wilnych. Definicję zawartą w chińskim „kodeksie cywilnym” można określić jako bardzo ogólną, przez co pojęcie umowy w Państwie Środka ma szerokie zastosowanie. Rozdział II tejże ustawy określa jednak, jaką formę mogą przyjmować umowy. Zgodnie z art. 10 umowa może zostać zawarta w for-mie pisemnej, w forw for-mie ustnej, a także w innej forw for-mie. Umo-wa powinna zostać zaUmo-warta na piśmie, jeżeli wymaga tego odpowiednie prawo lub rozporządzenie administracyjne. Z przywołanego przepisu wynika, że prawo dopuszcza tak-że formę elektroniczną, co zostało wprost ujęte w kolejnych przepisach. Prawo Kontraktowe definiuje bowiem formę pi-semną również jako:
− przedwstępne porozumienie zawierające prawne posta-nowienia przyszłej umowy,
− listy, pisma lub
− wiadomość elektroniczną, która została określona po-przez wymienienie w ustawie urządzeń, za pomocą których wiadomość może zostać wysłana, tj. telegram, teleks, faks, elektroniczna wymiana danych, poczta elek-troniczna.
Wymieniony katalog nie jest jednak zamknięty, przy czym cechą wspólną wszystkich form pisemnych dopusz-czalnych w chińskim prawie musi być możliwość wyrażenia treści w namacalnej formie. Na podstawie tych informacji umowę elektroniczną w Chińskiej Republice Ludowej mo-żemy zdefiniować jako pisemną formę umowy składającą się z przesyłanych elektronicznie wiadomości, zawierających dane (przekaz elektroniczny)4. Inny przykład definicji został
zaproponowany przez Hu Zhe oraz Chen Fushen’a w artykule pt. Tricky aspects of E-contracts, którzy za umowę
elektro-Prawne aspekty umów elektronicznych w Chińskiej
Republice Ludowej
Karolina Michulec1
Coraz częstsze korzystanie przez obywateli UE z usług chińskich firm, takich jak Alibaba czy Aliexpress, rodzi pytania prawne dotyczące formy regulacji transakcji zawieranych za pomocą takich portali. Celem niniejszego opracowania jest opisanie funkcjonowania umów elektronicznych oraz szeroko pojętego handlu elektronicznego w Chińskiej Republice Ludowej pod względem prawnym, w tym wskazanie zarówno na niedociągnięcia, jak i zalety przyjętych w Chinach regulacji prawnych.
1 Autorka jest magistrem prawa, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa,
Administracji i Ekonomii.
2 R. Kariyawasam, Chinese Intellectual Property and Technology Laws,
Cheltenham 2011, s. 260.
3 Zob. Global Guide to Electronic Signature Law, https://acrobat.adobe.
com/content/dam/doc-cloud/en/pdfs/document-cloud-global-guide-elec-tronic-signature-law-ue.pdf (dostęp z 12.3.2018 r.).
4 Zob. Electronic Contracts in China Can Improve Efficiency with Strong
Controls, http://www.china-briefing.com/news/2017/08/23/electronic--contracts-china-can-improve-efficiency-strong-controls.html (dostęp z 11.3.2018 r.).
Uwagi wstępne
Chińska Republika Ludowa w XXI w. kojarzy się nie tyl-ko z rozwojem, ale coraz bardziej także z innowacyjnością. Chcąc „dogonić” rozwijające się kraje zachodu, Państwo Środka stawia na rozbudowywanie i coraz częstsze użycie nowych technologii w życiu codziennym. W związku z tym koncepcja „biura bez papieru” staje się nie tylko coraz bar-dziej popularna, ale w niektórych przypadkach ze względu na ogromną konkurencję na chińskim rynku wręcz niezbędna. Dla firm pragnących obniżyć koszty i zwiększyć wydajność produkcji umowy elektroniczne wydają się niezwykle atrak-cyjną alternatywą dla umów papierowych. Otwarcie rynku na konsumentów z całego świata skutkuje także zetknięciem się ich z handlem elektronicznym, chociażby poprzez takie portale, jak alibaba.com czy aliexpress.com.
