Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna
12
0
0
Pełen tekst
(2) 136. Marek Jabłoński. modele biznesowe, czego skutkiem była i jest rosnąca rola zasobów intelektualnych organizacji w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów (szerzej zob. [van Opstal 2001]). W konsekwencji w opracowaniu omówione zostaną zmiany w kompetencjach pracowniczych powstałe na skutek egzogenicznych czynników, w szczególności efektu technology-push. Należy jednak nadmienić, że oprócz czynników egzogenicznych do determinant zmian umiejętności pracowniczych zaliczają się także czynniki endogeniczne, których omówienie wykracza poza ramy niniejszego opracowania. W szczególności czynniki endogeniczne dotyczą: systemów, metod i technik zarządzania (np. kultury, struktury, strategii organizacyjnej, stylów komunikowania) oraz samych kompetencji pracowniczych, które na skutek odpowiednich metod organizacji i zarządzania możliwe są do przenoszenia między stanowiskami pracy (np. learning-by doing, learning-by observing czy metody i techniki rozwoju kompetencji pracowniczych on the job), przyczyniając się tym samym do zmian w kompetencjach pracowniczych poszczególnych organizacji. Skoncentrowanie się w opracowaniu na nowoczesnych technologiach wynika z tego, że ich wdrażanie w przedsiębiorstwach, poszczególnych sektorach gospodarki (np. automatyzacja procesów produkcyjnych i prac administracyjno-biurowych) stawia przed pracownikami nowe wymagania, powoduje powstawanie nowych oraz eliminację dotychczasowych stanowisk, przyczyniając się, w przekroju poszczególnych organizacji oraz sektorów, do zmian w wymaganych kompetencjach pracowniczych. 2. Komplementarność technologii i umiejętności pracowniczych Dokonując analizy procesów wytwarzania z uwzględnieniem czynników produkcji, w szczególności umiejętności pracowniczych i technologii, należy zwrócić uwagę na wzajemne relacje pomiędzy czynnikami produkcji, zwłaszcza w jaki sposób zmiana w jednym czynniku produkcji wpływa na pozostałe. Niniejsze relacje literatura przedmiotu określa jako efekt substytucyjny i komplementarny. Odnosząc się w tym względzie jedynie do umiejętności pracowniczych i technologii, można przyjąć, że efekt substytucyjny polega na zastępowaniu umiejętności pracowniczych technologiami produkcji, a więc efektem modernizacji technicznej przedsiębiorstwa jest ograniczenie wymagań stawianych pracownikom i zwiększenie zakresu zadań realizowanych przez środki techniczne procesów pracy. Natomiast efekt komplementarności technologii i umiejętności pracowniczych przejawia się wzrostem wymagań w zakresie umiejętności pracowniczych na skutek wdrażania w przedsiębiorstwach, sektorach i poszczególnych gospodarkach nowych technologii. Efekt ten dostrzegalny jest nie tylko w kontekście. ZN_859.indb 136. 2011-09-02 08:29:48.
(3) Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna. 137. zaawansowania technologicznego procesów produkcyjnych, ale także na tle przejścia od gospodarek tradycyjnych, przez industrialne, do sektorów gospodarki opartej na wiedzy. W większości przypadków skutki nowo wdrażanych technologii uzależnione są od zasobów kapitału ludzkiego poszczególnych gospodarek. Przykładowo, przeprowadzone w Chinach badania wskazują, że import nowoczesnych technologii (hardware i software), bez odpowiedniego przeszkolenia pracowników w zakresie ich stosowania, w tym organizowania wokół nich procesów produkcyjnych, ograniczał absorpcję technologii w poszczególnych sektorach gospodarki oraz przyczynił się do niewielkiego wzrostu wydajności procesów produkcyjnych [Carnoy 1997]. Z kolei badania porównawcze sektorów wytwórczych w poszczególnych krajach europejskich wykazały, że zasadniczym czynnikiem determinującym różnice produktywności pomiędzy badanymi sektorami jest zdolność kapitału ludzkiego do harmonizowania środków trwałych w odpowiednim porządku gwarantującym efektywność procesów – zdolność ta jest bezpośrednio związana z umiejętnościami pracowniczymi [O’Connor, Lunati 1999]. Komplementarność technologii i umiejętności potwierdzają wyniki badań