Miasta wojewódzkie jako centra regionalne

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 842. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Monika Musiał-Malagó Katedra Gospodarki Regionalnej. Miasta wojewódzkie jako centra regionalne 1. Wprowadzenie Miasta stanowią główne węzły przestrzennego zagospodarowania regionów, krajów i całego świata. Przez cały czas swego istnienia pozostają jednostką osadniczą powstałą historycznie w wyniku skupienia się ludzi w celu wykonywania zawodów nierolniczych1. Ponadto wyróżniają się intensywnością zabudowy, wyposażeniem m.in. w sieci transportu, urządzenia gospodarki wodnej, zaopatrywania w energię, produkcją dóbr i usług. Według A. Loscha miasto jest także „aglomeracją w formie punktowej lokalizacji o charakterze nierolniczym”2 oraz gminą miejską, odróżniającą się od gmin wiejskich tym, że posiada status miasta nadany przez władze centralne przez rozporządzenie Rady Ministrów na podstawie Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. nr 16 poz. 95 art 1). 2. Wybrane wskaźniki rozwoju ośrodków miejskich Jednej z klasyfikacji miast dostarcza ustawodawstwo państwowe, które określa zasady podziału administracyjnego kraju (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym)3. Zgodnie z nią wyróżnić można: stolicę, miasta. 1. Encyklopedia powszechna PWN, PWN, Warszawa 1998, s. 68.. 2. R. Broszkiewicz, Podstawy gospodarki miejskiej, AE we Wrocławiu, Wrocław 1997, s. 13.. 3. M. Czornik, Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, AE w Katowicach, Katowice 2004, s. 28–29..

(2) 38. Monika Musiał-Malagó. wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziby władz powiatowych, gminy miejskie. W prezentowanym artykule przeprowadzono analizę rozwoju 18 miast, stosując metodę opisową. Wybrane do badania miasta pełnią funkcję miast wojewódzkich. Do analizy włączono po dwa miasta z województwa lubuskiego i kujawsko-pomorskiego. W jednym z miast ustanowiono siedzibę władz samorządowych i większość urzędów administracji samorządowej (Toruń w województwie kujawsko-pomorskim i Zielona Góra w województwie lubuskim), w drugim zaś siedzibę wojewody i główne urzędy administracji państwowej (Bydgoszcz w województwie kujawsko-pomorskim i Gorzów Wielkopolski w województwie lubuskim). Analiza obejmuje grupy wskaźników charakteryzujących wybrane aspekty rozwoju miast, w tym potencjał demograficzny, rynek pracy, potencjał gospodarczy, atrakcyjność turystyczną, warunki życia ludzi. Korzystna struktura demograficzna stanowi grupę czynników dodatnio stymulujących rozwój lokalny i poprawę jakości życia społeczeństwa miasta. Analizując rozwój miast ze względu na zasoby społeczne, użyto danych obrazujących strukturę demograficzną i aktywność ekonomiczną. Największą liczbę ludności wśród 18 badanych miast w 2006 r. odnotowano w Warszawie – 1702,1 tys. osób. Drugie miejsce pod względem liczby mieszkańców zajęła Łódź – 760,3 tys. osób. Do miast o najmniejszej liczbie ludności należały Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski i Opole (por. tabela 1). Pod względem wielkości przestrzeni w grupie badanych miast pierwsze miejsce zajęła Warszawa, której powierzchnia w 2006 r. wynosiła 517 km2 i była większa o 36,8% niż powierzchnia Krakowa – miasta zajmującego drugą lokatę wśród miast w Polsce. Ostatnie miejsce zajęła, podobnie jak w przypadku liczby ludności, Zielona Góra – zaledwie 58 km2. Dużą rozpiętość ujawniła analiza gęstości zaludnienia jako miernika koncentracji ludności na określonej przestrzeni. Najwyższy poziom gęstości zaludnienia na km2 odnotowano w Warszawie – w 2006 r. wynosił on 3291 osób/km2. W pozostałych miastach miernik ten kształtował się w granicach od 1322 do 2887 osób/km2. Atutem miasta jest struktura demograficzna aktywności ekonomicznej ludności. Pierwszą pozycję wśród 18 analizowanych miast ze względu na udział ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności miasta zajął Olsztyn (68,2%). Przewaga Olsztyna nad miastem zajmującym kolejne miejsce, czyli Opolem (68,1%), była jednak niewielka. Taka struktura zasobów ludzkich daje możliwość rozwoju miasta w dłuższym okresie i przewagę nad innymi miastami. Najniższy odsetek ludności w wieku produkcyjnym odnotowano w Katowicach – 65% (por. tabela 1). Ludność w wieku poprodukcyjnym wahała sie w przedziale od 14,3% do 20%. Stosunkowo wysoki odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym zanotowano w Warszawie i Łodzi (po 20%), najniższy zaś w Olsztynie..