Podstawowymi aktami prawnymi, które regulują handel elektroniczny w Chińskiej Republice Ludowej, pozostają Pra-wo Kontraktowe oraz uchwalone w 2004 r. PraPra-wo o podpi-sie elektronicznym. Przyjęty system prawny został w dużym stopniu uzależniony od wzorców prawnych UNCITRAL w zakresie handlu elektronicznego, ustawy modelowej UNCITRAL o podpisach elektronicznych oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych o stosowaniu komunikacji elek-tronicznej w kontraktach międzynarodowych2. Za wzór
przyjęto również ustawodawstwo UE, m.in. prawo o handlu elektronicznym w UE i dyrektywę w sprawie podpisów elek-tronicznych3.
Uregulowania prawne w Ustawie
o Prawie Kontraktowym Chińskiej
Republiki Ludowej
1. Pojęcie umowy elektronicznej
Zgodnie z art. 2 ustawy z 15.3.1999 r. o Prawie Kontrak-towym Chińskiej Republiki Ludowej umowa to porozumie-nie pomiędzy osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub innymi organizacjami o porównywalnym statusie, w celu ustanowienia, zmiany lub realizacji praw i zobowiązań
cy-5 Zob. Tricky aspects of E-contracts, http://www.kwm.com/en/cn/
knowledge/insights/the-legality-of%20e-contract-20151208# (dostęp z 11.3.2018 r.).
6 R. Kariyawasam, Chinese Intellectual Property and Technology Laws,
Cheltenham 2011, s. 277.
7 S.E. Blythe, China’s new electronic signature law and certification
au-thority regulations: a catalyst for dramatic future growth of e-commerce, Chicago 2007, s. 10.
8 Zob. art. 26 Prawa Kontraktowego Chińskiej Republiki Ludowej. 9 S.E. Blythe, China’s new…, s. 14.
10 Zob. Electronic Contracts in China Can Improve Efficiency with Strong
Controls, http://www.china-briefing.com/news/2017/08/23/electronic--contracts-china-can-improve-efficiency-strong-controls.html (dostęp z 12.3.2018 r.).
Podpis elektroniczny w prawie
Chińskiej Republiki Ludowej
1. Podstawowe założenia podpisu
elektronicznego w Państwie Środka
Ustawa o podpisie elektronicznym w Chińskiej Repu-blice Ludowej weszła w życie 1.4.2005 r. Wskazuje się na trzy powody wprowadzenia tego aktu do chińskiego systemu prawnego:
− w celu nadania podpisu elektronicznego takiego samego statusu prawnego, jak podpis odręczny;
− w celu uregulowania procedur związanych z wykorzysta-niem podpisu elektronicznego;
− w celu określenia praw i obowiązków stron umowy po-sługujących się podpisem elektronicznym9.
W art. 2 ustawy wskazuje się, że podpis elektroniczny sta-nowi podstawę do weryfikacji tożsamości osoby podpisującej za jego pomocą dokument. Jest to również dowód, że osoba podpisująca dokument zgadza się z jego treścią. Zazwyczaj podpis elektroniczny składa się z trzech elementów: certyfi-katu cyfrowego, wiarygodnych sygnatur czasowych i innych informacji10. Strony mogą jednak swobodnie regulować
po-sługiwanie się tego rodzaju podpisem i mogą nie wyrazić zgody na jego użycie. Jeżeli strony wyrażą jednak zgodę na użycie podpisu elektronicznego, dokumenty utworzone za jego pomocą będą miały taką samą moc prawną jak doku-menty utworzone w formie papierowej.
Ustawa o podpisie elektronicznym zawiera jednocześnie ograniczenia w użyciu podpisu elektronicznego. „Tradycyj-na” forma, przez którą będziemy rozumieć odręczny podpis, będzie wymagana w następujących sytuacjach:
− w dokumentach regulujących prawa rodzinne (np. mał-żeństwo, adopcja lub dziedziczenie);
− w dokumentach regulujących obrót nieruchomościami, takimi jak grunty lub miejsca zamieszkania;
− w dokumentach dotyczących zakończenia świadczenia usług publicznych (np. dostawy wody, ciepła, gazu lub energii elektrycznej);
− w innych sytuacjach regulowanych przez prawo lub prze-pisy administracyjne.
niczną uznają umowę zawartą w komunikacie elektronicz-nym, która jest objęta zakresem odpowiednich przepisów5.
