Arkadiusz Lewandowski* Patryk Tomaszewski**
Koncepcje rozwoju integracji europejskiej na podstawie informacji
ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej
(2012–2019)
Concepts for the development of European integration according to the information provided by the Ministers of Foreign Affairs
of the Republic of Poland in 2012–2019
The authors of the article analysed the information provided in the Sejm by the Ministers of Foreign Affairs on current foreign policy in 2012–2019. The authors’ efforts were mainly fo- cused on fragments of speeches dedicated to the European Union, fundamental for conducting a long-term, strategic Polish policy within the EU. The authors considered the following as such problems: plans for the role of Poland in the EU and its future political shape, as well as the res- ulting security policy, especially when it comes to energetic security, which is important from the point of view of Poland’s sovereignty, as well as the common EU policy.
Content analysis (both qualitative and quantitative) and a comparative technique, which was used to determine similarities and differences in the analysed materials, were chosen as the research method.
The hypothesis formulated assumed that the approach to relations with the EU presented by the PO-PSL coalition, and then the United Right, differed significantly because it was based on a dif-ferent paradigm. In the recommendations of the PO-PSL we can see references to the liberal/ neoliberal theory, while in the recommendations of the United Right we can see references to the realism/neorealism theory.
Keywords: foreign policy, safety of Poland, European integration concepts, foreign policy
concepts, European Union, energy security
Autorzy artykułu dokonali analizy informacji przedstawianych przez ministrów spraw zagra-nicznych w Sejmie, dotyczących bieżącej polityki zagranicznej w latach 2012–2019. Zabiegi autorów skupione były na fragmentach wystąpień poświęconych Unii Europejskiej, ważnych
* Dr Arkadiusz Lewandowski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Nauk o Polityce i Administracji, Polska Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Faculty of Political Science and Administration, Poland a.lewandowski@ukw.edu.pl, https://orcid.org/0000-0002-8161-2257
** Dr Patryk Tomaszewski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie, Polska Nicolaus Copernicus University in Toruń, Faculty of Political Science and Security Studies, Poland patrykt@umk.pl, https://orcid.org/0000-0002-2333-9256
z punktu widzenia prowadzenia długotrwałej polityki Polski w ramach UE. Za takie problemy autorzy uznali plany odnośnie do polskiej roli w UE i jej przyszłego kształtu politycznego, jak również polityki bezpieczeństwa, w szczególności istotnego dla suwerenności Polski bezpie-czeństwa energetycznego.
Jako metodę badawczą zastosowano analizę treści (w wymiarze jakościowym i ilościowym) oraz technikę komparatystyczną, wykorzystaną do określenia podobieństw oraz różnic w anali-zowanych materiałach.
Sformułowana hipoteza zakładała, że stosunek do UE koalicji PO-PSL i następnie Zjednoczonej Prawicy znacznie się od siebie różnił, gdyż oparty był na innym paradygmacie (w przypadku ko-alicji PO-PSL teorii liberalizmu/neoliberalizmu, zaś w przypadku Zjednoczonej Prawicy – teorii realizmu/neorealizmu).
Słowa kluczowe: polityka zagraniczna, bezpieczeństwo Polski, koncepcje integracji europejskiej, koncepcje polityki zagranicznej, Unia Europejska, bezpieczeństwo energetyczne
I. Uwagi wprowadzające
Konfrontacja koncepcji polityki zagranicznej koalicji Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego (w latach 2007–2015) oraz rządu Prawa i Sprawie-dliwości i ugrupowań startujących z listy tego stronnictwa (od 2015 do 2019 r.) pozwala na dostrzeżenie nie tylko sporów politycznych, wynikających z pragmatyki konfliktu po-litycznego, ale także odmiennych wizji celów i prowadzenia polityki zagranicznej.
Autorzy zauważają w tej różnicy odniesienia do teorii stosunków międzynarodo-wych, a przede wszystkim dwóch koncepcji myślenia o bezpieczeństwie międzyna- rodowym1: liberalizmu i realizmu. Niezależnie od odmiennie stawianych akcentów
1 Autorzy uznają, że te dwa nurty dominują u podstaw teoretycznych koncepcji polityki realizowanych przez koalicję PO-PSL i Zjednoczoną Prawicę, nie odnoszą się więc do tradycji szkoły kopenhaskiej nawiązują-cej do teorii konstruktywizmu, która stała się niezwykle popularna wśród znawców teorii polityki, odkąd termin został ukuty w dziele Nicholasa Onufa Worlds of Our Own Making. Konstruktywizm w obszarze stosunków międzynarodowych jest oparty na czynnikach idei i norm, a jego podstawowym założeniem jest to, że tożsa-mość państw jest projekcją odbicia określonych idei na temat siebie i pozostałych państw (postrzeganie siebie w relacjach z innymi). Ważną rolę odgrywają tu czynniki społeczne, kulturowe i historyczne. Szkoła kopenha-ska nawiązuje do teorii konstruktywizmu w tym sensie, że dopuszcza powstanie zagrożeń za pomocą działań słownych i określenia innych państw jako wrogów lub przyjaciół. Na temat konstruktywizmu w relacjach mię-dzynarodowych vide M. Tomala, Współpraca międzyparlamentarna Rady Nordyckiej z perspektywy konstruk-tywizmu, „Przegląd Sejmowy” 2019, nr 5(154), s. 85–102; N. Kohtamäki, Pojęcie legitymizacji demokratycznej w interpretacji konstruktywistycznej, „Przegląd Sejmowy” 2018, nr 1(144), s. 13–17; A. Lewandowski, Teoria sekurytyzacji a ponowoczesne koncepcje władzy, [w:] Bezpieczeństwo Europy – bezpieczeństwo Polski, t. 4, red. E. Maj, W. Sokół, A. Szwed-Walczak, Ł. Jędrzejski, Wydawnictwo Naukowe UMCS, Lublin 2017, s. 37–54; B. Buzan, R. Little, Systemy międzynarodowe w historii świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 62–65; M. Szydzisz, Sekurytyzacja jako narzędzie polityki zagranicznej Izraela w świetle teorii regionalnych kompleksów bezpieczeństwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 17–31. W ramach teorii realizmu i liberalizmu w stosunkach międzynarodowych istnieje kilka nurtów, jak neorealizm i neolibera-lizm, a także neorealizm i postklasyczny nurt realizmu. Vide M. Kaczmarski, Realizm neoklasyczny, [w:] Teoria i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, red. R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając, Wydział
w różnych nurtach liberalizmu istotne jest w tej teorii, że u podstaw relacji międzyna-rodowych istotną rolę odgrywa racjonalność, a także idąca za tym współpraca między-narodowa. Przedstawiciele tej koncepcji podkreślają znaczenie dla relacji międzynaro-dowych ekonomii (wymiany handlowej, transnaromiędzynaro-dowych projektów ekonomicznych), dostrzegają rolę aktorów niepaństwowych, np. organizacji międzynarodowych oraz pozarządowych, a także współzależność państw na arenie międzynarodowej. Istotna dla tego podejścia jest relacja między państwem a społeczeństwem oraz społecznością transnarodową. W obszarze działania państwa na arenie międzynarodowej dużą rolę od-grywa tzw. miękka siła (soft power). W tradycji realizmu kluczowe zaś stają się: potęga państwa, oparcie relacji międzynarodowych na sile państwa, suwerenność podmiotów, relacje bilateralne między państwami2. Teoria realizmu zakłada również, że interesy
państw są ze sobą sprzeczne, zaś każdy podmiot dąży do realizacji swojego interesu3 .
Różnice pomiędzy obiema koncepcjami można określić na poziomie głównych ak-torów, systemu międzynarodowego oraz perspektywy państwa (tabela 1), jak również kategorii kluczowych dla analizy stosunków międzynarodowych (tabela 2).
Tabela 1. Główne kategorie analityczne w teorii realizmu/neorealizmu i liberalizmu/neoliberalizmu
Kategoria Realizm/neorealizm Liberalizm/neoliberalizm Główni aktorzy państwa, system międzynarodowy państwa, grupy pozarządowe, organizacje międzynarodowe Ujęcie systemu
międzynarodowego anarchia; system osiąga stabilność poprzez równowagę sił
zależność między podmiotami, społeczeństwo międzynarodowe, anarchia może być ograniczona przez instytucjonalizację międzynarodową
Perspektywa
państwa państwo kieruje się interesem narodowym, zmierza do władzy państwo ma wiele interesów, nie jest podmiotem całkowicie autonomicznym Źródło: opracowanie własne.
Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015; R. Tenerowicz, „Nowy liberalizm”, [w:] Teoria i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, red. R. Zięba, S. Bie-leń, J. Zając, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015. 2 K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 66–68; T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie – systemy – uczestnicy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 66; J. Więcławski, Hans Morgenthau, realizm klasycz-ny i jego rekomendacje dla polskiej polityki zagranicznej, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna” 2011, nr 3, s. 117–140; R. Jackson, G. Sørensen, Introduction to International Relations. Theories and Approaches, Oxford University Press, Oxford 2015, s. 53; A. Wojciuk, Bezpieczeństwo w teoriach stosunków międzyna-rodowych, [w:] R. Kuźniar et al., Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012, s. 430–432; K.N. Waltz, Theory of International Politics, Addison-Wesley Publishing Company, Illinois 1979, s. 111–113; S. Guzzini, Realizm w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, s. 65–67; J.S. Nye Jr., Przyszłość siły, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 220; idem, Soft Power and American Foreign Policy, „Political Science Quarterly” 2004, vol. 119, nr 2, s. 255–270; idem, Public Diplomacy and Soft Power, „Annals of the American Academy of Political and Social Science” 2008, vol. 616, nr 1, s. 94–109.
