A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA ARCHAEOLOGICA 22, 1998
R adosław Janiak
O SA D A K ULTURY ŁUŻYCK IEJ W RYCHŁO W ICACH GM. W IE LU Ń , W O J. SIERADZKIE, STA N . 1
WSTĘP
S tan o w isk o 1 w R ychłow icach znajduje się około 3 km n a p o łu d n ie od W ielunia. U sytuow ane jest n a wyniosłym w zniesieniu, biegnącym z p o łu d n ia n a północ, m iędzy wsiami Rychłow ice i N ow y Świat. W zniesienie to, ze względu n a d o b ry g atunek żw iru, eksploatow ane jest od kilkudziesięciu lat. N ajw iększem u zniszczeniu uległo w latach 1943-1945 i 1947-1950, kiedy to rozw ieziona została najw iększa k ulm inacja w zgórza o pow ierzchni około 10 000 m 2. Pozostałości stanow iska znajdow ały się głównie w zdłuż wschodniej i południow o-w schodniej kraw ędzi żwirowni.
Część zabytków (zaginęły) ze zniszczonych obiektów zabezpieczył wówczas J. L ato ch a, kierow nik szkoły w R ychłow icach.
29 m aja 1958 r. prof, d r K o n ra d Jażdżewski przeprow adził n a stanow isku b a d a n ia pow ierzchniow e. W celu u c h ro n ie n ia najb ard ziej zagro żo n y ch o b iek tó w , K o n se rw a to r Z ab y tk ó w A rcheologicznych n a ów czesne w oj. łódzkie, m gr H en ry k W iklak, w dniach 1-13 czerw ca 1959 r. przeprow adził ratow nicze b a d a n ia w ykopaliskow e, k tó re objęły część w schodniej kraw ędzi żw irow ni. W ytyczono wtedy 10 odcinków (I- Х ) o w ym iarach 5 x 5 m każdy, w k tó ry c h o d k ry to 18 ja m . W ro k u 1963 p o n o w n ie p o d ję to b a d a n ia ratow nicze, trw ające od 5 d o 28 lipca. Były one finansow ane przez K o n -serw ato ra Z ab y tk ó w A rcheologicznych na woj. łódzkie. P racam i kierow ał
1 Stanowisko w Rychłowicach było przedmiotem pracy magisterskiej autora Osada z IV -V
okresu epoki brązu w Rychłowicach, woj. sieradzkie, 1994. Maszynopis znajduje się w archiwum
Katedry Archeologii UL. Materiały oraz dokumentację udostępniło Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. W tym miejscu chciałbym podziękować dyrektorowi muzeum, Panu doc. drowi hab. Ryszardowi Gryglowi oraz Panu mgrowi Zdzisławowi Kaszewskiemu za okazaną pomoc oraz cenne uwagi.
m g r Zdzisław K aszew ski. W ytyczono dziewięć odcinków (X I-X IX ) o wy-m iara ch 5 x 5 wy-m każdy, w których o d k ry to osiewy-m obiektów .
i--- 1---1--- --- 1
Rys. 1. Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1. X - położenie stanowiska
W pierwszej publikow anej inform acji Rychłowice w ym ienione są ja k o miejsce odkrycia przed 1877 r. trzech brązow ych naszyników oraz kilkunastu szklanych paciorków , k tó re faktycznie pochodziły ze znaleziska w Ry- chłow icach2.
W literaturze przedm iotu o sad a w R ychłow icach została zaliczona przez Z. K aszew skiego d o pod g ru p y kępińskiej grupy górnośląsko-m ałopolskiej
2 Tę błędną informację podał w swej pracy J. Ż u r e k , Pradzieje Ziemi Wieluńskiej, Wieluń 1936, s. 69. Uwagi na ten temat przedstawił Z. D u r c z e w s k i , Halsztacki skarb
brązowy z Rychlocic w po w. wieluńskim, „Przegląd Archeologiczny” 1937-1939, t. 6, s. 252-254
ku ltu ry łużyckiej3. W ym ienia on i zam ieszcza rów nież rysunek grocika strzały odkrytego n a tym stanow isku4.
Należy zaznaczyć, iż udostępniona m i zachow ana d o kum entacja m uzealna była niekom pletna. B rak w niej opisów jam 2-1 0 o raz planów jam 12 i 18. W kilku p rzypadkach nie zachow ał się w inw entarzu m ateria ł k ostny, k tó ry nie został wcześniej poddany badaniom osteologicznym 5. Plany jam - w niniej-szym artykule - publikow ane są zgodnie z oryginałam i w zachow anej dokum entacji. W przypadku profili jam , z badań 1963 r., n a linii profilowanej zaznaczono głębokość (w centym etrach), n a jakiej p o d pow ierzchnią ziemi ja m a się zarysow ała.
OPIS MATERIAŁU
J a m a 1. N a głębokości 20 cm w ścianie żw irow ni zary so w ała się częściowo zniszczona ja m a o w ym iarach 9 0 x 4 0 cm i głębokości 40 cm. W ypełnisko stanow ił szary piasek z węglami drzewnym i.
1. Przykraw ędny fragm ent szyjki naczynia chropow aconego, ja sn o b ru - natnego. Szyjka w ychylona n a zew nątrz. 2. F rag m en t naczynia z za o k rąg -lonym , być m oże dw ustożkow atym , brzuścem . W ysoka, praw ie cylindrycz-na, szyjka, wylew lekko wychylony. N a szyjce poziom o przekłute uszko (tabl. XJ 2). 3. F ra g m e n t d n a. 4. F ra g m e n t o pow ierzchni gładzonej, ornam en to w an y poziom ym żłobkiem i trzem a d ołkam i nad nim , ciem no-szary. 5. F rag m en t naczynia dw ustożkow atego. Brzusiec zdobiony bieg-nącym i u k o śn ie żło b k am i, szaro żó łty . 6. F ra g m e n t w ylew u cz e rp a k a . 7. F rag m en t talerza z ornam entem niewielkich, płytkich dołków . 8. F ra g -m en t wylewu z nalepiony-m guzkie-m, brunatny. 9. F rag -m en t z odła-m any-m taśm ow atym uchem . 10. F rag m en t zagiętego do w ew nątrz wylewu m iski. 11. F rag m en t wylewu karbow anego palcem. O koło 1,5 cm pod kraw ędzią, od strony zewnętrznej, lekki załom . 12. F rag m en t naczynia o pow ierzchni gładzonej z listw ą oddzielającą szyję od brzuśca. 13. D w a fragm enty szyi (jeden z zachow anym niewielkim odcinkiem wylewu). 14. Częściow o zrek o n -stru o w an a am fo ra z w yraźnie w yodrębnioną, w ysoką szyją. B arki brzuśca zdobione grupam i ukośnych żłobków rozdzielonych dołkam i. B arw a cz arn a (tabl. X I 1). 15. F ra g m e n t grubościennego n aczynia ch ro p o w aco n e g o . 16. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 17. Ż a rn a z rozcieraczem . 18. F ragm enty przepalonych kości.
3 Z. K a s z e w s k i , Kultura łużycka w Polsce Środkowej, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 1975, Ser. archeologiczna, t. 22, s. 138, ryc. 4.
4 Tamże, s. 139, tabl. VI 15.
Jama 2 (tabl. II).
1. F ragm ent naczynia o powierzchni gładzonej, ornam entow any ukośnym i żłobkam i, czarny. 2. .Fragm ent wylewu m isy z o d trąconym taśm ow atym uchem , jasnoczerw ony. 3. D w a fragm enty wylewów naczyń o pow ierzchni chropow aconej. 4. F rag m en t szyi z zachow anym krótkim odcinkiem wylewu. 5. F ragm enty w ałeczkow atych uch. 6. F ragm enty k u b k a z d o ln ą częścią taśm ow atego ucha. Pod uchem o rn am en t dołków , n a uchu dwie pionow e, ryte kreski, czarny (tabl. XI 8). 7. Fragm ent dużego naczynia, praw dopodobnie d w ustożkow atego, ornam entow anego ukośnym i, szerokim i żłobkam i, m iędzy nim i dołek. B arw a ja sn o b ru n a tn a . 8. Z re k o n stru o w an a m iseczka z wylewem n a zew nątrz i w klęsło-w ypukłym dnem , cz arn a (tabl. X I 4), 9. D w a frag m en ty den naczyń o pow ierzchni gładzonej. 10. C ztery frag m en ty talerzy zdobionych dołkam i paznokciow ym i, w tym jeden o drugiej p o -wierzchni lekko gładzonej (tabl. X I 7). 11. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 12. W ypalona w ogniu bryłka gliny z zachow anym i odciskam i palców .