Ostatnim przykładem próby zdefiniowania pojęcia umowy elektronicznej w prawie Państwa Środka jest definicja Cong
Lixian’a, który w książce pt. Chinese Intellectual Property and Technology Laws użył następującego sformułowania:
„umo-wy elektroniczne to umo„umo-wy, które są tworzone za pomocą środków elektronicznych za pośrednictwem Elektronicznej Wymiany Danych (EDI), e-maili, telegramów, teleksu lub faksu. E-umowy odnoszą się więc do umów, które są tworzo-ne za pośrednictwem Intertworzo-netu przy użyciu EDI lub e-ma-ili, (...) a ich wykonanie odbywa się za pośrednictwem sieci komputerowych”6.
2. Moment zawarcia umowy elektronicznej
Powyższe rozważania wskazują, że umowy elektroniczne podlegają pod takie same zasady jak umowy zawarte w in-nych formach, tj. pod przepisy uregulowane w Ustawie o Pra-wie Kontraktowym, ze wskazanymi w tym akcie wyjątkami. W art. 16 tego aktu uregulowano moment zawarcia umowy poprzez wiadomość elektroniczną. Zgodnie z nim umowa staje się skuteczna, gdy dotrze do oferenta. Momentem doj-ścia umowy do oferenta w przypadku umów elektronicznych jest czas zarejestrowania wiadomości elektronicznej w spe-cyficznie uregulowanym systemie do jej odbioru. Jednakże ustawa wyróżnia umowy elektroniczne, w których został oznaczony system odbioru wiadomości elektronicznych oraz umowy, w których nie został wskazany żaden konkret-ny system. W tym drugim przypadku za moment zawarcia umowy będzie uważany czas, w którym oferta wejdzie do dowolnego systemu komputerowego pozostającego pod kon-trolą odbiorcy7.
Strony mogą także określić, że momentem zawarcia umowy elektronicznej będzie przesłanie drugiej stronie li-stu potwierdzającego przyjęcie umowy. W takich wypadkach umowa zostaje zawarta nie z momentem zarejestrowania wiadomości elektronicznej w oznaczonym systemie elektro-nicznym, lecz w chwili nadejścia powiadomienia o przyjęciu oferty8.
3. Miejsce zawarcia umowy elektronicznej
Zgodnie z art. 34 Prawa Kontraktowego miejscem za-warcia umowy elektronicznej jest główna siedziba odbior-cy oferty. W przypadku gdy adresat nie posiada siedziby za miejsce zawarcia umowy elektronicznej, uznaje się jego miejsce stałego zamieszkania. Pierwszeństwo przed powyż-szymi zasadami będą miały jednak ustalenia pomiędzy stro-nami. Strony umowy mogą bowiem same regulować miejsce zawarcia umowy elektronicznej, co jest związane z zasadą swobody umów.
ny. Przede wszystkim muszą one pokazywać swoją zawartość w dowolnym momencie oraz gwarantować pełny, niezmie-niony status zawartości po jej powstaniu13. Jednocześnie dane
tworzące podpis elektroniczny zostały zdefiniowane jako znaki, kody i inne, które niezawodnie wiążą podpis elektroniczny z elektronicznym sygnatariuszem w procesie podpisywania14.
Ustawodawca chiński uregulował także problem uznania za dowód przesyłanych danych w procesie sądowym. Aby móc uznać takie za dowód, sąd musi rozważyć ściśle określo-ne czynniki przy ocenie prawdziwości informacji zawartych w komunikacie danych, które obejmują:
− wiarygodność metod zastosowanych przy tworzeniu, przechowywaniu lub przesyłaniu danych;
− czy metody stosowane w celu zachowania integralności treści były wiarygodne;
− czy metody stosowane do identyfikacji adresata były wia-rygodne oraz
− inne czynniki, które mogą mieć znaczenie w konkretnym przypadku15.