(3) Miasta wojewódzkie jako centra regionalne. 39. Ludność w wieku przedprodukcyjnym w 2006 r. w Polsce stanowiła 20,1% ludności ogółem4. Duży udział osób młodych w strukturze populacji miały Białystok i Rzeszów (po 18,2%). Najniższy wskaźnik w tej grupie wiekowej wykazały z kolei Łódź, Warszawa i Wrocław, odpowiednio 14,3%, 14,6% i 14,9%. Poziom migracji w granicach kraju jest odzwierciedleniem sytuacji gospodarczej i społeczno-politycznej. W 2006 r. w Polsce wystąpiło ujemne saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców (–0,9)5. Główną przyczyną tego zjawiska było bezrobocie. Przewagę ludności napływającej nad odpływającą odnotowano tylko w dwóch miastach, tj. w Warszawie i Krakowie. Niekorzystna tendencja do odpływu ludności wystąpiła we wszystkich pozostałych miastach, przy czym najniższy wskaźnik osiągnął Toruń (–6,2). Prawie we wszystkich analizowanych miastach napływ ludności do miast był mniejszy od odpływu (wymeldowań z pobytu stałego). Na skutek przemieszczeń terytorialnych w 16 analizowanych miastach odnotowano salda ujemne. Wędrówki wewnętrzne ludności są w pewnym stopniu modyfikowane przez migracje zagraniczne. Wstąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej dało Polakom możliwość uzyskania swobody w podejmowaniu legalnej pracy w krajach „pietnastki”. Przyczyną opuszczania kraju w poszukiwaniu pracy jest przede wszystkim – szczególnie w wypadku ludzi młodych – wysokie bezrobocie. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2006 r. tylko w Poznaniu utrzymywał się na poziomie zerowym. Dodatnie wskaźniki urodzeń na 1 tys. mieszkańców odnotowano w 7 miastach, w pozostałych miastach wartości te były ujemne (por. tabela 1). Transformacja systemowa i gospodarcza w Polsce doprowadziła do głębokich zmian w strukturze gospodarki. Nastąpiło przesunięcie liczby pracujących w przemyśle do sektora usług rynkowych oraz ograniczenie liczby pracujących w sektorze rolniczym. Ponadto nastąpiła zmiana własności państwowej na prywatną, która wymusza większą efektywność. Podstawowym wskaźnikiem charakteryzującym rozwój rynku pracy jest liczba osób zatrudnionych w stosunku do liczby mieszkańców. Analiza struktury gospodarczej miast według liczby pracujących przypadających na 1 tys. mieszkańców miasta wykazała, że stosunkowo najlepsza sytuacja jest w Katowicach (481 pracujących na 1 tys. ludności). Na drugim miejscu znalazła się Warszawa z liczbą 457,1 tys., a następnie Rzeszów, Poznań i Opole. Najmniej osób zatrudnionych na 1 tys. mieszkańców odnotowano w Białymstoku, tj. 264,1 tys. (por. tabela 2).. 4. Rocznik statystyczny województw, GUS, Warszawa 2007.. 5. Ibidem..

