• Nie Znaleziono Wyników

Młodopolski świat wyobraźni

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Młodopolski świat wyobraźni"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Izabela Jarosińska

Młodopolski świat wyobraźni

Biuletyn Polonistyczny 17/51, 78-84

(2)

~ /8

-MŁODOPOLSKI ŚWIAT WYOBRAŹNI

Sprawozdanie z sesji naukowej

W d n i a c h 5 - 6 l i s t o p a d a 1973 r . ' o d b y ł a s i ą w P a ł a c u S t a s z i ­ c a w W a r s z a w ie k o n f e r e n c j a n a u k o w a n a t e m a t : " M ł o d o p o l s k i ś w i a t w y o b r a ź n i " , z o r g a n i z o w a n a p r z e z P r a c o w n i ą H i s t o r i i L i t e r a t u r y O k r e s u M ło d e j P o l s k i IBL PAK.

K o n f e r e n c j ą r o z p o c z ą ł p r o f , d r J a n N o w a k o w s k i (WSP " r a k ó w ) r e f e r a t e m " P e r s e f o n a i C h a r o n " , w k t ó r y m s z o z e g ó ł o w e j a n a l i z i e p o d d a n e z o s t a ł y f u n k c j e a r t y s t y c z n e i I d e o w e m i t u e - l e u z y ń s k i e g o w w y b r a n y c h t e k s t a c h l i t e r a c k i c h o k r e s u M ł o d e j P o l s k i . N a j w i ę c e j u w a g i p o ś w i ę c i ł a u t o r p o j a w i e n i u s i ę t e g o m i­ t u w "Nocy l i s t o p a d o w e j " W y s p i a ń s k i e g o . A n a l i z a te g o u t w o r u d o ­ p r o w a d z i ł a a u t o r a do w n i o s k u o g ł ę b o k o o d r o d z e ń c z y m c h a r a k t e ­ r z e s e n s u m i t u e l e u z y ń s k i e g o w "К осу l i s t o p a d o w e j " . Z ł ą o z o n y z w i a r ą w p a l i n g e n e z ą i o d n i e s i o n y do p o w s t a n i a l i s t o p a d o w e g o , p o ­ t w i e r d z a ł - z a ro m a n ty z m e m — w a r t o ś ć " d a r e m n y c h o f i a r " . W l i ­ t e r a t u r z e e p o k i b y ł a t o c h a r a k t e r y s t y c z n a i n t e r p r e t a c j a - r e ­ f e r e n t p r z y w o ł a ł n i e k t ó r e k w e s t i e z w i ą z a n e z p o j a w i e n i e m s i ę m i t u e l e u z y ń s k i e g o w " P o p i o ł a c h " Ż e r o m s k i e g o i " O z i m i n i e " B e ­ r e n t a . K o l e j n y r e f e r a t w y g ł o s i ł d o o . d r h a b . I r e n e u s z O p a c k i ( U á l . ) n t . : " D z i e ł o s z t u k i w m e t a f o r y c e l i r y k i m ł o d o p o l s k i e j " . O d p o w i a d a ł w nim n a p y t a n i e , w j a k i s p o s ó b w s t r u k t u r z e m e t a ­ f o r y k i l i r y c z n e j M ł o d e j P o l s k i o d b i j a s i ę p o s t u l a t t w ó r c z o ś c i j a k o k r e a c j i w y o b r a ź n i o w e j . W p r o s t e j l i n i i od r o m a n t y z m u wy­ w o d z i s i ę - z d a n i e m a u t o r a - w y o b r a ż e n i e ś w i a t a j a k o d z i e ł a s z t u k i , l e c z i n n o w a c j a m ł o d o p o l s k a p o l e g a , m ię d z y i n n y m i , n a s t o p n i u p r z e k s z t a ł c e n i a k r a j o b r a z u ( z a p r z y k ł a d p o s ł u ż y ł t u w i e r s z B r o n i s ł a w y O s t r o w s k i e j ) . B o m a n ty c y o h ę t n i e p r z e d s t a w i a ­ l i ś w i a t j a k o m a l o w i d ł o , j a k o k r e a c j ę m a l a r s k ą ; p o e c i m ł o d o ­ p o l s c y p o s ł u g u j ą - s i ą r a c z e j m e t a f o r y k ą r z e ź b y l u b j u b i l e r s t w a ( n p . S t a f f ) . S z c z e g ó ł o w e j a n a l i z i e i i n t e r p r e t a c j i p o d d a n y z o ­ s t a ł m . i n . motyw p o s ą g u w p o e z j i m ł o d o p o l s k i e j . P o s ą g w s p o s ó b d i a l e k t y c z n y e w o k u j e j e d e n z p o d s t a w o w y c h k o n f l i k t ó w e p o k i : ż y w i o ł o w e ż y c i e - "okow y" ( p r z y k ł a d ó w d o s t a r c z y ł y t u m . i n . w i e r ­ s z e T e t m a j e r a , S t a f f a , Ż u ł a w s k i e g o ) .

