Jerzy Skrzyp ski
P R O G R A M Z A J Ę Ć D Y D A K T Y C Z N Y C H Z P R Z E D M I O T U „ O C H R O N A I K S Z T A Ł T O W A N I E Ś R O D O W I S K A W T U R Y S T Y C E ” N A S T U D IA C H Z G E O G R A F I I T U R Y Z M U I H O T E L A R S T W A N A U Ł L E P R O G R A M M E D E S A C T I V I T É S D I D A C T I Q U E S A U S U J E T „ P R O T E C T I O N E T F O R M A T I O N D U M I L I E U D A N S L E T O U R I S M E ” A U X É T U D E S D E L A G É O G R A P H I E D U T O U R I S M E E T D E L ’H Ô T E L L E R I E À L ’U N I V E R S I T É D E Ł Ó D Ź T H E C U R R I C U L U M O F T H E ‘P R O T E C T I N G A N D S H A P I N G N A T U R E IN T O U R I S M ’ S U B J E C T A T T H E G E O G R A P H Y O F T O U R I S M A N D H O T E L M A N A G E M E N T S T U D I E S A T T H E U N I V E R S I T Y O F Ł Ó D ŹW p ro filu zaw o d o w y m a b so lw e n ta u n iw e rsy teck ich stu d ió w z zak resu g e o grafii tu ry z m u j e d n ą z g łów nych u m ieję tn o ści je s t - o p arta na o d p o w ied n iej w ie d zy - u m ie ję tn o ść g o sp o d a ro w a n ia zaso b am i i w alo ram i śro d o w isk a. T e za so b y i w a lo ry sta n o w ią istotną, a w w ielu sy tu acjach w ręcz g łó w n ą a trak cję o ferty tu ry sty c z n e j. Jed n ak ż e, n ie p ra w id ło w a re a liz a cja im prez tu ry sty czn y ch i b łęd y w z a g o sp o d a ro w a n iu tu ry sty cz n y m stw a rz a ją zag ro żen ie d la śro d o w isk a, co m oże p ro w a d z ić do z m n ie jsz e n ia lub u traty je g o w alorów .
N a z a g a d n ie n ia o c h ro n y śro d o w isk a p rzez n aczo n o w p ro g ram ie stu d ió w 20 godz. w y k ła d ó w realizo w an y ch w drugim try m e strz e pierw szeg o roku stu diów . C zęść zag ad n ień stu d en ci m u sz ą p rz e stu d io w ać i p o g łęb ić sam o d zieln ie, m. in. na p o d sta w ie z a p ro p o n o w a n y ch pozycji z litera tu ry p rzed m io tu .
P ro b le m y o c h ro n y śro d o w isk a u w zg lęd n ian e s ą tak że p o d czas zajęć d y d a k ty czn y c h z g eo g rafii fizycznej (w y k ład y i ćw iczen ia te re n o w e o b e jm u ją c e geo- logię, g e o m o rfo lo g ię , h y d ro lo g ię i o c ean o g rafię, m e teo ro lo g ię i k lim ato lo g ię), a tak ż e p o d czas ć w iczeń tere n o w y ch regio n aln y ch .
W y k ład y z o c h ro n y śro d o w isk a re alizo w an e s ą w dw óch p ro filach : g e o g ra ficznym i b io lo g iczn y m . W y b o ru d o k o n u ją stu d en ci. N in ie jsz e o p ra c o w a n ie d o ty czy p ro filu g e o g ra ficzn eg o , który jest rea liz o w an y w p ięciu b lokach p ro g ra m ow ych.
P o d sta w ą z a lic z e n ia p rze d m io tu je s t u zyskanie co n ajm n iej d o stateczn ej o c e ny z k o lo k w iu m . U kład pytań k o n tro ln y ch o b ejm u je każdy z b loków p ro g ra m ow ych.
B lok nr 1: W p row ad zenie do ekologii.
W p ierw szy m bloku w y k ład o w y m p re zen to w an e s ą w y b ran e z a g a d n ien ia ek o lo g ii. C elem d y d ak ty czn y m je s t zap o zn a n ie stu d en tó w ze stru k tu ram i i z fu n k c jo n o w an iem ek o sy stem ó w , zaró w n o w ujęciu ogó ln y m , ja k i w u jęciu e k o lo gii o rg an izm ó w , p o p u lacji i biocenoz.