przeprowadzonych na przestrzeni ubiegłego wieku. C. Goldin i F. Katz, analizując amerykański przemysł wykazali, że zmiany w wymaganych umiejętnościach pracowniczych spowodowane były przejściem od systemu produkcyjnego końca XIX wieku (w którym substytuowano zasobami kapitału niewykwalifikowaną siłę roboczą) do systemów fabrycznych z silnikami elektrycznymi (w tym taśmą produkcyjną)1. Silniki elektryczne instalowane w procesach produkcyjnych umożliwiły zautomatyzowanie operacji, zwłaszcza w zakresie przemieszczania środków pracy (transport, taśma produkcyjna), co wcześniej wykonywane było przez niewykwalifikowaną siłę roboczą. Towarzyszył temu wzrost zapotrzebowania na wysoko kwalifikowanych techników odpowiedzialnych za konserwację maszyn i urządzeń [Goldin, Katz 1996, 1998, 1999]. Podobnie we współczesnych branżach motoryzacyjnych, w rezultacie wdrażania nowych technologii wzrasta popyt na umiejętności konserwacyjne (w tym również na techników i inżynierów z wysokimi umiejętnościami), gwarantujące bezawaryjność maszyn i urządzeń oraz procesów produkcyjnych. Spośród wielu czynników determinujących wzrost umiejętności pracowniczych wymaganych na stanowiskach produkcyjnych do najistotniejszych należą: wzrost znaczenia umiejętności technicznych gwaran Przy czym, jak wykazali C. Goldin i L. Katz analizując przemysł samochodowy, początkowe zaawansowanie technologiczne związane z zainstalowaniem taśmy produkcyjnej w zakładach Forda powodowało zmniejszenie wymaganych umiejętności osób pracujących przy taśmie (industrializacja I połowy XX wieku bazowała na podziale pracy oraz specjalizacji umiejętności pracowniczych), jednak później na skutek postępującej automatyzacji i robotyzacji, procesy produkcyjne wymagały coraz wyższych poziomów umiejętności pracowniczych (szerzej zob. [Goldin, Katz 1998]). 1. ZN_859.indb 137. 2011-09-02 08:29:48.
(4) 138. Marek Jabłoński. tujących funkcjonowanie maszyn i urządzeń, zastąpienie maszyn sterowanych ręcznie maszynami działającymi równolegle, kontrolowanych przez pracownika także zmysłem wzroku i słuchu [O’Connor, Lunati 1999]. Automatyzacja eliminuje nużącą i zrutynizowaną pracę, ogranicza nadzór kierowniczy oraz promuje odpowiedzialność na stanowisku pracy. W rezultacie praca staje się bardziej złożona i powiązana z innymi stanowiskami, następuje także przyrost profesjonalnych, menedżerskich i technologicznych stanowisk pracy, wymagających wysokich umiejętności. Tendencje te wzmacniane są zwłaszcza poprzez rozwój sektorów gospodarki opartej na wiedzy, skorelowany ze wzrastająca rolą funkcji badawczo-rozwojowej współczesnej gospodarki. W konsekwencji wzrasta zapotrzebowanie na inżynierów i naukowców2. Amerykańskie ministerstwo pracy przewiduje, iż w okresie 1998–2008 liczba stanowisk pracy dla tej grupy profesjonalistów wzrośnie o ok. 51%. Wartość ta jest czterokrotnie wyższa od przeciętnego wzrostu zatrudnienia w innych zawodach. Przykładowo, na przestrzeni ubiegłego wieku udział menedżerów i wysoko kwalifikowanych pracowników w USA wzrósł z 10% do 30% zatrudnionych. Natomiast udział pracowników technicznych, administracyjnych oraz sprzedawców wzrósł z 7,5% do 29% [van Opstal 2001]. Tendencje te potwierdzają prowadzone analizy w poszczególnych sektorach i branżach gospodarki. Przykładowo implementacja nowoczesnych technologii w sektorze ubezpieczeniowym wiązała się z konkretnymi rezultatami. Po pierwsze, część stanowisk uległo likwidacji, m.in. stanowiska kierownicze średniego szczebla, stanowiska dla osób z niskimi kompetencjami (np. sprzedawcy ubezpieczeń) oraz stanowiska dla osób z wyższymi umiejętnościami (np. księgowe). Przy czym cześć ze zredukowanych stanowisk wyłączono ze struktury na zasadzie outsourcingu. Po drugie, dla pewnych grup stanowisk poszerzono wymagania kompetencyjne – menedżerowie wyższego szczebla zostali zobowiązani do wykonywania zadań wcześniej przypisanych kierownictwu średniego szczebla. Po trzecie, powstało wiele całkiem nowych stanowisk, zwłaszcza związanych z programowaniem i przetwarzaniem danych [Carnoy 1997]. Podobnie w przypadku analizy