(3)

79 -P o p o ł u d n i o w e p o s i e d z e n i e p i e r w s z e g o d n i a k o n f e r e n o j i r o z ­ p o c z ą ł d r M i e c z y s ł a w J a n k o w i a k r e f e r a t e m " N i e b o i j e g o a s o c j a c j e w l i t e r a t u r z e M ł o d e j P o l s k i " , p o ś w ią o o n y m r ó ż ­ nym r e a l i z a c j o m motywu n i e b a w p o e z j i i p r o z i e e p o k i . P u n k te m w y j ś o i a b y ł o t u s t w i e r d z e n i e n o w e j m a l a r s k i e j f o r m u ł y n i e b a w s z t u c e m ł o d o p o l s k i e j . R e f e r e n t p o d k r e ś l i ł f a s o y n a c j ę P r z y b y ­ s z e w s k i e g o i K a s p r o w i c z a o b r a z a m i n o r w e s k i e g o m a l a r z a E d w a r d a Muncha ( z w ł a s z o z a z a ś o b r a z e m " K r z y k " ) . Na s z c z e g ó l n ą uwagą z a s ł u g u j ą dwa s p o s o b y i s t n i e n i a n i e b a w l i t e r a t u r z e m ł o d o p o l ­ s k i e j : 1 ) j a k o w i z j a a p o k a l i p t y c z n a ( M i c i ń s k i , P r z y b y s z e w s k i , B e r e n t ) i 2 ) w p o e t y c e m a r z e ń i s n u n a j a w i e . A n a l i z i e p o d d a ­ n o t a k ż e r ó ż n e f u n k c j e ś w i a t o p o g l ą d o w e , j a k i e motyw n i e b a p e ł ­ n i ł w l i t e r a t u r z e e p o k i ( " p u s t e n i e b o " i z w i ą z a n a z n im e g ­ z y s t e n c j a l n a p r o b l e m a t y k a l o s u c z ł o w i e k a ozy motyw " c h o r e g o n i e b a " w p o w i e ś c i P r z y b y s z e w s k i e g o "Homo s a p i e n s " ) . W z a k o ń ­ c z e n i u r e f e r e n t w s k a z a ł m o ż l i w o ś ć o d m i e n n e g o s f u n k o j o n a l i z o - w a n i a t e g o m o ty w u . O s t a t n i r e f e r a t t e g o d n i a , z a t y t u ł o w a n y "G óry w l i t e r a t u ­ r z e M ł o d e j . P o l s k i " , w y g ł o s i ł d r J a n P r o k o p ( I B L ) . »7 u j ą o i u p i s a r z y m ł o d o p o l s k i o h - s t w i e r d z i ł - g ó r y s ą o s t o j ą w i e o z n o ś o i i ty m p r z e c i w s t a w i a j ą s i ą w s p ó ł c z e s n e m u , c i ą g l e zmie­ n i a j ą c e m u s i ą ś w i a t u . H o b l i c z u n a t u r y d o c h o d z i do o d k r y c i a c z ł o w i e k a w i e c z n e g o , c z ł o w i e k a , k t ó r y n a j p e ł n i e j r e a l i z u j e s i ą p o z a h i s t o r i ą . P o e c i M ł o d e j P o l s k i o d w r a o a j ą s i ą od h i s t o r i i } t r a g i c z n o ś c i i d o s t o j e ń s t w a s z u k a j ą w s f e r z e p o n a d c z a s o w e j j a ź n i . G ó ry s ą d l a n i c h domeną p o n a d c z a s o w o ś o i , p r o j e k o j ą t e ­ g o w s z y s t k i e g o , o z e g o b r a k o w a ł o we w s p ó ł c z e s n y m ż y c i u s p o ł e ­ c z n y m . P o z a h i s t o r i ą - w g ó r a c h u j a w n i a s i ą A b s o l u t ; g ó r a j e s t i ł ą c z n i k i e m p o m i ą d z y z i e m i ą a n i e b e m . S t ą d ponowne o d k r y o i e T a tr - ź r ó d ł a ś w i e ż y c h w r a ż e ń , s y m b o l u t e g o , oo h a r d e . T a t r y s ą r e z e r w a t e m p i e r w o t n y c h s i ł i ’m i e j s c e m e p o p e i , o b j a w i e n i e m p i s ­ ma b o ż e g o j O b o k t e g o je d n a k p o j a w i a s i ą k o n k u r e n o y jn y - | g r o t e s k o w y o b r a z Z a k o p a n e g o ( S t r u g a " Z a k o p a n o p t i k o n " ) , b ą d ą c y w g r u n c i e r z e o z y d e m i s t y f i k a c j ą m i t u . O p o z y c y j n i e w o b e c m ł o d o p o l s k i e j m i t o l o g i i t a t r z a ń s k i e j , o p a r t e j n a p r z e k o n a n i u , że ź r ó d ł a s i ł y t k w i ą w p r z y r o d z i e , u - s y t u o w a ł r e f e r e n t k o n o e p o j e B r z o z o w s k i e g o . N a t u r a j e s t d l a n i e g o w r o g im ż y w i o ł e m i tw a rd y m p r z e c i w n i k i e m ; o d m i t y c z n i o n e