Tabela 2. Kluczowe kategorie w teorii realizmu/neorealizmu i liberalizmu/neoliberalizmu
Realizm/neorealizm Liberalizm/neoliberalizm Interes narodowy Współzależność państw
Suwerenność Instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych
Stosunki bilateralne Organizacje międzynarodowe Siła państwa i dominacja Soft power
Źródło: opracowanie własne.
Celem artykułu jest wykazanie na podstawie analizy treści corocznych informacji ministrów spraw zagranicznych wygłaszanych w Sejmie w latach 2012–2019 różnic i podobieństw w koncepcjach polskiej polityki zagranicznej w odniesieniu do przy-szłości Unii Europejskiej jako jej istotnego komponentu4 .
Oprócz wskazanych informacji do źródeł poddanych analizie zaliczono dodatko-wą informację ministra spraw zagranicznych Grzegorza Schetyny z listopada 2014 r., która chociażby w opinii Piotra Pochyłego – mimo iż była drugim wystąpieniem tego typu w jednym roku kalendarzowym – „w związku z tematyką i korektami polityki poprzednika” powinna podlegać tego typu analizom5 .
Znaczenie tematyki Unii Europejskiej dla polskiej polityki zagranicznej odzwier-ciedlają dane będące wynikiem analizy ilościowej. Wizualizacja tych wyników zapre-zentowana w postaci tzw. chmur słów ukazuje różnice w częstotliwości występowania danej kategorii w analizowanych dokumentach (im częstsze występowanie w dokumen-tach, tym większy rozmiar czcionki i pozycja bliżej centrum). Jednocześnie chmura po-zwala zauważyć różnice pomiędzy dwoma analizowanymi okresami w odniesieniu do kluczowych słów, jakie „budują” treści analizowanych dokumentów.
4 Warto nadmienić, że relacje międzynarodowe zarówno w dyskursie parlamentarnym, jak i w wystą-pieniach ministrów spraw zagranicznych były już poddawane analizie, ale w innym kontekście niż prezen-tują autorzy niniejszego artykułu. Vide K. Cebul, Miejsce i rola Polski w Unii Europejskiej w świetle debat parlamentarnych w Sejmie RP w latach 2004–2011, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2018; idem, Foreign Policy of the European Union from the Perspective of the Discourse Held on February 5th, 2015 in the Polish Parliament. Parliamentary Discourse Analysis, „Athenaeum. Polish Political Science Studies” 2016, vol. 56, s. 173–191; idem, The Place and Role of Poland in the International Security System in the Light of Parliamentary Discussions on Information Provided by Ministers of Foreign Affairs on Tasks of Foreign Policy between 2006 and 2016, [w:] Poland in the European Union – Perspectives of Membership. Politics – Economy and Society – Culture – International Relationships, red. A. Rudowski, M. Sulkowski, Wydaw -nictwo UKSW, Warszawa 2017, s. 158–171; S. Kamosiński, Bezpieczeństwo państwa w exposé polskich premierów od Tadeusza Mazowieckiego do Beaty Szydło, „UR Jurnal of Humanitias and Social Sciences” 2016, nr 1.
5 P. Pochyły, Problematyka bliskowschodnia w „Informacjach” ministrów spraw zagranicznych RP
o zadaniach polskiej polityki zagranicznej przed i po inwazji na Irak w 2003 roku – porównawcza analiza expose ministrów spraw zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2001–2014, [w:] Polityka zagra-niczna Polski. 25 lat doświadczeń, red. M. Pietrasiak, M. Stelmach, K. Żakowski, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Łódzkiego, Łódź 2016, s. 183.
W analizowanych dokumentach kategoria „Unia” jest jedną z najczęściej używa-nych bez względu na osobę ministra czy też rząd. Jednocześnie analizowane okresy (2012–2015 oraz 2016–2019) różnicuje wyraźniejsza pozycja w chmurze kategorii „bezpieczeństwa” oraz „państwa” w okresie po wyborach z 2015 r. (wykresy 1 i 2).
Wykres 1. Chmura słów na podstawie informacji ministrów spraw zagranicznych w latach 2012–2015
Źródło: opracowanie własne przy użyciu programu Atlas.ti.
Wykres 2. Chmura słów na podstawie informacji ministrów spraw zagranicznych w latach 2016–2019
Źródło: opracowanie własne przy użyciu programu Atlas.ti.
Problem badawczy stanowi pytanie: w jaki nurt teorii stosunków międzynarodo-wych wpisują się koncepcje polityki zagranicznej względem UE polskich ministrów spraw zagranicznych w latach 2012–2019?
Zgodnie z hipotezą główną koncepcje polityki zagranicznej w zakresie przyszłości UE w latach 2012–2015 wykazywały zbieżność z paradygmatami liberalizmu/neolibe-ralizmu w teorii stosunków międzynarodowych, zaś w latach 2015–2019 z paradygma-tami realizmu/neorealizmu w teorii stosunków międzynarodowych.
W ramach hipotezy szczegółowej założono, że występowała istotna różnica w kon-cepcjach rozwoju Unii Europejskiej jako podmiotu polskiej polityki zagranicznej w zakre-sie: a) znaczenia państwa w stosunkach z innymi podmiotami relacji międzynarodowych; b) zadań stawianych UE w obszarze realizacji interesu narodowego, w tym zapewnienia bezpieczeństwa państwom członkowskim; c) stopnia i kierunku integracji europejskiej.
Jako metodę badawczą zastosowano analizę treści6 zarówno w wymiarze
jakościo-wym, jak i ilościowym (przy wykorzystaniu narzędzia Atlas.ti) oraz technikę kom-paratystyczną, która skupia się na konfiguracjach podobieństw lub różnic w ograni-czonym zakresie przypadków7. W tym celu autorzy podjęli się klasyfikacji i analizy
informacji sejmowych prezentowanych przez ministrów spraw zagranicznych podczas VII i VIII kadencji Sejmu. Autorów interesowały fragmenty wystąpień poświęcone UE, a dokładniej zagadnień, które mają charakter uniwersalny, nie wynikają bezpo-średnio z bieżących wydarzeń polityki międzynarodowej, lecz stanowią raczej ujęcie koncepcyjne, fundamentalne z punktu widzenia prowadzenia długotrwałej, strategicznej polityki Polski w ramach UE. Za takie problemy autorzy uznali plany dotyczące roli Polski w UE i jej przyszłego kształtu politycznego, jak również będącej tego konse-kwencją polityki bezpieczeństwa, w szczególności istotnej z punktu widzenia suwe-renności Polski, ale też wspólnej polityki EU – energetyki8. W opinii autorów podjęta
problematyka konkretnych polityk unijnych pozwala w sposób szczegółowy odwzoro-wać koncepcje dalszego rozwoju Unii.
Pominięto natomiast prawie zupełnie zagadnienia polityki w Europie Środkowo--Wschodniej (m.in. Grupa Wyszehradzka), polityki wobec innych państw należących do UE czy też europejskiej polityki sąsiedztwa wobec krajów będących poza Unią
6 P. Ścigaj, M. Bukowski, Zastosowanie analizy zawartości w badaniach politologicznych, „Athe-naeum. Polskie Studia Politologiczne” 2012, vol. 36; K. Szczepaniak, Zastosowanie analizy treści w bada-niach artykułów prasowych – refleksje metodologiczne, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica” 2012, z. 42, s. 89; D. Silverman, Prowadzenie badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012; R. Bäcker, et al., Metodologia badań politologicznych, Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych, War-szawa 2016, s. 161–184.
7 Vide J. Bajer, Badania porównawcze w politologii. Zagadnienia metodologiczne, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” 2012, nr 8, s. 15–48.
8 Znaczne grono autorów energetykę traktuje jako przedmiot zainteresowania ekonomii czy też bezpieczeństwa ekonomicznego. Na potrzeby artykułu autorzy uznali energetykę za oddzielną kategorię. Vide P. Siemiątkowski, Bezpieczeństwo energetyczne jako obszar bezpieczeństwa ekonomicznego państwa, [w:] Bezpieczeństwo energetyczne państwa, red. A. Czwołek, P. Siemiątkowski, P. Tomaszewski, Towarzy-stwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń 2018, s. 10; BezpieczeńTowarzy-stwo energetyczne. Koncepcje, wyzwania, interesy, red. J. Gryz, A. Podraza, M. Ruszel, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018; P. Soroka, Bezpieczeństwo energetyczne: między teorią a praktyką, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2015; A. Bałamut, Polityka bezpieczeństwa energetycznego Polski w latach 2000–2015, Oficyna Wydawni-cza AFM, Kraków 2017.
Europejską, a wobec których Polska prowadziła aktywną politykę zagraniczną. Au-torzy uznali, że tematyka ta zajmowała na tyle dużo miejsca w polityce zagranicznej w latach 2012–2019, że wymaga oddzielnej, obszernej analizy9 .