poszczególnych branż i sektorów krajów azjatyckich (m.in. sektora bankowości, przemysłu, elektroniki oraz branży wydawniczej) rysują się pewne tendencje związane z wpływem zaawansowania technologicznego (zwłaszcza automatyzacji) na zmiany popytu na umiejętności [Technological Change… 1988]. W sektorze bankowym Singapuru, Sri Lanki i Korei gwałtownie postę2 Zgodnie z danymi OECD za 2003 r. najwięcej naukowców jest w USA (1,3 mln), Chinach (743 tys.) i Japonii (648 tys.), co stanowi odpowiednio 23%, 18% i 14% globalnej liczby pracowników naukowych. Kraje te również przodują, jeśli chodzi o fundusze przeznaczane na B+R. USA przeznacza na badania i rozwój 282 mld dolarów, Japonia 104 mld dolarów, natomiast Chiny 84 mld dolarów. Przy czym wzrost wydatków na B+R w Chinach był największy na przestrzeni kilku ostatnich lat (szerzej zob. [Blau, Wolff 2005]).. ZN_859.indb 138. 2011-09-02 08:29:48.
(5) Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna. 139. pująca automatyzacja nie wpłynęła na spadek zatrudnienia. Przyczyniła się natomiast do powstania wielu nowych stanowisk, szczególnie w obszarze programowania i przetwarzania danych. Pracownicy, którzy utracili swe dawne stanowiska, zostali przekwalifikowani i przygotowani do innych rodzajów pracy. W tym okresie część banków istotnie powiększyła zakres swojej działalności, co przyczyniło się do wzrostu zatrudnienia w tym sektorze. Jednak w Korei obserwowano także tworzenie nowych stanowisk pracy, zwłaszcza dla kobiet, niewymagających żadnych umiejętności (unskilled jobs). W sektorze przemysłu automatyzacja postępowała niejednorodnie – w części przedsiębiorstwach automatyzowano procesy produkcyjne, w innych prace administracyjno-biurowe. W rezultacie obserwowano wzrost popytu na nowe umiejętności pracownicze oraz ograniczanie zatrudnienia wśród pracowników nisko kwalifikowanych lub nieposiadających żadnych umiejętności. Natomiast automatyzacja przedsiębiorstw branży elektronicznej nie wpłynęła zasadniczo na zmiany w obszarze umiejętności pracowniczych. Jedynym wyjątkiem były Filipiny, gdzie zaobserwowano istotny wzrost stanowisk niewymagających prawie żadnych umiejętności. W przypadku producentów drukarek oraz urządzeń i maszyn drukarskich automatyzacja wprowadzana była na kilka sposobów, jednak przedsiębiorstwa funkcjonujące w Sri Lance i Singapurze uniknęły zwiększenia liczby nisko kwalifikowanych stanowisk, stosując rotację pracowniczą oraz szkolenia pracownicze w zakresie obsługi skomputeryzowanych urządzeń. Przypadki azjatyckie wskazują, że w poszczególnych przedsiębiorstwach stosowano różne podejścia w polityce kadrowej wobec postępującej automatyzacji3. W świetle zaprezentowanych uwag niemożliwe jest jednoznaczne wskazanie, czy automatyzacja wpływa na obniżenie czy zwiększenie umiejętności pracowniczych. Wynika natomiast jednoznacznie, że nowo tworzone miejsca pracy wymagają przede wszystkim nowych (innych) umiejętności, czym zasadniczo przejawia się efekt komplementarności technologii i umiejętności. Ponadto, na skutek zaawansowania technologicznego procesów gospodarczych większe prawdopodobieństwo utraty pracy dotyczy pracowników posiadających niskie lub bardzo niskie umiejętności, choć jest to również zdeterminowane ograniczeniami legislacyjnymi rynków pracy w poszczególnych krajach. Przykładowo w Korei automatyzacja przyczyniła się do powstania wielu stanowisk dla pracowników 3 Część przedsiębiorstw ograniczało zatrudnienie, inne kierowały pracowników na szkolenia, umożliwiając im dzięki temu przystosowanie się do nowych wymagań stanowisk pracy. Jak się okazało, decyzje te uzależnione były od obowiązujących w poszczególnych krajach regulacji prawnych dotyczących rynku pracy. Przykładowo w Sri Lance czy Singapurze pracodawca posiadał pewne ograniczenia w zwalnianiu pracowników, co stymulowało decydentów tamtejszych przedsiębiorstw do przekwalifikowania pracowników do nowych wymagań procesów pracy. Natomiast w Korei czy Filipinach pracodawcy w większym stopniu skłaniali się do zwolnień lub stosowali replacement.. ZN_859.indb 139. 2011-09-02 08:29:49.