T a b l i c a II Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 2, odcinek I. Plan płaski i profil
Legenda do tablic П -Х w a rstw a próchniczna w yp e łn isk o jamy ziem ia narzucona ze żw irow ni kraw ędź żw irow ni ceram ika piasek c a lc o w y 0
0 <0
kam ień w ęgiel d rzew ny grudki polepyJama 3.
1. F rag m en t wylewu naczynia o pow ierzchni gładzonej. 2. F rag m en t naczynia grubościennego zdobionego ukośnym i kreskam i, żó łto b ru n a tn y . 3. F rag m en t szyi dużego naczynia, czarny. 4. F rag m en t różnych naczyń o pow ierzchni chropow aconej.
Jama 4 (tabl. III).
1. F rag m en t wylewu naczynia chropow aconego. 2. T aśm o w ate ucho k u b k a, jasn o b ru n a tn e . 3. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
T a b l i c a III Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 4, odcinek II. Plan płaski i profil
Jama 5.
1. F rag m en t m isy barw y czarnej. 2. F rag m en t d n a z przy d en n ą częścią brzuśca. 3. F rag m en ty naczyń chropow aconych i gładzonych. 4. N ie w ykoń-czony to p o re k kam ienny. O bydw a koń ce są tępe. W po b liżu o b u c h a znajduje się nadw iercony otw ór. D ługość 12 cm, szerokość 3,2 cm (tabl. X I 5). 5. F rag m en ty przepalonych kości.
Jama 6.
1. F rag m en t naczynia, k tóre nad załom em zdobione jest nalepionym guzkiem , a pod nim dołkiem , barw a ja sn o b ru n a tn a . 2. F rag m en ty wylewów naczyń chropow aconych. 3. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Jama 7.
1. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 2. G ru d k a polepy.
Jama 8.
1. Częściowo zrek o n stru o w an a n ieornam entow ana a m fo ra z w yraźnie w y odrębnioną szyją rozszerzającą się ku górze. B arw a cz arn a (tabl. X I 3). 2. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 3. G ru d k i polepy.
Jama 9.
1. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Jama 10 (tabl. IV).
1. F ra g m e n t k u b k a z za ch o w a n ą d o ln ą częścią taśm o w ate g o u ch a, czarny. N a największej w ydętości brzuśca zdobienie w postaci ukośnych żłobków . P od uchem trzy dołki (tabl. X II 2). 2. F ra g m e n t nieornam en- tow anego k u b k a z taśm ow atym uchem , czarny (tabl. X I 6). 3. Z re k o n -struow any czerpak z w klęsło-w ypukłym dnem i taśm ow atym uchem wy-stającym ponad wylew, czarny (tabl. X II 3). 4. Z re k o n stru o w an a m iseczka z w klęsło-w ypukłym dnem i wychylonym wylewem, b ru n a tn a (tabl. X II 1). 5. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 6. Brązowy d ru t o przekroju czw orokątnym . D ługość 6,3 cm, grubość około 4 m m. 7. O dłupek krzem ienny z retuszem krawędzi (tabl. X I 9). 8. Bryłka ochry. 9. F ragm enty przepalonych kości.
Jama 11. N a głębokości 45 cm zary sow ała się ja m a o w ym iarach
1 0 0 x 100 cm i głębokości od 10 d o 30 cm. W ypełnisko stanow ił szary piasek z węglami drzewnym i.
1. F rag m en t czarki z wychylonym na zew nątrz wylewem, ja sn o b ru n a tn y . 2. F rag m en t talerza nieornam entow anego. 3. F rag m en t wylewu naczynia gładzonego. 4. F rag m en t naczynia zdobionego praw ie poziom ym i kreskam i, ciem nobrunatny. 5. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 6. F rag m en t przepalonej kości.
Jama 12. N a głębokości 30 cm zarysow ała się ow alna ja m a o w ym
ia-rach 1 2 0 x 1 2 0 cm i głębokości 120 cm. Jej wypełnisko stanow iła czarna ziem ia z w ęglami drzew nym i. D n o w yłożone niewielkimi kam ieniam i era- tycznym i.
T a b l i c a IV Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 10, odcinek V. Plan płaski i profil. 1 - drut brązowy
1. F rag m en t talerza zdobionego dołkam i paznokciow ym i. 2. F rag m en t chropow aconego naczynia z wylewem wychylonym n a zewnątrz. 3. F ragm enty wylewów dw óch naczyń gładzonych. 4. F rag m en t wylewu naczynia z cylin-d ryczną szyjką. 5. F rag m en t czernionego, m ałego naczynia w azow atego lub am forki. Szyja oddzielona od brzuśca w yraźnym załom em , d o d atk o w o
o zdobionego rów noległym i, dookolnym i kreskam i. P od nim i (na brzuścu) grupa ukośnych kresek (tabl. X II 4). 6. F ragm ent naczynia ornam entow anego pionow ym i żłobkam i. 7. F rag m en t garn k a chropow aconego (tabl. X III 1). 8. F ragm enty grubościennego naczynia o powierzchni gładzonej. 9. F ragm ent wylewu grubościennego, chropow aconego naczynia tulipanow atego. 10. F ra g -m enty talerzy: dw a zdobione dołka-m i paznokciow y-m i, trzy zdobione dołka-m i
palcow ym i, dw a zdobione koncentrycznym i kreskam i, jeden fragm ent nie- zdobiony. 11. F rag m en t szyi naczynia. U jej podstaw y nalepiony guzek, pod nim (na brzuścu) płytkie dołki. B arw a szara, p raw d o p o d o b n ie w tórnie przepalony. 12. F rag m en t naczynia z listwą k a rb o w an ą palcam i. P od listw ą pow ierzchnia schropow acona, jasnoczerw ona. 13. Szerokie taśm o w ate ucho, w yk o n an e z w ałeczka przekłutego poziom o, szaro b ru n atn e. 14. F rag m en t szyi z wylewem wychylonym na zewnątrz. 15. F ragm ent naczynia zdobionego ukośnym i żłobkam i. 16. F rag m en t brzuśca zdobionego g ru p ą pionow ych linii rytych. 17. F rag m en t wylewu ściętego od śro d k a naczynia. 18. F rag m en t zgrubiałego wylewu. 19. F rag m en t czerpaka z kraw ędzią w ychyloną n a zew nątrz. 20. F rag m en t wylewu m ałego naczynia chropow aconego. 21. F ra g -m en t wylewu i szyi -małego naczynia gładzonego. 22. F rag-m ent grubościennego naczynia gładzonego. 23. M ało charakterystyczne ułam ki ceramiki. 24. G ru d k a polepy. 25. Nie spalone kości zwierzęce.
J a m a 13. N a głębokości 40 cm zarysow ała się kolista ja m a o w ym iarach 8 5 x 7 5 cm i głębokości 40 cm. Jej w ypełnisko stanow ił ciem noszary piasek. W północnej części jam y o d k ry to skupisko kam ieni.
1. F rag m en t naczynia z wylewem w ychylonym na zew nątrz, od w ew nątrz profilow anym . 2. F rag m en t naczynia z wylewem wychylonym na zew nątrz, ceglastożółty. 3. F rag m en t naczynia z wylewem w ychylonym n a zew nątrz, kraw ędź rów no ścięta. 4. F rag m en t niezdobionego talerza. 5. F rag m en t wylewu tulipanow atego naczynia chropow aconego. 6. F rag m en t wylewu naczynia gładzonego. 7. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 8. P rzepalo-ne w ogniu grudki polepy.
Jama 14. N a głębokości 45 cm , w ścianie żw irowni, zarysow ała się
częściowo zniszczona ja m a o w ym iarach 1 0 4 x 4 5 cm i głębokości około 50 cm. Jej w ypełnisko stanow ił szary piasek.