Należy w tym miejscu podkreślić także, że autorzy ze względu na tematykę badań nie opisywali szczegółowo wydarzeń na arenie międzynarodowej w latach 2012–2019, których uczestnikiem była Polska i które w określony sposób determinowały także koncepcje polityki zagranicznej. Część wydarzeń była rozciągnięta w czasie i trudno opisywać je z perspektywy działań konkretnego rządu. Warto jedynie wspomnieć, że w analizowanym okresie miały miejsce takie zdarzenia, jak chociażby kryzys migracyj-ny10, konflikt ukraińsko-rosyjski11, spór o zasadność realizacji inwestycji Nord Stream
i Nord Stream II prowadzony w kontekście bezpieczeństwa energetycznego12, proces
wzmacniania wschodniej flanki NATO czy też program Partnerstwa Wschodniego i reali-zacja Inicjatywy Trójmorza13 .
9 Vide A.K. Cianciara, Partnerstwo Wschodnie 2009–2014, Instytut Studiów Politycznych PAN, War-szawa 2014; P. Kowal, A. Orzelska-Stączek, Inicjatywa Trójmorza: geneza, cele i funkcjonowanie, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2019; A. Krawcewicz, Polityka wschodnia w koncepcjach partii po-litycznych w III Rzeczypospolitej Polskiej. Wybrane aspekty: stosunki międzynarodowe, polityka historycz-na, gospodarka i integracja europejska, Wydawnictwo Inforteditions, Zabrze 2018; O. Barbuska, Polityka wschodnia Unii Europejskiej jako część składowa polityki zagranicznej UE, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019; eadem, Blaski i cienie Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, „Studia Europejskie” 2015, nr 4; D. Milczarek, Polska jako kreator polityki wschodniej Unii Europejskiej, „Studia Eu-ropejskie” 2015, nr 4; Polityka wschodnia Polski – między fatalizmem geopolitycznym a klątwą niemocy, red. S. Bieleń, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2019; P. Tomaszewski, The Three Seas Initiative as an Element of a Stabilization System in Eastern and Middle Europe: Between the Political Conception Itself and the Political Practice, „Aktual’nì Problemi Mìžnarodnih Vìdnosin” 2019, vol. 1, nr 140, s. 28–35; P. Kowal, Testament Pro-meteusza, Kolegium Europy Wschodniej, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2019; T. Sydoruk, D. Tyshchenko, Position of the Visegrad Four Coutries and the Baltic States on the Rusian-Ukrainian Conflict, „Torun International Studies” 2016, vol. 1, nr 9; P. Żurawski vel Grajewski, The Eastern Policy of Poland: EU and National Perspective 1989–2015, Natolin European Centre, Warszawa 2017; Europa Karpat, red. W. Pa -ruch, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2019.
10 Vide A. Dzisiów-Szyszczykiewicz, „Arabska wiosna” – przyczyny, przebieg i prognozy, „Bezpie-czeństwo Narodowe” 2011, nr 18; A. Potyrała, Pozamilitarne aspekty bezpieczeństwa międzynarodowego – kryzys migracyjny 2015–2016, „Przegląd Strategiczny” 2016, nr 9, s. 301; M. Drgas, Kryzys migracyjny 2014–2016 w Europie a spór o przyszły kształt Unii Europejskiej, [w:] Kryzys migracyjny a bezpieczeństwo Polski i Unii Europejskiej. Wybrane aspekty, red. A. Lewandowski, I. Monolatii, M. Polakowski, Wydaw -nictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku, Płock 2017; Risk Analysis for 2016, Frontex, Warszawa 2016, s. 13–34; T. Kushner, Lampedusa and the Migrant Crisis. Ethics, Representation and History, „Mobile Culture Studies. The Journal” 2016, vol. 1, s. 199–230; P. Oltean, C.A. Iov, Lampe-dusa Tragedy from October 2013 and the European Union Response: More Accessible or More Restrictive Migration Policies?, „Research and Science Today Supplement” 2015, nr 3, s. 56–68.
11 R. Kłaczyński, Rosyjsko-ukraiński konflikt 2014–2017 jako przykład wojny hybrydowej. Geneza,
polityka, gospodarka, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2017, vol. 11, nr 2.
12 R. Rosicki, G. Rosicki, Znaczenie gazociągu Nord Stream dla Polski, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2012, nr 6(4), s. 141–142.
13 Na temat polskiej polityki zagranicznej w latach 2011–2019 vide Polityka zagraniczna
Pol-ski wobec państw, regionów i organizacji, red. M. Mróz, A. Drzewicki, Dyplomacja i Bezpieczeństwo, nr 1(5), Instytut Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017/2018; Dwie epoki. O celach w polskiej polityce zagranicznej. 1918–1939 i 1989–2015, red. A. Friszke, M. Kornat,
II. Unia Europejska w myśli politycznej partyjnego zaplecza
ministrów spraw zagranicznych w latach 2011–2019
Kadencja 2011–2015 polskiego parlamentu była drugą, w której większość rządową sprawowała koalicja PO-PSL. W wyborach parlamentarnych w 2011 r. KW Platformy Obywatelskiej RP zdobył 5 629 773 głosów (39,11% wszystkich oddanych głosów), co stanowiło największą liczbę głosów oddanych na uczestniczące w wyborach komi- tety. Wynik wyborczy nie pozwolił jednak PO na samodzielne rządzenie (207 posłów). Konieczna okazała się zatem ponowna koalicja z PSL, które w wyborach otrzymało 1 201 628 głosów (8,36%)14, co przekładało się na 28 mandatów poselskich.
Główny konkurent PO, KW Prawa i Sprawiedliwości, zdobył 4 295 016 głosów, co stanowiło 29,89% wszystkich oddanych głosów.
W wyborach parlamentarnych w 2015 r. najwięcej głosów zdobył KW PiS, w ramach którego startowały poza PiS jeszcze dwie formacje: założona po frondzie z PiS przez Zbi-gniewa Ziobrę Solidarna Polska oraz utworzona przez byłego polityka Platformy Obywa-telskiej – Jarosława Gowina – Polska Razem. Na KW PiS zagłosowało 5 711 687 osób, (37,58% oddanych głosów). Wynik wyborczy dawał PiS większość sejmową (235 po-słów) i możliwość samodzielnego tworzenia rządu. Główny konkurent partii Jarosława Kaczyńskiego, PO, zdobył 3 661 474 głosów, co stanowiło 24,09% oddanych głosów15 .
W okresie rządów koalicji PO-PSL stanowisko ministra spraw zagranicznych piasto-wało dwóch polityków reprezentujących PO: Radosław Sikorski (16 listopada 2007 r. – 22 września 2014 r.) oraz Grzegorz Schetyna (22 września 2014 r. – 16 listopada 2015 r.). Zmiana na stanowisku ministra spraw zagranicznych związana była ze zmianą na stano-wisku premiera polskiego rządu po rezygnacji Donalda Tuska, który został wybrany na stanowisko Przewodniczącego Rady Europejskiej. W nowym rządzie, na którego czele stanęła Ewa Kopacz, tekę spraw zagranicznych objął właśnie G. Schetyna, jeden z czoło-wych polityków Platformy Obywatelskiej, w latach 2007–2009 minister spraw wewnętrz-nych i administracji oraz wicepremier, w latach 2010–2011 marszałek Sejmu. Przed obję-ciem resortu spraw zagranicznych szefował on sejmowej komisji spraw zagranicznych16 .
R. Stemplowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2020; L. Sykulski, Geopolityka a bezpieczeń-stwo Polski, Wydawnictwo Zona Zero, Warszawa 2018. Ważnym opracowaniem dotyczącym polskiej poli-tyki zagranicznej w latach 2005–2014 jest monografia Agnieszki Orzelskiej-Stączek. Autorka analizuje po-litykę zagraniczną, używając do tego celu modeli decyzyjnych zaproponowanych przez Grahama Allisona. We wspomnianej monografii jako aneks załączone są informacje sejmowe prezentowane przez ministrów spraw zagranicznych, a także – ze względu na umiejscowienie polityki zagranicznej w konkretnych uwarun-kowaniach politycznych – fragmenty programów partii politycznych odnoszące się do polityki zagranicznej. Vide A. Orzelska-Stączek, Ministrowie spraw zagranicznych Polski w latach 2005–2014. Stefan Meller, Anna Fotyga, Radosław Sikorski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2016, s. 26–27, 303–366.
14 Strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej, <https://wybory2011.pkw.gov.pl/wyn/pl/ 000000.html#tabs-1>, „Wybory 2011. Wyniki głosowania”, dostęp 15 IV 2020.
15 Strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej, <https://parlament2015.pkw.gov.pl/349_ Wyniki_Sejm.html>, „Wyniki wyborów do Sejmu RP”, dostęp 15 IV 2020.
16 Strona internetowa dziennik.pl, <https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/470176,grzegorz- schetyna-szefem-polskiej-dyplomacji-sylwetka-i-opinie.html>, „Grzegorz Schetyna szefem polskiej dyplo-macji. Sylwetka i opinie”, dostęp 18 IV 2020.
Poprzednik G. Schetyny, R. Sikorski, sprawował funkcję ministra spraw zagranicz-nych przez siedem lat, wcześniej natomiast pełnił funkcje: wiceministra obrony naro-dowej (1992 r.), wiceministra spraw zagranicznych (1998–2001), ministra obrony na- rodowej (2005–2007)17 .