(4)

80 -g ó r y s ą m i e j s c e m p r ó b y s i ł . Z z a ł o ż e ń b l i s k i c h B r z o z o w s k i e m u w y r o s ł a p o e z j a J u l i a n a P r z y b o s i a . E e f e r a t z a m y k a ł o p r z e w r o t n e p y t a n i e , c z y i g ó r y n i e n a l e ż ą do owych znaków t a k n a d u ż y w a n y c h p r z e z r ó ż n e - s p o ł e c z n i e i h i s t o r y c z n i e u w a ru n k o w a n e - m i t o l o g i e ? D r u g i d z i e ń k o n f e r e n c j i r o z p o c z ę ł a d r M a r t a W y k a - - H u s s a k o w s k a (IB L ) r e f e r a t e m "Z p r o b le m ó w m ł o d o ­ p o l s k i e g o h e r o i z m u " , w k t ó r y m - o d m i e n n i e n i ż j e j p o p r z e d n i o y - z a j ę ł a s i ę e w o l u c j ą motywu b o h a t e r a ( r o z u m i a n e g o t u j a k o " h e r o s " , " w y b i t n a i n d y w i d u a l n o ś ć " , i t p . ) n i e w j e g o w a r s t w i e s t y l i s t y c z n o - o b r a z o w e j , l e c z w w a r s t w i e i d e o l o g i c z n e j ( ś w i a ­ t o p o g l ą d o w e j ) . P u n k te m w y j ś c i a r e f e r a t u b y ł o s t w i e r d z e n i e , że m o d e r n iz m z i n d y w i d u a l i z m u i k u l t u t w ó r c z e j j e d n o s t k i u c z y n i ł s w ó j p r o g r a m . J e d n y m z w c i e l e ń t e g o i n d y w i d u a l i z m u j e s t f i g u ­ r a b o h a t e r a - w i e l k i e g o c z ł o w i e k a , w y b i t n e j , n i e p o w t a r z a l n e j p o ­ s t a c i , z rodow odem n a j c z ę ś o i e j m i t o l o g i c z n y m . P o j a w i a s i ę on j a k o r e a k c j a n a d a n d y zm i a n t y h e r o i z m , n a p ro g r a m o w ą s ł a b o ś ć i p s y o h i o z n e a k t o r s t w o p i e r w s z e g o p o k o l e n i a tS ł o d e j P o l s k i - w y r a ż a w ię c p r z e d e w s z y s t k i m g ł o s p o k o l e n i a d r u g i e g o . M o d e r n i ­ ś c i k o r z y s t a j ą t u z t e j w e r s j i i i n t e r p r e t a o j i m i t u P r o m e t e u ­ s z a , j a k ą o d z i e d z i c z y l i po r o m a n t y k a c h . P r o b l e m a t y k a h e r o i z m u i b o h a t e r a - w i e l k i e g o o z ł o w i e k a ma w l i t e r a t u r z e m ł o d o p o l s k i e j - w ie le z n a c z e ń : i d e a o z ł o w i e k a w i e ­ c z n e g o u w i k ł a n a j e s t c z ę s t o w p r o b l e m a t y k ę n a r o d o w ą ( T . K i c i ń ­ s k i ) , n a t o m i a s t w t w ó r c z o ś c i l i r y c z n e j c z y n k o j a r z y s i ę r a ­ c z e j z w o lą m ocy, z k r e a c j ą ś w i a d o m o ś c i w s p a r t e j n a k o t u r n o ­ wym r o z u m i e n i u l i r y c z n e g o " j a " ( S t a f f , T e t m a j e r ) i t d . L i t e r a ­ t u r a m ł o d o p o l s k a b y ł a s z o z e g ó l n i e w y c z u l o n a n a s p r a w ę b o h a ­ t e r s t w a w h i s t o r i i , n a w y d o b y w a n ie z n i e j t a k i c h p r z y k ł a d ó w , k t ó r e ró w n o w a ż y ły b y h i s t o r y c z n ą k l ę s k ę P o l s k i ( Ż e r o m s k i , K a s­ p r o w i c z , W y s p i a ń s k i ) , s t ą d t e ż - m e t a f i z y k a c z y n u n a r o d o w e g o . W szakże b u n t p r o m e t e j s k i p r z e s t a ł w y s t a r c z a ć j a k o wzór a n ­ t r o p o l o g i c z n y , c o w i ą ż e s i ę ze z m i a n a m i p o j ę c i a m i t u i k o n ­ c e p c j i b o h a t e r a , z u p a d k i e m w i a r y w i d e ę h o m o . s a - p i e ö s . Kowym b o h a t e r e m s t a j e s i ę n p . c z ł o w i e k e r o t y c z n y P r z y b y s z e w s k i e g o , o s i ą g a j ą c y w i e l k o ś ć p o p r z e z p o z b y c i e s i ę w s z e l k i c h h a m u lc ó w .