4. Odpowiedzialność prawna
W ramach ustawy o elektronicznych podpisach elek-tronicznych w Chińskiej Republice Ludowej przewidzia-no także odpowiedzialprzewidzia-ność za szkody, jakie mogą powstać w związku z używaniem podpisów elektronicznych. Prawo Państwa Środka przewiduje przykładowo, że w przypadku niepoinformowania przez stronę posługującą się podpisem elektronicznym drugiej strony o możliwości odszyfrowania danych tworzących podpis, to na stronie posługującej się takim podpisem spoczywa wina za powstałą szkodę. Dodat-kowo wprowadzono przepisy o charakterze karnym, które przewidują, że osoby fałszujące i kopiujące podpisy elektro-niczne innych osób, oprócz odpowiedzialności karnej będą ponosić odpowiedzialność cywilną16.
Regulacje prawne umów
elektronicznych przez władze
prowincji oraz w specjalnych strefach
ekonomicznych w Chińskiej Republice
Ludowej
Ze względu na specyfikę ustroju obowiązującego w Chiń-skiej Republice Ludowej wszelkie ustawy podejmowane przez W powyższych sytuacjach wykluczone jest zatem użycie
podpisu elektronicznego.
2. Czas i miejsce otrzymania wiadomości
Podstawową zasadą podkreśloną również w ustawie o podpisie elektronicznym w Chińskiej Republice Ludowej jest swoboda negocjowania zasad i ich utrwalania w umowie przez strony. W związku z tym regulacje odnoszące się do czasu, miejsca oraz momentu dotarcia wiadomości do adre-sata mogą być inne, jeśli strony tak zadecydują11.
Regulacje Państwa Środka zakładają, że wiadomość z da-nymi zawierającymi podpis elektroniczny uważa się za dorę-czoną w trzech przypadkach:
− w momencie nadania przez adresata wiadomości; − w momencie automatycznego nadania wiadomości przez
komputerowy system informacyjny adresata;
− weryfikacja danych przesłanych przez odbiorcę zgodnie z metodą uznaną przez adresata dowodzi, że komunikat jest identyczny z wysłanym.
Czas i miejsce otrzymania wiadomości może jednak za-leżeć od innych praw, które w celu określenia tych czynni-ków wymagają potwierdzenia otrzymania wiadomości przez nadawcę. Jeżeli nadawca otrzymał potwierdzenie od odbior-cy, wówczas zakłada się, że odbiorca odebrał wiadomość z da-nymi. W pozostałych przypadkach przyjmuje się, że wiado-mość zostaje wysłana, a zatem dostarczona w momencie jej pierwszego wprowadzenia do systemu informacyjnego poza kontrolą nadawcy. Jeśli nastąpiło to za pomocą specjalnego systemu informacyjnego do wysyłania wiadomości, momen-tem otrzymania wiadomości przez odbiorcę będzie moment wprowadzenia jej do wspomnianego systemu.
3. Wiarygodność podpisów elektronicznych
W art. 14 omawianej ustawy wprost stwierdza się, że „skut-ki prawne podpisów elektronicznych są ta„skut-kie same, jak podpi-sów złożonych ręcznie”. Aby jednak podpis elektroniczny mógł zostać uznany za wiarygodny, musi spełniać cztery warunki: − dane tworzące podpis elektroniczny w momencie ich
uży-cia do podpisów elektronicznych muszą być własnością wyłącznie podpisującego;
− w momencie tworzenia podpisu dane, które tworzą pod-pis elektroniczny, muszą być kontrolowane wyłącznie przez podpisującego;
− wszelkie zmiany, jakie zostaną dokonane w formacie oraz treści danych elektronicznych po podpisaniu, muszą być widoczne i wykrywalne;
− wszelkie zmiany, jakie zostaną dokonane w podpisach elektronicznych po podpisaniu, muszą być widoczne i wykrywalne12.