W czasie rządów Zjednoczonej Prawicy w latach 2015–2019 na czele Ministerstwa Spraw Zagranicznych również stało dwóch ministrów. W okresie od 16 listopada 2015 r. do 9 stycznia 2018 r. ministrem spraw zagranicznych był Witold Waszczykowski, były podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a także zastępca szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego18. Natomiast od 9 stycznia 2018 r. do wyborów 13
paź-dziernika 2019 r. resortowi szefował pracownik Uniwersytetu Warszawskiego, specjali-sta w zakresie stosunków międzynarodowych, profesor Jacek Czaputowicz19 .
U podstaw prowadzenia polityki zagranicznej stały założenia programowe ugrupo-wań politycznych rządzących w latach 2011–2019. Programy te zostały sformułowane na bazie myśli politycznej20 prezentowanej przez rządzące stronnictwa. W myśli
politycz-nej PO znajdziemy odniesienia do koncepcji w główpolitycz-nej mierze liberalnych21, lecz także –
17 Na temat przeszłości i doświadczenia politycznego ministrów vide R. Warzecha, Strefa
zdekomu-nizowana. Wywiad rzeka z Radosławem Sikorskim, Andrzej Findeisen/AMF Plus Group, Warszawa 2006; R. Sikorski, Polska może być lepsza. Kulisy polskiej dyplomacji, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Warszawa 2018; R. Migdał, Tylko nie o polityce, proszę, Atut, Wrocław 2011; Historia pokolenia. Grzegorz Schetyna w rozmowie z Cezarym Michalskim, Poltext, Warszawa 2019.
18 Ł. Wójcik, Z dyplomacji do polityki, czyli jak Witold Waszczykowski w końcu został szefem MSZ, <https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1641561,1,z-dyplomacji-do-polityki-czyli-jak-witold- waszczykowski-w-koncu-zostal-szefem-msz.read>, dostęp 13 VIII 2020.
19 Na temat przeszłości i doświadczenia politycznego ministrów vide Jacek Czaputowicz, [w:]
Opozy-cja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 1, red. J. Skórzyński, Wydawnictwo Karta, Warszawa 2000; A. Gajcy, A. Stankiewicz, Polski minister w archiwach hiszpańskiego wywiadu, <https://wiadomosci.onet.pl/ tylko-w-onecie/jacek-czaputowicz-w-archiwach-hiszpanskiego-wywiadu/c5dmk85>, dostęp 13 VIII 2020.
20 Nie ma w dyskursie naukowym w Polsce zgody co do jednej definicji myśli politycznej. Często przy-wołuje się za Andrzejem Zybertowiczem, że przez kategorię „myśl polityczna” rozumie się: ,,wszelkie wyar-tykułowane pojęciowo wypowiedzi dotyczące sfery polityki”. Vide A. Zybertowicz, Kategorie do badania polskiej myśli politycznej (rozważania wstępne), [w:] Studia z dziejów polskiej myśli politycznej, t. II: Polska myśl polityczna w dzielnicy pruskiej w XIX w., red. S. Kalembka, Wydawnictwo UMK, Toruń 1990, s. 10. Dla lepszego zrozumienia kategorii „myśl polityczna” istotny jest artykuł Waldemara Parucha pt. Myśl polityczna – refleksje metodologiczne o pojęciu. Autor zauważał, że: „Nie ma w rozważeniach metodologicznych o myśli politycznej zgodności w dwóch kwestiach: (1) co do znaczenia i pojemności tego terminu oraz (2) konieczno-ści definiowania takich pojęć, jak ideologia, doktryna czy program, określanie ich zakresów oraz wyznaczanie granic je oddzielających”. Przywoływały W. Paruch, skonstatował, że w rozważeniach na temat myśli poli-tycznej widoczne są dwa stanowiska. Pierwsze z nich nadaje myśli polipoli-tycznej samodzielny i maksymalnie szeroki zakres znaczeniowy. Wówczas mówimy o subkategorii z obszaru świadomości politycznej, której zdefiniowanie jest zależne od definicji innych pojęć umieszczanych w tym samym ciągu znaczeniowym (ide-ologia, doktryna, koncepcja, program, idea). Drugi pogląd zakłada odniesienie myśli politycznej do kategorii sprawowania władzy, a więc: „Zgodnie z nim w zakresie myśli politycznej mieszczą się wszystkie poglądy, których przedmiotem jest zagadnienie polityki”. W. Paruch, Myśl polityczna – refleksje metodologiczne o poję-ciu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K. Politologia” 1999, vol. 6. s. 32–34.
21 A. Lewandowski, Plurality of Liberalisms. The Parliamentary Liberal Groups in the Third Polish
Republic: An Analysis of Party Programmes and their Differences, „Roczniki Historii Socjologii” 2019, vol. X, s. 111–128.
szczególnie w początkowym okresie działania ugrupowania – do elementów konserwa-tywnych, a nawet chrześcijańsko-demokratycznych. Obecnie środowisko PO jest mocno eklektyczne pod względem ideowym22. PSL nawiązuje natomiast do tradycji ruchu
ludo-wego przed 1945 r., niechętnie zaś do okresu istnienia Zjednoczonego Stronnictwa Lu-dowego. W myśli PSL widoczne są odwołania do nauki społecznej kościoła, agraryzmu, jednak bardzo mało jest wskazań dotyczących polityki międzynarodowej23 .
Patrząc na środowiska polityczne biorące udział w wyborach w 2015 r., warto odno-tować, że szczególne miejsce zajęła Zjednoczona Prawica, którą należy traktować jako środowisko szersze niż Prawo i Sprawiedliwość. Zjednoczona Prawica jest środowiskiem: czerpiącym z różnych nurtów prawicowych, przede wszystkim hołdującym wartościom wyznaczonym przez ruch niepodległościowy, w odniesieniach historycznych bliskim środowiskom piłsudczykowskim (w czasach II RP część środowisk piłsudczykowskich wywodziła się z lewicy niepodległościowej), ale z czasem również odwołującym się do dorobku myśli konserwatywnej, chrześcijańsko-demokratycznej, a nawet do nurtu naro-dowego, a w przypadku Porozumienia Jarosława Gowina – do koncepcji liberalnych24 .
Warto wspomnieć, że w okresie drugiej kadencji rządów koalicji PO-PSL konty-nuowana była polityka zagraniczna nakreślona przez ministra R. Sikorskiego w latach 2007–2011, którą charakteryzowało odejście od polityki europejskiej symbolicznie mogącej być utożsamianej z hasłem „Nicea albo śmierć”25 na rzecz postawy
prounij-nej oraz jednoczesna asertywność względem USA26. Główne założenia owej polityki
22 Vide idem, Ewolucja programowa Platformy Obywatelskiej jako partii opozycyjnej (2001–2007).
Wybrane aspekty, [w:] (Re)Adaptacja w sytuacjach zmiany społecznej, red. A. Głowala, J. Michalski, M. Wolińska, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku, Płock 2017; idem, Idee liberalne w myśli politycznej Platformy Obywatelskiej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2011, [w:] Idee polityczno-prawne i społeczne jako fundamenty III Rzeczypospolitej, red. J. Justyński, R. Kania, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Płockiego, Płock 2018.
23 Vide Bezpieczeństwo zewnętrzne państwa w polskiej myśli politycznej po roku 1989. Wybór źródeł, red. A. Lewandowski, G. Radomski, P. Tomaszewski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Ko-pernika, Toruń 2012, s. 35–36, 107–113; Ł. Danel, Polskie Stronnictwo Ludowe wobec problematyki inte-gracji europejskiej – ewolucja programowa w latach 1991–2009, [w:] Ludowcy i problematyka agrarna na początku XXI wieku, red. Ł. Tomczak, Wydawnictwo Marina, Wrocław 2010; idem, Koncepcje polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku w programach głównych partii nurtu konserwatywno-liberalnego, [w:] Polskie ugru-powania liberalne, red. Ł. Tomczak, Wydawnictwo Marina, Wrocław 2010, s. 88–89; S. Sadowski, Bezpie-czeństwo zewnętrzne w programach politycznych polskich liberałów, [w:] Polskie zbliżenia z liberalizmem, red. T. Godlewski, D. Karnowska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 313–317.
24 Joanna Sanecka-Tyczyńska pisała: „W myśli politycznej PiS można zauważyć wiele kontynuacji, ma-jących swe źródło w piłsudczykowskim postrzeganiu państwa. Recepcje widoczne były w: 1) definiowaniu państwa jako bytu politycznego o charakterze moralnym, suwerennym, a przede wszystkim jako wartości; 2) przypisywaniu państwu roli podmiotu ułatwiającego rozwój obywatelom przez zapewnienie im szeroko rozumianego bezpieczeństwa oraz broniącego interesu narodowego; 3) przekonaniu, że ład moralny jest wa-runkiem sprawnie działającej gospodarki”. J. Sanecka-Tyczyńska, Państwo obywatelskie i wspólnota poli-tyczna. Studium z myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011, s. 33–34.
25 Zdanie wypowiedziane przez Jana Marię Rokitę podczas debaty sejmowej we wrześniu 2003 r. na te-mat zmiany systemu głosowania w Radzie Europejskiej określonego w traktacie z Nicei (z 26 lutego 2001 r.).