(4) 327. 147. 293. 88. 97. 262. 68. 301. 116. 517. 293. Kraków. Lublin. Łódź. Olsztyn. Opole. Poznań. Rzeszów. Szczecin. Toruń. Warszawa. Wrocław. 312 683. 38 125 479. 118 115. 634 630. 1 702139. 207 190. 409 068. 163 508. 564 951. 127 602. 174 941. 760 251. 353 483. 756 267. 207 188. 314 500. 125 504. 456 658. 363 468. 294 830. Ludność ogółem. 122. 2025. 2167. 3291. 1791. 1360. 2403. 2158. 1322. 1981. 2593. 2397. 2314. 1890. 1910. 1464. 1720. 2082. 2887. Gestość zaludnienia. 0,1. 0,4. –1,5. –0,6. 1,1. –1,7. 2,5. 0,0. -0,2. 2,1. -6,5. 0,6. –0,4. –0,1. –2,9. 1,5. –0,2. –0,9. 1,4. Przyrost naturalny / 1 tys. ludności. –0,9. –0,5. –0,5. 4,8. –6,2. –0,2. –1,4. –4,4. –4,1. –0,1. –2,4. –4,2. 1,1. –5,6. –4,7. –2,5. –1,7. –5,3. –0,9. 20,1. 16,8. 14,9. 14,6. 17,6. 16,3. 18,2. 15,6. 15,8. 17,6. 14,3. 17,0. 15,9. 16,6. 16,2. 17,9. 16,6. 17,2. 18,2. Saldo migraLudność cji wewnętrzw wieku nych przedproi zagranicznych na pobyt dukcyjnym (w %) stały/ 1 tys. ludności. 64,2. 67,3. 67,0. 65,4. 67,5. 66,6. 67,0. 67,2. 68,1. 68,2. 65,7. 67,0. 66,4. 67,2. 65,0. 67,6. 65,8. 65,4. 66,7. Ludność w wieku produkcyjnym (w %). 15,7. 15,9. 18,1. 20,0. 14,9. 17,1. 14,7. 17,2. 16,2. 14,3. 20,0. 16,0. 17,7. 16,2. 18,8. 14,4. 17,5. 17,3. 15,1. Ludność w wieku poprodukcyjnym (w %). Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006, GUS, Warszawa 2007.. Polska. 58. 110. Kielce. Zielona Góra. 165. Katowice. 266. Gdańsk. 86. 175. Bydgoszcz. Gorzów Wielkopolski. 102. Powierzchnia (w km2). Białystok. Wyszczególnienie. Tabela 1. Zasoby społeczne miast w 2006 r.. 40. Monika Musiał-Malagó.

(5) Miasta wojewódzkie jako centra regionalne. 41. Efekty przekształceń własnościowych analizowane na podstawie udziału pracujących w sektorze prywatnym wysoko plasują w rankingu krajowym Warszawę (520,6 tys. osób). Duży udział pracujących w sektorze prywatnym w 2006 r. odnotowano również w Krakowie, Poznaniu, Łodzi i we Wrocławiu. Wyniki uzyskane przez te miasta są jednak dużo niższe od wyniku uzyskanego przez miasto zajmujące pierwsze miejsce w tej klasyfikacji. Najgorzej pod tym względem (poniżej 30 tys. osób) było w Zielonej Górze, Gorzowie Wielkopolskim i Opolu. Nowoczesność struktury gospodarczej i dostosowanie jej do nowych warunków rynkowych mierzone jest udziałem pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki. Im wyższy udział zatrudnionych w sektorze usług w strukturze pracujących w miastach, tym większe zaawansowanie procesów urbanizacyjnych w rozwoju miasta. Pod względem udziału pracujących w usługach na najwyższym miejscu wśród badanych miast znalazła się Warszawa (81%), za nią kolejno Lublin (78,2%) i Zielona Góra (75,9%). Najniższą wartość tego wskaźnika osiągnął Gorzów Wielkopolski (60,2%) (por. tabela 2). Istotnym czynnikiem aktywności zawodowej jest liczba wolnych miejsc na rynku pracy. Zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i w krajach o niskim poziomie rozwoju występuje zjawisko nadwyżki siły roboczej, tj. ludzi poszukujących pracy zawodowej, w stosunku do liczby oferowanych przez gospodarkę miejsc pracy. Powoduje to występowanie bezrobocia. Miernikiem właściwym do określenia skali bezrobocia jest stopa bezrobocia. W 18 badanych miastach stopa bezrobocia mieściła się w przedziale od 4,6% do 12,1% (por. tabela 2). Najkorzystniejsza sytuacja w dziedzinie zbilansowania rynku pracy panowała w Warszawie. Stopa bezrobocia w 2006 r. osiągnęła poziom 4,6% i była najniższa, jeśli wziąć pod uwagę wszystkie stolice województw. Jest to przede wszystkim efekt wysokiego poziomu aktywności gospodarczej, o czym świadczy wysoki wskaźnik zatrudnionych w gospodarce narodowej w stosunku do liczby ludności (457,1 osoby/1 tys. ludności). Kolejne miejsca zajęły: Poznań (5%), Katowice (5,4%) i Kraków (5,5%). Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w Kielcach, aż 12,1%. Wskaźniki sugerujące względnie dobrą sytuację na rynku pracy dotyczą również liczby bezrobotnych w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców. Najniższe wartości tego wskaźnika odnotowano w Gdańsku i Krakowie, odpowiednio 25,8 i 26,8 bezrobotnych na 1 tys. mieszkańców. Największe zagrożenie bezrobociem występowało w Kielcach – 61,3 osoby bezrobotne na 1 tys. ludności (por. tabela 2). Podstawowym czynnikiem wpływającym na jakość życia jest osiąganie odpowiednich dochodów. Wysokość wynagrodzenia określa atrakcyjność lokalnego rynku pracy. Dochody mieszkańców poszczególnych miast są zróżnicowane. Najwyższy poziom wynagrodzeń odnotowano w stolicy, gdzie przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na 1 mieszkańca w 2006 r. wyniosło 3789,9 zł. W Warszawie ma swoje siedziby większość zarządów dużych firm prywatnych,.