1. Częściowo zrek o n stru o w an a m iska o łukow atych ściankach i wklęsłym dnie. P ow ierzchnia gładzona, szaro -jasn o b ru n atn a (tabl. X II 6). 2. F rag m en t wylewu z guzkiem. 3. F rag m en t taśm ow atego ucha. 4. D w a fragm enty w ylew ów różnych naczyń z cylindryczną szyjką. 5. F ra g m e n t wylew u m ałego naczynka gładzonego. 6. F rag m en t wylewu m ałego naczynka. Od w ew nątrz wylew pogrubiony. 7. F rag m en t naczynia z częścią taśm ow atego, k rótkiego ucha. 8. F rag m en t wylewu (misy) w górnej części gładzonej, w dolnej - chropow aconej. 9. F rag m en t m ałego n ac zynka w azow atego,
z lekko w ychyloną szyją, k tó ra jest o d d zielo n a od b rzu śca w yraźnym załom em , jasn o b ru n a tn y . 10. F rag m en t kulistego czerp ak a lub m iseczki. 11. C ztery fragm enty den różnych naczyń. 12. Trzy fragm enty wylewów różnych naczyń gładzonych (w tym jeden cienkościenny). 13. F rag m en t brzuśca zdobionego pionow ym i żłobkam i. 14. Fragm ent dużego naczynia chropow aco- nego. 15. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 16. O sełka z piaskow ca. K szta łt trójkątny. Z dw óch stron ślady gładzenia. D ługość 6,2 cm , szerokość 4 cm , w ysokość 2 cm (tab l. X II 7). 17. F ra g m e n t kości zw ierzęcych - w tym fragm ent kości długiej i fragm ent zęba.
Jama 15. N a głębokości 41 cm , w ścianie żw irow ni, zarysow ała się
częściowo zniszczona ja m a o w ym iarach 1 1 5 x 4 5 cm i głębokości 65 cm. W ypełnisko stanow ił czarny piasek z węglami drzew nym i (tabl. V).
T a b l i c a V Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
1. Przepalony fragm ent taśm ow atego ucha. 2. F ragm ent talerza zdobionego ornam entem paznokciowym . 3. N ieornam entow any fragm ent talerza. 4. F ra g -m ent przydenny naczynia z częścią dna. 5. Frag-m ent brzuśca naczynia dw usto- żkow atego, gładzonego. 6. Fragm ent gładzonego naczynia z cylindryczną szyją. 7. F rag m en t wylewu g arn k a chropow aconego. 8. T rzy fragm enty wylewów: dw óch naczyń chropow aconych, jednego naczynia gładzonego. 9. D w a frag -m enty wylewu o raz frag-m ent przydenny, praw d o p o d o b n ie jednego naczynia
gładzonego. 10. P rzepalona w ogniu g rudka gliny. 11. K ości zwierzęce: d w a fragm enty d robne, kość długa, rogi krow y lub wołu.
Jama 16. N a głębokości 45 cm w ścianie żw irowni zarysow ała się
częściowo zniszczona ja m a o w ym iarach 1 1 0 x 7 5 cm i głębokości 60 cm. W ypełnisko stanow ił czarny piasek z węglami drzewnym i.
1. F rag m en t wylewu g arn k a chropow aconego, obm azyw anego ukośnie palcam i, brunatnoceglasty (tabl. X II 8). 2. F rag m en t talerza zdobionego o rnam entem paznokciow ym . 3. F rag m en t naczynia chropow aconego z listw ą w postaci dw óch guzków , b ru n a tn y . 4. F rag m en t grubościennego naczynia zdobionego ornam entem paznokciow ym . 5. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 6. F ragm enty kości.
Jama 17. N a głębokości 30 cm zarysow ała się kolista ja m a o w ym iarach
80 X 90 cm i głębokości 55 cm. W ypełnisko stanow ił czarny piasek z węglami drzew nym i.
1. F rag m en t talerza zdobionego koncentrycznym i żłobkam i (tabl. X III 2). 2. F rag m en ty naczy n ia (w tym wylew) ch ro p o w aco n eg o . 3. F ra g m e n t brzuśca naczynia gładzonego. 4. F ragm enty brzuśca i części przydennej naczynia gładzonego. 5. F ragm enty przepalonych kości.
Jama 18. N a głębokości 40 cm zarysow ała się ow aln a ja m a o w ym iarach
2 6 0 x 2 0 5 cm i głębokości 128 cm . W ypełnisko stan o w ił szary piasek z węglami drzew nym i. O dkryto także kam ienie eratyczne.
1. Z achow any prawie w całości m ały czerpak. T aśm ow ate ucho wyniesione p o n a d wylew. N a wylewie, p o obu stronach ucha, m ałe guzki. D n o wklęsłe. B arw a cz arn a (tabl. X III 3). 2. F rag m en t wylewu g arn k a chropow aconego. P o d wylewem znajduje się n alepiony guzek. 3. F ra g m e n t szyi dużego naczynia zdobionego dookolnym , rytym row kiem . 4. P rzepalony fragm ent k u b k a z taśm ow atym uchem. 5. F ragm enty naczynia chropow aconego, zdobionego na wylewie i brzuścu dołkam i paznokciowym i, czerw onobrunatne. 6. F rag m en t brzuśca zdobionego ukośnym i żłobkam i i dołkam i. 7. F r a gm ent naczynia gładzonego z wylewem wychylonym n a zew nątrz. 8. F rag m en t kulistego czerpaka. 9. F rag m en t wylewu m ałej m iseczki. 10. D w a fragm enty talerzy: jed en zd o b io n y orn am en tem paznokciow ym , d ru g i p o d łu żn y m i
row kam i pow stałym i w w yniku o b m azania palcam i. 11. P rzydenny fragm ent naczynia chropow aconego. 12. F rag m en t taśm ow atego ucha. 13. Przydenny fragm ent naczynia gładzonego. 14. F rag m en t naczynia z częściowo za-chow anym w ałeczkow atym uchem . 15. F rag m en t wklęsłego d n a m ałego naczynka. 16. P rzepalony fragm ent naczynia z w ałeczkow atym uchem . 17. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 18. B rązow y grocik strzały. N a tulejce charakterystyczny otw ór. D ługość 3,3 cm, szerokość 1,4 cm, średnica otw o ru na tulejce 2 m m , średnica zew nętrzna tulejki 0,5 cm (tabl. X III 6). 19. D w a w ióry krzem ienne (bez retuszu). D ługość 2,6 cm (tabl. X III 4) i 1,6 cm (tabl. X III 5).
T a b l i c a VI
Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1 Jama 19, odcinek XI. Plan płaski i profil
Jama 19. N a głębokości 50 cm w ścianie żw irowni zarysow ała się,
częściowo zniszczona, ja m a o w ym iarach 2 2 0 x 2 2 0 cm i głębokości 105 cm. W w ypełnisku, w części północnej, o d k ry to skupisko kam ieni (tabl. VI).
1. F ragm enty dużego, jajow atego naczynia gładzonego - w tym dno z częścią przydenną brzuśca. B arw a pom arańczow a (tabl. X III 7).
Jama 20. N a głębokości 53 cm zarysow ała się n iereg ularn a ja m a o
wy-m iarach 2 7 0 x 3 2 0 cwy-m i głębokości 102 cwy-m. W w ypełnisku o d k ry to węgle drzew ne i skupiska kam ieni.
1. F rag m en t wylewu misy. 2. F rag m en t m ałego naczynia z wylewem w ychylonym na zew nątrz. 3. F rag m en t gładzonego talerza. 4. F rag m en t kulistego czerpaka. 5. F rag m en t wychylonego na zew nątrz wylewu dużego, jajow atego naczynia chropow aconego, obm azyw anego palcami, jasnobrunatny. 6. F rag m en t g arn k a chropow aconego z wylewem wychylonym n a zew nątrz, brunatny (tabl. X III 8). 7. M ało charakterystyczne ułam ki ceramiki. 8. G rudki polepy.
Jama 21. N a głębokości 45 cm zarysow ała się n ieregu larna ja m a o
wy-m iarach 1 6 0 x 2 8 0 cwy-m i głębokości 110 cwy-m. W ypełnisko stanow ił szary piasek. 1. F rag m en t naczynia zdobionego na brzuścu pionow ym i żłobkam i, czarny. 2. F rag m en t wylewu naczynia gładzonego. 3. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 4. G ru d k i polepy.