26 M. Migalski, Polityka zagraniczna w programie i działalności Platformy Obywatelskiej, [w:]
odzwierciedlały ukształtowaną w pierwszej dekadzie XXI w. myśl polityczną Platformy Obywatelskiej, w której to znaczące miejsce zajmowała UE. W programie wyborczym PO z 2011 r. deklarowano w duchu paradygmatu liberalnego: „Polityka zagraniczna siłą rze-czy dotyrze-czy więc całości naszej aktywności politycznej i dlatego musi wywodzić się z in-teresów wewnętrznych oraz być w pełni zakorzeniona w gospodarczych interesach pań-stwa. Wszelkie działania zewnętrzne rządu premiera Donalda Tuska stawiają sobie za cel wspieranie trwałego wzrostu ekonomicznego i dobrobytu, zapewnienie bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, wzrost szans na modernizację państwa oraz wzmocnienie jego pozycji międzynarodowej. Większość naszej aktywności na polu polityki zagranicznej jest realizowana za pośrednictwem UE. Skutecznie realizować naszą rację stanu można tylko poprzez umiejętne wpisanie naszego interesu w szerszy interes europejski. Unia Eu-ropejska to system stałych negocjacji, w którym liczy się siła argumentów. Nie wystarczy mieć rację, trzeba jeszcze do niej przekonać partnerów. Zarówno w szerszym środowisku międzynarodowym, jak i w Unii Europejskiej Platforma Obywatelska wie, jak budować skuteczne koalicje, jak negocjować i jak przekonywać partnerów do naszych racji”27 .
W programie wyborczym z 2007 r., podkreślając znaczenie współpracy na arenie międzynarodowej, pisano natomiast: „Platformę Obywatelską zrodziło także nasze wspólne marzenie o zjednoczonej Europie. Obecność Polski w procesie budowania Unii Europejskiej traktujemy jako postulat wynikający z dogłębnego zrozumienia pol-skiego interesu narodowego we współczesnym świecie i racji stanu naszego Państwa. Obecność ta otworzy przed nami nowe możliwości unowocześnienia Państwa, poprawy jakości życia ludzi, a także pogłębienia narodowej tożsamości i współodpowiedzialno-ści za losy Europy”28 .
Analizując myśl polityczną PO w zakresie polityki zagranicznej w szerszej per-spektywie czasowej, należy zwrócić uwagę na znaczącą zmianę optyki wobec integracji europejskiej oraz samej UE. Zmianę tę należy jednak rozpatrywać w kontekście zarów-no sytuacji politycznej w kraju, jak i zmieniającego się otoczenia międzynarodowego. PO zawsze prezentowała silnie prounijną postawę, jednak w okresie przedakcesyjnym partia wyraźnie akcentowała wątki, które można określić mianem eurorealizmu (pod-kreślanie znaczenia interesu narodowego, obrona różnic tradycji i obyczajów państw członkowskich czy też różnorodności kulturowej europejskich narodów29). Ostatecznie
zmiana tej optyki nastąpiła po 2006 r., kiedy to PO zrezygnowała z polityki, której ha-słem było zdanie „Nicea albo śmierć”, oznaczające właśnie prymat interesów narodo-wych w relacjach europejskich. Jak zauważa J. Sanecka-Tyczyńska, politycy PO byli
27 Program wyborczy Platformy Obywatelskiej: Następny krok. Razem, Komitet Wyborczy Platforma Obywatelska RP, Warszawa 2011, s. 88.
28 By żyło się lepiej. Wszystkim! Program wyborczy Platformy Obywatelskiej, Komitet Wyborczy Plat-forma Obywatelska RP, Warszawa 2007, s. 9.
29 Państwo dla obywateli. Plan rządzenia 2005–2009, Instytut Państwa i Administracji, Warszawa 2005, s. 258; A. Lewandowski, Bezpieczeństwo kulturowe jako przestrzeń sporu politycznego pomiędzy Pra-wem i Sprawiedliwością a Platformą Obywatelską. Analiza programów wyborczych, [w:] Człowiek wobec współczesnych wyzwań kulturowych, red. E. Chojnacka, J. Michalski, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku, Płock 2016, s. 147–159.
zwolennikami włączenia się tak Polski, jak i państw regionu w politykę zachodnioeuro-pejską i zakorzeniony tam system wartości30 .
Od 2006 r. możemy zatem mówić, że PO stała się na powrót ugrupowaniem eu-roentuzjastycznym, skupiającym się na dalszej integracji, współpracy i budowaniu kompromisów na arenie UE, wracając do retoryki z początków swojego istnienia, czyli lat 2001–200331 .
W polityce zagranicznej prowadzonej przez koalicyjny rząd Zjednoczonej Prawicy w latach 2015–2019 przede wszystkim więcej akcentów położono na współpracę strate-giczną ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, a w polityce bezpieczeństwa z Organizacją Paktu Północnoatlantyckiego, co również stanowiło odzwierciedlenie myśli politycznej tego środowiska, artykułowanej chociażby w programie wyborczym PiS z 2014 r., w któ-rym to dokumencie podkreślano znaczenie polskiej podmiotowości, odpowiedzialności za najbliższe sąsiedztwo, włącznie z wejściem „całego obszaru Europy Wschodniej na ścieżkę członkostwa w Unii Europejskiej”. W tym celu, jak zapowiadano: „zaproponu-jemy nowe pogłębione instrumenty współpracy z państwami tego obszaru, dwustronne i międzynarodowe, które realnie będą zbliżały je do integracji transatlantyckiej”32 .
Jak podkreślają W. Paruch i Marcin Rydel, w PiS dominowało przekonanie o potrze-bie równoważenia konkurencji na arenie międzynarodowej ze współdziałaniem na rzecz realizacji własnych interesów. Najważniejszym zaś podmiotem politycznym w relacjach międzynarodowych było państwo, którego zadaniem miała być ochrona interesów wła-snej wspólnoty politycznej i jej tożsamości33. Członkostwo w UE miało służyć realizacji
polskich interesów, ale także budowaniu podmiotowości RP i aktywności w określaniu kształtu UE34 oraz zwiększaniu siły i zdolności do prowadzenia skutecznej polityki
su-werennego państwa35. Oceny te wpisują elementy myśli politycznej PiS w obszar teorii
realizmu w stosunkach międzynarodowych.
Politycy PiS, komentując okres akcesji Polski do UE (głównie lata 2003–2005), sugerowali, że unijna polityka została wówczas zdominowana przez krótkowzrocz- nie pojmowane interesy ekonomiczne „starych” państw członkowskich, które wyparły
30 J. Sanecka-Tyczyńska, Racja stanu we współczesnej polskiej myśli politycznej 2001–2015, Wydaw-nictwo UMCS, Lublin 2018, s. 342.
31 M. Migalski, Polityka zagraniczna w programie i działalności Platformy..., s. 100–107; Ł. Danel,
Koncepcje polskiej polityki..., s. 88–89; idem, Nurt liberalno-konserwatywny, [w:] Wybrane współczesne nurty polskiej myśli politycznej, red. J. Kornaś, R. Lisiakiewicz, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016, s. 156–157.
32 Zdrowie, praca, rodzina. Program Prawa i Sprawiedliwości, Prawo i Sprawiedliwość, Warszawa 2014, s. 154–155.
33 W. Paruch, M. Rydel, Założenia strategiczne w koncepcji polityki zagranicznej RP – analiza myśli
politycznej Prawa i Sprawiedliwości, [w:] Polityka zagraniczna III RP. 20 lat po przełomie, red. A. Jarosz, K. Olszewski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2011, s. 194, 197. Vide J. Sanecka-Tyczyńska, Państwo obywatelskie..., s. 38; A. Lewandowski, Cultural Security in the Political Programmes of Law and Justice, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” 2017, vol. 56, s. 21–33.
34 A. Latosińska, Nurt konserwatywny i narodowo-katolicki, [w:] Wybrane współczesne nurty polskiej
myśli politycznej, red. J. Kornaś, R. Lisiakiewicz, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2016, s. 180.
35 M. Migalski, Polityka zagraniczna w programie i działalności Prawa i Sprawiedliwości, [w:] Prawo
wartości przyświecające twórcom wspólnot europejskich36. Również w ten sposób
uwi-daczniał się w myśleniu polityków PiS paradygmat teorii realizmu, zgodnie z którym dostrzegano nadrzędność interesu narodowego nad współzależnością państw na arenie międzynarodowej.
W. Paruch oraz M. Rydel stanowisko PiS wobec UE określili jako postawę eurore-alistyczną, która wyrażała niechęć do centralistycznego modelu integracji zmierzającej ku budowie superpaństwa, jednocześnie propagując koncepcję „Europy solidarnych narodów”37 .
Badaczka polskiej polityki zagranicznej, Agnieszka Latosińska, charakteryzując myśl PiS, podkreśliła, że dla tej formacji „zasadnicze cele polskiej polityki zagranicznej od-noszą się do bezpieczeństwa państwa, jego siły i pozycji na arenie międzynarodowej”38 .
III. Pozycja Polski i jej przyszłość w Unii Europejskiej
Problematyka związana z UE w corocznych informacjach ministrów spraw zagra-nicznych w omawianym okresie była poruszana wieloaspektowo. W analizowanych wy-powiedziach pojawiały się np. kwestie dalszego rozwoju Unii, wspólnej waluty, progra-mu Partnerstwa Wschodniego czy też bezpieczeństwa europejskiej wspólnoty oraz relacji zewnętrznych UE.