U m o ż liw ia to p o zn a n ie p rzeb ieg u w pływ u d ziałań g o sp o d arczy ch n a za k łó c an ie p rzeb ieg u p ro c esó w ek o lo g iczn y ch i zro zu m ien ie, że d e g ra d a c ja śro d o w is ka j e s t nie ty lk o n astę p stw em je g o zan ieczy szczan ia. Z arazem k ształco n e są u m ie jętn o ści p rz e w id y w a n ia sk u tk ó w z a g o sp o d aro w an ia obszaru o ra z zw ię k sz a n ia efe k ty w n o śc i d ziałań o ch ro n n y ch .
N a te m a ty k ę teg o b loku s k ła d a ją się n a stę p u jące zagad n ien ia: A. P o d sta w o w e rela c je i d efin icje:
- e k o lo g ia i o c h ro n a śro d o w isk a w sy ste m ie nauk (re la c je z o c h ro n ą przy rody, g e o e k o lo g ią, e k o lo g ią k rajo b razu , biologią, naukam i o Z iem i),
- p o d staw o w e d e fin ic je (ek o sy stem , biotop, b io cen o za, biom , e k o to n , b io ty czn e i a b io ty cz n e czy n n ik i e k o lo g iczn e, b io sfera i inne).
B. S tru k tu ry i fu n k c jo n o w a n ie ekosystem ów :
- p o w ią z a n ia p o k arm o w e (ro la i fu n k cjo n o w an ie p ro d u cen tó w , k o n su m e n tó w i re d u c e n tó w , ła ń c u c h y i sieci tro ficzn e),
- p o w ią z a n ia ch o ro lo g ic z n e (p rzy czy n y i skutki p rzestrzen n eg o z ró ż n ic o w a n ia b io cen o z ),
- k o n k u re n c ja b io lo g iczn a (w e w n ątrz g atu n k o w a i m ięd zy g atu n k o w a, d o b ó r n atu raln y ),
- ustrój ek o lo g iczn y , n isza ek o lo g iczn a, siedlisko. C . P rzep ły w en erg ii w śro d o w isk u :
- ź ró d ła en erg ii w o rg an izm ac h (au to tro fy , h etero tro fy , p ro to tro fy , o d d y c h a nie a e ro b o w e i a n ae ro b o w e , fo to sy n teza, ch em o sy n teza, a sy m ilacja, resp iracja),
- p ro d u k ty w n o ść : p ie rw o tn a i w tó rn a, netto i brutto; p iram id y ek o lo g iczn e: liczb, b io m as, energii.
D. C y k le b io g eo ch em iczn e:
- o b ie g p ie rw ia stk ó w w p rzy ro d zie a p o trzeb y b io lo g iczn e o rg an izm ó w , - ob ieg i m aso w e (tlen u , w o d o ru , w ęgla, azotu),
- w o d a w śro d o w isk u (d u ży i m ały o b ieg w ody), w o d a a o rg an izm y żyw e, w o d a a tra n sp o rt z a n ie czy szcze ń śro d o w isk a,
- o b ie g i ro la m ik ro e le m e n tó w (np. m etale ciężk ie, azb est, p estycydy, z a k łó cen ia w ró w n o w ad ze p ie rw ia stk ó w ślad o w y ch ).
E. E k o lo g ia o rg an izm ó w :
- z w iąz ek o rg an izm u ze śro d o w isk iem ,
- k la sy fik a c ja c z y n n ik ó w śro d o w isk a (rek w izy ty , ak ceso ria, czy n n ik i m a te ria ło w e , w a ru n k u ją c e i u n iw ersaln e ),
- k la sy fik a c ja e k o lo g ic z n a o rg an izm ó w (eu ry b io n ty , sten o b io n ty ),
- to le ra n c ja ek o lo g iczn a: strefy to le ra n c ji (o p tim u m , p eju s, p essim u m ), g ó r ny i d o ln y p u n k t kry ty czn y a tzw . p raw a m inim um i m ak sim u m , reg u ła n a jsła b szego o g n iw a w łań cu ch u a o d n o w a śro d o w isk a, b io in d y k a cja stan u śro d o w isk a, to le ra n c ja e k o lo g ic z n a a u n o rm o w an ia p raw n e w zak resie d o p u szc zaln y ch p o zio m ó w z a n ie c zy szc z e n ia śro d o w isk a.
