ej, u k ład g eo p o lity czn y P o lsk i i rela c je z sąsiad am i to ty lk o p rzyk ład y tem atów , do k tórych n a w ią zy w a n o w' p eriod yk ach w ięk szo ści u gru p ow ań p olityczn ych . Jak dużą w a g ę przyk ład an o do d ośw iad czeń n ied a w n eg o ok resu n iep od ległości, św ia d czy „sp raw a” o p u b lik o w a n ia w p eriod yk u ZWZ „In su ­ r e k c ja ” (rok 1941) a rty k u łu Ż o łn i e r z p o d z i e m n y — b r y g a d i e r — w ó d z , au to rstw a szefa B IP Jana R zep eck iego i gen. S tefa n a G rota -R o w eck ieg o , p o św ięco n eg o M arszałk ow i P iłsu d sk iem u . R ezon an sem tek stu b y ła p olem ik a m ięd zy p rzed sta w iciela m i D e le ­ g atu ry a ZWZ d otycząca zn aczenia P iłsu d sk ieg o w życiu p o lity czn y m D rugiej R zeczyp osp olitej.

144

ścio w ej. W izje p o w o jen n ej P o lsk i sta n o w iły w a żk i ele m e n t p u b licy sty k i la t w o jn y ; będąc z r eg u ły fra g m en ta m i en u n cja cji o ch arak terze program ow ym , m ia ły tym sam ym duże zn aczen ie w ca ło k szta łcie m y ś li p oszczególn ych stron n ictw . O dpow iedź na p y ta n ie o k ry teria doboru m a teria łu eg zem p lifik a cy jn eg o , d a ją ceg o w rezu lta cie n iep ełn y obraz p o d ejm o w a n y ch ó w cześn ie rozw ażań, k ry je się w e w stę p ie książk i. A utor k o n stru u je a n a lo g ie p om ięd zy ok u p acyjn ą r z eczy w isto ścią la t 1939— 1945 a sy tu a cją la t o siem d ziesią ty c h , k lęsk ą w rześn io w ą a stan em w o jen n y m , A K i S o ­ lid arn ością. P ow iad a: „Pod n iek tó ry m i w z g lę d a m i zach od zi b lisk a analogia p o­ m ięd zy A rm ią K ra jo w ą a Solid arn ością. N a jisto tn iejszy m tego d ow od em jest fa k t, że tak A K , jak i S olid arn ość m iały ch arak ter narod ow y, ob ejm u jąc różne w a rstw y sp ołeczn e i orien tacje p olityczn e, łącząc w szy stk ich w e w sp ó ln e j w a lc e ” (s. 11).

P om ijając fa k t, iż w h istorii n ie w y stę p u ją a n a lo g ie proste, m oże jed y n ie p o ­ d o b ień stw a sy tu a c ji i ok oliczn ości, p o szu k iw a n ie ich k oń czyć się m u si a k tu a liza cją . T ak też się stało w p rzypadku k sią żk i W yrw y. Starając się d ow ieść, iż p u b licy sty k a k on sp iracyjn a czasu o k u p a cji k ryła w sobie a n teced en cje w y p o w ie d z i p rezen tu ją ­ cy ch p rogram S o lid a rn o ści (a jest to n iefo rm a ln ą tezą książk i), n a d a ł en u n cjacjom sprzed z górą czterd ziestu la t a k tu a lizu ją cy ch arak ter. To też sp ow od ow ało d alek o n iep ełn y dobór tem a ty czn y , a w k o n se k w e n c ji zn iek szta łco n y i uproszczony nieco obraz p u b lic y sty k i podziem ia.