(5)

P i s a r z e m , k t ó r y t r o p i ł w l i t e r a t u r z e m o d e r n i s t y c z n e j ^ r e á - c j s m i t o l o g i c z n e w y w o d z ą c e s i ą z r o m a n t y z m u i z w a l c z a ł r o m a n ­ t y c z n y - o e z d z i e j o w y h e r o i z m , b y ł B r z o z o w s k i . H o m o s a ­ p i e n s z o s t a j e u n i e g o z a s t ą p i o n y p r z e z B e r g s o n o w s k i e g o h o m o f a b e r , k t ó r e g o m o t o r a m i d z i a ł a n i a j e s t c z y n i t w ó r c z a p r a c a . T a k i b ę d z i e ów p o s t u l o w a n y p r z e z B r z o z o w s k i e g o n ow y b o h a t e r l i t e r a t u r y - u ś w i a d o m i o n y r o b o t n i k . Po r o k u 1905 l i t e r a t u r a m ł o d o p o l s k a k r e o w a ł a r z e c z y w i s t o ś ć b o h a t e r s k ą , z a l u d n i o n ą h e r o s a m i d z i e l n y m i , l e c z s t w o r z o n y m i z e l e m e n t ó w t r a d y c y j n y c h . P o e t ą , k t ó r e g o t w ó r c z o ś ć - r e a l i z u j ą c a n a k a z c z y n u - z d o l n a b y ł a r o z w i ą z a ć k o n f l i k t y e p o k i , b y ł L e ś ­ m i a n . P r o b l e m a t y k a p o e z j i L e ś m i a n a t o p r z e c i e ż t a k ż e h i s t o r i a b o h a t e r s t w a . H e r o i z m d w u n a s t u b r a c i z " D z i e w c z y n y ” ma w y m ia r m e t a f i z y c z n y , n i e z a l e ż n y od c z a s u - c z y n p o z o s t a j e w tym w i e r ­ s z u j e d y n ą p r a w d z i w ą w a r t o ś o i ą , u j a r z m i a j ą c ą n i c o ś ć i p u s t k ą . N a s t ę p n y r e f e r a t , z a t y t u ł o w a n y " P r ó ż n i a - p u s t k a " , w y g ł o s i ­ ł a d o c . d r M a r i a P o d r a z a - K w i a t k o w s k a \IBL). P u n k t e m w y j ś c i a do a n a l i z y t y c h p o j ę ć i w y o b r a ż e ń w p o e z j i m ło ­ d o p o l s k i e j b y ł y w r e f e r a c i e i c h d e f i n i c j e s ł o w n i k o w e . Tak w ią c p i e r w s z e z n a c z e n i e s ł o w a " p u s t k a " - t o " m i e j s c e b e z l u d n e " . P e j - z a ż e w w i e r s z a c h m o d e r n i s t y c z n y c h r z e c z y w i ś c i e p o z b a w i o n e s ą l u d z i ; z a m i a s t n i c h p o j a w i a j ą s i ą t a m w s z e l k i e g o r o d z a j u a n - t r o p o m o r f i z a c j e . D r u g i e z n a c z e n i e s ł o w a " p u s t k a " - t o " m i e j s c e n i e z a b u d o w a n e " . P e j z a ż n i e p r z y c h y l n y c z ł o w i e k o w i : j a ł o w y u g ó r , k a m i e n n e p u s t k o w i e , r u i n y i t p . P u s t c e t o w a r z y s z ą z a z w y c z a j i n ­ n e j e s z c z e k a t e g o r i e - n e g a t y w n e : b r a k d ź w ię k ó w , żywych k o l o r ó w , r u c h u . P e j z a ż j e s t s p e t r y f i k o w a n y ; d o m i n u j e n a d nim c z ę s t o k s i ę ż y c m a r tw e c i a ł o n i e b i e s k i e . T eg o t y p u n e j z a ż e s ą w w i e r -t s z a c h n a c e c h o w a n e e m o c j o n a l n i e - n e g a t y w n i e . W p o e z j i m ł o d o p o l s k i e j z a r ó w n o p r z e s t r z e ń r o z ­ l e g ł a , j a k t a k a , k t ó r a j e s t o g r a n i c z o n a , s ł u ż ą e w o k a c j i l u d z ­ k i e j s a m o t n o ś c i , k t ó r a j e s t z r e s z t ą a m b i w a l e n t n a : m o ż e w y p ł y w a ć z p o c z u c i a p c t ą g i i w y ż s z o ś c i , a l e może b y ć t a k ­ ż e k o n s e k w e n c j ą b r a k u u m i e j ę t n o ś c i p r z y s t o s o w a n i a s i ą do s p o ­ ł e c z e ń s t w a , mo ż e w i ę c b y ć ż y c i o w ą k l ę s k ą . O s a m o t n i o n y m c z ł o ­ w i e k i e m w l i t e r a t u r z e K ł o d ę j P o l s k i j e s t p r z e d e 7 / s z y s t k i m j e d ­ n o s t k a g e n i a l n a , t w ó r c z a .