F. E k o lo g ia p o p u lacji:
- n ie ró w n o w a rto śc io w o ść p o p u lacji,
- elem en ty struktury ekologicznej populacji (liczebność, zag ęszczen ie, stru k tu ra p rz e strz e n n a, ro zro d czo ść, śm ierteln o ść, stru k tu ra pici i w iek u , stru k tu ry so cjaln e),
- fu n k c jo n o w a n ie d em o cen u : sa m o re g u la c ja ek o lo g iczn a, se le k c ja n a tu ra l na, in terak cje m ię d z y p o p u lacy jn e, e n erg ety k a p o p u lacji, inw azje p o p u lacy jn e.
G . E k o lo g ia biocenoz:
- p leo cen ja k o układ p rzy ro d n iczy , k ry teria w y ró ż n ia n ia b io ce n o z, k lasy fik ac ja p le o cen ó w , g łó w n e sie d lisk a biosfery,
- h o m e o sta z a b io c e n o z i zasad y b io c en o ty c zn e (m . in. k o m p lek so w o ści p o w iązań , o rg a n iz a c ji bio cen o zy , au to n o m ii p le o cen u , ró w n o w ag i e k o lo g iczn ej),
- su k c e sja ek o lo g icz n a: p ierw o tn a i w tó rn a , szereg su k cesy jn y , k lim ak s, p rze b ieg su k cesji a stru k tu ra gatu n k o w a,
- stru k tu ra biocenoz: zagęszczenie, stałość, w ierność, charakterystyczność zes taw u g a tu n k o w eg o , w sk aźn ik i d o m in acji i p o d o b ie ń stw a , stru k tu ra p rzestrzen n a.
B lok nr 2: C złow iek w ekosystem ach.
N a kuli ziem skiej p raw ie w y łączn ie w y stę p u ją ek o sy stem y - m niej lub b ar dziej - p rz e k sz ta łco n e a n tro p o g en ic zn ie. C zło w ie k ja k o g atu n ek n a jp o w sz e c h niej i w b ard zo szero k im w ac h larz u d ziałań b ezp o śred n ich i p o śred n ich w p ły w a na fu n k c jo n o w a n ie b io sfery .
W tym b loku te m aty c zn y m w y k ład k o n c e n tru je się na zag ad n ien iach źró d eł i sk u tk ó w an tro p o g e n ic z n y ch zn iszczeń i skażeń środow iska.
A. Z ag ro ż e n ia ek o lo g iczn e:
- ro d z a je zagrożeń e k o lo g iczn y c h , ró w n o w ag a ek o lo g ic z n a i je j zab u rzen ia, - o b sz a ry zag ro ż e n ia ek o lo g iczn e g o ,
- cz y sto ść śro d o w isk a , norm y e k o lo g ic zn e ja k o śro d ek praw n y i ja k o d aw k a b io lo g iczn a,
- w sk aźn ik i o b c ią ż e n ia śro d o w isk a, tru c izn y śro d o w isk o w e,
- za n ie c zy szc z e n ie śro d o w isk a a ja k o ś ć ży cia i stan zd ro w ia sp o łeczeń stw a, - tu ry sty k a a w z ro st zag ro żeń ep id em io lo g iczn y ch .