Jama 22. N a głębokości 63 cm zary sow ała się ja m a o w ym iarach
1 7 0 x 2 0 0 cm i głębokości 120 cm. W wypełnisku jam y znajdow ały się o kruchy węgla drzewnego.
1. F rag m en t wylewu m isy gładzonej, ja sn o b ru n a tn y . 2. F ra g m e n t wylewu naczynia chropow aconego, pod wylewem nalepiony guzek, żółtoczerw onaw y. 3. Przepalony fragm ent misy. 4. F ragm enty cienkościennego naczynia gładzo-nego. 5. F ragm enty brzuśca i d n a z częścią przydenną naczynia gładzogładzo-nego. 6. T rzy fragm enty den różnych naczyń. 7. F rag m en t przepalony naczynia ch ro p o w aco n eg o . 8. F rag m en ty naczyń ch ro p o w aco n y ch i gładzonych. 9. G ru d k i polepy.
Jama 23. N a głębokości 45 cm zarysow ała się p ro sto k ą tn a ja m a o
wy-m iara ch 3 6 0 x 2 4 0 cwy-m i głębokości od 80 d o 100 cwy-m. W okół jawy-m y odk ry to 10 śladów po d o łkach posłupow ych. W wypełnisku jam y w części północno- -wschodniej i południow o-zachodniej odk ry to skupiska kam ieni (tabl. V II i V III).
1. F ragm enty dużego, jajow atego naczynia chropow aconego, b runatnego. 2. C ztery fragm enty talerzy: trzy niezdobione, jeden zdobiony n a kraw ędzi dołkiem paznokciowym. 3. Fragm ent karbow anego wylewu misy. Powierzchnia
T a b l i c a VII
Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 23, odcinek X3V. Plan płaski. 1 - duży fragment talerza
K i
b
û i i
zew nętrzna lekko gładzona z ornam entem paznokciow ym , w ew nątrz do- okolne row ki pow stałe podczas lepienia naczynia. B arw a ja sn o b ru n a tn a . 4. F ra g m e n t cz erp a k a z zachow anym k ró tk im odcinkiem w ylew u o ra z d o ln ą p o d staw ą ucha. P od nią zdobienie w postaci trzech dołków . 5. F ra g -m e n t naczynia, p ra w d o p o d o b n ie w azow atego, k tó re g o brzusiec i szyja rozdzielone są trzem a dookolnym i żłobkam i. B arw a sza ro -jasn o b ru n a tn a. 6. F rag m en ty szyi naczynia w azow atego. 7. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
T a b l i c a VIII Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 23, odcinek XIV. Profile. 1 - duże skupisko ceramiki
Jama 24. N a głębokości 45 cm zarysow ała się n ieregularna ja m a o
wy-m iarach 1 4 0 x 180 cwy-m i głębokości około 100 cwy-m. W ypełnisko stanow ił szary piasek (tabl. IX).
1. Przydenny fragm ent dużego naczynia gładzonego, brunatnego. 2. F ra g -m en t -m iseczki z wylewe-m wychylony-m na zew nątrz i szeroki-m dookolny-m żłobkiem tuż pod wylewem. B arw a sza ro b ru n atn a. 3. F rag m en t wylewu dużego naczynia chropow aconego, praw dopodobnie jajow atego. 4. F rag m en t k u b k a z d o ln ą p o d sta w ą taśm ow atego ucha. P ow ierzchnia zew nętrzna gładzona. 5. T rzy fragm enty talerzy zdobionych ornam entem paznokciow ym . 6. F ragm enty naczyń chropow aconych, obm azyw anych palcam i.
Jama 25. N a głębokości 55 cm zarysow ała się p ro sto k ą tn a ja m a o
wy-m iara ch 500 X 300 cwy-m i głębokości 84 cwy-m. W trakcie eksploracji w części południow o-zachodniej n a głębokości 57 cm o d k ry to ow alne palenisko zbudow ane z jednego rzędu kam ieni eratycznych - palenisko m iało w ym iary
T a b 1 i с a IX
Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 24, odcinek XIV. Plan płaski i profil. 1 - duży fragment talerza
1. Częściowo zrekonstruow ane duże naczynie z cylindryczną szyją. N a brzuścu nalepione dwie dookolne listwy. N a załomie, między szyją a brzuścem, w ałeczkow ate ucho (tabl. X III 9). B arw a czarna. 2. F rag m en t dolnej części naczynia chropow aconego, jajow atego (tabl. X3V 4). D n o w yraźnie p o d -kreślone. B arw a ja s n o b ru n a tn a . 3. F ra g m e n t cienkościennego naczy n ia z w y o drębnioną szyją i wklęsłym dnem . 4. F ragm enty cienkościennego naczynia gładzonego ze stożk o w atą szyjką. 5. F rag m en t wylewu g arn k a jajow atego, chropow aconego, brunatnego. Wylew zdobiony dołkam i palco-wymi (tabl. X IV 2). 6. F rag m en t wylewu miseczki o pow ierzchni gładzonej. 7. F ra g m e n t, p ra w d o p o d o b n ie dw usto żk o w ateg o , brzuśca naczynia. N a największej wydętości brzuśca znajduje się d o o k o ln a ry ta k reska, p o d nią kreski ukośne. 8. F rag m en t dw ustożkow atego naczynia gładzonego z za-cho w an ą d o ln ą pod staw ą taśm ow atego ucha. 9. F ra g m e n t przepalonego cz e rp a k a - taśm o w ate uch o w ysunięte p o n a d wylew. 10. D o ln a część naczynia gładzonego, jajow atego z płaskim dnem . B arw a czarn o -żó łta (tabl. X IV 8). 11. Z achow any w całości czerpak z płaskim dnem i taśm ow atym
uchem , czarny (tabl. X IV 5). 12. Częściowo zrek o n stru o w an e naczynie dw ustożkow ate, zdobione dookolnym i żłobkami. Wylew nieznacznie wychylony n a zew nątrz. B arw a b ru n a tn a (tabl. X IV 1). 13. Z achow any w całości jajo w aty garnek chropow acony, b ru n atn y (tabl. X IV 3). 14. F rag m en ty dużego, grubościennego naczynia jajow atego, chropow aconego. 15. F ragm enty naczynia jajow atego, chropowaconego, obm azywanego palcami. 16. Przepalone fragm enty naczynia gładzonego. 17. Z naczna ilość grudek polepy - glina w ym ieszana z ciętą słom ą. N egatyw ow e odciski w glinie w skazują, iż służyła o n a ja k o uszczelnienie, oblepiające konstrukcję drew nianą.
T a b l i c a X Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Jama 26, odcinek XVI. Plan płaski i profil
Ń
Jama 26. N a głębokości 60 cm zarysow ała się niereg u larn a ja m a o w
y-m iara ch 1 9 0 x 2 6 0 cy-m i głębokości 110 cy-m. Przy ścianie W o d k ry to koliste palenisko o średnicy około 80 cm. Z budow ane ono zostało z jednego rzędu kam ieni (tabl. X).
1. F rag m en t talerza z ornam entem paznokciow ym i palcow ym . 2. F ra g -m en t wylewu naczynia w azow atego. B arw a czarna. 3. F ra g -m e n t brzuśca naczynia, praw d o p o d o b n ie w azow atego, zdobionego pionow ym i, rytym i kreskam i, czarny. 4. F rag m en t m ałego naczynka zdobionego n a załom ie m iędzy szyją a brzuścem dookolnym row kiem o raz pionow ym i żłobkam i n a brzuścu. B arw a czarna. 5. F rag m en t m ałego naczynka z k o lankow atym uchem . 6. F rag m en t brzuśca czerpaka z zachow aną d o ln ą p o d staw ą taś- m ow atego ucha. 7. F rag m en t naczynia gładzonego w azow atego. N a załom ie nalepiony guzek, pod nim dołek palcowy. B arw a czarna. 8. F rag m en t m ałego cienkościennego czerpaka. 9. D w a fragm enty wylewów różnych naczyń chropow aconych. 10. F rag m en t karbow anej listwy. 11. F rag m en ty dużego, grubościennego naczynia jajow atego, chropow aconego. 12. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 13. G ru d y polepy - po negatyw ow ych odciskach m ożna sądzić, że oblepiała (uszczelniała) ona konstrukq’ç drewnianą. 14. F rag m en t zęba zwierzęcego.