(6)

аг -D r u g i ( u n i w e r s a l n y ' r o d z a j o s a m o t n i e n i a j e s t n a s t ę p s t w e m o d k r y c i a " p u s t e g o n i e b a ” , l e c z n a w e t p u s t k a u n i w e r s a l n a może b y ć a m b i w a l e n t n a . Bowiem z j e d n e j s t r o n y d a j e u c z u o i e t r a g i c z ­ n e g o o s a m o t n i e n i a , a l e z d r u g i e j - u o z y s z u k a ć ź r ó d ł a mocy w samym s o b i e . " P u s t e n i e b o ” g r a n i c z y z i n n ą p u s t k ą , z n i e w i a r ą w j a k i e k o l w i e k i s t n i e n i e . K o l e j n e z n a c z e n i e s ł o w a " p u s t k a ” - t o p u s t e w n ę t r z e c z e g o ś , " p u s t k a w s e r c u " . J e s t t o m e t a f o r a j ę z y k o w a b a r d z o c z ę s t a ' w p o e z j i K ł o d e j P o l s k i , o h a r a k t e r y z u j ą o a s i ę ty p o w ą k o n s t r u k c j ą ł ą c z ą c ą a b s t r a k t z k o n k r e t e m ( i n n y p r z y k ł a d : " p u s t y n i a m e j d u ­ m y " ) . L a r t w e , j a ł o w e , d u s z n e p u s t k i o k a z u j ą s i ę s y m b o - l e m - k l u c z e m d l a p r o b l e m a t y k i m o d e r n i s t y o z n o - d e k a d e n c k i e j : u -t r a -t a z a u f a n i a do o b o w i ą z u j ą o y o h d o -t ą d w a r -t o ś c i , s c e p -t y c y z m f i ­ l o z o f i c z n y , p e s y m iz m w yw ołany n a d m i e r n ą a u t o a n a l i z ą , ś w i a d o m o ś ć k o ń c a k u l t u r y ś r ó d z i e m n o m o r s k i e j , b r a k p e r s p e k t y w d l a m ł o d e g o p o k o l e n i a . J e d n a k n i e k t ó r z y p o e c i ( n p . S t a f f ) b ę d ą o t w a r c i e p r z e c i w s t a w i a ć s i ę m a r t w o c i e , z a s t o j o w i , j a ł o w o ś o i . Z k o l e i d r H a n n a F i l i p k o w s k a ( I B L ) p r z e d s t a ­ w i ł a r e f e r a t p t . " T u ł a c z e i w ęd ro w cy w p o e z j i M ł o d e j P o l s k i " . Motywy w ę d r o w c a , p i e l g r z y m a , w ę d r ó w k i i d r o g i ( a t a k ż e : ż e g ­ l a r z i ż e g l u g a ) n a l e ż ą do n a j s t a r s z y c h , w l i t e r a t u r z e . W M ł o d e j P o l s c e motyw w ę d r ó w k i i w ęd ro w o a u z y s k a ł s p e c y f i c z n e t r e ś o i i f u n k c j e l i t e r a c k i e . C h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ą m o d e r n i s t y c z n e g o u j ę c i a t e g o m o t y ­ wu b y ł o t o , ż e w ę d r o w i e c n i e p r z e b y w a d r ó g r z e c z y w i s t e g o , w i ­ d z i a l n e g o ś w i a t a , l e c z p o z o s t a j e n a t e r e n i e w e w n ę t r z n e g o ż y o i a j e d n o s t k i - d u s z y . T e r e n w ę d r ó w k i , j e j k r a j o b r a z - t o " p e j z a ż w e w n ę t r z n y " . W ę d ro w ie c j e s t w s z a k ż e t y l k o jed n y m z e l e m e n t ó w p o d p o r z ą d k o w a n y c h o g ó l n e j k o m p o z y c j i o b r a z u . I s t o t n a j e s t с a - ł o ś ć o b r a z u , k t ó r ą i ma p r z e k a z a ć c z y t e l n i k o w i o k r e ś l o n y s t a n d u c h a . S t ą d z a m i ł o w a n i e do r o z l e g ł y c h , m o n o t o n ­ n y c h , p o s ę p n y c h i n i e z m i e r z o n y c h p r z e s t r z e n i . L i o d e r n i ś c i c z y n i l i w ędrówkę s y m b o le m s w o j e j e g z y s t e n c j i . P o s z u k i w a n i e a b s o l u t u w y r a ż a s i ę u n i c h p r z e m i a n ą h o r y z o n t a l ­ n e j l i n i i w ę d r ó w k i w l i n i ę w e r t y k a l n ą . W z lo ty d u s z y o zy z s t ą ­ p i e n i e w ędrow oa w g ł ą b p o p r z e z d u s z ę - z a każdym r a z e m p u n k t e m d o j ś c i a j e s t a b s o l u t . B o h a t e r e m p i e r w s z e j z w ę d ró w e k j e s t sam a