B. G a łęz ie g o sp o d ark i a sp ecy fik a ich o d d ziały w ań na środow isko: - tu ry sty k a i re k reacja (z a g o sp o d a ro w an ie tu ry sty czn e i rea liz a cja im p rez), - e n e rg e ty k a (k o n w e n c jo n a ln a i ją d ro w a ),
- g ó rn ic tw o i w y b ra n e ro d zaje przem ysłu (h u tn ictw o , przem y sł ch em iczn y ), - g o sp o d a rk a k o m u n aln a,
- ro ln ic tw o i hod o w la,
- tra n sp o rt (d ro g o w y , lotniczy, m orski, kolejow y). C . W y b ran e m eto d y o cen y o b c ią ż e n ia i stanu środow iska: - m eto d a analizy p ro g o w ej,
- k o n c e p c ja p o ten c jałó w u k ład ó w p rzyrodniczych, - o c e n y p rzy d a tn o ści i atrak cy jn o ści krajobrazu,
- o c e n y p rzy d a tn o ści do u ży tk o w an ia (w tym ocen y p ojem ności teren u ), - o c en y sk u tk ó w d eg rad a cji fizyko-chem icznej śro d o w isk a o ra z sy n a n tro p iz acji k rajo b razu .
D . O g ó ln e z asad y fu n k c jo n o w a n ia o ch ro n y środow iska: - o sz c zęd n eg o g o sp o d a ro w a n ia zasobam i,
- n ie p o g a rsz a n ia stan u śro d o w isk a, - p o w szec h n o śc i,
- k o m p lek so w o śc i, - p la n o w o ści, - p rio ry tetu .
E. G lo b a ln e z a g ro ż e n ia śro d o w isk a (przyczyny, skutki, prognozy, d z iałan ia zap o b ie g aw cze):
- z a g a d n ie n ia g lo b aln ej ró w n o w ag i ekolo g iczn ej w św ietle w zro stu d e m o g ra fic zn eg o i w zro stu in ten sy w n o ści eksp lo a tacji zaso b ó w o d n aw ialn y ch i nie o d n aw ialn y ch ,
- z a g a d n ie n ia ilości zaso b ó w : en erg ety czn y ch , w ody sło d k iej, su ro w c o w ych, ż y w n o ścio w y c h , p rzy ro d n iczy ch i p rzestrzen n y ch ,
- g lo b aln e i regionalne zagrożenia środowiska: zm iany klim atu, degradacja stra to sfery cz n ej w arstw y ozonu, kw aśne opady atm osferyczne, d e fo re sta c ja, e k s p a n sja p ustyń, d e g ra d a c ja m ó rz i o cean ó w , sa lin iz a c ja i d e g ra d a c ja gleb, e u tro fiz a c ja z b io rn ik ó w w o d n y ch ,
- k o n w e n c je , p ro g ram y b ad aw cze i inne z o b o w iązan ia m ięd zy n aro d o w e P olski w z a k resie o c h ro n y śro d o w isk a i żyw ych zaso b ó w przyrody.
B lok nr 3: K onserw atorskie m etody ochrony środow iska.
W ażnym k ieru n k ie m o c h ro n y śro d o w isk a j e s t re g la m e n ta cja d o stęp u i za kresu u ż y tk o w a n ia w a lo ró w zaso b ó w . W p rak ty ce sto so w an y c h je s t w iele m etod o b ejm u ją cy ch m. in. u re g u lo w an ia p raw n e o d n o sząc e się do k o n serw ato rsk iej o ch ro n y śro d o w isk a n a o b sz a rach , n a których d z ia ła ln o ść c z ło w iek a w re la ty w nie n a jm n ie jsz y m sto p n iu z m ie n iła k ra jo b ra z i fu n k cjo n o w an ie ek o sy stem ó w .
Z n a c z n a c z ęść ruchu tu ry sty cz n eg o k ie ro w a n a j e s t w ła śn ie do tych o b szaró w o sz cze g ó ln ie w y so k ich w a lo rac h śro d o w isk a. K o n se rw a to rsk ie m eto d y o c h ro n y śro d o w isk a s ą w ięc nie ty lk o n arz ęd ziem z a p o b ie g a n ia d ew astacji o ra z sy n a n tro p izacji k ra jo b ra z ó w i e k o sy ste m ó w n atu raln y ch , ale tak że n arzęd ziem z ró w n o w ażo n eg o g o sp o d a ro w a n ia zaso b am i i w alo ram i śro d o w isk a będ ący m i p o d staw o w y m z a so b em i b a z ą g o sp o d ark i tu ry sty czn ej.