(6) 140. Marek Jabłoński. z niskimi i bardzo niskimi umiejętnościami, zwłaszcza dla kobiet. Zmiany w zbiorach umiejętności pracowniczych wykorzystywanych w gospodarce, tym samym na które gospodarka zgłasza zapotrzebowanie, uwarunkowane są także strukturalnymi jej przeobrażeniami, w tym marginalizacją sektorów rolniczych na rzecz sektorów wytwórczych usługowych i opartych na wiedzy. W poszczególnych krajach procesy transformujące gospodarki z rolniczych w industrialne, a następnie oparte na wiedzy przebiegały w różnym okresie. Przykładowo w USA liczba zatrudnionych w sektorach pozarolniczych przewyższyła zatrudnienie w rolnictwie tuż po zakończeniu wojny secesyjnej, a od 1919 r. (wśród zatrudnionych w sektorach pozarolniczych) obserwowano przewagę zatrudnienia w sektorach usługowych nad wytwórczymi [Futurework… 2000]. W konsekwencji w okresie zindustrializowania gospodarki amerykańskiej w wielu krajach świata wciąż większa część PKB powstawała w sektorach rolniczych. Podobnie sytuacja wygląda z perspektywy tworzenia i rozwoju sektorów gospodarki opartej na wiedzy. Podczas gdy gospodarka amerykańska zanotowała przewagę inwestycji w nowoczesnych sektorach gospodarki nad sektorami tradycyjnymi, prawie wszystkie kraje wciąż funkcjonowały w gospodarkach industrialnych. Oczywiste jest, że „renta zapóźnienia” ma istotne znaczenie w odrabianiu dystansu cywilizacyjnego (w tym także technologicznego) pomiędzy poszczególnymi krajami, jednak nie zmienia to faktu występowania istotnych różnic (ilościowych i jakościowych) w sektorach poszczególnych gospodarek, powodujących odmienne tendencje w zakresie kształtowania się efektu komplementarności umiejętności i technologii. W rezultacie utrudnia to wyprowadzanie jednoznacznych wniosków w odniesieniu do wszystkich gospodarek. Inne bowiem tendencje występują w przekroju np. krajów OECD, gospodarek rozwijających się czy w końcu w gospodarkach krajów Trzeciego Świata. Co więcej, nawet w grupach poszczególnych krajów występują istotne różnice pomiędzy poszczególnymi gospodarkami (np. Chiny). Podsumowując, zaawansowanie technologiczne utrwala rozdział funkcji planowania i organizowania od funkcji wykonywania pracy. Przejawia się to powstawaniem wielu stanowisk wymagających niskich (semi-skilled jobs) bądź niewymagających żadnych umiejętności pracowniczych (unskilled jobs) oraz wzrostem liczby stanowisk dla kadry menedżerskiej, w tym także profesjonalistów odpowiedzialnych za projektowanie oraz kontrolowanie procesów pracy. Ponadto, R. Rumberger i K. Levin wskazali, że pomimo szybkiego wzrostu liczby nowych stanowisk pracy dla wysoko kompetentnych pracowników, ich udział w gospodarce był wciąż niewielki. Natomiast bardzo szybko następowało powiększanie się liczby prac dla nisko kwalifikowanych pracowników, m.in. sekretarek czy pracowników fast-foodów. Z kolei inni badacze wskazali, że w USA w drugiej połowie lat 80. XX wieku średnio kwalifikowanych pra-. ZN_859.indb 140. 2011-09-02 08:29:49.