Zabytki luźne
Odcinek I, w arstw a 0-25 cm.
1. F ra g m e n t m ałego naczy n ia w azow atego, zdob io n eg o pionow ym i żłobkam i. 2. F rag m en t taśm ow atego ucha. 3. P rzydenny fragm ent naczynia chropow aconego. 4. D w a fragm enty den. 5. F ragm ent przepalonego czerpaka. 6. T rzy fragm enty wylewów różnych naczyń chropow aconych. 7. C ztery frag m en ty wylew ów ró żn y ch naczyń gładzonych. 8. F ra g m e n t m ałeg o , cienkościennego naczynia w azow atego, zdobionego n a brzuścu pionow ym i płytkim i żłobkam i. B arw a czarna. 9. F rag m en t wylewu g arn k a jajow atego, chropow aconego. 10. F rag m en t talerza zdobionego o rnam entem p a z n o k -ciowym . 11. F rag m en t m ałej m iseczki o pow ierzchni gładzonej. 12. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek III, w arstw a 0 -25 cm.
1. Przydenny fragm ent naczynia. 2. Przepalony fragm ent m ałego naczynia w azow atego. 3. F rag m en t talerza zdobionego ry tą kreską. 4. F rag m en t naczynia z listw ą n a brzuścu. 5. F rag m en t naczynia gładzonego zdobionego n a brzuścu szerokim żłobkiem , ciem noszarobrunatny. 6. F rag m en t ta ś -m ow atego ucha. 7. F rag -m en t naczynia zdobionego doo k o ln y -m żłobkie-m oddzielającym szyję od brzuśca oraz ukośnym i żłobkam i n a brzuścu, barw a jasn o b ru n a tn a . 8. F rag m en t talerza zdobionego ornam entem paznokciow ym . Pow ierzchnia druga nosi ślady żłobków biegnących p rostopadle do kraw ędzi, p raw d o p o d o b n ie jest to odcisk plecionki (m aty), n a której ten talerz został
w ykonany. B arw a żó łto -jasn o b ru n atn a (tabl. X IV 7). 9. F rag m en t naczynia zdobionego guzkiem wypychanym od śro d k a, otoczonym dookolnym i kres-kam i. 10. F rag m en t naczynia z cylindryczną szyją i w yraźnie zaznaczonym brzuścem. 11. F ragm ent talerza zdobionego dołkam i palcowymi. 12. F ragm ent wylewu miseczki gładzonej. 13. T rzy fragm enty wylewów różnych naczyń gładzonych. 14. F rag m en t naczynia w azow atego zdobiony w dolnej partii szyi płytkim i, dookolnym i żłobkam i, pod nim i - na brzuścu - żłobki ukośne. B arw a czarna (tabl. X IV 6). 15. T rzy fragm enty przydenne naczyń gładzonych w tym fragm ent naczynia cienkościennego. 16. M ało c h a ra k -terystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek IV, w arstw a 0-25 cm.
1. F rag m en t naczynia z cylindryczną szyją i wylewem lekko wychylonym n a zew nątrz. N a b arkach naczynia dookolny żłobek, nad nim i pod nim grupy ukośnych, rytych kresek. B arw a ja sn o b ru n a tn a (tabl. X V 2). 2. F ra g m en t nieornam entow anego talerza. 3. P rzydenny fragm ent naczynia gład zo -nego. 4. D w a fragm enty wylewów różnych naczyń gładzonych. 5. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek V, w arstw a 0-25 cm.
1. F rag m en t dna.
Odcinek V, w arstw a 25-40 cm.
1. F ra g m e n t taśm ow atego ucha. 2. F ra g m e n t n ieo rn a m en to w an e g o talerza. 3. C ztery fragm enty wylewów różnych naczyń gładzonych. 4. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki. 5. K ó łk o brązow e (średnica 1,9 cm) w ykonane z jednego zw oju d ru tu o średnicy około 2 m m . K o ń ce ścięte p ro sto , nie zachodzą n a siebie (tabl. X V 4).
Odcinek VI, w arstw a 0-25 cm.
1. F rag m en t naczynia zdobionego krótkim i, rytym i, praw ie poziom ym i kreskam i. B arw a ciem noszara. 2. F rag m en t naczynia gładzonego, zd o b io -nego poziom ym i żłobkam i i p ra w dopodobnie dołkam i w ykonanym i przez szczypanie pow ierzchni. Barw a czarna. 3. F rag m en t profilow anego wyle-wu naczynia gładzonego, b runatnoczarnego. 4. D w a fragm enty talerzy: zdobionego koncentrycznym żłobkiem przy kraw ędzi i zdobionego d o ł-kam i paznokciow ym i. 5. F ra g m e n t gładzonego n aczynia z k a rb o w a n ą plastyczną listwą. 6. T rzy fragm enty wylewów różnych naczyń o pow ierz-chni gładzonej. 7. T rzy fragm enty den różnych naczyń - w tym jeden z p rzydenną częścią gładzonego brzuśca. 8. M ało charakterystyczne u ła-m ki cerała-m iki.
Odcinek XI, w arstw a 0 -20 cm.
1. F ra g m e n t naczy n ia zd obionego n a brzu ścu d o łk am i palcow ym i. W yraźny załom m iędzy szyją a brzuścem . B arw a czarna. 2. M ało c h a ra k -terystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek XI, w arstw a 4 0 -6 0 cm.
1. F ra g m e n ty g ru b o śc ie n n eg o g a rn k a ja jo w a te g o , c h ro p o w a c o n e g o . 2. F ragm enty dużego, grubościennego g arn k a jajow atego, chropow aconego. 3. F rag m en t przydenny naczynia gładzonego. 4. F rag m en t naczynia zd o b io -nego n a brzuścu ukośnym i żłobkam i, w ykonanym i palcam i, żółto-jasno- b ru n a tn y . 5. F rag m en t naczynia, p ra w dopodobnie w azow atego, żółto-jasno- b runatn eg o . O rn am en t w postaci nalepionego guza i pionow ych kresek (tabl. XV 1). 6. F rag m en t naczynia gładzonego.
Odcinek X II, w arstw a 0 -20 cm.
1. F ragm enty brzuśca dużego, grubościennego naczynia chropow aconego. 2. F rag m en t wylewu g arn k a jajow atego, chropow aconego. 3. F rag m en ty dw óch talerzy zdobionych ornam entem paznokciow ym . 4. F rag m en t naczynia zdobionego ukośnym i żłobkam i. 5. F ragm ent naczynia zdobionego pionowym i żłobkam i. 6. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek XIV, w arstw a 0 -2 0 cm.
1. F rag m en t płaskiego d n a. 2. F rag m en t wylewu naczynia lekko ch ro -pow aconego. 3. F rag m en t wylewu m ałej m isy gładzonej. 4. F rag m en ty dużego g arn k a jajow atego, chropow aconego. 5. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Odcinek XIV, w arstw a 4 0-60 cm.
1. F ragm ent naczynia zdobionego ukośnym i, szerokimi żłobkam i, w ykona-nym i palcam i, czarny. 2. F ra g m e n t wylewu i d n a g a rn k a jajo w ate g o , chropow aconego. 3. F ragm ent talerza zdobionego ornam entem paznokciowym . 4. F rag m en t wylewu naczynia chropow aconego, obm azyw anego palcam i.
5. M ało charakterystyczne fragm enty naczynia chropow aconego.
Odcinek XV, w arstw a 20^40 cm.
1. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Z abytki luźne z całego stanow iska
1. F rag m en t wylewu g arn k a jajow atego, chropow aconego, b ru n a tn y (tabl. X V 7). 2. D w a fragm enty den: wklęsłego i płaskiego. 3. F rag m en t
wylewu naczynia chropow aconego. 4. F ragm enty talerzy: dw óch nieorna- m entow anych, trzech zdobionych ornam entem paznokciow ym . 5. F ra g -m e n t wylewu cienkościennego naczynia gładzonego. 6. F rag -m en t k u b k a z taśm ow atym uchem , wysuniętym p o n ad kraw ędź wylewu. P od d o ln ą p o d staw ą u ch a zdobienie dołkam i, n a brzuścu pionow e, płytkie żłobki. B arw a b ru n a tn o c z a rn a (tab l. X V 3). 7. P rzydenny frag m en t naczy n ia gładzonego. 8. F ragm enty k u b k a zdobionego grupam i żłobków i dołków . P od d o ln ą pod staw ą ucha grupa dołków . 9. F rag m en ty naczynia zd o b io -nego ukośnym i żłobkam i n a brzuścu. 10. F rag m en t czerp ak a gładzo-nego, b ru n a tn e g o , z wylewem wychylonym n a zew nątrz i taśm ow atym uchem (ta b l. X V 5). 11. F ra g m e n ty wylew ów: czterech n ac zy ń g ład zo n y ch i trzech różnych naczyń chropow aconych. 12. F rag m en ty naczyń ch ro p o - w aconych i gładzonych.
Z ab y tk i luźne z b a d a ń pow ierzchniow ych prof, d ra K . Jażdżew skiego 1. F ra g m e n t wylewu m isy gładzonej, brunatnej (tabl. X V 6). 2. M ało charakterystyczne ułam ki ceram iki.
Osada
N a obszarze stanowiska wyróżnić m ożna dw a rodzaje obiektów: m ieszkalne o ra z jam y gospodarcze. D o pierwszej grupy zaliczone zostały jam y: 19, 20, 23, 25, 26. C echują je znaczne rozm iary.
W p rzy p ad k u jam y 19 zachow ała się tylko w schodnia jej część, w której ro z p o z n a n o d w a skup isk a kam ieni eratycznych. Ich przeznaczenie jest niew iadom e. P o d o b n a sytuacja została zaobserw ow ana w w ypełnisku jam y 20, w której znajdow ały się trzy skupiska kam ieni eratycznych.
Jam a 23 jednoznacznie określona jest jak o dom . P oza dużym i rozm iaram i i skupiskam i kamieni eratycznych w części północno-w schodniej i południow o- -zachodniej, w okół jam y rozm ieszczone były dołki posłupow e. N iestety, nie zachow ały się inne ślady m ogące pom óc w interpretacji techniki, w jakiej ów dom został wzniesiony. P raw d o p o d o b n ie był to obiekt ty p u półziem ian- kow ego.
P o d o b n ie ja k ja m ę 23, tak że oznaczone n u m era m i 25 i 26 należy bezsprzecznie u znać za obiekty m ieszkalne. W ażną cechą charakterystyczną są o d k ry te w nich paleniska ułożone z kam ieni eratycznych n a planie ow alu lub koła. W obu jam ach odkryto także znaczne ilości polepy (glina wym iesza-n a z ciętą słom ą), k tó ra posiada odciski iesza-negatyw ow e, świadczące o tym , iż była o n a używ ana do uszczelniania (oblepiania) k onstrukcji drew nianych,
zbudow anych z okrągłych dranic. Ich w ypełniska (23, 25, 26) zaw ierały znaczne ilości fragm entów ceram iki rozrzuconych po całych ja m a c h 6.
Jam y 1-11, 13, 14, 17, 21, 22, 24 należy zaliczyć d o obiektów typu gospodarczego (zasobowych). Jednoznaczne zaliczenie do jakiegoś konkretnego ty p u obiektów jam 12, 15, 16, 18 jest u tru d n io n e. Jam y 15 i 16 zachow ały się tylko częściowo; n a podstaw ie istniejących inform acji m o żn a zaliczyć je d o grupy obiektów gospodarczych. W p rz y p ad k u ja m 12 i 18 in terpretację utrudnia brak ich planów w dokum entacji. Tylko z pewnym praw dopodobień-stwem m o żn a określić jam ę 12 ja k o obiekt gospodarczy, a o znaczoną num erem 18 ja k o obiekt m ieszkalny.
O sad a w R ychłow icach zaw ierała g ru b ą w arstw ę k u ltu ro w ą oraz znaczną ilość ceram iki i kości zwierzęcych. Te cechy pozw alają przypuszczać, iż stanow isko było długotrw ałe7.
Ceramika
W iększość m a te ria łu ceram icznego stan o w ią frag m en ty naczy ń tzw . kuchennych, chropow aconych, najczęściej barw y brun atn ej, żó łto b ru n a tn e j, szarobrunatnej. O prócz nich w ystępują fragm enty naczyń gładzonych - lekko gładzonych, barw y jasn o b ru n a tn e j lub żółtobrunatnej o raz silnie gładzonych, barw y przew ażnie czarnej. Cały m ateriał ceram iczny charakteryzuje się dobrym w ypałem .
W niniejszym artykule w ykorzystano typologię ceramiki grupy góm ośląsko- -m ałopolskiej kultury łużyckiej w edług Z. D urczew skiego8 o raz w edług R . M ikłaszew skiej-Balcer i J. M iśkiew icza9. W typologii Z. D urczew skiego, poszczególne typy naczyń oznaczone zostały dużym i lite ram i alfa b etu , n ato m iast w typologii według R. M ikłaszew skiej-B alcer i J. M iśkiew icza zastosow ano oznaczenie typu (duża litera alfabetu) o raz odm iany (cyfra). Jest to rozszerzona typologia ceram iki według J. M iśkiewicza.
N aczynia w azow ate. Nie udało się wyróżnić, choćby częściowo zrek o n -struow anych, naczyń w azow atych. Z n ane są one jedynie z fragm entów gładzonych, w ysokich szyj zwężających się ku górze oraz ułam ków brzuśców zdobionych ukośnym i, szerokim i żłobkam i i listwami z d ołkam i p a z n o k -ciowym i, k tó re znajdują się głównie poniżej największej wydętości brzuśca.
4 Zachowana dokumentacja w MAiE w Łodzi. 7 K a s z e w s k i , Kultura łużycka..., s. 138.
8 Z. D u r c z e w s k i , Grupa gómośląsko-malopolska kultury łużyckiej w Polsce, cz. I, Kraków 1939-1946, s. 31-87.
9 R. M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , J. M i ś k i e w i c z , Cmentarzysko kultury łużyckiej
T a b l i c a XI
Rychłowice, gra. Wieluń, stan. 1
Ceramika: 1 , 2 - jama 1; 3 - jama 8; 4, 7, 8 - jama 2; 5 - jama 5; 6 - jama 10. Przedmiot krzemienny: 9 - jama 10
Y
Jed n o naczynie w azow ate z szyją zw ężającą się ku górze (zachow ane w większym fragm encie) m o żn a porów nać z am fo rą typu B-3 z P odul, gm. Sędziejowice10.
T a b l i c a XII Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Ceramika: 1, 2, 3 - jama 10; 4 - jama 12; 6, 7 - jama 14. Przedmiot brązowy: 5 - jama 10
N aczynia dw ustożkow ate reprezentują fragm enty brzuśców oraz jed n o , częściowo zrekonstruow ane (tabl. X IV 1), zdobione poziom ym i dookolnym i żłobkam i. N aw iązuje ono d o typu A -l w yróżnionego rów nież n a stanow isku w P o d u la c h 11.
T a b l i c a XIII Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Ceramika: 1 - jama 12; 2 - jama 17; 3 - jama 18; 7 - jama 19; 8 - jama 20; 9 - jama 25. Przedmiot brązowy: 6 - jama 18. Przedmioty krzemienne: 4, 5 - jama 18
A m fo ry rep rezen to w an e są przez okazy, k tó re u d a ło się częściow o zrekonstruow ać. T ek to n ik ą naczynia tego typu zbliżone są do egzem plarzy w azow atych, je d n a k ich szyje rozszerzają się k u górze (tabl. X I 1, 3). N aw iązują one do typu C -l am for dw uuchych z P o d u l12. N a naczyniach z R ychłow ic nie stw ierdzono uch, co jed n ak nie w yklucza ich obecności.
6
5 cm
T a b l i c a XIV
Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1 Ceramika: 1-5, 8 - jama 25; 6, 7 - odcinek III
D o am fo r zaliczyć należy tak że, częściowo zrek o n stru o w an e , naczynie o w yraźnie zaznaczonej cylindrycznej szyi, z w ałeczkow atym i ucham i n a styku szyi i brzuśca, zdobione n a brzuścu, poniżej największej wydętości, poziom ym i dookolnym i listw am i (tabl. X III 9).