W tym bloku p ro g ram o w y m tre ść w y k ład ó w k o n c e n tru je się n a n a stę p u ją cych z ag a d n ien iach :
A . O c h ro n a k rajo b raz u :
- ce le i zak res o c h ro n y , p ielę g n o w a n ia i k sz ta łto w a n ia k rajo b razu ,
- c e c h y p rz y ro d n ic z e i an tro p o g e n ic z n e k ra jo b razó w ja k o p o d sta w a do ich ty p o lo g ii o ra z w y b o ru sp e cy ficzn y ch form och ro n y ,
- m ię d z y n a ro d o w e , re g io n a ln e i p o lsk ie u n o rm o w an ia p ra w n e z zak resu o c h ro n y ży w y ch z a so b ó w przyrody.
B. C ele i z a sad y tw o rz e n ia ró żn y ch form o c h ro n y k o n se rw a to rsk ie j: - parki n a ro d o w e i rez erw aty ,
- parki k ra jo b ra z o w e i o b szary ch ro n io n eg o k rajo b razu ,
- p o m n ik i p rzy ro d y , użytki e k o lo g iczn e , sta n o w isk a d o k u m en tacy jn e, ze s p o ły p rz y ro d n ic z o -k ra jo b ra z o w e .
C. D o d atk o w e fo rm y i m eto d y ochrony: - o c h ro n a śc isła i częścio w a,
- strefy o ch ro n n e , o tu lin y , - re z e rw aty b io sfery U N E S C O ,
- o b ie k ty Ś w iato w e g o D z ied z ictw a L udzkości. D. Z in te g ro w a n e sy stem y o c h ro n y k rajo b razu :
- W ie lk o p rz e strze n n y S ystem O b sz a ró w C h ro n io n y ch w P olsce, - s i e ć E C O N E T w E u ro p ie,
- re g io n a ln e sy stem y o c h ro n y p rzy ro d y (np. Z ielo n e P łuca P olski),
- g o sp o d a rk a leśn a a sy ste m y o c h ro n y lasów , leśne k o m p lek sy p ro m o cy jn e. E. O c h ro n a b io ró żn o ro d n o śc i:
- g łó w n e p rz y czy n y za g ro ż e n ia b io ró żn o ro d n o ści,
- id ea i cele o c h ro n y g atu n k o w ej i g en ety czn ej o ra z ek o sy stem ó w , - s tra te g ia i z a się g o c h ro n y b io ró żn o ro d n o ści,
- in stru m e n ty o c h ro n y b io ró żn o ro d n o ści, - o c h ro n a g a tu n k o w a roślin,
- o c h ro n a g a tu n k o w a zw ierząt,
- z n a c z e n i e o c h ro n y b io ró żn o ro d n o ści w P o lsce d la ek o sy stem ó w E uropy. B lok nr 4: M onitoring środow iska.
A k tu aln y stan śro d o w isk a i je g o zm ian y s ą w y p a d k o w ą d z iałaln o ści g o sp o darczej na dan y m o b sza rze o ra z zakresu re alizacji polityki ek o lo g iczn ej w re jo n ie i w k raju. N iek ied y z n a c z ąc ą ro lę o d g ry w a ją tak że o d le g le ź ró d ła z a n ie czy szczeń (np. p o w ie trza , w o d y ) lub w ie lk o sk alo w e p ro cesy d eg rad acji śro d o w isk a (np. o c ie p le n ie g lo b aln e, d eg ra d a c ja w a rstw y o zo n o w ej, kw aśn e o p ad y a tm o sfery c zn e).
W celu ro z p o z n a n ia stan u śro d o w isk a i ten d en cji je g o zm ian , a tak że o k re ś lenia k ie ru n k ó w d ziałań n ap raw czy ch i p ro filak ty czn y ch , o rg a n iz u je się i e k s p lo atu je sy stem y m o n ito rin g u śro d o w isk a.