(7) Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna. 141. cowników produkcyjnych zastępowano nisko kwalifikowanymi pracownikami w innych sektorach, zwłaszcza usługowych, oraz wysoko kwalifikowanymi stanowiskami menedżerskimi [Rumberger 1981]. Przykładowo najbardziej aktualne wyniki analiz w tym zakresie wskazują, że w krajach OECD udział stanowisk przeznaczonych dla pracowników z niskimi i bardzo niskimi umiejętnościami może wynosić nawet 10–30% [Lerning a Living… 2005, s. 132]. 3. Zmiana w preferowanych rodzajach umiejętności Podsystem techniczny bazujący na tradycyjnych technologiach (procesy produkcyjne I połowy XX wieku) ukierunkowany był, poza pewnymi wyjątkami, na wykonywanie względnie prostych i nieskomplikowanych operacji (m.in. taylorowski podział pracy, oddzielenie pracy wykonawczej od koncepcyjnej). Natomiast nowoczesne technologie, w większości programowalne, umożliwiają wykonywanie złożonych zadań o wysokim stopniu dokładności i precyzji. Wdrażanie takich technologii ogranicza zatrudnienie w grupie pracowników odpowiedzialnych za ich obsługę, zwiększając jednocześnie liczbę stanowisk odpowiedzialnych za ich projektowanie, programowanie i sterowanie. Ponadto zaawansowanie technologiczne procesów produkcyjnych kojarzone z automatyzacją, oprócz koniecznych dostosowań umiejętności pracowniczych w zakresie wykonywania właściwych operacji na stanowiskach pracy, wymusza także poszerzenie percepcji pracowniczej na stanowiska sąsiednie i równolegle przebiegające ciągi czynności (zachodzące na skutek pracy ludzkiej i zautomatyzowanych procesów). Stąd automatyzacja sama w sobie wymaga nie tylko wyższych i szerszych zbiorów umiejętności pracowniczych, w szczególności: większej elastyczności, odpowiedzialności za jakość pracy oraz szybkich dostosowań procedur pracy [Carnoy 1997], ale także zupełnie nowych umiejętności. Przykładowo, instalowanie w procesach produkcyjnych maszyn i urządzeń zaawansowanych technologicznie ograniczyło tradycyjne umiejętności operatorów takich maszyn, poszerzając je o umiejętności związane z nowymi technologiami na stanowisku pracy. Obecnie bowiem operator częściej umieszcza dysk z oprogramowaniem w module kontrolującym prace maszyny niż samodzielnie ustawia parametry jej pracy. W konsekwencji nastąpił wzrost wymagań w zakresie nowych umiejętności, np. umiejętności związane z językami programowania. Ponadto, jak donoszą wyniki badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii w latach 80. XX wieku, ówczesne brytyjskie organizacje wymagały nie tyle wyższych, ile nowych umiejętności, zwłaszcza w poszczególnych grupach zawodowych [Gregory, Zissimos, Greenhalgh 2001]. Tendencja ta istotnie stymulowana była upowszechnianiem komputerów (szczególnie na stanowiskach administracyjno-biurowych, w niewielkim stopniu w halach fabrycznych) i mikroelektro-. ZN_859.indb 141. 2011-09-02 08:29:49.
(8) 142. Marek Jabłoński. niki [O’Connor, Lunati 1999]. Podsumowując, postęp technologiczny skutkuje zmianami ilościowymi (wzrost lub spadek popytu na pewne umiejętności) i jakościowymi (zmiana w zbiorach preferowanych umiejętności). Zaawansowanie technologiczne poszczególnych sektorów skutkuje również pewnymi tendencjami w zakresie zmian zapotrzebowania na poszczególne grupy umiejętności, w szczególności umiejętności motoryczne, interakcyjne i poznawcze. Umiejętności poznawcze związane są zwłaszcza z edukacją formalną, natomiast interakcyjne i motoryczne są pochodną szkoleń zawodowych (np. on-thejob) oraz doświadczeń zdobywanych na stanowisku pracy. W latach 1950–1990 następował stały wzrost popytu na coraz wyższe umiejętności poznawcze, przy czym w latach 60. XX wieku tempo wzrostu osiągnęło swą wartość szczytową. W przypadku umiejętności interaktywnych, zwłaszcza związanych z doświadczeniem, gwałtowny wzrost zanotowano począwszy od lat 70. XX wieku. Natomiast w latach 80. odnotowano pewną stabilizację wzrostu zbieżną z okresem sprzed dwóch dekad4. Z kolei począwszy od lat 70. XX wieku malało tempo wzrostu popytu na umiejętności motoryczne. Eliminując