(6) 311,9. 300,0. 298,1. 481,0. 331,2. 347,0. 306,8. 277,3. 349,9. 382,0. 401,8. 449,9. 278,5. 312,3. 457,1. 316,7. 326,4. 264,9. Bydgoszcz. Gdańsk. Gorzów Wielkopolski. Katowice. Kielce. Kraków. Lublin. Łódź. Olsztyn. Opole. Poznań. Rzeszów. Szczecin. Toruń. Warszawa. Wrocław. Zielona Góra. Polska. 7126,6. 22,2. 136,4. 520,6. 41,9. 61,5. 47,4. 153,7. 27,5. 37,0. 140,0. 58,3. 174,6. 42,2. 88,7. 24,0. 84,1. 70,8. 46,7. Pracujący w sektorze prywatnyma (w tys.). 49,4. 75,9. 74,8. 81,0. 63,0. 73,1. 68,8. 72,1. 74,4. 72,9. 70,1. 78,2. 73,3. 68,9. 71,8. 60,2. 72,7. 64,1. 73,4. % pracujących w usługach. 60,6. 48,3. 36,7. 29,0. 43,4. 52,8. 48,3. 28,0. 45,5. 32,0. 50,9. 47,2. 26,8. 61,3. 34,3. 39,0. 25,8. 37,7. 41,0. Bezrobotni/1 tys. ludności. 14,8. 10,1. 8. 4,6. 9,8. 11,8. 8,1. 5. 8,5. 6,8. 11,7. 10,7. 5,5. 12,1. 5,4. 8,9. 6,1. 8,4. 10,7. Stopa bezrobocia. 2636,8. 2586,2. 2797,7. 3789,9. 2561,0. 2734,7. 2522,6. 2889,8. 2595,4. 2741,5. 2500,8. 2545,8. 2753,2. 2461,8. 3523,9. 2319,8. 3177,7. 2482,8. 2479,0. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (w zł). Dane za 2007 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006; Pracujacy w gospodarce narodowej w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008.. a. 264,1. Białystok. Wyszczególnienie. Pracujący/1 tys. ludności. Tabela 2. Struktura rynku pracy w miastach w 2006 r.. 42. Monika Musiał-Malagó.

(7) 43. Miasta wojewódzkie jako centra regionalne. a pensje członków zarządów są wielokrotnie wyższe od przeciętnej płacy, dlatego też zróżnicowanie dochodów jest tam znacznie większe niż w innych miastach. Kolejne miejsca pod względem osiaganych dochodów (powyżej 3 tys. zł) zajęły Katowice i Gdańsk. Dochody w pozostałych miastach kształtowały się na poziomie od 2319,8 zł w Gorzowie Wielkopolskim do 2889,8 zł w Poznaniu. Kolejnym zagadnieniem poruszonym w trakcie prowadzonych badań jest potencjał gospodarczy. Na rozwój miast wpływa skłonność podmiotów gospodarczych do wyboru lokalizacji na ich terenie. Przedsiębiorcy kierują się przede wszystkim rozmiarami potencjalnego rynku zbytu na produkowane towary bądź świadczone usługi, możliwościami pozyskiwania siły roboczej o odpowiednich kwalifikacjach oraz występowaniem sprzyjającego otoczenia okołobiznesowego, obejmującego m.in. instytucje i jednostki bankowości, firmy ubezpieczeniowe, konsultingowe itp. Dynamikę przeobrażeń gospodarki kraju czy regionu (miasta) wyraża wzrost liczby podmiotów gospodarczych, zwłaszcza sektora prywatnego. Największą liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w 2006 r. odnotowano w Warszawie (304 tys.). W pozostałych miastach liczba ta była dużo niższa. Jak wynika z zestawienia zaprezentowanego w tabeli 3, kolejne miejsca zajęły miasta: Kraków (104,4 tys.), Łódź (94,4 tys.) i Wrocław (93 tys.). Podmioty gospodarcze są przede wszystkim źródłem nowych miejsc pracy. Dzięki nowym miejscom pracy społeczność lokalna ma większą siłę nabywczą, co w konsekwencji napędza gospodarkę lokalną przez tworzenie dodatkowego popytu. Podobna klasyfikacja występuje w przypadku liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego. Warszawa jest także liderem pod względem liczby podmiotów przypadających na 10 tys. mieszkańców. Kolejne miejsca zajmują: Poznań, Szczecin i Opole. Wskaźnik określający liczbę podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w stosunku do liczby ludności identycznie klasyfikuje badane miasta (najwyższe miejsca zajęły miasta: Warszawa, Poznań, Szczecin i Opole). Tabela 3. Potencjał gospodarczy miast w 2006 r.. Wyszczególnienie. Podmioty gospodarcze ogółem. Podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego. Podmioty gospodarcze w sektorze prywatnym na 1 tys. ludności. Białystok. 29 434. 998. 28 780. 97,6. Bydgoszcz. 44 942. 1236. 43 814. 120,5. Gdańsk. 58 849. 1289. 56 010. 122,7. Gorzów Wielkopolski. 17 482. 1393. 16 463. 131,2.