Problematyka unijna była również prezentowana z perspektywy celów polskiej polityki zagranicznej, do których R. Sikorski zaliczał poprawę bezpieczeństwa pań-stwa, zapewnienie mu stabilnego i „przyjaznego” otoczenia międzynarodowego oraz wzrost jego zamożności i siły39, a także wspieranie procesów modernizacyjnych przez
wzajemne „oddziaływanie czynników materialnych i niematerialnych”40 .
Minister W. Waszczykowski podczas swojego pierwszego spośród analizowanych wystąpienia również zwrócił uwagę na kluczowe cele polskiej polityki zagranicznej, utożsamiając je z poczuciem podmiotowości, realizacją interesów Rzeczypospolitej, zapewnieniem jej bezpieczeństwa oraz warunków rozwoju jej obywateli41 .
Ministrowie spraw zagranicznych w rządzie PO-PSL prezentowali jednolite sta-nowisko co do miejsca Polski w UE oraz wizję dalszego rozwoju UE z udziałem RP.
36 IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwość dla Wszystkich. Prawo i Sprawiedliwość. Program 2005, Prawo i Sprawiedliwość, Warszawa 2005, s. 42.
37 W. Paruch, M. Rydel, op. cit., s. 201–203. 38 A. Latosińska, op. cit., s. 180.
39 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych (archiwum), <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o założeniach polskiej polityki zagranicznej w 2012 roku”, dostęp 12 III 2020 [dalej: Informacja 2012].
40 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych (archiwum), <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2013 roku”, dostęp 12 III 2020 [dalej: Informacja 2013].
41 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych, <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2016 roku”, dostęp 21 III 2020 [dalej: Informacja 2016].
Podkreślali zbieżności polskiej polityki zagranicznej z działaniami UE i potrzebę współdziałania z europejskimi partnerami na forum unijnym. Argument w tej sprawie podnosił zarówno G. Schetyna („Polska polityka zagraniczna jest dzisiaj nie tylko po-lityką narodową, jest również mocnym i wiarygodnym głosem kształtującym Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Czasami idea silnej Unii bywa przeciwstawiana państwom narodowym. To jest fałszywa alternatywa. Europa była i jest silna swoimi narodami”42), jak i R. Sikorski („wprzęgamy Europę celów
wspólnych, także najważniejszych dla naszej polityki zagranicznej, ale też dajemy Unii siłę i środki do realizacji celów całej Wspólnoty”43). Wypowiedzi obu ministrów
wpisywały się w charakterystyczne dla teorii liberalnej założenie o współzależności i współdziałaniu państw na forum międzynarodowym.
Odniesienia do teorii liberalizmu dostrzec można również w informacjach obu mini-strów wywodzących się z PO w obrębie opinii dotyczącej roli Polski w UE. Zaznaczano, że RP wykorzystuje swoją szansę w zakresie realizacji strategicznych interesów narodo-wych, buduje swoją polityczną pozycję w hierarchii unijnej i staje się państwem, które w coraz większym stopniu bierze na siebie odpowiedzialność za losy całej Unii44 oraz
zyskuje na członkostwie gospodarczo45 .
Zgodnie z koncepcjami ministrów z PO polska polityka zagraniczna miałaby re-alizować się wewnątrz procesu wzmacniającej się integracji UE. R. Sikorski w 2014 r. deklarował, że jeśli Unia ma spełniać pokładane w niej oczekiwania, musi być unią polityczną „jeszcze bardziej zintegrowaną niż dziś”46. Zakładał, że w dalszym rozwoju
Unii obowiązywać będzie podział na kręgi integracji, w ramach których zainteresowane państwa członkowskie mogłyby w dowolnym momencie podjąć wzmożoną współpra-cę, zobowiązując się przy tym do zachowania jej otwartego charakteru47. R. Sikorski
zakładał trzy poziomy takiej integracji: centrum tworzone przez państwa ze strefy euro, uzupełnione o państwa akceptujące i realizujące układ z Schengen oraz (jako poziom trzeci) traktat fiskalny48 .
Jednocześnie proponował rozwiązania o charakterze instytucjonalnym, wpisujące się w ten scenariusz i zmierzające w kierunku budowania europejskiego quasi-państwa, jak np. połączenie funkcji Przewodniczego Komisji oraz Rady Europejskiej czy jego
42 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych (archiwum), <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2015 roku”, dostęp 10 III 2020 [dalej: Informacja 2015].
43 Informacja 2012.
44 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych (archiwum), <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2014 roku”, dostęp 10 III 2020 [dalej: Informacja 2014].
45 Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych (archiwum), <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Rady Ministrów o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w latach 2014–2015”, dostęp 20 III 2020 [dalej: Informacja 2014+].
46 Informacja 2014. 47 Informacja 2013. 48 Ibidem .
wybór przez Parlament Europejski lub w wyborach powszechnych. Proponował rów-nież, aby część europosłów wybierana była z listy ogólnoeuropejskiej49 .
Politycy PiS natomiast wyraźnie podkreślali, że UE nie powinna zatracić swojego solidarystycznego, pomocniczego charakteru50. Sceptycznie odnoszono się jednak do
koncepcji szerszej integracji politycznej, w tym wchodzenia RP do strefy euro. Echa teorii realizmu odszukać można w wyrażanej przez J. Czaputowicza obawie PiS przed „koncertem mocarstw”, najsilniejszych krajów UE, w stosunku do mniejszych państw członkowskich. Stąd w wypowiedzi J. Czaputowicza mocno wyeksponowane są kwe-stie podmiotowości i suwerenności poszczególnych krajów UE. Stanowisko to miało także charakter pragmatyczny, pamiętać bowiem należy, że polski rząd był wówczas w sporze z Komisją Europejską. Sprzeciwiano się polityce pozatraktatowej, a więc pro-wadzonej poza ogólnie przyjętymi zasadami funkcjonowania UE51 .
Istotnym postulatem pojawiającym się w informacjach ministrów reprezentują-cych PiS było poszerzenie „demokratycznej kontroli” nad instytucjami, co oznaczało ograniczenie kompetencji ciał UE niepochodzących z wyborów (zdaniem PiS działa-jących w sposób pozatraktatowy)52. Podkreślano w duchu paradygmatu realizmu
zna-czącą rolę państwa narodowego na arenie międzynarodowej: „Chcemy tworzyć Unię wolnych narodów i równych państw, solidarną i konkurencyjną pod względem gospo-darczym, cieszącą się autorytetem w świecie. Uważamy jednak, że droga do tego celu nie wiedzie przez Unię dwóch prędkości, czyli zacieśnianie współpracy ekonomicznej i politycznej przez państwa strefy euro”53 .
Sprzeciwiano się zatem polityce dwóch prędkości UE, której rezultatem, zdaniem szefa resortu odpowiedzialnego za politykę zagraniczną, było „utworzenia jądra Euro-py czy też EuroEuro-py pierwszej prędkości, a w konsekwencji przeniesienie każdego rze-czywistego procesu decyzyjnego z traktatowych instytucji Unii Europejskiej, w których reprezentowane są wszystkie państwa członkowskie, do nowo utworzonych instytucji strefy euro i gremiów nieformalnych”54. J. Czaputowicz zwracał również uwagę, że
49 Informacja 2012. Na temat perspektyw rozwoju UE R. Sikorski mówił także podczas szeroko ko-mentowanego wystąpienia w Berlinie w listopadzie 2011 r. Vide Wystąpienie Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego w Berlinie 29 listopada 2011 r., <https://www.polskieradio24.pl/5/3/Artykul/489025, Co-powiedzial-Radoslaw-Sikorski-Przeczytaj-wystapienie-z-Berlina>, dostęp 12 VIII 2020.
50 Informacja 2016.
51 J. Czaputowicz w ramach informacji sejmowej w 2019 r. mówił, że propozycja Komisji Europej-skiej uzależnia wypłaty środków z budżetu UE „od arbitralnie ocenianego stanu praworządności w pań-stwach, którym środki te są przyznawane”. Vide strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych, <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagra-nicznej w 2019 roku”, dostęp 21 III 2020 [dalej: Informacja 2019]. Zwracano uwagę, że zdaniem polskich władz UE znajdowała się w kryzysie aksjologicznym i instytucjonalnym. Vide strona internetowa Minister-stwa Spraw Zagranicznych, <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zada-niach polskiej polityki zagranicznej w 2018 roku”, dostęp 21 III 2020 [dalej: Informacja 2018].
52 Informacja 2016; strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych, <https://www.msz.gov.pl>, „Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2017 roku”, dostęp 21 III 2020 [dalej: Informacja 2017].
53 Informacja 2016. 54 Informacja 2018.
utworzenie „dyrektoriatu” wybranych państw europejskich byłoby sprzeczne z funda-mentalnymi w jego opinii zasadami europejskimi55 .
Zgodnie z obecnymi w myśli politycznej PiS koncepcjami ministrowie W. Waszczy-kowski oraz J. Czaputowicz w swoich wystąpieniach zwracali uwagę na politykę za-graniczną w kontekście suwerenności i silnej pozycji poszczególnych państw, których współpraca opierać się miała na wartościach leżących u podstaw powstania UE: swo-body i wolności przemieszczania się ludzi, usług, towarów i kapitału56. Celem polityki
polskiej w wymiarze europejskim miało być budowanie na nowo UE, dbając zarówno o suwerenność państw, jak i siłę i konkurencyjność wspólnoty57 .