T en blo k w y k ład ó w o b e jm u je n a stę p u ją c ą tem atykę: A. R o la m o n ito rin g u w rea liz acji polityki ek o lo g iczn ej: - ce le m o n ito rin g u i o rg a n iz a c ja system ów ,
- ak tu a ln e z a d a n ia m o n ito rin g u w P olsce,
- sp rz ę ż e n ia m o n ito rin g u śro d o w isk a z sy stem am i m o n ito rin g u zd ro w ia i ży w n o ści.
B. P ro g ram P a ń stw o w eg o M o n ito rin g u Ś ro d o w isk a (P M Ś ): - g łó w n e p o d sy ste m y PM Ś,
- z a g a d n ie n ia b io m o n ito rin g u i b io in d y k a cji, - b l o k i in fo rm acy jn e,
- z a g a d n ie n ia w ia ry g o d n o śc i d anych,
- bazy i zb io ry in fo rm acji o śro d o w isk u (reg io n aln e bazy d an y ch , roczniki i ra p o rty G U S i PIO Ś , o p ra c o w a n ia p ro b lem o w e, G R ID , G IS, atla sy i m apy stan u śro d o w isk a).
C. S tan śro d o w isk a w P olsce:
- g łó w n e p ro b lem y e k o lo g ic zn e Polski (p rzy czy n y i skutki),
- d e g ra d a c ja i o ch ro n a: atm o sfery , h y d ro sfery , lito sfery i e k o sy stem ó w (w tym zw ła sz c z a leśnych),
- o b sz a ry sz c zeg ó ln ie z d e g rad o w a n e i p ro b lem y e k o lo g icz n e o b sz a ró w z u r ban izo w an y ch ,
- za g ro ż e n ia i d e g ra d a c ja o b szaró w szcze g ó ln ie ch ro n io n y c h i atrak cy jn y ch tu ry sty cz n ie.
B lok nr 5: W ybrane narzędzia zarządzania środow iskiem .
O sią g a n ie o c z e k iw a n y ch efek tó w w zak resie o c h ro n y śro d o w isk a je s t m o ż liw e ty lk o w sy stem ie z in teg ro w a n eg o zarz ą d za n ia śro d o w isk iem . W sy stem ie tym sto su je się sz e ro k ie spektrum zró żn ico w an y ch n arzędzi p raw n y ch , e k o n o m iczn y ch i o rg an iz acy jn y ch , których z w o rn ik iem jest idea ro zw o ju z ró w n o w ażo n e g o . Z n a c z n a czę ść z ty ch n arzędzi m usi b yć sto so w an a w p rak ty ce
realizacji g o sp o d ark i tu ry sty c z n e j, p o c zy n ając od p ro g ra m o w an ia p ro d u k tu tu ry sty czn eg o (u w z g lę d n ie n ie zak azó w i o g ran iczeń ), p o p rzez in w esty cje (o b iek ty h o telo w e, sp o rto w e , u słu g o w e i o c h ro n n e) aż do realizacji im prez tu ry sty c z nych. C e lo w e j e s t w ię c z ap o z n a n ie stu d e n tó w z z ag a d n ien iam i, z którym i każdy ab so lw en t k ie ru n k u g e o g ra fia tu ry zm u i h o telarstw a będzie często sp o ty k ał się w p rac y zaw o d o w e j.
W to k u w y k ład u u w zg lęd n io n o p ro b lem aty k ę n arzęd zi zarz ą d za n ia śro d o w iskiem w zak resie:
- n a rz ę d z ia p raw n e (z asad n ic ze akty p raw n e k ra jo w e i d y rek ty w y U E ; za kazy i o g ra n ic z e n ia),
- n arz ę d z ia e k o n o m iczn e (np. o p łaty za u ży tk o w an ie śro d o w isk a, kary fi n an so w e za je g o n a d m ie rn e o b ciąża n ie),
- n a rz ę d z ia re g u lu ją c e zak res u ży tk o w an ia śro d o w isk a (o p e ra ty o c h ro n y atm o sfery , o p e ra ty w o d n o -p ra w n e , u zg o d n ien ia g ospodarki o d p ad am i, rap o rty b ezp ie c ze ń stw a w asp ek cie n ad z w y czajn y ch zag ro żeń śro d o w isk a),
- n a rz ę d z ia za zak resu p la n o w a n ia p rz estrze n n eg o i lokalizacji inw estycji (o ce n y o d d z ia ły w a n ia inw estycji na śro d o w isk o ),
- n arz ę d z ia kształtujące proekologiczne funkcjonow anie o b iek tó w g o sp o d a r czych (przeglądy ekologiczne, idea czystszej produkcji i m in im alizacji o d p ad ó w ),
- n a rz ę d z ia te c h n ic z n e (u rzą d zen ia i in stalacje do o g ra n ic z a n ia u ciążliw eg o o d d z ia ły w a n ia o b ie k tó w g o sp o d arcz y ch na śro d o w isk a),
- n a rz ę d z ia z zak resu org an izacji i z a rząd zan ia (z a rząd zan ie śro d o w isk iem w g n o rm ISO serii 14 000, fo rm u ło w a n ie c eló w i stru k tu r o rg an izacji g o sp o d a r czych).