(8) 44. Monika Musiał-Malagó. cd. tabeli 3. Wyszczególnienie. Podmioty gospodarcze ogółem. Podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego. Podmioty gospodarcze w sektorze prywatnym na 1 tys. ludności. Katowice. 42 909. 1364. 41 316. 131,4. Kielce. 29 494. 1424. 28 853. 139,3. Kraków. 104 426. 1381. 102 612. 135,7. Lublin. 39 587. 1120. 38 625. 109,3. Łódź. 94 387. 1242. 91 880. 120,9. Olsztyn. 20 947. 1197. 20 245. 115,7. Opole. 19 750. 1548. 18 816. 147,5. Poznań. 89 624. 1586. 87 764. 155,3. Rzeszów. 18 587. 1137. 18 033. 110,3. Szczecin. 64 593. 1579. 62 364. 152,5. Toruń. 25 247. 1219. 24 599. 118,7. Warszawa. 304 016. 1786. 298 874. 175,6. Wrocław. 92 954. 1465. 88 223. 139,0. Zielona Góra. 15 425. 1306. 15 136. 128,1. 3 636 039. 954. 3 497 270. 91,7. Polska. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006.. Pod względem rozmiarów działalności przedsiębiorstw przemysłowych pierwsze miejsce zajęły Katowice, w których produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na mieszkańca w 2006 r. wyniosła 95 235 zł. Na kolejnych miejscach uplasowały się Poznań, Warszawa i Gdańsk. Wartość uzyskanego przez nie wskaźnika jest dużo niższa, ale równocześnie znacznie się różni od wskaźnika uzyskanego przez miasta zajmujące dalsze lokaty w tej klasyfikacji (por. tabela 4). Wśród miast o największych nakładach inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w 2006 r. przodowała Warszawa – ich wartość w przeliczeniu na mieszkańca wyniosła 8925 zł. Kolejne miejsca zajęły Olsztyn, Poznań i Wrocław, w których nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca wyniosły odpowiednio 7193 zł, 5434 zł i 5181 zł. Jeśli wziąć pod uwagę wartość brutto środków trwałych, w najlepszej sytuacji znajdowały się przedsiębiorstwa zlokalizowane w Warszawie, a następnie w Katowicach, Poznaniu i Zielonej Górze (por. tabela 4). Najniższą wartość tego wskaźnika odnotowano w Gorzowie Wielkopolskim, Białymstoku i Toruniu..