Ustawa zawiera przepisy regulujące warunki, które muszą zostać spełnione, aby dane mogły stanowić podpis
elektronicz-11 S.E. Blythe, China’s new…, s. 16.
12 Zob. art. 13 ustawy o podpisie elektronicznym w Chińskiej Republice
Ludowej.
13 Zob. art. 6 ustawy o podpisie elektronicznym w Chińskiej Republice
Ludowej.
14 Zob. art. 34 ustawy o podpisie elektronicznym w Chińskiej Republice
Ludowej.
15 Zob. art. 8 ustawy o podpisie elektronicznym w Chińskiej Republice
Ludowej.
ność. W przypadku tworzenia alternatywnych sposobów za-łatwiania sporów charakterystycznych wyłącznie dla handlu elektronicznego pierwszym problemem byłoby określenie sposobu ustanowienia dowodu elektronicznego, który speł-niałby cechy podobne do dowodów stosowanych w trady-cyjnych instytucjach, przy jednoczesnym uwzględnieniu specyfiki tej dziedziny. Kolejnym problemem jest natomiast kwestia jurysdykcji i wybór właściwego prawa, zwłaszcza na tle międzynarodowym. Określenie takowego jest zdecydo-wanie trudne i mylące ze względu na wirtualny charakter zawieranych umów. Z tego względu sądy Chińskiej Republiki Ludowej rozpatrujące spory z zakresu e-handlu decydują się najczęściej na zastosowanie „tradycyjnego” prawa, biorąc jednak pod uwagę specyfikę transakcji. W związku z tym sądy określają prawo właściwe po analizie porównawczej opartej na rzetelnym i bezstronnym badaniu21.
W obecnej sytuacji w Chinach badania i popularyzacja ADR online jako kluczowy proces do dalszego rozwoju han-dlu elektronicznego wciąż postępują bardzo powoli. Pomi-mo dość wczesnego przyjęcia regulacji dotyczących same-go e-handlu oraz podpisu elektronicznesame-go nie ma żadnesame-go dojrzałego systemu rozwiązywania sporów elektronicznych, który wydaje się kluczowy nie tylko dla globalizacji, ale także popularyzacji tej dziedziny.
Podsumowanie
Chińska Republika Ludowa stojąca u progu XXI w., wi-dząc potencjał wynikający z rozwijającego się handlu elek-tronicznego, słusznie przyjęła przepisy regulujące ten rodzaj działalności. Należy docenić wprowadzenie jednolitej defi-nicji umowy elektronicznej, zrównania jej z umową pisemną po spełnieniu określonych warunków, a także innych ele-mentów takich jak miejsce czy moment zawarcia umowy elektronicznej oraz uregulowanie kwestii podpisu elektro-nicznego. Wśród wspomnianych już problemów wskazać można natomiast brak konkretnego systemu rozwiązywania sporów, który uwzględnia specyfikę handlu elektronicznego. Kolejnym negatywnym aspektem uregulowania w systemie prawnym umów elektronicznych jest różnorodność praw na poziomie prowincjonalnym22. Szerokie ujęcie przez
wła-dze federalne Państwa Środka przepisów e-handlu stwarza ogromne pole do popisu dla władz poszczególnych prowincji, co może uderzać w przedsiębiorców.
rządy prowincjonalne, a także przez władze poszczególnych stref ekonomicznych, muszą być zgodne z prawem stano-wionym przez centralne władze Państwa Środka. Pomimo tego pierwsze ustawy regulujące umowy zawierane drogą elektroniczną w Chinach pojawiły się na poziomie prowin-cjonalnym17. Ze względu na ogólność przepisów federalnych
przepisy regulowane w poszczególnych rejonach Chin mogą jednak znacząco się od siebie różnić. Przykładem jest prawo przyjęte przez władze Pekinu oraz Szanghaju. Przyjęta przez stołeczny rząd w 2008 r. regulacja zakłada, że podmioty chcą-ce prowadzić działalność gospodarczą polegającą na handlu elektronicznym muszą dokonać rejestracji tejże działalności. Prowadzenie takiej działalności może rozpocząć się dopiero po uzyskaniu odpowiedniej licencji na prowadzenie dzia-łalności. Regulacja nie objęła swym zasięgiem osób nieuzy-skujących z tego tytułu stałego dochodu oraz osób dokonu-jących handlu w celach prywatnych18. Przyjęte natomiast
przez szanghajski rząd prawo jest o wiele bardziej szczegó-łowe i zawiera m.in. definicję handlu elektronicznego jako umowy sprzedaży przez Internet. Skupia się ono także na wskazaniu promowanych przez region poszczególnych ele-mentów e-biznesu w celu rozwoju handlu elektronicznego.