Literatura pom ocnicza do sam odzielnego studiow ania Podręczniki (do w yboru)
D o b r z a ń s k i G. , D o b r z a ń s k a B. M. , K i e t c z e w s k i D. , 1997, O chrona śro dowiska przyrodniczego, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok.
K a r a c z u n Z. M., I n d e k a L. G., 1996, Ochrona środowiska, Aries, Warszawa. M a e i a k F„ 1996, O chrona i reku/tywacja środowiska, Wyd. SGGW, Warszawa.
O l a c z e k R. (red.), 1999, O chrona środowiska i żywych zasobowprzyrody, Wyd. UŁ, Łódź. P r a n d e c k a B. (red.), 1994, Interdyscyp/iname podstaw y ochrony środowiska, Osso/ineum,
Wrocław.
P y ł k a - G u t o w s k a E., 1998, Eko/ogia z ochroną środowiska, Wyd. Oświata, Warszawa. R i c h I i n g A., Solon J., 1996, Ekologia krajobrazu, PWN, Warszawa.
S t e f a n o w i c z T., 1996, Wstęp do eko/ogii i podstaw ochrony środowiska, Wyd. Po/itech- niki Poznańskiej.
O pracow ania problem ow e
A n d r u I e w i c z E., 1994, Morze Bałtyckie. Jego zagrożenia i ochrona, Wyd. PIOŚ, Warszawa. A n d r z e j e w s k i R., W e i g / e A. (red.), 1993, Po/skie studium bioróżnorodności, N aro
G ó r k a K. , P o s k r o b k o B., R a d e c k i W., 1998, Ochrona .środowiska. Problemy
społeczne, ekonom iczne i praw ne, PWE, Warszawa.
K o r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a A., 1997, Geoekologia turystyki, PWN, Warszawa. K o z / o w s k i S., 1994, D roga do ekorozwc>ju, PWN, Warszawa.
K u r n a t o w s k a A. (red.), 1999, Eko/ogia. Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy, PWN, Warszawa.
M e a d o w s D. H., M e a d o w s D. L., R a n d e r s J., 1995, Przekraczanie granic. G lo
balne załamanie czy bezpieczna przyszło ść?” Bib/ioteka Dialogu, Warszawa.
N o w i c k i M., 1993, Strategia ekorozwoju Polski, Warszawa.
A tlasy, m apy, dokum entacja statystyczna
Atlas zasobów, wa/orów i zagro żeń środowiska geogra/icznego P o /sk i, 1994, P/IN, Warszawa.
B a r n i e r M., 1995, Atlas wie/kic/i zagrożeń. Eko/ogia, środowisko, przyroda, WNT, W ar szawa.
Po/ska. Mapa ochrony p rzy ro d y , 1993, Instytut Ochrony Środowiska i PPWK, W arszawa-W roc-
law.
Ochrona środowiska, 1999, Rocznik monitoringowy GUS, Warszawa.
Stan środowiska w Po/sce, 1998, Raport Państwowe/' Inspekcji Ochrony Środowiska, Warszawa.
Dr Jerzy Skrzypski
Katedra Geogrą/ii Miast i Turyzmu Uniwers>tet Łódzki
ul. K opcińskiego 31
90-142 Łódź
W płynęło: 22 /istopada 1999 r.