Częściowo na kwestie podnoszone przez polityków PiS zwracał również uwagę G. Schetyna. Co prawda oczekiwał on pogłębienia integracji, ale w duchu solidarno-ści przełamującej podziały regionalne, a także podziały na nowych i starych członków Unii58. Jednocześnie, podobnie jak polityczni oponenci, wskazywał na potrzebę
wzmac-niania wolności, na których oparta jest UE (swoboda przemieszczania się osób i pracow-ników, swoboda przepływu towarów i usług, rozwój jednolitego rynku)59 .
W ramach analizowanych informacji zbliżone były postulaty obu stron w kwe-stiach gospodarczych, w których powinna zostać wzmocniona integracja. PiS opo-wiadał się za jednolitym rynkiem i europejską polityką cyfrową. Proponowano reali-zację tych postulatów przez pogłębienie integracji sektora usług i znoszenie barier na wspólnym rynku. Uznawano, że zagrożeniem dla UE jest protekcjonizm, który uderza w przedsiębiorców oraz w pracowników na unijnym rynku pracy60. PiS był również
za utrzymaniem wysokiego poziomu finansowania polityki spójności i wspólnej poli-tyki rolnej61 .
Zbliżona agenda tematów pojawiała się także w wystąpieniu przedstawiciela PO z 2012 r. Jak wówczas deklarowano, Unia miałaby zwiększyć swoją aktywność w obsza-rach takich, jak walka z bezrobociem, wdrożenie konkurencyjnego rynku handlu energią, kontrola granic zewnętrznych, wspólny rynek cyfrowy czy rynek usług62 .
Zestawiając oba analizowane stanowiska w zakresie współpracy gospodarczej, można stwierdzić, że zgodne w nich było to, iż polityka zagraniczna miała opierać się na paradygmatach liberalnych. Jednocześnie należy zastrzec, iż w obrębie PO i PiS ina-czej postrzegano rolę suwerennych państw w tym procesie.
W kontekście analizowanych i porównywanych ze sobą koncepcji warto również zwrócić uwagę, że postulat R. Sikorskiego dotyczący wzmocnienia UE jako unii
poli-55 Ibidem .
56 Informacja 2016; Informacja 2019. 57 Informacja 2016.
58 Informacja 2014+. 59 Ibidem .
60 Był to kontekst działań Komisji Europejskiej zmierzających do nałożenia na przewoźników z krajów Europy Środkowo-Wschodniej regulacji prowadzących do utraty konkurencyjności tańszych przewoźników na unijnym rynku (dużą część rynku zajmują firmy z Polski).
61 Informacja 2019. 62 Informacja 2012.
tycznej równoważony był przez obu ministrów w rządzie PO-PSL deklaracją zachowania przez państwa członkowskie na zawsze niepodległości i prawa do opuszczenia unii oraz prawa do określenia zakresu uprawnień przekazywanych na poziom wspólnotowy63. Co
więcej, sam R. Sikorski, podobnie jak opozycyjni wówczas politycy PiS, przekonywał o potrzebie pozostawienia takich kwestii, jak tożsamość, kultura, religia, styl życia oraz najważniejsze stawki podatkowe, w domenie państw narodowych64 .
Realnie oceniając, R. Sikorski zaznaczył, że w Europie nadal trzeba ubiegać się o interesy swojego państwa. Zadeklarował ponadto: „Nie wyrzekamy się polskości. Eu-ropejskość nie zastąpi polskości, może ją jedynie wzmocnić”65 .
Dopełnieniem porównania koncepcji dalszego rozwoju UE jest analiza ministerial-nych informacji pod względem kontekstu, w jakim stosowano określenia „pogłębienie integracji”. W przypadku ministrów reprezentujących zarówno rząd PO-PSL, jak i Zjed-noczonej Prawicy obszarem, który postulowano dalej wzmacniać w ramach integracji, był wspólny rynek usług cyfrowych. Różnice dotyczyły natomiast wymiaru politycznej integracji (tabela 3).
Tabela 3. Konteksty użycia postulatu „pogłębienia integracji” w informacjach ministrów spraw zagranicznych w latach 2012–2019
Informacje w latach 2012–2015
(rząd koalicyjny PO i PSL) Informacje w latach 2016–2019(rząd Zjednoczonej Prawicy) Kontekst polityczny
– pogłębianie integracji jako tworzenie unii politycznej;
– pogłębianie integracji jako przełamanie podziałów regionalnych i podziałów na nowych i starych członków Unii
– pogłębianie integracji europejskiej jedynie w zakresie zaakceptowanym przez uczestniczące w nim państwa i narody
Wymiar gospodarczy – pogłębianie integracji jako działanie na rzecz
interesu Polski poprzez: poszerzenie wspólnego rynku usług, powstanie wspólnego rynku cyfrowego, wdrożenie konkurencyjnego rynku handlu energią
– pogłębianie integracji jako wzmocnienie jednolitego rynku i europejskiej polityki cyfrowej, m.in. poprzez pogłębienie integracji sektora usług i znoszenie barier na wspólnym rynku
Wymiar bezpieczeństwa
– – pogłębianie współpracy w ramach unijnej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Źródło: opracowanie własne.
63 Zgodnie z paradygmatem liberalnym państwa dysponują prawem opuszczenia każdej organizacji, lecz koszty takiego działania powodują, iż taki scenariusz jest postrzegany jako mało prawdopodobny, zwłaszcza w kontekście członkostwa w mocno zintegrowanych instytucjach. Należy jednak pamiętać, że takie scenariusze mogą się ziścić, jak to miało miejsce np. w przypadku opuszczenia UE przez Wielką Brytanię 31 stycznia 2020 r.
64 Informacja 2012. 65 Ibidem .
Istotnym, jak się wydaje, rozróżnieniem omawianych koncepcji dalszego rozwoju UE w kontekście weryfikacji ich związku z założeniami teorii liberalnej i realnej była kwestia przyjęcia przez RP waluty euro. Jak już wcześniej zaznaczono, PiS wyraziło sprzeciw w tej sprawie, będąc zwolennikiem waluty narodowej. Kwestia ta nie była nawet istotnym tematem wystąpień ministrów spraw zagranicznych.
Ministrowie reprezentujący PO przyjmowali zgoła odmienną postawę, choć należy stwierdzić, że była ona w ciągu omawianych lat modyfikowana. Początkowo deklaro-wano, że trwałe pozostawanie poza obszarem wspólnej waluty ograniczy pole manewru Rzeczypospolitej: „Będziemy więc mieli wybór – albo pozostaniemy w nurcie ściślejszej integracji gospodarczej, finansowej i politycznej, albo staniemy gdzieś z boku, zaprze-paszczając szansę na szybszy rozwój i wpływ na kształt polityk unijnych”66 .
R. Sikorski przyjęcie waluty euro traktował nie tylko w kategoriach ekonomicz-nych, ale także jako argument wzmacniający pozycję Polski na arenie unijnej i jako czynnik ułatwiający wejście „do najściślejszego kręgu decyzyjnego Unii Europejskiej”. Jednocześnie zastrzegał, że czas i warunki wykonania tego kroku muszą zostać mądrze i ostrożnie określone67, gdyż są elementem zabezpieczenia państwa68 .
Deklarowana przez R. Sikorskiego gotowość przyjęcia euro w 2015 r.69 z czasem
stawała się mniej oczywista. Pełniący od jesieni 2014 r. funkcję ministra spraw zagra-nicznych G. Schetyna przeformułował akcenty w tej sprawie. Zaznaczał, iż określanie daty przyjęcia wspólnej waluty powinno być uzależnione od dokończenia reform pol-skiej gospodarki, ale także upewnienia się, że unia gospodarcza i walutowa jest stabilna i bezpieczna70. Jednocześnie jednak zwracał uwagę na potrzebę uwzględnienia polskiego
„głosu” w ramach „dalszej reformy unii gospodarczej i walutowej” na podobnej zasa-dzie jak głosu członków strefy euro71 .
IV. Polityka obronna i energetyczna
Unijnym obszarem aktywności, na który zwracano uwagę w ramach corocznych informacji, była także kwestia wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Zarówno mi-nistrowie z PO, jak i reprezentujący PiS deklarowali poparcie dla jej rozwoju, w tym również dla europejskich zdolności obronnych72. Integracja wojskowa UE, jak zakładano,
przekładać miałaby się na podniesienie poziomu bezpieczeństwa Rzeczypospolitej. G. Schetyna w 2015 deklarował: „W polityce bezpieczeństwa akcentujemy współpra-cę w ramach NATO, jednak dostrzegamy również rosnącą potrzebę zwiększenia zdolno-ści wojskowych Unii Europejskiej. Wyzwania, którym musi ona stawić czoła, zwłaszcza
66 Informacja 2013. 67 Ibidem; Informacja 2012. 68 Informacja 2014. 69 Informacja 2012. 70 Informacja 2014+. 71 Ibidem . 72 Informacja 2013; Informacja 2016.
na Południu, coraz częściej wymagają stanowczej polityki. W praktyce oznacza to konse-kwentne wzmacnianie europejskich grup bojowych, by stały się formacjami zdolnymi do szybkiej reakcji. Powinno to również oznaczać wolę ich rzeczywistego użycia”73 .