Pomimo skrótowego opisania problemu można zauważyć różnice pomiędzy dwoma regulacjami. Prawo zaaplikowa-ne przez miasto Pekin stanowi swego rodzaju wytyczzaaplikowa-ne ad-ministracyjne, podczas gdy przepisy zaproponowane przez Szanghaj są znacznie elastyczniejsze i skupiają się na promocji e-handlu19. Niejednolitość prawa w tym względzie, a także
ogromna różnorodność przepisów prowincjonalnych stanowi nie lada wyzwanie dla przedsiębiorców.
Alternatywne sposoby załatwiania
sporów w handlu elektronicznym
Chińskiej Republiki Ludowej
Możemy wyróżnić dwa rodzaje sposobów załatwiania sporów w handlu elektronicznym w Chinach: mechanizmy publiczne oraz prywatne. Prywatne rozwiązywanie sporów będzie opierało się standardowo na poszukiwaniu pomiędzy stronami konsensusu oraz wzajemnych ustępstwach w trakcie rozmów. Do metod publicznych możemy natomiast zaliczyć znane prawu międzynarodowemu instytucje arbitrażu, me-diacji oraz litygację20. Ze względu na specyfikę prawa handlu
elektronicznego obecnie poszukuje się nowych form zywania sporów wyłącznie dla tej dziedziny, jak np. rozwią-zywanie sporów online.
W ramach stosowania instytucji ADR (Aletnativ Dispute Resolition) w e-handlu, jako dowód można wykorzystywać dokumenty elektroniczne, które wymagają jednak zbadania ich autentyczności. Aby dokument mógł zostać uznany za taki, trzeba wykazać jego integralność, trafność
i niezawod-17 S.E. Blythe, China’s new…, s. 15. 18 R. Kariyawasam, Chinese…, s. 283. 19 Ibidem, s. 284.
20 Ibidem. 21 Ibidem.
22 Qin Hu, Xun Wu, C.K. Wang, Lessons from Alibaba.com: government’s
elektronicznego. Biorąc pod uwagę rozwój Państwa Środka w przeciągu ostatnich 17 lat wydaje się, że Chiny sprostały po-ruszanym problemom. Pozostaje mieć nadzieję, że w obliczu ogromnego potencjału drzemiącego w Chińskiej Republice Ludowej przepisy dalej będą sprzyjać rozwojowi handlu elek-tronicznego, a kwestie nieuregulowane znajdą rozwiązanie w przyszłości.
Swoistą blokadą rozwoju handlu elektronicznego, oprócz nieuregulowanych kwestii prawnych, są także elementy wska-zane w raporcie o badaniu aplikacji internetowych i handlu elektronicznym przedsiębiorstw w Chinach z 2001 r. Wśród elementów hamujących wskazano m.in. brak bezpieczeństwa w sieci, niewystarczającą infrastrukturę telekomunikacyj-ną czy też brak świadomości korzyści płytelekomunikacyj-nących z handlu
Słowa kluczowe: Chiny, system prawny, handel elektroniczny, prawo umów elektronicznych, prawo podpisu elektronicznego
Legal aspects of electronic contracts in PRC
Citizens of EU more and more use services of Chinese companies, e.g. Alibaba or AliExpress. The situation raises legal doubts regarding the form of regulation connected with transactions concluded via such portals. The aim of the present study is to describe functioning of electronic contracts and electronic commerce in a broad sense in PRC in terms of law, and also to indicate advantages and disadvantages of accepted legal standards in China.