(7)

d u s z a , d r u g i e j - p o e t a . P i e r w s z a - t o s t a n n i e w i n n e j i b i e r ­ n e j e k s t a z y , d r u g a - t o a k t y w n o ś ć p o z n a w a n i a i t w o r z e n i a w trv.ro d z e i p o c z u c i u w i n y . Te d w ie d r o g i ku a b s o l u t o w i s y m b o l i ­ z u j ą dw ie o d m ie n n e k o n c e p c j e s z t u k i : O r o z u m i a n e j j a k o n a ­ t c h n i e n i e i 2 ) r o z u m i a n e j j a k o a k t y w n a k r e a c j a . '.V o b u w y p a d - k a o h s z t u k a j e s t n a j w y ż s z y m c e l e m i s e n s e m l u d z k i e g o i s t n i e ­ n i a ; j e s t d r o g ą do a b s o l u t u l u b a b s o l u t e m samym. W p o e z j i m ł o d o p o l s k i e j w y r a ź n i e z a z n a c z o n e j e s t s y m b o l i - o z n o - r e l i g i j n e z n a c z e n i e w ę d r ó w k i j a k o o d p o w i e d n i k a s y t u a c j i c z ł o w i e k a n a z i e m i . W ę d ro w ie c o b d a r z o n y j e s t s i ł ą p o z n a n i a i s i ł ą t w ó r c z ą , b ę d ą c ą ź r ó d ł e m j e g o mocy i g r z e o h u , j e s t w y k l ę ­ t y , p o d d a n y d e t e r m i n i s t y c z n y m prawom i b u n t u j ą c y s i ę p r z e c i w n i m . W k o n s t r u k c j i t e j w y r a ź n y j e s t wpływ N i e t z s c h e g o . A l e w ęd ró w k a t o t a k ż e p o w r ó t . W w i e l u w i e r s z a o h Z a w i e r a ­ j ą c y c h motyw p o w r o t u a k c e n t y a n t y c y w i l i z a c y j n e , a n t y u r b a n i s t y ­ c z n e s ą s i a d u j ą z p o c h w a ł ą ż y o i a i n a j p r o s t s z y o h w a r t o ś o i : d o ­ mu, r o d z i n y , p r z y j a ź n i . A le w r a z z e z w r o te m ku z i e m i bramy a b s o l u t u i p o d ś w i a d o m o ś c i z o s t a j ą z a t r z a ś n i ę t e : p o w r o t y o z n a ­ c z a j ą w y r z e o z e n i e s i ę p o s z u k i w a ń .