zmiany w popycie wywołane relacjami międzysektorowymi (np. przemieszczanie stanowisk między sektorami), w latach 1950–1990 wzrost popytu na umiejętności poznawcze i motoryczne zdeterminowany był w 50%, a umiejętności interakcyjnych w 75% przekształceniami wewnątrzsektorowymi. Podsumowując, zmiany zachodzące w otoczeniu współczesnych przedsiębiorstw, postrzegane przez pryzmat postępu technologicznego, w tym zmian wewnątrz- i międzysektorowych, przyczyniają się do wzrostu roli umiejętności poznawczych i interaktywnych, a ograniczenia umiejętności motorycznych. Postęp technologiczny i wzrost konkurencyjności rynków przyczynia się do istotnych zmian w popycie na umiejętności pracownicze, wzrostu wymaganego wykształcenia pracowników oraz wymusza większą elastyczność zasobów pracy. Przykładowo wśród stanowisk wykonawczych i usługowych udział pracowników z wykształceniem co najwyżej średnim obniżył się w latach 1973–1998 o 50%, podczas gdy udział pracowników z wyższym wykształceniem w tym samym okresie powiększył się trzykrotnie [van Opstal 2001]. Ponadto, analizy prowadzone w 2000 r. wskazywały, że w gospodarce amerykańskiej do 2008 r. 75% stanowisk będzie wymagało wykształcenia niższego aniżeli wyższe zawodowe (licencjat), a ok. 40% zatrudnionych zdolne będzie wykonywać funkcje na stanowiskach pracy dzięki krótkoterminowym szkoleniom on the job (tabela 1). Analizy prowadzone w tym zakresie wskazują również, że w zawodach charakteryzujących się w najbliższych latach najwyższą dynamiką wzrostu zatrudnie4 Od końca lat 70. do końca 80. XX wieku w krajach OECD podwoiła się liczba pracowników sprzedaży, co istotnie wpłynęło na wzrost rangi umiejętności interaktywnych w ogólnym zbiorze wymaganych w poszczególnych sektorach umiejętności pracowniczych.. ZN_859.indb 142. 2011-09-02 08:29:49.
(9) Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna. 143. nia szczególnie istotne będą umiejętności komunikacyjne oraz w zakresie nauk matematycznych. Tabela 1. Zatrudnienie w gospodarce USA ze względu na poziom edukacji i przeszkolenie – prognoza na 2008 r. (w %) Wyszczególnienie. 2008 r.. Krótki termin szkolenia on the job. 39,00. Średni okres szkolenia on the job. 13,70. Długi okres szkoleń on the job. 9,10. Doświadczenie zdobyte na podobnych stanowiskach. 7,80. Szkolenia pomaturalne. 3,20. Wykształcenie wyższe zawodowe (licencjat). 13,40. Doświadczenie + licencjat lub wykształcenie wyższe. 7,00. Wykształcenie wyższe magisterskie. 0,70. Wykształcenie wyższe (doktorat). 0,80. Najwyższy poziom umiejętności. 1,40. Inne. 3,90. Źródło: [Futurework… 2000].. Począwszy od lat 90. XX wieku w centrum zainteresowania badaczy znalazły się także umiejętności pracownicze związane z rozumieniem i wykorzystywaniem informacji tekstowych oraz wiedzą matematyczną. Umiejętności pracownicze w zakresie matematyki odnoszą się do wiedzy matematycznej umożliwiającej pracownikowi wykonywanie zadań na stanowisku pracy. Natomiast umiejętności pracownicze związane z pracą z tekstem wiążą się z wiedzą pracownika niezbędną dla zrozumienia i wykorzystania informacji zapisanej na nośniku informacyjnym. Zagadnienie roli tych umiejętności pracowniczych w wypełnianiu funkcji na stanowiskach pracy oraz mobilności zasobów pracy poszczególnych gospodarek znalazło odzwierciedlenie w analizach prowadzonych przez OECD, m.in. NALS, IALS, ALL [Learning a Living… 2005]. Problematyka ta nabiera szczególnego znaczenia z uwagi na to, że zgodnie z wynikami badań, społeczeństwa posiadające wysoki poziom rozwoju naukowego, wysokie umiejętności w zakresie medycyny i matematyki, jak również zarządzania, wykazują większą zdolność nabywania nowych umiejętności, a przez to absorpcji nowych technologii. Społeczeństwa wyedukowane w tych dziedzinach wiedzy posiadają większe zdolności dostosowania się do nowych zawodów, profesji i stanowisk pracy [Carnoy 1997]. Począwszy od lat 90. tych XX wieku wzrasta zapotrzebowanie na umiejętności pracownicze w zakresie krytycznego myślenia (zob. [Learning a Living…. ZN_859.indb 143. 2011-09-02 08:29:50.