Było to swoiste dopowiedzenie zasygnalizowanej rok wcześniej, jeszcze przez R. Sikorskiego, potrzeby „ambitnej polityki obronnej Europy”, która wiązała się z ko-niecznością utworzenia „oddzielnego budżetu i wykorzystywania mechanizmu stałej współpracy strukturalnej”74. Wypowiedź tę należy interpretować jako wpisującą się
w postulaty zgodne z teorią liberalną – współdziałania na arenie międzynarodowej oraz ufności w organizacje międzynarodowe realizujące zadania w zakresie bezpie-czeństwa międzynarodowego.
W wystąpieniach obu polityków PO zauważalna była jednak wątpliwość co do działań Unii na omawianym polu. Dobitnie wyartykułował to G. Schetyna w swoim pierwszym wystąpieniu w listopadzie 2014 r., kiedy to stwierdził: „Rosnąca liczba wy-zwań, wyłamujących się z tradycyjnych ram polityki bezpieczeństwa, każe nam na nowo spojrzeć na rolę Unii Europejskiej w tej dziedzinie. [...] powinny stać się okazją do dys-kusji nad ambitną europejską strategią bezpieczeństwa. We własnym, dobrze pojętym interesie, w interesie państw członkowskich, w tym Polski, Unia musi stać się siłą współ-tworzącą bezpieczeństwo w swoim sąsiedztwie”75 .
W deklaracjach ministra spraw zagranicznych reprezentującego PiS także padło stwierdzenie o chęci wzmocnienia wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej. W. Waszczykowski mówił: „Z punktu widzenia polskiej racji stanu potrzebne jest wypracowanie na forum UE wspólnych mechanizmów szybkiej re-akcji”76. Zdanie to dotyczyło przede wszystkim działań UE w ramach misji
pokojo-wych i stabilizacyjnych. W 2017 r. wskazywano, że wzmocnieniem wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony UE mogłoby być: powołanie stałej struktury planowania i dowodzenia misjami UE, wzmocnienie zdolności wojskowych i cywilnych, a także zwiększenie wykorzystania unijnych sił szybkiego reagowania – Grup Bojowych Unii Europejskiej. Jako przykład wzmocnienia wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony podawano powstanie europejskiej straży granicznej77. Zwracano uwagę na możliwość
wykorzystania stałej współpracy strukturalnej (PESCO)78 .
73 Informacja 2015. 74 Informacja 2014.
75 Informacja 2014+. Wątpliwości, które wyrażał G. Schetyna, były tożsame z opinią, jaką wiosną 2014 r. przedstawił R. Sikorski, mówiąc o niedostatkach polityk wspólnotowych, które ujawniły się w obli- czu kryzysu ukraińskiego i wydarzeń arabskiej wiosny. R. Sikorski krytykował wówczas ograniczoną zdol-ność do reagowania na sytuacje kryzysowe, brak konsekwencji w realizacji polityki sąsiedztwa ze względu na brak „poczucia współodpowiedzialności wszystkich państw członkowskich za oba jej wymiary – wschodni i południowy”, jak również brak mechanizmów solidarności, które zabezpieczyłyby państwa członkowskie i partnerów UE przed środkami nacisku, takimi jak embarga handlowe czy szantaż energe-tyczny. Informacja 2014.
76 Informacja 2016. 77 Informacja 2017. 78 Ibidem; Informacja 2018.
Drugim, również istotnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa tak Polski, jak i UE była w ramach analizowanych dokumentów problematyka energetyki i bezpieczeństwa ener-getycznego. Zarówno dla polityków PO, jak i PiS narzędziem przeciwdziałającym zagro-żeniom w tym obszarze miała być unia energetyczna79. W przypadku PiS deklarowano
wręcz oczekiwanie na przejście z fazy koncepcyjnej w fazę realizacyjną tego projektu80 .
W optyce PO propozycję unii energetycznej przedstawiano na trzech poziomach. Po pierwsze, w analizowanej propozycji istotny miał być mechanizm solidarnościowy, który sprawiałby, że Unia Europejska zyskałaby możliwość wykorzystania całego swo-jego potencjału w celu zapobiegania zakłóceniom przesyłu energii. Drugim narzędziem miało być realizowanie przez państwa unijne wspólnych zakupów ropy i gazu, co umoż-liwiłoby uzyskiwanie bardziej konkurencyjnych cen na rynku. Trzecim założeniem unii energetycznej był rozwój rodzimych źródeł energii (np. gazu łupkowego)81 oraz
techno-logii efektywnego zużycia energii (np. węgla)82 .
Zdaniem G. Schetyny dla Polski obok mechanizmów solidarnościowych z bezpie-czeństwem energetycznym ściśle związana jest problematyka dywersyfikacji dostaw83 .
Działania na obu płaszczyznach zapewnić miałyby stan, w którym „żadne państwo członkowskie nie zostanie pozostawione same sobie na wypadek kryzysu dostaw”84 .
W opinii PO równie istotne miało być wzmocnienie bezpieczeństwa energetycz-nego sąsiadów UE poprzez np. rozbudowę systemu łączników, zwłaszcza gazowych, z państwami sąsiednimi, takich jak korytarz gazowy Północ-Południe, którego częścią byłby terminal LNG w Świnoujściu, a który zgodnie z zapowiedzią R. Sikorskiego miał stać się gazowym oknem na świat nie tylko dla Polski, ale i całego regionu85. Kwestia
infrastruktury, w tym wspomnianego terminala, uznana została przez G. Schetynę za istotny wkład Polski w budowę bezpieczeństwa energetycznego Europy86 .
W przypadku ministrów z PiS pojawiały się wątki zbieżne z przytoczonymi powyżej propozycjami. Zarówno W. Waszczykowski, jak i J. Czaputowicz zwracali uwagę cho-ciażby na problem dywersyfikacji dostaw paliw. W tym kontekście bardzo krytycznie od-nosili się do projektu Nord Stream 2, przedstawianego jako nieefektywny ekonomicznie
79 Informacja 2014; Informacja 2014+.
80 Poprzez europejską unię energetyczną UE ma zapewniać większą spójność we wszystkich obsza-rach polityki, aby osiągnąć szeroko zakrojony cel, jakim jest stworzenie niezawodnego, przystępnego ceno-wo i zrównoważonego systemu energetycznego. Vide Informacja 2016; Informacja 2017; Informacja 2018.
81 Kwestia gazu łupkowego – szeroko poruszana za czasów rządów PO-PSL – nie była podnoszona przez PiS, chyba że jako element krytyki polityki PO-PSL, a szczególnie D. Tuska, który mówił o wydoby-ciu gazu łupkowego już w 2014 r. Należy jednak nadmienić, że temat ten w okresie rządów Zjednoczonej Prawicy znajdował się poza agendą polityki bezpieczeństwa energetycznego z prozaicznego powodu – ze względu na nieopłacalność wydobycia gazu zaprzestano poszukiwań tego surowca.
82 Informacja 2014.
83 Jak wskazywał G. Schetyna: „Opowiadamy się również za dalszą dywersyfikacją kierunków impor-tu gazu do Europy, zwłaszcza poprzez współpracę z takimi dostawcami jak kraje Zatoki Perskiej, Norwegia, państwa regionu Morza Kaspijskiego czy USA. Tym sposobem dostawy gazu przestaną być narzędziem politycznego nacisku, a staną się przedmiotem zdrowej konkurencji”. Informacja 2015.
84 Informacja 2014+. 85 Informacja 2014. 86 Informacja 2014+
pomysł, służący zwiększeniu zależności Unii Europejskiej od dostaw z tego samego kie-runku, a nawet będący zagrożeniem dla bezpieczeństwa energetycznego w regionie87 .
Uznawano, że dobrym rozwiązaniem jest gazociąg Baltic Pipe, projekt inwestycyjny mający umożliwić transport gazu z Norwegii na rynki duński i polski, stojący niejako w opozycji do projektu Nord Stream 288 .
Zwracano również uwagę na potencjalne rozwiązania, korzystne dla polskiej ener-getyki, realizowane poprzez zabiegi zmierzające do zapewnienia państwom członkow-skim autonomii w kształtowaniu własnego miksu energetycznego89 .
Wykres 3. Statystyka użycia określeń związanych z kategorią
bezpieczeństwa energetycznego w informacjach ministrów spraw zagranicznych w latach 2012–2019 Interesy energetyczne Niezależność energetyczna Efektywność energetyczna Solidarność energetyczna Współpraca energetyczna Polityka energetyczna Unia energetyczna Infrastruktura energetyczna Miks energetyczny Surowce energetyczne/źródła energii Handel energią Szantaż energetyczny Bezpieczeństwo energetyczne Suma 1 1 1 1 3 1 3 2 2 1 2 2 2 5 5 8 1 4 5 10 15 20 25 30 0
Informacje za lata 2016–2019 Informacje za lata 2012–2015
0 0 0 0 2 0 0 0 23 24
Źródło: opracowanie własne.
Ministrowie reprezentujący zarówno rząd Zjednoczonej Prawicy, jak i koalicji PO-PSL reprezentowali stanowisko, które wpisywało się w teorię liberalizmu, akcen-tując w sposób znaczący potrzebę współdziałania w zakresie bezpieczeństwa w ra-mach międzynarodowych struktur. Pogłębiona analiza przy wykorzystaniu narzędzi
87 Informacja 2016; Informacja 2017; Informacja 2018. 88 Informacja 2017; Informacja 2019.
89 Informacja 2017; Strategia polskiej polityki zagranicznej 2017–2021, Ministerstwo Spraw Zagra-nicznych, Warszawa [b.d.w.], s. 15.