T ego sam ego d n i a po p o ł u d n i u w y g ł o s z o n o dwa r e f e r a t y . Dr J e r z y P a s z e k p r z e d s t a w i ł "Motyw o g n i a w l i t e r a t u r z e O o d e j P o l s k i " , z w r a c a j ą c uwagę n a p o d w ó j n e z n a c z e n i e t e g o m o ty w u ( ż y c i e - ś m i e r ć ) . O g i e ń n a l e ż y do n a j s t a r s z y c h l i t e ­ r a c k i c h o b r a z ó w t a k r ó ż n y c h u o z u ć , j a k m i ł o ś ć c z y g n i e w . Mo­ t y w t e n i n t e r p r e t o w a ł r e f e r e n t j a k o c h a r a k t e r y s t y c z n y s k ł a d ­ n i k k o n w e n c j i p o e t y c k i e j e p o k i ( t w i e r ­ d z e n i e t o o p a r t e b y ł o n a s t a t y s t y c z n y c h o b l i c z e n i a c h c z ę s t o ­ t l i w o ś c i w y s t ę p o w a n i a t e k s t ó w l i t e r a c k i c h z " o g n i e m " w t y t u ­ l e w o k r e s i e p o z y t y w i z m u i M ł o d e j P o l s k i ) . W , d r u g i e j o z ę ś c i r e f e r a t u a u t o r a n a l i z o w a ł g ł ó w n e w ą t k i t e m a t y c z n e z w i ą z a n e z motywem o g n i a w w i e r s z a c h m o d e r n i s t y c z n y c h . Obok s y g n a l i z o w a ­ n e j j u ż a m b i w a l e n c j i z n a c z e ń z w i ą z a n e j z "o g n io w y m " o b r a z o w a ­ n i e m , w p o e z j i e p o k i motyw o g n i a s k o j a r z o n y j e s t c z ę s t o z p r o b l e m a t y k ą k o n d y c j i a r t y s t y i t w ó r c z o ś c i p o e t y c k i e j , k t ó r a u t o ż s a m i a n a byw a z c z y n e m p r o m e t e j s k i m ( w y k r a d a n i e b o s k i e g o o g n i a - t a k j e s t n p . w w i e r s z a o h T e t m a j e r a czy B . O s t r o w s k i e j ) . L o s a r t y s t y p r z e d s t a w i a n y j e s t j a k o " s p a l a n i e s i ę " ; pojm ow a­ n i e p r o c e s u t w ó r c z e g o j a k o c a ł o p a l e n i a r o z w a ż a ł a u t o r ■* z w i ą z ­ k u z s ą d a m i N i e t z s c h e g o .

(8)