(10) 144. Marek Jabłoński. 2005]). Zasadniczo spowodowane było to przyrostem liczby stanowisk pracy administracyjno-biurowych wymagających zdolności analitycznego myślenia i przetwarzania dużej ilości informacji pochodzących z różnych źródeł. Przykładowo American Management Association podaje, że w 1996 r. aż 19% ubiegających się o pracę w średnich i dużych przedsiębiorstwach nie posiadało wystarczających umiejętności w tym zakresie. Ponadto odsetek ten wzrósł w 1998 r. do 36%. W konsekwencji opracowany przez AMA raport dotyczący jakości zasobów pracy w gospodarce USA wskazuje deficyt w przypadku tego typu umiejętności, co może stanowić istotną barierę ograniczającą wzrost konkurencyjności gospodarki amerykańskiej na globalnym rynku [Futurework… 2000]. 4. Wnioski końcowe W kontekście zaprezentowanych uwag oraz szczegółowych analiz rynków pracy w przekroju poszczególnych sektorów gospodarki światowej można wnioskować, że począwszy od II połowy XX wieku istotnym zmianom uległy wymagania w zakresie umiejętności pracowniczych. Przy czym zmiana netto kompetencji pracowniczych, jeśli w ogóle nastąpiła, to w niewielkim stopniu. Okazuje się bowiem, że w rezultacie postępującej dynamiki otoczenia współczesnych organizacji w coraz większym zakresie wzrasta popyt na nowe umiejętności. Innymi słowy z jednej strony, w przekroju poszczególnych sektorów, wzrasta zapotrzebowanie na poszerzenie poszczególnych zbiorów kompetencji lub włączenie nowych umiejętności w zbiory kompetencji pracowników, z drugiej zaś widoczny jest trend odzwierciedlający dążenie do ograniczania umiejętności na poszczególnych stanowiskach pracy. Zjawisko to wiąże się z tzw. deprecjacją (deskilling) kompetencji pracowniczych. Pierwsza definicja terminu „deprecjacja” kompetencji pracowniczych zaproponowana przez H. Bravermana odnosiła się do rzeczywistego oddzielenia pracy umysłowej od pracy fizycznej [Braverman 1999]. W szczególności przyjmuje się, że następuje ona w rezultacie zaawansowania technologicznego procesów pracy, co powoduje, iż maszyna wykonuje zadania lepiej aniżeli „ręka ludzka”. W wielu współczesnych procesach produkcyjnych praca poddana jest takiemu podziałowi na etapy, że w rezultacie następuje istotna redukcja zakresu specjalistycznych zadań robotników, którzy tracą swe podstawowe umiejętności i wiedzę towarzyszącą danej profesji. Wobec takich tendencji można przyjąć, że zaawansowanie technologiczne utrwala funkcjonalny rozdział planowania i organizowania od wykonywania pracy. Przejawia się to powstawaniem wielu stanowisk wymagających niskich (semi-skilled jobs) bądź niewymagających żadnych umiejętności pracowniczych (unskilled jobs). Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat nastąpił wzrost liczby stanowisk dla nisko kwalifikowanych pracowników (m.in. stanowiska sekretarek i pracowni-. ZN_859.indb 144. 2011-09-02 08:29:50.