G arnki jajow ate charakteryzują się całkowicie chropow aconą pow ierzchnią o raz płaskim dnem . N iekiedy pow ierzchnie ich były obm azyw ane palcam i. N ależą tu okazy o lekko w yodrębnionej szyjce, w ychylonym n a zew nątrz
wylew ie o ra z brzuścu silnie zw ężającym się k u dołow i (tabl. X III 1). A nalogiczne naczynie o d k ry to 13 w Praszce, stan. 1, w grobie 15. D ru g ą o d m ian ą garnków jajow atych jest egzem plarz o nie w yodrębnionej szyjce i wylewie lekko nachylonym d o w nętrza (tabl. X IV 3). O dpow iadałby on typow i E -l z P o d u l14. T rzecią odm ianę garnka prezentuje naczynie z lekko zaznaczoną p ro stą szyjką. A nalogiczne naczynie - garnek typu A - odk ry to w Lipiu, gm. Ł ęka O p a to w sk a15.
T a b l i c a XV Rychłowice, gm. Wieluń, stan. 1
Ceramika: 1 - odcinek XI; 2 - odcinek IV; 3, 5-7 - luźne. Przedmiot brązowy: 4 - odcinek V
13 Z. К a s z e w s k i, Cmentarzysko kultury łużyckiej z V okresu epoki brązu i wczesnego
okresu epoki żelaza na stanowisku 1 w Praszce, pow. Wieluń, „Prace i Materiały Muzeum
Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 1969, Ser. archeologiczna, t. 16, tabl. III 12. 14 M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , M i ś k i e w i c z , Cmentarzysko..., s. 9.
K u b k i p o siad ają taśm ow ate ucha o raz d w ustożkow ate brzuśce, k tó re poniżej największej wydętości gwałtownie zw ężają się ku dołow i. Najczęściej zdobione są ornam entem rytym w postaci dołków pod d o ln ą p o d staw ą u ch a i ukośnym i (tabl. X II 2) lub pionow ym i (tabl. XV 3) żłobkam i. Z bliżo n ą form ę reprezentuje k ubek typu В z S adow ia, gm. O strów W iel-k o p o lsiel-k i16. T yliel-ko jeden oiel-kaz nie był ornam entow any, p o dobnie ja iel-k , zbliżony d o niego form ą, kubek typu A z Siem ianic I, gm. Ł ęk a O p a to w sk a 17.
C zerpaki są naczyniam i niewielkimi, zaopatrzonym i w taśm o w ate ucha. O dznaczają się zaokrąglonym i ściankam i i płaskim dnem (tabl. X IV 5). P o d o b n e naczynie pochodzi z K ę p n a i należy do typu A 18. In n ą o dm ianę czerpaka cechuje dno wklęsłe oraz kuliste ścianki (tabl. X II 2, X III 3). Zaliczyć je m o żn a do typu A znanego z g robu 2 z Sulm ierzyc, gm. loco19. P o d o b n e naczynie znane jest także z Podul i zakw alifikow ane ja k o typ H -2 20. C zerpaki niekiedy, p o za w ym ienionym i cecham i, odzn aczały się w y k ształco n ą k ró tk ą szyjką. Są one zbliżone d o ty p u H -6 z P o d u l21. C zerpaki przew ażnie były niezdobione. Jeden okaz z R ychłow ic p osiada dw a trójkątne guzki nalepione na wylewie po obu stronach ucha (tabl. X III 3).
M isy posiad ają podciętą, lejkow atą szyję i łagodnie wygięty brzusiec. Z a o p a trzo n e są w kolan k o w ate ucha um ieszczone na największym prze-wężeniu szyi. N aw iązują d o typu G-9 z P o d u l22. In n y fragm ent, z silnie w ychylonym wylewem i lejkow atą szyją (tabl. XV 6), jest p o d o b n y do typu G -2 z P o d u l23.
M iseczki ch a rak tery zu je łu k o w aty brzusiec bez w ykształconej szyjki i wklęsłe d n o (tabl. X II 6). In n ą o d m ian ę stanow iły m iseczki o dn ie wklęsłym , kulistym brzuścu i krótkiej szyjce, przez co wylew w ychylony został n a zew nątrz (tabl. X II 1, X I 4). Pierwsze naczynie (tabl. X II 1) naw iązuje do m isy typu G , odkrytej w L ipiu24. M isy typu G zao p atrzo n e są w uszko n a załom ie brzuśca i wylewu25. O kaz z R ychłow ic, k tó ry jest częściowo zrekonstruow any, praw dopodobnie m ógł być zaopatrzony w uszko. D ru g a m iseczka (tabl. X I 4) zbliżona jest do misy typu C, rów nież z L ip ia26. Licznie w ystępują gliniane placki - talerze. O dznaczają się dob ry m w ygładzeniem o b u pow ierzchni, z k tó ry ch je d n a często z d o b io n a je st
16 Tamże, tabl. XLIX 15. 11 Tamże, tabl. XLVIII 29. lB Tamże, tabl. L 42. 19 Tamże, tabl. LI 42. “ M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , M i ś k i e w i c z , Cmentarzyska..., s. 12. 21 Tamże, s. 12. 22 Tamże, s. 11. 23 Tamże, s. 9-10.
24 D u r c z e w s k i , Grupa górnośląsko-malopolska..., cz. II, tabl. XLV 2. 25 Tamże, cz. I, s. 59.
d ołk am i paznokciow ym i (tabl. XI 7), koncentrycznym i kręgam i linii rytych (tab l. X III 2). Jeden fragm ent talerza p o siad a pow ierzchnię z d o b io n ą dołk am i paznokciow ym i, po drugiej stronie zaś w idoczny jest odcisk m aty , n a której, p raw dopodobnie, w ykonano ten okaz (tabl. X IV 7).
O rnam entyka
N aczynia gładzone zdobione są ornam entem plastycznym w postaci guzków nalepianych na wylewie (tabl. X III 3), guzków n a największej w ydętości brzuśca, otoczonych żłobkam i (tabl. X V 1), guzków w ypychanych od w ew nątrz i otoczonych koncentrycznym i żłobkam i, guzkam i z dołkam i poniżej nalepianych, dookolnych listew (tabl. X III 9) lub ornam entem rytym w postaci karb o w an ia wylewu dołkam i paznokciow ym i, k o m b in acją poziom ych i ukośnych rytych kresek (tabl. X II 4, X V 2), grup żłobków ukośnych i grup dołków (tabl. X I 1, X II 2, XV 3), d o o kolnych żłobków poziom ych (tabl. X IV 1) lub k o m binacji d o o k o ln y ch żło b k ó w i grup żłobków ukośnych (tabl. X IV 6), dołków paznokciow ych.
N aczynia chropow acone są zdobione ornam entem plastycznym w postaci k ró tk ic h , poziom ych listew z dołk am i paznokciow ym i, listew z dw óch nalepionych guzków , guzka nalepionego tuż pod kraw ędzią wylewu. Jedno naczynie zdobione było n a wylewie ornam entem rytym dołkam i p a z n o k -ciowym i (tabl. X IV 2).
Przedmioty brązowe
F rag m en t d ru tu (tabl. X II 5) o przekroju czw orobocznym . D ługość 6,3 cm, grubość około 4 m m . Z abytek ten należy określić, chyba, ja k o półsurow iec brązow y, poniew aż w podgrupie kępińskiej grupy górnośląs- ko-m ałopolskiej nie występow ały okazy szpil z igłą o przek ro ju czw oro-bocznym .
G rocik strzały27 (tabl. X III 6) zao p atrzo n y jest w tulejkę, n a której zn a jd u je się ch arak tery sty czn y otw ór. L ekko w ydłużone ostrze tw orzy zadziory. D ługość 3,3 cm, szerokość 1,4 cm, średnica o tw o ru n a tulejce 2 m m , średnica zew nętrzna tulejki 0,5 cm. P od o b n y okaz znany jest ze sk arb u z Pichlic, gm. Sokolniki, i d atow any jest n a V okres epoki b rą z u 28.