84 -O s t a t n i m w y s t ą p i e n i e m n a k o n f e r e n c j i b y ł r e f e r a t d r a T a ­ d e u s z a K ł a k a ( U Ś l . ) p t . "Motywy a k w a t y c z n e w w y o b r a ź n i p i s a r z y Ł 2 o d e j P o l s k i " , w k t ó r y m a u t o r s t a r a ł s i ę d a ć m o ż l i w i e j a k n a j o b s z e r n i e j s z y r e j e s t r r o z m a i t y c h r e a l i z a c j i m otywu wody w r ó ż n y c h t e k s t a c h l i t e r a c k i c h e p o k i . « o d a p o j a w i a s i ę w n i c h n i e p r z y p a d k o w o - s z y f r u j e r ó ż n e z n a c z e n i a p o e t y c k i e , f i - l o z o f i o z n e i ś w i a t o p o g l ą d o w e . I t a k , "w o d a s t o j ą c a " ewokuje ma­ r z e n i a o ś m i e r c i , o c o f n i ę a i u s i ę w " p r a - c z a s " ; w oda p ł y n ą c a j e s t n a j c z ę ś c i e j sym bolem ż y c i a . A le byw a t e ż i o d w r o t n i e , c z e ­ go p r z y k ł a d e m mogą b y ć r ó ż n e n a s t r o j e z w i ą z a n e z p o e t y o k i m o b ­ r a z e m m o rz a - s p o k o j n e g o i w z b u r z o n e g o . Wody s t u d n i k r y j ą ( l e c z i o t w i e r a j ą ) d o s t ę p do ś w i a t a p o d z i e m n e g o ; wody s t a w u ( n p . u R e y m o n ta czy B . O s t r o w s k i e j ) s ą s i e d l i s k i e m u ś p i o n y o h z ł y c h s i ł . S z c z e g ó ł o w e j a n a l i z i e p o d d a ł r e f e r e n t motywy a k w a t y c z n e u Ż e r o m s k i e g o . W " W i e r n e j r z e c e " woda ż y j e , b o h a t e r o w i e w i o d ą z n i ą d ł u g i e rozm ow y; woda bywa o b r a z e m r z e c z y w i s t o ś c i l u b - j a k w " P o p i o ł a c h " - j e s t p r o j e k c j ą z d a r z e ń p r z y s z ł y o h . i W p o e z j i m o d e r n i s t y c z n e j woda s t y m u l u j e d o ś w i a d c z e n i e n i e ­ s k o ń c z o n o ś c i ; wobeo wód p o j a w i a s i ę c h a r a k t e r y s t y c z n e m a r z e n i e 0 dawnym ż y c i u , o d n a w i a s i ę p a m i ę ć . Ź r ó d ł e m i n s p i r a c j i d l a p o e ­ tó w m ógł b y ć , w tym z a k r e s i e , p o e m a t p r o z ą P r z y b y s z e w s k i e g o "Iiad morzem" l u b " S t a t e k p i j a n y " R i m b a u d a . «' d y s k u s j a c h , o b o k l i c z n y c h s p r a w s z c z e g ó ł o w y c h d o t y o z ą - c y c h a n a l i z i i n t e r p r e t a c j i p o s z c z e g ó l n y c h t e k s t ó w l i t e r a c k i c h ( i r e a l i z a c j i u r u c h a m i a n y c h w n i c h m o ty w ó w ), c e n t r a l n e m i e j s c e z a j ę ł a o g ó l n a p r o b l e m a t y k a m e t o d o l o g i c ż n a , z w i ą z a n a z k w e s t i a ­ mi k r y t y k i t e m a t y c z n e j i k r y t y k i m i t o g r a f i c z n e j , i c h z a k r e s ó w 1 m o ż l i w o ś c i z a s t o s o w a n i a . T<5gr I z a b e l a J a r o s i ń s k a

POLSKIE EDYTORSTWO NAUKOWE W OKRESIE POWOJENNYM

Sprawozdaniŕ z konferencji naukowej

I n t e n c j ą o r g a n i z a t o r ó w k o n f e r e n c j i n a u k o w e j I n s t y t u t u 3 a - ć a r L i t e r a c k i c h n t . " P o l s k i e e d y t o r s t w o n au k o w e w o k r e s i e p o - w o jennyir*1 '.’Ä a r s z a w a , 1 9 - 2 0 i i b t o p a à a 1 9 7 2 г . ' b y ł o s t w o r z e n i e

Cytaty

Powiązane dokumenty

Od 1949 do 1950 roku jest asystentem Seminarium Socjologii przy U niw ersytecie W arszawskim, a następnie starszym asystentem przy Katedrze Antropologii tegoż

W rozdziale pierwszym pt.: „Ewolucjonista przygląda się zwierzętom&#34; autor zajmuje się wyjaśnianiem przydatności niektórych dziwacznych form budowy czy sposobu zachowania

Wyobraźnię zdominowaną przez żywioł ognia porządkuje wo- kół czterech kompleksów: kompleksu Prometeusza (symbol inte- lektualnego przekraczania granic, dążenia

teriału badanego, czy też raczej powinno się narzucić im jeden wspólny zakres (najczęściej jest to alternatywa: poezja czy całe piśmiennictwo epoki).. Wszystkie

In general, results of our studies revealed that fibroblasts adhesion, proliferation, and differentiation on the titania nanotube coatings is clearly higher than on the surface of

W rozdziale Polska w Paryżu Ziejka przeprowadza enumerację materialnych pamiątek polskich: jest to m.in. 20); z wytrwałością wiernego wędrowca zwiedza autor

Roztwór odparow uje się do sucha, zadaje się 2 ml kwasu azotowego i znów odparow uje do sucha.. W niektórych profilach moż­ na zauważyć wyraźnie, że

Keywords: workload; automated driving; secondary task; level of automation; critical events; ACC; adaptive cruise control; automated steering; human factors.. (2016) ‘The effects