(11) Kompetencje pracownicze a modernizacja technologiczna. 145. ków fast-foodów), poprzez wdrażanie nowych technologii zastępowano średnio kwalifikowanych pracowników produkcyjnych nisko kwalifikowanymi. Podobne tendencje dostrzegalne są w odniesieniu do prac biurowych, zwłaszcza w wielu centrach offshoringowych zakładanych w Polsce, gdzie praca jest w większości szablonowa, wymagająca głównie koncentracji, a w niewielkim lub minimalnym stopniu twórczego myślenia. Praca jest tak dalece wyspecjalizowana i znormalizowana, że wykonywana jest przez pracownika niemal automatycznie. Literatura Blau J., Wolff J. [2005], China’s R&D/Innovation – Growing Fast, „Research Technology Management”, November–December. Braverman M. [1999], Preventing Workplace Violence: A Guide for Employers and Practitioners, Sage, London. Carnoy M. [1997], The New Information Technology – International Diffusion and Its Impact on Employment and Skills. A Review of the Literature, „International Journal of Manpower”, vol. 18, nr 1/2. Fisher S. [2003], Globalization and Its Challenges, „The American Economic Review”, vol. 93, nr 2. Futurework – Trends and Challenges for Work in the 21st Century. An Adapted Excerpt from a U.S. Department of Labor Report (Labor Day 1999) [2000], „Occupational Outlook Quarterly”, vol. 44, nr 2. Goldin C., Katz L. [1996], Technology, Skill, and the Wage Structure: Insights form the Past, „American Economic Review”, vol. 86, nr 2. Goldin C., Katz L. [1998], The Origins of Technology-skill Complementarity, „Quarterly Journal of Economics”, vol. 113, nr 3. Goldin C., Katz L. [1999], Human Capital and Social Capital: The Rise of Secondary Schooling in America, 1910–1940, „Journal of Interdisciplinary History”, vol. 29, nr 4. Gregory M., Zissimos, Greenhalgh C. [2001], Jobs for Skilled: How Technology, Trade, and Domestic Demand Changed the Structure of UK Employement, 1979–1990, „Oxford Economic Papers”, vol. 53, nr 1. Learning a Living: First Results of the Adult Literacy and Life Skills Survey [2005], Statistics Canada and Organization for Economic Cooperation and Development (OECD), Ottawa–Paris. Müller A. [2003], Globalizacja – mit czy rzeczywistość [w:] Globalizacja od A do Z, red. E. Czarny, NBP, Warszawa. O’Connor D., Lunati M.R. [1999], Economic Opening and the Demand for Skills in Developing Countries: A Review of Theory and Evidence, Working Paper No. 149, OECD Development Centre, OECD–OCDE, July. Opstal D. van [2001], The Skills Imperative: Talent and U.S. Competitiveness, „Issues in Science and Technology”, Fall.. ZN_859.indb 145. 2011-09-02 08:29:50.
(12) 146. Marek Jabłoński. Rumberger R. [1981], The Changing Skill Requirements of Jobs in the U.S. Economy, „Industrial and Relations Review”, vol. 34, nr 4. Słownik ekonomiki i organizacji przedsiębiorstwa [1991], red. S. Biczyński, B. Miedziński, Warszawa. Stępień K. [2004], Konsolidacja a efektywność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa. Technological Change, Work Organization and Pay: Lessons from Asia [1988], International Labour Office, Labour-Management Relations Series, No. 68, Geneva. Employee Competencies and the Modernisation of Technology The goal of the article is to show the changes in the competencies required of employees that have been brought about by globalisation processes. The issue is shown against the larger framework of implementing modern technologies, especially information and communication technologies, in enterprises, sectors, and entire economies. Given this goal, changes in employee competencies established as a result of exogenous factors, in this case of the technology-push effect, are discussed. Modern technologies implemented in enterprises or particular sectors of the economy (such as the automatisation of production processes and administrative and office work) pose new requirements for workers, create new positions while eliminating existing ones, and lead to, in some sections of particular organisations or sectors, changes in the competencies required of workers. In the conclusions of the paper it is shown that, as a result of technological advancement, the demand for new skills is growing.. ZN_859.indb 146. 2011-09-02 08:29:50.
(13)
Powiązane dokumenty
With same initial water level and wind direction, increase of the wind speed stimulates the current due to the increase of momentum transferred from wind to water, which in
Do tego sukcesu przyczyni się także w znacznym stopniu sama natura dramatu. Para- doksalnie, bo przecież jako gatunek jest z punktu widzenia doktryny najmniej korzystnie
Kolejnym krokiem było wyznaczenie współczynników korelacji między: oce- nami cząstkowymi, przyznawanymi przez użytkowników dla portali względem kolejnych kryteriów jakości
Odwołując się do tych ustaleń, twórcy publikacji o roli przeszłości w ponowocze- snej kulturze konsumpcyjnej rozwiewają wszelkie wątpliwości – historia staje się przed-
Chlorheksydyna jest często stosowanym, zwykle w stę- żeniach 0,2–2%, antyseptykiem na oddziałach intensywnej opieki neonatologicznej. Janssen i wsp. wykazali, że stęże- nia
Biorąc pod uwagę testy praktyczne, najskuteczniejszym sposobem byłoby za- trudnienie na okres próbny, kiedy to obserwujemy pracownika i wiemy, jak za- chowuje się
Dopiero od niektórych sformułowań Konstytucji Soborowej Gaudium et spes oraz wypowiedzi Ojca Świętego Jana Pawła II, wprost dotyczących relacji nauki i religii,