K ó łk o (tabl. XV 4) o średnicy 1,9 cm w ykonane z d ru tu brązow ego o średnicy 2 m m . K ońce ścięte p ro sto , nie zachodzą n a siebie. P o d o b n e
27 R a s z e w s k i , Kultura łużycka..., s. 139, tabl. VI 15.
k ó łk a o k re śla się ja k o pierścionki lub zausznice. Są często sp o ty k a n ą ozdobą odkryw aną na stanow iskach grupy górnośląsko-m ałopolskiej, zarów no w V okresie epoki brązu, ja k i w okresie halsztackim C 29.
Przedmioty kamienne
Ż a rn a z rozcieraczem .
O sełka (tabl. X II 7) w ykonana z piaskow ca. K sz ta łt zbliżony d o tró j-k ątn eg o , w przej-kroju poprzecznym - trapezow aty. Z dw óch stro n ślady gładzenia. D ługość 6,2 cm, szerokość 4 cm, w ysokość 2 cm.
Nie w ykończony to p o rek kam ienny (tabl. X I 5). O bydw a końce tępe. W pobliżu o b u ch a to p o rk a znajduje się nadw iercony otw ór. D ługość 12 cm, szerokość 3,2 cm. W o b rębie p o d g ru p y kępińskiej g ru p y g ó rn o śląsk o - -m ałopolskiej znany jest p o d o b n y okaz całkow icie w ykończonego to p o rk a (Lipie, gm. Ł ęka O pato w sk a)30.
Przedmioty krzemienne
O dłupek krzem ienny (tabl. X I 9) z ratuszem kraw ędzi - p raw d o p o d o b n ie skrobacz.
W ióry krzem ienne (bez retuszu) - długość 2,6 cm (tabl. X III 4) i 1,6 cm (tabl. X III 5).
CHRONOLOGIA
U stalenie chronologii om aw ianego stanow iska, k tó re zaliczone zostało d o p odgrupy kępińskiej grupy górnośląsko-m ałopolskiej ku ltu ry łużyckiej, n a p o ty k a n a pew ne trudności. Z analizy m ateriału ceram icznego w ynika, że część form naczyń z Rychłow ic stanow ią form y długotrw ałe. N aczynia dw ustożkow ate ty p u A -l w ystępują od III do V okresu epoki b rą z u 31. T yp B-3 am fo r występuje w V okresie epoki brązu, ale sp o ty k a się go ju ż w IV okresie tej epoki, a p o n a d to w okresie halsztackim C 32. P ro filo w an e naczynie jajo w ate (garnek) jest fo rm ą pospolitą w k u ltu rze łużyckiej od III
29 K a s z e w s k i , Cmentarzysko kultury łużyckiej..., s. 84.
30 D u r c z e w s k i , Grupa górnośląsko-malopolska..., cz. II, tabl. XCV 2. 31 M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , M i ś k i e w i c z , Cmentarzysko..., s. 99. 32 Tamże, s. 100.
d o V okresu epoki brązu, nie w ystępuje nato m iast we wczesnej epoce żelaza33. G a rn ek typu E -l stanow i form ę dług o trw ałą od IV okresu epoki b rą zu po okres halsztacki34. G a rn ek typu A jest d ato w an y n a V okres epoki b rą z u 35, p odobnie dato w an e są - n a V okres epoki brązu - kubki typu A i B36 oraz misy typu С i G 37. F orm am i długotrw ałym i, występującym i od IV okresu epoki brązu do okresu halsztackiego, są czerpaki typu H -2 i H -6 38. M isy typu G -9 w ystępują w III i IV okresie ep o k i b rą z u 39, n ato m iast misy typu G -2 cechują koniec epoki brązu i okres h alsztacki40. C zerpaki typu A d atow ane są n a V okres epoki b rą zu 41. N a trudności interpretacyjne napo ty k am y rów nież w odniesieniu do o rnam entyki naczyń z om aw ianego stanow iska. N ajczęściej sp o ty k an y o rn a m e n t w po staci żłobków poziom ych, zdobiący szyję lub brzusiec naczynia, pojaw ia się w IV okresie epoki b rą zu 42, także w tym okresie upow szechnia się zdobienie szerokim i, ukośnym i żłobkam i43. D ekoracje z grup linii poziom ych, ukośnych i pionow ych kresek datow ane są na V okres epoki b rą z u 44. O rn a m en t w postaci tró jk ątn y ch w yrostków n a wylewie naczynia charakterystyczny jest dla grupy górnośląsko-m ałopolskiej kultury łużyckiej w V okresie epoki b rą zu i okresu halsztackiego C 45.
E lem entam i datującym i przez analogie m ogą być przedm ioty brązow e. Pierścionek lub zausznica jest o zdobą w ystępującą w V okresie epoki brązu, ja k i w okresie halsztackim . G rocik strzały d atow any jest na V okres epoki brązu.
M im o że rozpiętość czasow a typów zabytków z Rychłow ic jest d uża (od III okresu epoki brązu po okres halsztacki włącznie), uw ażam , iż osadę tę należy d atow ać n a V okres epoki brązu. Z pow yższych pró b określenia chronologii w idać, że n a ten właśnie okres p rz y p ad a najw iększa liczba w yznaczników czasowych. W tym też okresie m o g ą przeżyw ać się jeszcze form y charakterystyczne dla okresów wcześniejszych, ja k też m o g ą pojaw iać się i upow szechniać typy, k tóre trw ają dalej ju ż w okresie h a l-sztackim .
33 K a s z e w s k i , Cmentarzysko kultury łużyckiej..., s. 84.
34 M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , M i ś k i e w i c z , Cmentarzysko..., s. 102. 35 D u r c z e w s k i , Grupa górnośląsko-malopolska..., cz. I, s. 144. 36 Tamże. 37 Tamże. 38 M i k ł a s z e w s k a - B a l c e r , M i ś k i e w i c z , Cmentarzysko..., s. 103. 39 Tamże. 40 Tamże. 41 D u r c z e w s k i , Grupa górnośląsko-malopolska..., cz. I, s. 165. 42 M. G e d l , Kultura łużycka, Kraków 1975, s. 77.
43 Tamże, s. 76. 44 Tamże, s. 77.
WNIOSKI KOŃCOWE
W ceram ice z om aw ianej osady w yróżniono następujące typy naczyń: naczynia d w ustożkow ate typu A, am fory typu В i C, garnki jajo w ate typu A , E, kubki typu A, B, czerpaki typu A , H , m isy typu С i G . Spośród wyżej w ym ienionych typów w grupie górnośląsko-m ałopolskiej ch a ra k te ry s-tycznym i dla V okresu epoki brązu są m isy typu С i G oraz kub k i typu A i B. Są to typy naczyń pow szechnie w ystępujących w tym okresie w podg ru p ie kępińskiej grupy górnośląsko-m ałopolskiej46. N a tej podstaw ie o sad a w R ychłow icach została zaliczona właśnie d o p o d g ru p y kępińskiej.
N a obszarze zajętym przez podgrupę kępińską n otuje się stosunkow o słaby stan przeb ad an ia osiedli m ieszkalnych. P oza R ychłow icam i, jedynie w Praszce, stan. 2, o d k ry to budynek m ieszkalny o k o nstrukcji słupow ej, z paleniskiem w części centralnej47.
Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego
Radosław Janiak
THE LUSATIAN CULTURE SETTLEMENT IN RYCHŁOWICE, SITE 1 WIELUŃ DISTRICT, SIERADZ PROVINCE
Rychłowice, site 1 is situated about 3 km to the south o f Wieluń between Rychłowice and Nowy Świat valley. It is on the high hill which was partially destroyed due to gravel exploration there. Two seasons o f rescue excavations uncovered 26 settlement pits. Five of them served domestic needs, one possessed a fire place, the other a fire place and postpits around it. Seventeen of them were farming structures. Four pits are difficult to be qualified for either group.
The pottery assemblage consists o f two-conical, and vase-like vessels, amphoras, egg-like pots, mugs, scoopers, bowls and plates.
Bronze artefacts are worth mentioning, namely a little spearhead, ring and ear-ring. Pottery forms o f Rychłowice and their ornamentation classify the site to the fifth period o f Bronze Age (900-700 BC acc. to O. Montelius). At the site there appeared pottery material characteristic for Kępno undergroup of the Upper-Silesian-Little Poland Lusatian culture.
46 D u r c z e w s k i , Grupa górnośląsko-małopolska..., cz. I, s. 144.