(9) 45. Miasta wojewódzkie jako centra regionalne Tabela 4. Wybrane wskaźniki efektywności gospodarczej przedsiębiorstw zlokalizowanych w miastach wojewódzkich w 2006 r.. Wyszczególnienie. Produkcja sprzedana przemysłu na mieszkańca (w zł). Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na mieszkańca (w zł). Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach na mieszkańca (w zł). Białystok. 9 628. 2 353. 30 401. Bydgoszcz. 18 333. 2 400. 33 334. Gdańsk. 44 242. 4 487. 51 455. Gorzów Wielkopolski. 20 974. 1 636. 29 433. Katowice. 95 235. 4 927. 67 655. Kielce. 15 209. 2 507. 34 517. Kraków. 25 783. 4 556. 44 119. Lublin. 9 690. 1 870. 32 568. Łódź. 12 145. 3 830. 32 197. Olsztyn. 23 919. 7 193. 44 552. Opole. 20 582. 2 458. 34 312. Poznań. 48 539. 5 434. 65 511. Rzeszów. 18 846. 3 714. 38 828. Szczecin. 10 924. 3 157. 36 210. Toruń. 22 201. 3 154. 30 752. Warszawa. 47 869. 8 925. 109 106. Wrocław. 19 673. 5 181. 40 159. 9 701. 2 249. 60 310. 19 062. 2 471. 27 672. Zielona Góra Polska. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006.. Ważnym czynnikiem aktywizującym gospodarkę lokalną jest budownictwo mieszkaniowe. Tempo budowy nowych mieszkań jest zróżnicowane w poszczególnych miastach. Analiza rozwoju badanych miast ze względu na strukturę zasobów mieszkaniowych wykazuje, że najwięcej mieszkań na 1 tys. mieszkańców w 2006 r. przypadało w Warszawie, a następnie w Łodzi i Katowicach. Na ostatnim miejscu znalazł się Rzeszów, tuż przed nim Kielce i Gorzów Wielkopolski. Najkorzystniej pod względem liczby mieszkań oddanych do użytku na 10 tys. ludności w 2006 r. wypadł Kraków (87,4), wyprzedzając miasto o najmniejszej liczbie mieszkań oddanych do użytku (tj. Katowice) o ponad 73,5 tys. mieszkań..

(10) 46. Monika Musiał-Malagó. Według szacunków na koniec 2006 r. pierwsze miejsce wśród badanych miast pod względem liczby osób przypadających na mieszkanie przypadło Warszawie, następne Łodzi i Katowicom. Ostatnie miejsca zajęły Rzeszów, Kielce i Gorzów Wielkopolski (por. tabela 5). Pod względem przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkań w m 2 w przeliczeniu na 1 tys. ludności najlepiej wypadł Poznań (63,6 m2), a następnie Opole (63 m2), Rzeszów (62,8 m2) i Zielona Góra (60,7 m2). W pozostałych miastach wskaźnik ten osiągnął wartość poniżej 60 m 2. Należy zaznaczyć, że spośród 18 miast w 2006 r. tylko 8 miast posiadało przeciętną powierzchnię mieszkania powyżej średniej wynoszącej 58,8 m2. Tabela 5. Zasoby mieszkaniowe miast w 2006 r.. Wyszczególnienie. Zasoby mieszkaniowe na 1 tys. ludności. Mieszkania oddane do użytku na 10 tys. osób. Liczba osób na jedno mieszkanie. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (w m2). Białystok. 380,3. 41,3. 2,63. 59,0. Bydgoszcz. 375,5. 18,7. 2,66. 57,0. Gdańsk. 383,6. 67,7. 2,61. 58,1. Gorzów Wielkopolski. 370,0. 46,2. 2,70. 59,9. Katowice. 423,4. 13,9. 2,36. 58,0. Kielce. 369,4. 21,3. 2,71. 57,7. Kraków. 396,4. 87,4. 2,52. 56,1. Lublin. 373,3. 39,6. 2,68. 58,6. Łódź. 437,6. 15,5. 2,29. 52,9. Olsztyn. 380,2. 74,4. 2,63. 57,8. Opole. 372,2. 30,5. 2,69. 63,0. Poznań. 397,1. 49,9. 2,52. 63,6. Rzeszów. 347,0. 62,0. 2,88. 62,8. Szczecin. 380,6. 21,8. 2,63. 60,3. Toruń. 376,8. 50,2. 2,65. 57,2. Warszawa. 450,2. 80,5. 2,22. 56,6. Wrocław. 394,7. 68,9. 2,53. 59,9. Zielona Góra. 382,8. 40,5. 2,61. 60,7. Polska. 337,7. 95,0. 2,96. 69,5. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006..

(11) 47. Miasta wojewódzkie jako centra regionalne. Ważnym czynnikiem rozwoju miast jest zaplecze turystyczno-rekreacyjne. Miasta posiadające różnorodne walory i atrakcje turystyczne, bogate w zabytki zarówno kultury materialnej, jak i niematerialnej odwiedzane są przez wielu turystów. Jakość zaplecza turystyczno-rekreacyjnego była analizowana za pomocą mierników dotyczących liczby turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, liczby miejsc noclegowych we wszystkich obiektach turystycznych na 1 tys. ludności oraz liczby turystów korzystających z miejsc noclegowych na 1 tys. ludności, w tym również turystów zagranicznych. W wypadku pierwszego z wymienionych mierników na czołową pozycję wysunął się Kraków (138 obiektów), za nim znalazły się Warszawa, Gdańsk, Poznań i Wrocław (odpowiednio 91, 78, 61 i 59 obiektów turystycznych). Najmniejszą liczbę turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania posiadały Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski (po 12). Wskaźnik ten był ponad 11-krotnie niższy od liczby uzyskanej przez lidera (por. tabela 6). Pod względem liczby miejsc noclegowych przoduje Olsztyn. Dużą liczbą miejsc noclegowych w 2006 r. przypadających na 1 tys. mieszkańców mogły poszczycić się Kraków i Gdańsk. Pozostałe miasta odnotowały dużo niższe wartości tego wskaźnika. Najgorsza sytuacja panowała w Łodzi, Białymstoku, Bydgoszczy i Opolu. Tabela 6. Zaplecze turystyczne miast w 2006 r.. Wyszczególnienie. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania. Miejsca noclegowe na 1 tys. ludności. Korzystający z noclegów na 1 tys. ludności. Korzystający z noclegów turyści zagraniczni na 1 tys. mieszkańców. Białystok. 16. 5,3. 441,3. 125,1. Bydgoszcz. 20. 5,6. 292,0. 38,1. Gdańsk. 78. 21,4. 814,1. 265,9. Gorzów Wielkopolski. 12. 8,4. 593,5. 143,5. Katowice. 22. 8,3. 570,3. 191,1. Kielce. 20. 7,6. 413,0. 35,9. Kraków. 138. 22,5. 1743,9. 910,8. Lublin. 24. 7,8. 470,8. 134,2. Łódź. 34. 4,7. 371,1. 79,4. Olsztyn. 18. 30,7. 757,6. 164,7. Opole. 15. 5,8. 381,1. 100,1. Poznań. 61. 13,6. 851,2. 280,3. Rzeszów. 21. 10,9. 564,5. 96,5.

(12) 48. Monika Musiał-Malagó. cd. tabeli 6. Wyszczególnienie. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania. Miejsca noclegowe na 1 tys. ludności. Korzystający z noclegów na 1 tys. ludności. Korzystający z noclegów turyści zagraniczni na 1 tys. mieszkańców. Szczecin. 43. 12,7. 857,9. 403,8. Toruń. 30. 10,2. 765,5. 215,3. Warszawa. 91. 12,4. 1036,4. 422,8. Wrocław. 59. 11,5. 1031,4. 341,6. Zielona Góra. 12. 8,6. 449,7. 97,2. 6694. 1343,6. 459,2. 81,9. Polska. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006; Miasta wojewódzkie, podstawowe dane statystyczne, GUS, Warszawa 2008.. Po uwzględnieniu liczby osób korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców i liczby turystów zagranicznych korzystających z miejsc noclegowych na 1 tys. ludności klasyfikacja była następująca: Kraków, Warszawa, Wrocław (w wypadku turystów zagranicznych Szczecin wyprzedził Wrocław) Szczecin, Poznań i Gdańsk (por. tabela 6). Dochody i wydatki budżetowe miasta odnoszone do liczby mieszkańców są ważną kategorią obrazującą poziom życia danej jednostki osadniczej. Jak wynika z zestawienia zaprezentowanego w tabeli 7, w 2006 r. największe dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca odnotowała Warszawa. Dochody budżetu wyniosły ponad 5043 tys. zł w przeliczeniu na mieszkańca, a główne ich źródło stanowiły dochody własne, których udział kształtował się na poziomie 84,4% dochodu ogółem. Kolejne miejsca ze względu na dochody budżetu miasta przypadające na mieszkańca zajęły Wrocław, Opole, Katowice, Rzeszów, Gdańsk, Poznań i Kraków. Tabela 7. Dochody i wydatki miast w 2006 r. Dochody budżetu miasta na mieszkańca (w zł). Procentowy udział dochodów własnych w dochodach budżetu ogółem. Wydatki budżetu miasta na mieszkańca (w zł). Białystok. 2508. 55,0. 2511. Bydgoszcz. 2593. 62,8. 2821. Gdańsk. 3167. 72,1. 3101. Gorzów Wielkopolski. 2694. 48,6. 2926. Katowice. 3385. 61,3. 3394. Kielce. 2794. 51,0. 3074. Wyszczególnienie.

(13) 49. Miasta wojewódzkie jako centra regionalne cd. tabeli 7 Dochody budżetu miasta na mieszkańca (w zł). Procentowy udział dochodów własnych w dochodach budżetu ogółem. Wydatki budżetu miasta na mieszkańca (w zł). Kraków. 3075. 66,7. 3249. Lublin. 2597. 53,8. 2641. Łódź. 2761. 62,0. 2810. Olsztyn. 2916. 59,2. 2912. Opole. 3687. 57,2. 4081. Poznań. 3081. 66,9. 3310. Rzeszów. 3173. 46,4. 3204. Szczecin. 2551. 63,4. 2422. Toruń. 2763. 54,3. 2981. Warszawa. 5043. 84,4. 4755. Wrocław. 3837. 77,3. 3501. Zielona Góra. 2774. 56,6. 3087. Polska. 2431. 53,0. 2476. Wyszczególnienie. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006.. Z kolei najwyższymi wskaźnikami wśród badanych miast w 2006 r. pod względem wydatków w przeliczeniu na mieszkańca wyróżniały się Warszawa i Opole. Równie wysokie wartości tego wskaźnika odnotowano we Wrocławiu, Katowicach, Poznaniu i Krakowie (por. tabela 7). Tabela 8. Wybrane wskaźniki rozwoju miast w 2006 r. Wyszczególnienie. Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. mieszkańców. Liczba ludności na jednego lekarza. Liczba ludności na placówkę biblioteczną. Liczba ludności na jedną aptekę. Białystok. 83,9. 223,5. 10 920. 2729,9. Bydgoszcz. 80,0. 256,1. 10 096. 2614,9. Gdańsk. 65,5. 266,1. 8 954. 3215,9. Gorzów Wielkopolski. 82,8. 321,8. 8 367. 2614,7. 113,8. 196,4. 8 276. 3083,3. Kielce. 69,4. 225,4. 13 813. 2114,2. Kraków. 70,7. 212,0. 9 337. 2581,1. Lublin. 104,6. 187,4. 8 837. 1870,3. Łódź. 73,8. 243,8. 7 679. 2484,5. Katowice.

(14) 50. Monika Musiał-Malagó. cd. tabeli 8 Wyszczególnienie. Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. mieszkańców. Liczba ludności na jednego lekarza. Liczba ludności na placówkę biblioteczną. Liczba ludności na jedną aptekę. Olsztyn. 68,7. 279,5. 3 803. 2691,4. Opole. 95,4. 215,9. 6 380. 2453,9. Poznań. 91,9. 247,7. 8 432. 2568,0. Rzeszów. 112,6. 167,7. 7 786. 1816,8. Szczecin. 86,0. 266,0. 10 765. 3075,7. Toruń. 58,8. 353,0. 4 818. 3341,8. Warszawa. 61,3. 250,0. 5 972. 4781,3. Wrocław. 75,6. 256,2. 10 756. 2413,0. Zielona Góra. 62,9. 315,0. 7 382. 2410,5. Polska. 46,3. 3 128,4. 3 733. 3686,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw; Miasta w liczbach 2005–2006.. Biorąc pod uwagę wskaźniki charakteryzujące warunki życia ludności liderami są: – Katowice, Rzeszów, Lublin, Opole i Poznań w wypadku liczby łóżek w szpitalach w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, – Rzeszów, Lublin, Kielce, Zielona Góra, Wrocław i Opole w wypadku najmniejszej liczby osób przypadających na jedną aptekę, Kielce, Białystok, Szczecin, Wrocław i Bydgoszcz, biorąc pod uwagę liczbę czytelników przypadających na placówkę biblioteczną, Rzeszów, Lublin i Katowice pod względem liczby ludności przypadającej na jednego lekarza (por. tabela 8). Literatura Broszkiewicz R., Podstawy gospodarki miejskiej, AE we Wrocławiu, Wrocław 1997. Czornik M., Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, AE w Katowicach, Katowice 2004. Encyklopedia powszechna PWN, PWN, Warszawa 1998. Miasta w liczbach 2005–2006, GUS, Warszawa 2007. Miasta wojewódzkie, podstawowe dane statystyczne, GUS, Warszawa 2008. Pracujący w gospodarce narodowej w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008. Rocznik statystyczny województw, GUS, Warszawa 2007..

(15) Miasta wojewódzkie jako centra regionalne. 51. Voivodship Capitals as Regional Centers A city as a particular type of human cluster can be defined as the unit that arose in history as a colonial settlement where the population was concentrated in order that non-agricultural occupations could be performed. Cities are also the main hubs of spatial development. One of the distinguishing features of modernity is the existence of a large number of cities, which have become the dominant form of spatial development. The paper analyses urban development using the descriptive method, with voivodship capital cities selected to be surveyed using a group of indicators for 2006 that describe a number of aspects of urban development, including demographic potential, the labour market, economic potential, tourist attractiveness, and living conditions..

(16)